Καπιταλισμός και ανθρώπινη φύση
Ιούλ 14th, 2007 | Will Wilkinson| Κατηγορία: Επιστήμες, Μεταφράσεις, Φιλελευθερισμός |
Email This Post
|
Print This Post
|
του Will Wilkinson1
Την άνοιξη του 1845, ο Καρλ Μαρξ έγραψε «…η ανθρώπινη ουσία δεν είναι κάποια ασάφεια έμφυτη σε κάθε ξεχωριστό άτομο. Στην πραγματικότητα είναι το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων.» Η ιδέα του Μαρξ ήταν πως μια αλλαγή στο «σύνολο των κοινωνικών σχέσεων» μπορεί να αλλάξει την «ανθρώπινη ουσία».
Τον Ιούνιο του 2004 η κομμουνιστική κυβέρνηση της Βόρειας Κορέας εξέδωσε μια δήλωση στους πεινασμένους πολίτες της προτείνοντας την κατανάλωση πευκοβελόνων. H Πιονγκ-Γιάνκ επέμεινε πως το τσάι από πευκοβελόνες μπορούσε να αποτρέψει και να θεραπεύσει αποτελεσματικά τον καρκίνο, την αρτηριοσκλήρωση, τον διαβήτη, την εγκεφαλική αιμορραγία, ακόμα και να κάνει τα γκρίζα μαλλιά μαύρα.
Δυστυχώς, η ανθρώπινη φύση δεν είναι όπως διαφημίζεται, ούτε και το τσάι από πευκοβελόνες. Σύμφωνα με το αμερικανικό State Department, τουλάχιστον ένα εκατομμύριο Βορειοκορεάτες πέθαναν από πείνα από το 1995.
Η θεωρεία του Μαρξ για την ανθρώπινη φύση, όπως και η θεωρεία του Kim Jong Il για το τσάι από πευκοβελόνες, είναι βιολογική φαντασία και έχουμε τα πτώματα για να το αποδείξουμε. Αυτό μπορεί να μας κάνει να αναρωτηθούμε: εάν ο κομμουνισμός είναι θανάσιμος επειδή είναι αντίθετος με την ανθρώπινη φύση, αυτό υπονοεί πως ο καπιταλισμός, ο οποίος είναι αντίθετος του κομμουνισμού, είναι ιδιαίτερα συμβατός με την ανθρώπινη φύση;
Ένας εξελισσόμενος επιστημονικός κλάδος ονομαζόμενος εξελικτική ψυχολογία ειδικεύεται στην αποκάλυψη της αλήθειας για την ανθρώπινη φύση, και διαφωτίζει ήδη αυτά που ξέρουμε για τις πιθανότητες της ανθρώπινης κοινωνικής οργάνωσης. Πόσο φυσικός είναι ο καπιταλισμός;
Εξελικτική ψυχολογία 101
Η εξελικτική ψυχολογία αναζητά την κατανόηση της μοναδικής φύσης του ανθρώπινου μυαλού εφαρμόζοντας την λογική και τις μεθόδους της σύγχρονης εξελικτικής βιολογίας και γνωσιακής ψυχολογίας.
Η βασική λειτουργική υπόθεση της εξελικτικής ψυχολογίας είναι πως το μυαλό είναι ένα διαφοροποιημένο σετ εργαλείων ειδικευμένων λειτουργιών (σκεφτείτε έναν ελβετικό σουγιά) το οποίο έχει εξελιχθεί μέσω της φυσικής επιλογής για να λύνει συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κάτοχοί του. Ξεχωριστές νοητικές λειτουργίες – π.χ. η αντίληψη, η αναγνώριση των προθέσεων των άλλων ανθρώπων, η συναισθηματική ανταπόκριση σε πιθανά ταίρια – είναι εξασφαλισμένα από διαφορετικά νευρολογικά «κυκλώματα» ή «ενότητες», το καθένα από τα οποία μπορούμε να το αντιληφθούμε σαν μίνι προγράμματα υπολογιστή τα οποία έχουν επιλεγεί κάτω από περιβαλλοντολογική πίεση για να λύνουν συγκεκριμένα προβλήματα επιβίωσης και αναπαραγωγής τα οποία ήταν συνήθη στις αρχικές συνθήκες της ανθρώπινης εξέλιξης, δηλαδή στο Περιβάλλον της Εξελικτικής Προσαρμοστικότητας («ΠΕΠ»). Για την ακρίβεια, το ΠΕΠ είναι μια στατιστική σύνθεση των περιβαλλοντολογικών πιέσεων στις οποίες οφείλεται η εξελικτική επιλογή των ιδιαίτερων ανθρωπίνων χαρακτηριστικών μας. Σε γενικές γραμμές, το ΠΕΠ εντοπίζεται στην περίοδο του Πλειστόκαινου κατά την διάρκεια της οποίας οι άνθρωποι ζούσαν σαν κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, από πριν περίπου 1,6 εκατομμύρια χρόνια έως την εφεύρεση της γεωργίας πριν περίπου 10.000 χρόνια .
Σύμφωνα με τους εξελικτικούς ψυχολόγους, η βασική κατασκευή του ανθρώπινου μυαλού δεν έχει αλλάξει αξιοσημείωτα για περίπου 50.000 χρόνια.Εξ ου και το σλόγκαν των εξελικτικών ψυχολόγων: τα σύγχρονα κρανία περιέχουν μυαλά της Λίθινης εποχής.
Όπως το θέτουν οι εξελικτικοί ψυχολόγοι Λήδα Κοσμίδη και John Tooby:
Το κλειδί για την κατανόηση του πώς δουλεύει το σύγχρονο μυαλό είναι να συνειδητοποιήσουμε πώς τα κυκλώματά του δεν σχεδιάστηκαν για να λύνουν τα καθημερινά προβλήματα ενός σύγχρονου αμερικάνου – σχεδιάστηκαν για να λύνουν τα καθημερινά προβλήματα των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών προγόνων μας.
Η κατανόηση των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν τα μέλη των ανθρώπινων ομάδων κυνηγών-τροφοσυλλεκτών στο ΠΕΠ μπορεί επομένως να μας βοηθήσει να καταλάβουμε πολλά για την ανθρώπινη φύση, και τις προοπτικές και τις παθολογίες των σύγχρονων κοινωνικών συστημάτων.
Πρώτα, μια προειδοποίηση: Δεν μπορούμε να περιμένουμε σαφή και βέβαια πολιτικά μαθήματα από την εξελικτική ψυχολογία. Μπορεί να μας πει κάτι για το είδος της κοινωνίας που θα τείνει να μην δουλεύει, και γιατί. Αλλά δεν μπορεί να μας πει ποιες από τις δυνατές μορφές της κοινωνίας θα πρέπει να επιδιώξουμε. Δεν μπορούμε, επομένως, να συμπεράνουμε την φυσικότητα του καπιταλισμού από την καταφανή αποτυχία του κομμουνισμού να προσαρμόσει την ανθρώπινη φύση. Ούτε πρέπει να μπούμε στον πειρασμό να υποθέσουμε πως το φυσικό είναι το καλύτερο. Το να προμηθευόμαστε μισόγυμνοι καρύδια και μούρα είναι φυσικό, ενώ το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης και η εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς θα πελάγωνε τα μυαλά των προγόνων μας.
Αυτό που η εξελικτική ψυχολογία πραγματικά μας βοηθά να εκτιμήσουμε είναι πόσο απίθανο επίτευγμα είναι οι πολύπλοκες, φιλελεύθερες και βασισμένες στην αγορά κοινωνίες. Μας βοηθά να αντιληφθούμε καλύτερα γιατί σχετικά ελεύθερες και εκπληκτικά πλούσιες κοινωνίες σαν τις δικές μας είναι τόσο σπάνιες, και πιθανά, τόσο εύθραυστες. Η εξελικτική ψυχολογία μας βοηθά να καταλάβουμε πως επιτυχημένες φιλελεύθερες κοινωνίες της αγοράς απαιτούν την καλλιέργεια κάποιων ψυχολογικών τάσεων που είναι αδύναμες στα μυαλά της Λίθινης εποχής και την καταπίεση ή τον εξευγενισμό άλλων τάσεων που είναι δυνατές. Οι ελεύθερες, καπιταλιστικές κοινωνίες, όπου μπορούν να λειτουργήσουν, δουλεύουν σύμφωνα με την ανθρώπινη φύση. Αλλά φαίνεται πως η ανθρώπινη φύση δεν είναι εύκολο υλικό για να δουλέψει κάποιος.
Υπάρχει μια ταχέως επεκτεινόμενη βιβλιογραφία με βιβλία τα οποία προσπαθούν να εξηγήσουν τις ηθικές, πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις της εξελικτικής ψυχολογίας (Η καταγωγή της αρετής του Ματ Ρίντλευ, η Δαρβινική Πολιτική του Πωλ Ρούμπιν και Η συντροφιά των αγνώστων του Πωλ Σημπράιτ είναι μερικά καλά). Παρακάτω θα πραγματοποιήσουμε μία μικρή περιήγηση σε μερικά μόνο χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης στα οποία δίνεται έμφαση από τους εξελικτικούς ψυχολόγους και τα οποία τονίζουν τις προκλήσεις της ανάπτυξης και της συντήρησης μιας μοντέρνας φιλελεύθερης οργάνωσης.
Είμαστε υπέρ των συνασπισμών
Το μέγεθος των ομάδων κυνηγών-τροφοσυλλεκτών στην ΠΕΠ ποίκιλλε από 25 σε περίπου 150 ανθρώπους. Το μικρό μέγεθος αυτών των ομάδων εξασφάλιζε πως ο καθένας θα ήξερε όλους τους άλλους, πως οι κοινωνικές συναναστροφές θα γίνονταν πρόσωπο με πρόσωπο και πως οι φήμες για ειλικρίνεια, σκληρή δουλειά και αξιοπιστία θα ήταν κοινή γνώση. Ακόμα και σήμερα, τα μπλοκ διευθύνσεων των ανθρώπων συνήθως δεν περιέχουν πάνω από 150 ονόματα. Και οι στρατιωτικές μοίρες γενικά περιέχουν περίπου τον ίδιο αριθμό ανθρώπων με τις κυνηγετικές αποστολές του Πλειστόκαινου.
Πειράματα από τους ψυχολόγους Λήδα Κοσμίδη και Ρόμπερτ Κούρτσμπαν έδειξαν πώς τα ανθρώπινα όντα έχουν εξειδικευμένες ικανότητες να ανιχνεύουν αλλαγές στις συμμαχίες και στους συνασπισμούς και είναι πρόθυμοι να προσδιορίσουν τους άλλους ως ανήκοντες ή μη στην δική τους ομάδα. Οι κατηγοριοποιήσεις σε συμμαχίες/συνασπισμούς μπορούν εύκολα να οδηγήσουν στη βία και στον πόλεμο μεταξύ των ομάδων. Σκεφτείτε τους Χούτου και Τούτσι2, τους Αλβανούς και τους Σέρβους, τους Σαΐτες και τους Σουνίτες, τους Κριπς και τους Μπλαντς3 και η λίστα δεν εξαντλείται. Παρόλα αυτά, οι κατηγοριοποιήσεις σε συνασπισμούς είναι σχετικά ρευστές. Κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες, μπορούμε να μάθουμε να ενδιαφερόμαστε περισσότερο για την αφοσίωση κάποιου στους Ρεντ Σοκς ή τους Γιάνκις αντί του χρώματος του δέρματός τους, την θρησκεία ή την κοινωνική τάξη τους.
Δεν μπορούμε εντούτοις να σκεφτόμαστε σταθερά τους εαυτούς μας μόνο σαν μέλη αυτού του ενός μεγάλου συνασπισμού: την Ανθρωπότητα. Η προδιάθεσή μας να σκεφτόμαστε σύμφωνα με τους όρους «εμείς» εναντίον «αυτών» είναι ανεπανόρθωτη και έχει αναπόφευκτες πολιτικές επιπτώσεις. Η λαϊκίστικη και ρατσιστική ρητορική ενθαρρύνει τους ανθρώπους να βλέπουν τους εαυτούς τους σαν πρωταρχικά πλούσιους ή φτωχούς, μαύρους ή λευκούς. Είναι σημαντικό να αποφεύγουμε την σχεδίαση θεσμών, όπως τα προγράμματα φυλετικών προτιμήσεων, τα οποία ενισχύουν κατηγορίες συνασπισμών οι οποίες δεν έχουν βάση στην βιολογία και μπορούν να εντείνουν κάποιες από τις εντάσεις τις οποίες προσπαθούν να κατευνάσουν. Ένα μεγάλο μέρος της εχθρότητας για την ελεύθερη αγορά, για να πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα, εξαρτάται από οικονομικά και ηθικά ακατάλληλες διακρίσεις συνασπισμών ανάμεσα στους εργάτες στην Βαλτιμόρη (εμείς) και στους εργάτες στο Μπάνγκαλορ (αυτοί). Θετικώς, η ελεύθερη αγορά είναι αξιέπαινη για τον τρόπο με τον οποίο μας ενθαρρύνει να βλέπουμε τα μέλη αγνώστων ομάδων σαν συνέταιρους και όχι εχθρούς.
Είμαστε υπέρ της ιεραρχίας
Όπως πολλά ζώα και όλα τα πρωτεύοντα, οι άνθρωποι σχηματίζουν ιεραρχίες κυριαρχίας. Είναι εύκολο να αναγνωρίσουμε τις κοινωνικές ιεραρχίες στην σύγχρονη ζωή. Επιχειρήσεις, κυβέρνηση, λέσχες σκακιού και εκκλησίες έχουν όλες επίσημες ιεραρχικές δομές ανώτατων αξιωματούχων. Ανεπίσημες δομές κυριαρχίας και «στάτους» μπορούν να είναι η κύρια αιτία δακρύων για τους μαθητές γυμνασίου και λυκείου.
Η δυναμική των ιεραρχιών κυριαρχίας στην ΠΕΠ ήταν πολύπλοκη. Οι ιεραρχίες παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην καθοδήγηση των συλλογικών προσπαθειών και την διανομή των λιγοστών πόρων χωρίς να χρειάζεται να καταφύγουμε στην βία. Οι καθημερινές υποθέσεις κυλάν πιο ομαλά αν ο καθένας ξέρει τι αναμένεται από αυτόν. Παρόλα αυτά, ο χώρος στην κορυφή της ιεραρχίας είναι περιορισμένος και αποτελεί πηγή συγκρούσεων και ανταγωνισμού. Αυτοί που κατέχουν υψηλότερη θέση στις κοινωνικές ιεραρχίες έχουν καλύτερη πρόσβαση σε υλικούς πόρους και ευκαιρίες ζευγαρώματος. Με αυτόν τον τρόπο, η εξέλιξη ευνοεί την ψυχολογία των αρσενικών και θηλυκών που είναι επιτυχώς ικανά να ανταγωνιστούν για θέσεις κυριαρχίας.
Η ζωή στις κατώτατες θέσεις της ιεραρχίας κυριαρχίας είναι σκληρή και δεν είμαστε φτιαγμένοι να την ανεχόμαστε αδιαμαρτύρητα. Υπάρχουν αποδείξεις πως τα αρσενικά κατώτερης θέσης σχηματίζουν φυσικά συνασπισμούς για να ελέγχουν την δύναμη των πιο κυρίαρχων αρσενικών και να πετύχουν σχετικά ισότιμη κατανομή των πόρων. Στο βιβλίο του Ιεραρχία στο Δάσος, ο ανθρωπολόγος Κρίστοφερ Μποέμ ονομάζει αυτούς τους συνασπισμούς ενάντια στους ισχυρούς «ιεραρχίες αντίστροφης κυριαρχίας».
Ο καθηγητής νομικής του Emory, Πωλ Ρούμπιν χρήσιμα ξεχωρίζει ανάμεσα σε «παραγωγικές» και «κατανεμητικές» ιεραρχίες. Οι παραγωγικές ιεραρχίες είναι αυτές που οργανώνουν προσπάθειες συνεργασίας για την επίτευξη διαφορετικά μη επιτεύξιμων κερδών αμοιβαίας ωφέλειας. Οι επιχειρησιακές οργανώσεις είναι ένα άριστο παράδειγμα. Οι κατανεμητικές ιεραρχίες από την άλλη πλευρά, υπάρχουν κυρίως για να μεταφέρουν πόρους στην κορυφή. Οι αριστοκρατίες και οι δικτατορίες είναι ακραία παραδείγματα. Παρόλο που το έθνος-κράτος μπορεί να εκτελέσει παραγωγικές λειτουργίες, υπάρχει το συνεχές ρίσκο να κυριαρχηθεί από ατανεμητικές ιεραρχίες. Ο Ρούμπιν προειδοποιεί πως η φυσική μας δυσπιστία για τις μηδενικού αθροίσματος κατανεμητικές ιεραρχίες, η οποία μας βοηθά να είμαστε σε επιφυλακή απέναντι στη συγκέντρωση της εξουσίας σε πολύ λίγα χέρια, συχνά κατευθύνεται προς στις σύγχρονες θετικές παραγωγικές ιεραρχίες, όπως οι επιχειρήσεις, και με αυτόν τον τρόπο απειλείται η βιωσιμότητα των δραστηριοτήτων που τείνουν να προσφέρουν σε όλους.
Δεν υπάρχει τρόπος να σταματήσουμε την συμπεριφορά αναζήτησης κυριαρχίας. Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε να την διοχετεύσουμε σε μη βλαβερές χρήσεις. Μια ελεύθερη κοινωνία επομένως απαιτεί να είναι ευρέως διαθέσιμες θέσεις κυριαρχίας και στάτους σε ένα πλήθος παραγωγικών ιεραρχιών, και παράλληλα οι ευκαιρίες για μεγαλύτερο στάτους και κυριαρχία μέσω θήρευσης να είναι περιορισμένες από την συνεχή επαγρύπνηση του «λαού» – η απόλυτη αντίστροφη ιεραρχία κυριαρχίας. Μια ευημερούσα κοινωνία πολιτών επιτρέπει σχεδόν στους πάντες να είναι ο ηγέτης κάποιου πράγματος, είτε του τοπικού φαν-κλαμπ του Σταρ Τρεκ ή του δημοτικού συμβουλίου, και με αυτόν τον τρόπο να ικανοποιεί την ανθρώπινη αρέσκεια για ιεραρχική θέση, αλλά χωρίς σοβαρή ζημιά για κανέναν.
Σκεπτόμαστε σαν μηδενικού αθροίσματος ζηλιάρηδες
Ίσως το πιο καταθλιπτικό μάθημα της εξελικτικής ψυχολογίας αναφορικά με την πολιτική είναι η περιγραφή της βαθιά κατασταλαγμένης ανθρώπινης ικανότητας για ζήλια και, σε συσχέτιση, της δυσκολίας μας να κατανοήσουμε την ιδέα των κερδών από το εμπόριο και τις αυξήσεις στην παραγωγικότητα – την ιδέα δηλαδή μιας συνεχώς επεκτεινόμενης «πίτας» πλούτου.
Υπάρχουν αποδείξεις πως περισσότερες ικανότητες και πρωτοβουλίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε υψηλότερη θέση και μεγαλύτερα μερίδια πόρων για ένα άτομο στην ΠΕΠ. Αλλά εξαιτίας της κοινωνικής φύσης του κυνηγίου και της συλλογής, του γεγονότος πως το φαγητό χάλαγε γρήγορα και της παντελούς έλλειψης μυστικότητας, τα κέρδη της ατομικής επιτυχίας στο κυνήγι ή της προμήθειας δεν μπορούσαν να γίνουν εύκολα κτήμα του ατόμου, και αναμενόταν να μοιραστούν. Η ΠΕΠ ήταν στο μεγαλύτερο μέρος της ένας κόσμος μηδενικού αθροίσματος, όπου οι αυξήσεις στον συνολικό πλούτο μέσω εφευρέσεων, επενδύσεων και επεκταμένων οικονομικών συναλλαγών ήταν παντελώς άγνωστα. Περισσότερο για εσένα ήταν λιγότερο για εμένα. Επομένως, εάν κάποιος κατάφερνε να αποκτήσει πολλά περισσότερα από οποιονδήποτε άλλο, αυτό ήταν πολύ καλή απόδειξη ότι τα κέρδη τους ήταν παράνομα, αποκτημένα με κομπίνα, κλέψιμο, ωμή δύναμη, ή στην καλύτερη περίπτωση, απλή τύχη. Η ζήλια για τους δυσανάλογα πλούσιους μπορεί να βοήθησε να ενισχυθούν γενικά προσαρμοστικοί κανόνες μοιράσματος και παράλληλα να βοήθησε αυτούς που είναι σε κατώτερη θέση στην ιεραρχία της κυριαρχίας να επιτηρούν ενάντια περαιτέρω θήρευσης από αυτούς που είναι ικανοί να συσσωρεύσουν δύναμη.
Η μηδενικού αθροίσματος νοοτροπία μας κάνει δύσκολο για μας να καταλάβουμε πώς το εμπόριο και η επένδυση μπορεί να αυξήσει το ποσό του συνολικού πλούτου. Είμαστε επομένως λάθος εξοπλισμένοι για να καταλάβουμε το ίδιο μας το οικονομικό σύστημα.
Αυτά τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης – πως συνασπιζόμαστε, ιεραρχούμαστε και είμαστε ζηλιάρηδες σκεπτόμενοι με μηδενικού αθροίσματος λογικές – θα πρέπει να κάνουν τον φιλελεύθερο καπιταλισμό ιδιαίτερα απίθανο. Και είναι. Παρόλα αυτά, τα οφέλη μιας οργάνωσης φιλελεύθερης αγοράς μπορούν να φανούν σε μερικά περαιτέρω χαρακτηριστικά του ανθρώπινου μυαλού και της κοινωνικής οργάνωσης στην ΠΕΠ.
Τα δικαιώματα ιδιοκτησίας είναι φυσικά
Το πρόβλημα κατανομής σπάνιων πόρων μπορεί να αντιμετωπιστεί εν μέρει με έμμεσα καταναγκαστικές κατανεμητικές ιεραρχίες. Μια εναλλακτική λύση στο πρόβλημα της κατανομής είναι η αναγνώριση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Τα δικαιώματα ιδιοκτησίας είναι προεικονισμένα στην φύση από τον τρόπο με τον οποίο τα ζώα σημειώνουν τις περιοχές τους για αποκλειστική τους χρήση για συλλογή, κυνήγι και ζευγάρωμα. Η αναγνώριση αυτών των στοιχειωδών ισχυρισμών ελέγχου και εξαίρεσης ελαχιστοποιεί δαπανηρές συγκρούσεις, το οποίο από μόνο του παρέχει έναν εξελικτικά ισχυρό λόγο να ψάξουμε για έμφυτες τάσεις αναγνώρισης και σεβασμού των κανόνων ιδιοκτησίας.
Καινούριες επιστημονικές έρευνες παρέχουν ακόμα δυνατότερες αποδείξεις για την ύπαρξη τέτοιων «ενστίκτων» ιδιοκτησίας. Για παράδειγμα, πρόσφατη πειραματική δουλειά από τον Όλιβερ Γκούντεναφ, έναν θεωρητικό του νόμου, και την Κριστίν Πρεν, μια νευρολόγο, προτείνουν πως το ανθρώπινο μυαλό εξέλιξε εξειδικευμένες νευρικές δομές για να κρίνει τις ηθικές καταπατήσεις και πιο συγκεκριμένα τις καταπατήσεις ενάντια στην ιδιοκτησία .
Η εξελικτική ψυχολογία μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε πως το δικαίωμα ιδιοκτησίας δεν δημιουργείται απλά με κινήσεις της πένας του νομοθέτη.
Η ανταλλαγή αμοιβαίας ωφέλειας είναι φυσική
Το εμπόριο και η ανταλλαγή αμοιβαίας ωφέλειας παρατηρούνται καθολικά σε όλη την ανθρωπότητα όπως και η κατανομή της εργασίας. Στην πρωτοποριακή τους εργασία, «Γνωσιακές Προσαρμογές για την Κοινωνική Ανταλλαγή», οι Κοσμίδη και Τούμπι επισημαίνουν πως, αντίθετα με την διαδεδομένη άποψη, η ζωή του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη δεν είναι «ένα είδος ρετρό-ουτοπίας» μιας «χωρίς διακρίσεις ισότιμης συνεργασίας και μοιρασιάς». Οι αρχαιολογικές και εθνογραφικές αποδείξεις δείχνουν πως οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες εμπλέκοντφοαν σε πολλές μορφές εμπορίου και ανταλλαγής. Μερικές μορφές του εμπορίου των κυνηγών-τροσυλλεκτών μπορεί να απαιτούν αρκετά πολύπλοκη εξειδίκευση και την αλληλεπίδραση παροχής και ζήτησης.
Πιο εντυπωσιακά, οι Κοσμίδη και Τούμπι δείξανε μέσω μια σειράς πειραμάτων πως τα ανθρώπινα όντα είναι ικανά να λύνουν με ευκολία πολύπλοκα λογικά παζλ τα οποία σχετίζονται με την αμοιβαιότητα, τον συνυπολογισμό του κόστους και των ωφελειών, και τον εντοπισμό ανθρώπων που έχουν εξαπατήσει σε συμφωνίες. Παρόλα αυτά, είμαστε ανίκανοι να λύσουμε θεωρητικά πανομοιότυπης δυσκολίας παζλ που δεν έχουν να κάνουν με ερωτήσεις κοινωνικής ανταλλαγής. Αυτό, υποστηρίζουν, δείχνει την ύπαρξη «λειτουργικά εξειδικευμένων, εξαρτώμενων από το περιεχόμενο, γνωστικών προσαρμογών για τις κοινωνικές ανταλλαγές.»
Με άλλα λόγια, το ανθρώπινο μυαλό είναι «φτιαγμένο» να εμπορεύεται.
Η εμπιστοσύνη και οι Δύο Τάξεις του Χάγιεκ
Είναι εύκολο να δούμε ένα είδος in vitro καπιταλισμού στην εξελιγμένη ανθρώπινη ροπή να αναγνωρίζει το δικαίωμα ιδιοκτησίας, να ειδικεύεται σε παραγωγικές προσπάθειες και να ασχολείται με αρκετά πολύπλοκες μορφές κοινωνικής ανταλλαγής. Εντούτοις, το είδος της ελευθερίας και πλούτου που απολαμβάνουμε στις Ηνωμένες Πολιτείες παραμένει μια χίμαιρα για δισεκατομμύρια ανθρώπους. Ενώ οι εξελιγμένες μας ικανότητες είναι η σκαλωσιά πάνω στην οποία ο προηγμένος φιλελεύθερος καπιταλισμός έχει χτιστεί, αυτές είναι, πολύ απλά, όχι αρκετές, όπως μπορούν να βεβαιώσουν οι εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα. Ο δρόμος από την ΠΕΠ στα λάπτοπ και τα λάττε απαιτεί ένα μεγάλο πολιτισμικό άλμα. Σε μια πρόσφατη εργασία τους, οι νομπελίστες οικονομολόγοι Ντάγκλας Νορθ και Βέρνον Σμιθ τόνισαν πως η κρίσιμη συγκυρία είναι η μετάβαση από τις προσωπικές στις απρόσωπες συναλλαγές.
Η οικονομική ζωή στην ΠΕΠ βασιζόταν σε επαναλαμβανόμενες πρόσωπο με πρόσωπο συναλλαγές με γνωστά μέλη της κοινότητας. Οι συμφωνίες αστυνομεύονταν κυρίως από την δημόσια γνώση της φήμης. Εάν εξαπατούσες ή απέφευγες την δουλειά, το απόθεμα φήμης σου θα μειωνόταν, όπως και οι προοπτικές σου. Η εξελικτική μας προίκα μας προετοίμασε για να πλεύσουμε με δεξιοτεχνία διαμέσου αυτού του κόσμου των προσωπικών συναλλαγών. Εντούτοις, δεν μας προετοίμασε για να συνεργαζόμαστε και να εμπορευόμαστε με τελείως άγνωστους τους οποίους δεν είχαμε ποτέ συναντήσει και ίσως να μην ξαναδούμε ποτέ. Ο δρόμος προς την ευημερία πρέπει να διασχίσει ένα χάσμα αβεβαιότητας και καχυποψίας.
Η μετάβαση σε επεκταμένη, απρόσωπη οργάνωση της αγοράς απαιτεί την εμφάνιση «θεσμών που κάνουν τα ανθρώπινα όντα πρόθυμα να μεταχειρίζονται τους ξένους σαν τιμώμενους φίλους» όπως το θέτει ο Πωλ Σημπράιτ. Η συναρπαστική ιστορία του τρόπου με τον οποίο αυτές οι δομές ήρθαν καβάλα πάνω σε μια εξελιγμένη ψυχολογία σχεδιασμένη για να λύνει προβλήματα αρκετά διαφορετικών οικοσυστημάτων είναι το θέμα του βιβλίου του Σημπράιτ, Η Συντροφιά των Ξένων, όπως και ένα σημαντικό μέρος των επικείμενων δουλειών του Ντάγκλας Νορθ και του Βέρνον Σμιθ.
Όπως έκανε συχνά, ο Φ.Α.Χάγιεκ προέβλεψε τις σύγχρονες τάσεις. Ο Χάγιεκ καταλάβαινε πως το είδος της οικονομίας και της κοινωνίας μας, το οποίο αποκαλούσε επεκταμένη τάξη ή «μακρόκοσμο», είναι κατά πολλούς τρόπους ξένο στην βασική μας ψυχολογική δομή, η οποία είναι προσαρμοσμένη για να αντιμετωπίζει την ζωή σε μικρές ομάδες, τον «μικρόκοσμο». Ζούμε σε δυο κόσμους, τον πρόσωπο με πρόσωπο κόσμο της φυλής, της οικογένειας, του σχολείου και της εταιρίας και τον απρόσωπο, ανώνυμο κόσμο των τεράστιων πόλεων, της υπερ-εξειδίκευσης και του παγκόσμιου εμπορίου. Κάθε κόσμος έχει το δικό του σετ κανόνων, και τους μπερδεύουμε με κίνδυνο του εαυτού μας. Όπως γράφει ο Χάγιεκ στο «Η Μοιραία Έπαρση»:
Εάν εφαρμόσουμε τους απαράλλαχτους, αχαλίνωτους νόμους του μικρόκοσμου (π.χ. της μικρής ομάδας ή του στρατεύματος ή πείτε των οικογενειών μας) στο μακρόκοσμο (τον ευρύτερο πολιτισμό μας), όπως τα ένστικτά μας και οι συναισθηματικές μας λαχτάρες μας μάς κάνουν συχνά να ευχόμαστε, θα τον καταστρέφαμε. Κι όμως εάν εφαρμόζαμε πάντα τους κανόνες της επεκταμένης οργάνωσης στις πιο κοντινές μας ομάδες, θα τις συντρίβαμε. Έτσι πρέπει να μάθουμε να ζούμε σε δυο είδη κόσμων ταυτόχρονα.
Η ισορροπία είναι ευαίσθητη. Όταν εκτιμήσουμε την απιθανότητα και ευθραυστότητα του πλούτου και της ελευθερίας μας, γίνεται ξεκάθαρο πόση ευγνωμοσύνη και σεβασμό οφείλουμε στα ιδεολογικά συστήματα, στις κοινωνικές δομές και στις προσωπικές αρετές που επέτρεψαν την εμφάνιση του «ευρύτερου πολιτισμού» μας και που μας επιτρέπουν να κινούμαστε ανάμεσα στους δυο κόσμους μας χωρίς να καταστρέφουμε ή να συντρίβουμε κανέναν από τους δυο.
Εξελικτική ψυχολογία και Πολιτική Ταπεινότητα
Το μάθημα κλειδί στην πολιτική της εξελικτικής ψυχολογίας είναι απλά πως υπάρχει μια οικουμενική ανθρώπινη φύση. Το ανθρώπινο μυαλό περιλαμβάνει πολλές ξεχωριστές, ειδικευμένες λειτουργίες, και δεν είναι μια μηχανή μαθήσεως για όλες τις χρήσεις η οποία μπορεί να επαναρρυθμίζεται κατά βούληση για να πραγματοποιεί πολιτικά όνειρα. Η μορφή της κοινωνίας είναι περιορισμένη από την εξελιγμένη φύση μας. Να ξαναφτιάξουμε την ανθρώπινη φύση μέσω της πολιτικής είναι μια βιολογική αδυνατότητα όπως ακριβώς η θεραπεία του καρκίνου με τσάι από πευκοβελόνες. Μπορούμε παρόλα αυτά , να δουλέψουμε με την ανθρώπινη φύση – και το έχουμε κάνει. Έχουμε, μέσω της κουλτούρας, ενισχύσει αυτά τα χαρακτηριστικά που διευκολύνουν την εμπιστοσύνη και την συνεργασία, έχουμε διοχετεύσει τα ένστικτά μας που αναζητούν συνασπισμούς και στάτους προς παραγωγικές χρήσεις και χτίσαμε πάνω στην φυσική μας δυσπιστία για την δύναμη για να διατηρήσουμε την ελευθερία μας. Μπορούμε φυσικά να τα καταφέρουμε καλύτερα.
Όπως τόνισε διάσημα ο Εμμανουήλ Καντ, «από το στραβό ξύλο της ανθρωπότητας δεν μπορεί να γίνει κάτι πραγματικά ίσιο». Αλλά σύμφωνα με τα λόγια του φιλόσοφου Ντένις Ντάτον,
Δεν είναι… ότι δεν μπορεί να γίνει όμορφο σκάλισμα ή έπιπλο από στραβό ξύλο. Είναι μάλλον πως οτιδήποτε δημιουργηθεί τελικά θα διαρκέσει μόνο εάν λάβει υπόψη του τους κόκκους, την υφή, τους φυσικούς συνδέσμους, τους ρόζους, τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του αρχικού υλικού.
Η εξελικτική ψυχολογία, βοηθώντας μας να καταλάβουμε καλύτερα την ανθρώπινη φύση, μπορεί να μας βοηθήσει να καλλιεργήσουμε κοινωνικές δομές που δεν προσπαθούν ανόητα να κόψουν ενάντια στους κόκκους της ανθρώπινης φύσης. Μπορούμε να μάθουμε πώς να δουλέψουμε καλύτερα με το υλικό της ανθρωπότητας για να ενθαρρύνουμε και να διατηρήσουμε τις κοινωνίες, οι οποίες δεν είναι μόνο όμορφες αλλά και που θα διαρκέσουν.
——————————————————————————————–
Σημειώσεις:
- Ο Will Wilkinson είναι αναλυτής πολιτικής στο Ινστιτούτο Cato. Το παρών άρθρο αρχικά εμφανίστηκε στην έκδοση του Cato Policy Report Ιουανουαρίου/Φεβρουαρίου 2005 και αναδημοσιεύεται στα πλαίσια της συνεργασίας του e-Rooster με το Ινστιτούτο Cato. Η μετάφραση του πρωτότυπου, για λογαριασμό του e-Rooster, έγινε από την Μαριλένα Ρίζου [↩]
- Φυλετικές ομάδες της Ρουάντα [↩]
- Διάσημες συμμορίες του Σικάγο [↩]
Aφ ενός δεν εξηγείται ορθά ο Μάρξ, αφ ετέρου δεν σχετίονται τα λόγια του με το αυταρχικό της Β. Κορέας.
Ο Μάρξ ώς χεγκελιανός και διαλεκτικός άν έχει πεί αυτά, έχει πεί και τα αντίθετα. Συμπληρώνω, άν “μια αλλαγή στο «σύνολο των κοινωνικών σχέσεων» μπορεί να αλλάξει την «ανθρώπινη ουσία»”, προφανώς για τον Μάρξ, ισχύει και το αντίθετο, δλδ, μία αλλαγή στην ανθρώπινη ουσια που εμφανίζεται σε ηγέτες μπορεί να αλλαξει τις κοινωνικές σχέσεις, π.χ. περίπτωση Γκάντι, κ.ά.π. Επισης μία ελληνικη παροιμία λέει, “ο άνδρας κάνει τη γενηά και λιγότερο η γενηά τον άνδρα”
Πρέπει να εθελοτυφλούν όσοι συνδέουν ένα φιλοσοφο της διαλεκτικής με αυταρχισμούς αντιδιαλεκτικούς, άς το ψάξουν στην “ουσία” τους
“το εμπόριο και η ανταλλαγή αμοιβαίας ωφέλειας είναι ανθρώπινα καθολικά, όπως είναι και η κατανομή της εργασίας.” Αυτονόητα; Οχι πάντα βεβαίως, Στην αργοναυτική εκστρατεια δεν γνωρίζω να κέρδισαν τίποτε οι Κολχιδείς κοκ. Το ίδιο και η κατανομή εργασίας, δεν είναι καθολικά ανθρώπινη αλλά αλλά παράγωγο της βιομηχανικής παραγωγής που καταντά προκαταληπτικό κατάλοιπο και φρένο στην νέα ηλεκρονική εποχή.
“οι Κοσμίδη και Τούμπι επισημαίνουν πως…. η ζωή του κυνηγού-συλλέκτη …. Οι αρχαιολογικές και εθνογραφικές αποδείξεις δείχνουν πως οι κυνηγοί-συλλέκτες εμπλέκονταν σε πολλές μορφές εμπορίου και ανταλλαγής. Μερικές μορφές του εμπορίου των κυνηγών-συλλεκτών..”
Δίνεται η λανθασμενη ερμηνεία της σύμπτωσης κυνηγού, συλλέκτη, ενώ η πραγματικότητα είναι ότι αφορά διαφορετικούς ανθρώπου σε αντίθετες και ανταγωνιστικές σχέσεις. Μάλιστα οι δεύτεροι κατατροπώνουν τους πρώτους, διότι οι κυνηγοι δεν έχουν ανακαλύψει το εμπόριο που έχει ώς ιστορική αφετηρία τους συλλέκτες.
Παραθέτω νια ελληνορωμαϊκή παροιμία που υιθετηθηκε που επιβίωσε στην οθωμανική περίοδο αλλά όχι στην νεοελληνική.
2,
“άϊβ φουρανήν ντεήλ
άϊβ καπανήν”
δλδ, δεν ανήκει στον κυνηγό (το θήραμα)
αλλά στον συλλέκτη (σε αυτόν που το μαζεύει).
Υπονοεί και το πέρασμα απο την εποχή των κυνηγών στην αγροτική οικονομία, άρα κυνηγός και συλλέκτης αφορούν ξεχωριστές έννοιες μεταβατικών εποχών.
Ομολογω οτι δεν μπορεσα να διαβασω ολοκληρο το προπαγανδιστικο για τον καπιταλισμο αρθρο ,εξ’αιτιας 2 μεγαλων χονδροειδων θα ελεγα παρερμηνειων..
1] Αυτο που εννοουσε ο Μαρξ για την ανθρωπινη ουσια,
δηλαδη οτι βρισκεται μεσα στο συνολο των κοινωνικων σχεσεων ειναι απολυτα σωστο με βασει τις αρχες της εξελικτικης ψυχολογιας
2] γιατι αν ο προιστορικος ανθρωπος ηταν οντως κυνηγος και το μυαλο του ειχε τον σχεδιασμο του κυνηγου για να εξασφαλισει το θηραμα και μεσω αυτου την επιβιωση, ακριβως μεσω της εξελιξης αλλα κυριως μεσω της κοινωνικης και οχι της ατομικης εξελιξης, καταφερε να απαλλαγει απο την ολοκληρωτικη υποταγη στο δογμα οπως στην προιστορια οπου θεωρουσε τη θεα της γονιμοτητας απολυτο δημιουργο της ζωης και δημιουργησε με τις 10 εντολες την πρωτη εννοια της κοινωνιας των ανθρωπων οπου η τηρηση των κανονων ισοδυναμει με το δικαιωμα του μελους στο πρωτο κοινωνικο συμβολαιο και εκτοτε μεσω της κοινωνιας παντα και της Παιδειας που του παρεχεται μεταφερει την γνωση του απο τη μια γεννια στην αλλη καθοριζοντας την εξελιξη σαν ιδιοτητα κοινωνικη και συναμμα ατομικη αναλογα με τα πολιτικα ισχυοντα στην εκαστοτε εξουσια που τα ελεγχει…
Ετσι λοιπον μεσω της κοινωνικης του φυσης επερχεται η ισορροπια της φυσης και η διατηρηση των ειδων που απειλουνται με εξαφανιση! Ο ανθρωπος εμαθε να αυτοπεριοριζει τις αναγκες του να σεβεται και να μελετα τη Φυση και τα ειδη που ζουν μεσα σε αυτη… Η εμφυτη και ενστικτωδης ορμη του μετατρεπεται σε μηχανισμο διαχειρησης και δημιουργιας μεσω της κοινωνικης αναγκης του που ο Ζαν Ζακ Ρουσω περιγραφει στο Κοινωνικο συμβολαιο… Η ανθρωπινη φυση ειναι μια πορεια χωρις γυρισμο απο την ατομικοτητα στην συλλογικοτητα σαν αναγκη φυσικη και νομοτελειακη για καθε εννοια εξελικτικη της ζωης πανω στον πλανητη…
Αρα λοιπον τοσο ο Μαρξ οσο και προγενεστερα ο Τομας Χομπς με την “Ταμπουλα Ραζα” καθοριζουν κοινωνικη ουσια στην ανθρωπινη φυση που επιτασεται στα πλαισια της ατομικης εξελιξης , σαν αναγκη φυσικη για την επιβιωση των ειδων και η καθε κοινωνια κρινεται και εξελισεται αναλογα απο τη παρεχομενη απο την Πολιτεια Παιδεια οσον αφορα αυτη ακριβως την αληθεια για την καταγωγη των ειδων και την ανθρωπινη φυση μεσα στο συνολο και οχι ξεκομενη και καταδικασμενη σε αφανισμο οπως φαινεται να αγνοουν οι θιασωτες της θεωριας της ζουγκλας !!!!!!
Μια τριτη χονδραδα ειανι οτι τα ιδιοκτησιακα δικαιωματα ειναι φυσικα χρησιμοποιοντας το παραδειγμα των ζων που μαρκαρουν οπως οι γατοι την περιοχη τους την εποχη του ζευγαρωματος…
Τωρα καταλαβαινω γιατι καποιοι φαυλοι κυκλοι εμποδιζουν 50 ολοκληρα χρονια το κοινο να εχει προσβασει στις τοιχογραφιες της Θηρας!!! Η ιδιοκτησια ελεγε ο Σ.Φροιντ, πρωτοεμφανιζεται στην ζωη του ανθρωπου με την ανακαλυψη των κοπρανων του, απο το βρεφος!!!
Η αναγκη ομως του βρεφους για τροφη απο την μητερα του ,
του επιτασει να εξαρταται απο την μητερα και η ιδιοκτησια του επι των κοπρανων καταντα ανευ ουδεμιας σημασιας για την επιβιωση του , οταν αυτη αποριπτει και αποτρεπει την ενασχοληση του με αυτα… Γιαυτο και η κοπροφαγια ειναι εξαιρεση και οχι κανονας δειχνοντας την προσαρμοστικη ικανοτητα του ανθρωπου ,να μαθαινει και να εξελισεται σε σχεση με τα αλλα ζωα, πολυ πιο σημαντικα και ουσιαστικα , οπως φαινεται με τη δημιουργια της κοινωνικης του συνειδησης , την αλληλεγγυη και την αυταπαρνιση , την αυτοθυσια και την ελεημοσυνη αρχες που υιοθετησαν οι πιο εξελιγμενες δυτικες κοινωνιες , για να απωθησουν τα κοινωνικα κινηματα και να προστατεψουν οι κρατουντες τα αγαθα τα οποια καρπωθηκαν πολλες φορες λογω της αγνοιας του λαου για την προστασια των ατομικων δικαιωματων τους στο χωρο εργασιας!!!!
Για οσους ενδιαφερονται να δουν απο κοντα την πιο συγχρονη προσπαθεια νεοφιλελευθερης πολιτικης , ας προσεξουν τις πρωτες κινησεις του Ν.Σαρκοζυ στη Γαλλια…
Εμφανως διαλυει το σοσιαλιστικο κομα χρησιμοποιοντας τα στελεχη του σε σημαντικα ποστα εξουσιας, πονταροντας σε μια σωστη αρχη που θελει το δικαιωμα της αριστειας ,να μην εξαρταται απο την κοματικη ταυτοτητα…Εντουτοις η διαμορφωση της αριστειας ολων αυτων των στελεχων που καλει σε συγκροτηση της κυβερνητικης του πολιτικης ειναι κοινωνικη και σοσιαλιστικη , αποδειξη οτι ο σωστος δρομος καθε πολιτικης περνα μεσα απο την κοινωνικη υφη της εξουσιας και τον περιορισμο των δικαιωματων της ολιγαρχιας στον αχαρο ρολο της συγκομιδης του πλουτου αφου η διαμορφωση της πολιτικης σε μια πραγματικη δημοκρατια, ειναι καθαρα βασισμενη στη λαικη αποδοχη η αποριψη της…
Ο Ν Σαρκοζυ η πιο συγχρονη μορφη νεοφιλελευθερισμου , κυβερνα μονος πια, εχοντας απεναντι του τον λαο , στον οποιο δεν δισταζει να προσφερει τη ρηξη με τα πρωτοκολα και τις παραδοσεις!!!
Δηλωνει δεξιος , αλλα σαν βαθεια λαικιστης ,ξερει οτι περπατα σε τεντομενο σχοινι…
Γιατι δημοκρατια σημαινει πανω απο ολα , το δικαιωμα συμμετοχης των πολιτων στη διανομη του πλουτου που παραγουν οι ιδιοι και που σημερα τον στηριζουν αλλα με το πρωτο στραβοπατημα θα ζητησουν την κεφαλη του επι πινακι!!!!
Η Ιστορια των ατομων ειναι απλα ο καθρεφτης της Ιστοριας των Λαων! Αν τα καταφερει ο Νικολα , απλα θα δοθει παραταση για τους ολιγαρχες , πριν δουν καποια προνομια τους να εξανεμιζονται , προκειμενου να εξασφαλιστει η βιωσιμοτητα του συστηματος….
Ο κυριαρχος λαος ειναι και θα ειναι παντα , εκεινος που θα καθοριζει τις εξελιξεις!!!!!
..έρχεται και στη κορφη Καν’έλα, εξ ού κανελόπουλος
Excellent post, the convergence of evolutionary psychology and economics is the future.
Το άρθρο είναι καλό και προσεγμένο παρότι “μυρίζει” ΗΠΑ. Έχω την εντύπωση πως αν οι συντάκτες ζούσαν αλλού θα το διατύπωναν αλλιώς.
Βρίσκομαι στην δύσκολη θέση να μην μπορώ ούτε να το αποδεχτώ ούτε να το απορρίψω και το ερώτημα που νομίζω είναι το κρίσιμο είναι το εξής: εντάξει αυτά περιγράφουν κάπως κάποιες συνθήκες στις ΗΠΑ που σαφώς είναι οι ποιο εξελιγμένες σε αυτό το οικονομοκοινωνιολογικό μοντέλο. Υπάρχει βεβαιότητα ότι οι λιγότερο εξελιγμένοι θα ακολουθήσουν τα ίδια μονοπάτια; ιδιαίτερα τώρα που η μονοκρατορία των ΗΠΑ της έχει αφαιρέσει την ηθική πρωτιά που είχε ακόμα και σε παραδοσιακούς συμμάχους της. Από πεφωτισμένος ηγέτης έχει μετατραπεί σε σατράπη.
Η επιστήμη της εξελικτικής ψυχολογίας σίγουρα αποτελεί πολύ καλό εργαλείο αλλά θέλει πολύ προσοχή στο κατά πόσο οι απόψεις των ερευνητών επηρεάζουν το αποτέλεσμα της έρευνας, κάτι που έχει παρατηρηθεί σε όλες τις επιστήμες.
Η Εξελικτική ψυχολογία είναι θεωρία χαρακτηριστικών των μαζών ή των ατομικών δικαιωμάτων;
Προφανώς το Cato Institute ενδιαφέρεται για την ψυχολογία των Μαζών σε διάφορες ιστορικές εποχές και φυσικά στη σημερινή. Απο την αλλη εμποδίζεται ώς ινστιτούτο του φιλελευθερισμού να απεργάζεται θεωρίες χειραγώγησης μαζών με συνέπεια την περαιτέρω καταπάτηση ατομικών δικαιωμάτων.
Προσπαθώ στο κείμενο να βρώ αυτή την σχέση αλλά δεν το καταφέρνω, άν είναι δικό μου το φταίξιμο έχει καλώς, άν φταίει το ινστιτουτο, μπορεί να επανορθώσει.
gb, ακουμπάς ένα σημαντικό θέμα: η εξελικτική ψυχολογία κάνει κάποιες υποθέσεις, βάσιμες κατά πολλούς, που έρχονται σε στενή επαφή ή ακόμα και υποσκάπτουν τις ίδιες τις επιδιώξεις μας και μέσω αυτών τελικά και την πολιτική και την ιδεολογία μας. Όμως η γνώση των δυνάμεων που επιδρούν στις συμπεριφορές μας δεν είναι ανάγκη να μας οδηγεί στην παράδοση σε αυτές αλλά απλά στον συνυπολογισμό τους στην ανθρώπινη και φυσική επιτέλεση πράξεων με στόχο. Η εξελικτική θεωρία ή άλλες θεωρίες που μπορεί να ονομάζεις “θεωρίες χειραγώγησης των μαζών” είναι τέτοιες επειδή υπάρχει τουλάχιστον ένας άνθρωπος που έχει ως σκοπό την χειραγώγηση των μαζών. Ταυτόχρονα όμως αυτές οι θεωρίες είναι και θεωρίες απελευθέρωσης του ατόμου, εφόσον τις χρησιμοποιούμε προς αυτή την κατεύθυνση. Οι στόχοι της χειραγώγησης των μαζών ή της απελευθέρωσης των ανθρώπων, μπορεί μεν να εκπορεύονται από κάποια στοιχεία της “ανθρώπινης φύσης” όμως στο πεδίο του διαλόγου περί στόχων και πράξεων αποτελούν ανεξάρτητες ποσότητες, όχι μόνο επειδή η ενδιάμεση πολυπλοκότητα που χωρίζει την “ανθρώπινη φύση” από τους στόχους και τις πράξεις του κάθε ατόμου είναι μεγάλη. Νομίζω ότι το κείμενο υποννοεί κάτι τέτοιο εκεί που λέει “Ούτε πρέπει να μπούμε στον πειρασμό να υποθέσουμε πως το φυσικό είναι το καλύτερο”. Η σχετική χειραγωγησιμότητα του ανθρώπου λοιπόν μένει να βρεθεί στα επιστημονικά πεδία που ασχολούνται με την φύση του ανθρώπου, όπως και κάποιες εξηγήσεις γιατί έχουμε κάποιους στόχους και όχι άλλους. Όμως είτε στοχοθετούμε ελεύθερα, τυχαία ή εξαρτημένα, δεν παύουμε να είμαστε υποκείμενα τα οποία στοχοθετούν και η θεωρία και η υπόθεση που κάνω (και πιστεύω οι φιλελεύθεροι γενικά) είναι ότι μόνο υποκειμενικοί στόχοι μπορούν να αποτελέσουν prima ratio για πραγματικές ανθρώπινες πράξεις. Έτσι η εύρεση π.χ. των εξελικτικών πλεονεκτημάτων της ζήλειας (χάρη των οποίων επιδεικνύουμε σήμερα σαν άνθρωποι ζήλεια) δεν μπορεί να αποτελεί prima ratio μιας ζηλιάρικης πράξης. Εφόσον μόνο η λεγόμενη “ανθρώπινη φύση” συνετέλεσε σε μια ζηλιάρικη πράξη τότε πιστεύω πρέπει να παραδεχτούμε ότι η πράξη δεν είχε σκοπό (ήταν εν βρασμώ ψυχής που λέμε).
Γενικά όμως, η συνειδητή υποκειμενική στοχοθέτηση αυτόματα μεταφέρει την συζήτηση από το πεδίο της ανθρώπινης φύσης στο πεδίο της ανθρώπινης πράξης όπου και διακόπτεται η αιτιακή αλυσίδα. Είναι προς συζήτηση φυσικά εάν μια τέτοια μεταφορά είναι πάντα δυνατή ή σκόπιμη. Όμως όσοι πιστεύουν στην ελευθερία, όπως το ινστιτούτο Cato, δικαιούνται να υποστηρίζουν κάτι τέτοιο αφού καμμία άλλη θεωρία δεν έχει καταφέρει μέχρι στιγμής να αντικατοπτρίσει καλύτερα την πραγματική ανθρώπινη δράση. Σίγουρα δεν καλύπτει τα πάντα όσα κάνει ο άνθρωπος, όμως ποιά θεωρία μέχρι στιγμής τα καλύπτει; Η ιστορία συνεχίζεται βέβαια και γι’αυτό οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται για την αλήθεια κριτικάρουν τις θεωρίες τους για να τις βελτιώσουν ή να τις απορρίψουν. Αυτό κάνει λοιπόν και το Cato με αυτό το άρθρο, εξετάζει τις υποθέσεις στις οποίες βασίζεται ο φιλελευθερισμός για να δει αν μπορεί ακόμα να σταθεί. Παρ’όλες τις ανακαλύψεις όμως περί “ανθρώπινης φύσης” οι άνθρωποι παραμένουν ακόμα ικανοί να θέτουν τους δικούς τους υποκειμενικούς στόχους και θα παραμένουν ικανοί να το κάνουν όσο και αν η επιστήμη καταφέρει να ανάγει αυτή την συμπεριφορά τους σε “αντικειμενικές” αλήθειες. Είναι τελικά δική μας επιλογή εάν θα επιτρέψουμε στους ανθρώπους να καταντήσουν υποχείρια σε κάποια “ανώτερο” ή “αντικειμενικό” στόχο και τους απαγορέψουμε να θέτουν τους δικούς τους στόχους. Πρέπει κάθε μέρα να επιλέγουμε εάν αξίζει η ατομική ελευθερία για μας, υποκειμενικά, ανεξάρτητα του εάν έχουμε ή δεν έχουμε καταφέρει ακόμα να την εξηγήσουμε με βάση την βιολογία ή την χημεία.
ΥΓ. ποιά η σημασία εάν είμαστε τελικά “υποχείρια” των γονιδίων μας; Κατά την γνώμη μου εάν αυτό συμβαίνει στην πραγματικότητα α) θα βεβαιωθούμε όσο το δυνατόν περισσότερο για αυτό (μέσω της επιστήμης) και ταυτόχρονα β) θα αποφασίζουμε (κάθε μέρα) τι ρόλο θέλουμε να παίζει αυτό στην ζωή μας και τι μπορούμε να κάνουμε εμείς, σαν υποκείμενα, για αυτό.
Π.χ. εάν ανακαλύψουμε ότι το να χορεύεις στον δρόμο με μια στολή αρκούδας είναι μια συμπεριφορά που βρίσκεται “στα γονίδια” κάποιων ανθρώπων, θα έπρεπε να τους σεβόμαστε λιγότερο ως υποκείμενα με στόχους μεταξύ των οποίων και το να χορεύουν στον δρόμο σαν αρκούδες; Εγώ λέω όχι, εφόσον δεν βλάπτουν κανέναν άλλο οφείλουμε να σεβόμαστε τον σκοπό τους (να χορεύουν στον δρόμο σαν αρκούδες) όπως κάθε άλλη ανθρώπινη επιλογή.
Ταυτόχρονα όμως οφείλουμε να σεβόμαστε την επιλογή κάποιου να κάνει κάτι που είναι _αντίθετο_ με αυτό που λένε τα γονίδια του! Έτσι, το ότι κάποιος γεννήθηκε άντρας δεν καθιστά τις επιλογές του σχετικά με την σεξουαλικότητα λιγότερο άξιες σεβασμού.
Το ρητό “όπου βούλεται θέληση νικάται φύσεως τάξη” ενώ μπορεί να μην έχει πολύ νόημα σαν εμπειρική πρόταση (πολλές φορές θέλουμε πράγματα αλλά οι συνθήκες γύρω μας και μέσα μας δεν το επιτρέπουν) είναι ωστόσο καλός οδηγός για την υποκειμενική αξιολόγηση των ανθρώπινων πράξεων.
ΥΓ2. και φυσικά δεν πρέπει να πέσουμε στην παγίδα του να πιστέψουμε ότι εάν θεωρήσουμε όλες τις ανθρώπινες πράξεις και στόχους υποκειμενικές τότε δεν θα υπάρχει χώρος για ηθική. Η υποκειμενικότητα σαν υπόθεση δεν αποκλείει την επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων και την διαμόρφωση κοινών γνωρισμάτων, πολιτισμών και ηθικών αξιών, απλά αποκλείει το να υπερσκελίσουν αυτά το κεντρικό χαρακτηριστικό γνώρισμα του ανθρώπου που είναι η ικανότητα/τάση του να σκέφτεται σαν υποκείμενο. Λέγοντας “υπερσκελίζω” εννοώ απλά μια κατάσταση όπου το τι σκέφτεται και τι στοχεύει ένα άτομο δεν έχει σημασία ή καθορίζεται πλήρως από κάποιας ανώτερης τάξης οργάνωση. Αυτή η υπόθεση δεν πρέπει να λαμβάνεται βέβαια a priori αληθινή αλλά να ελέγχεται διαρκώς ως προς την αλήθεια της, έτσι ώστε και να είμαστε ενήμεροι για το τι πρέπει να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε (εφόσον το θέλουμε) όλους όσους θα θελήσουν να υπερσκελίσουν την υποκειμενικότητα με κάποια δήθεν “αντικειμενική αξία”.
Oποιαδήποτε θεωρία ή έρευνα δεν υπακούει στην διεπιστημονικότητα αλλά μόνο σε μία εξειδικευμένη επιστήμη, εν προκειμένω στην ψυχολογία, την θεωρώ εξ ορισμού αναχρονιστική και άκυρη.
Στην Πολιτεία του Πλάτωνα βρίσκονται πολλά στοιχεία για το ζήτημα, ειδικά για την τυφλαμάρα των μαζών και την απελευθέρωση των ανθρώπων, ομοίως και στον Ελίας Κανέτι, στο μνημειώδες έργο του ¨Μάζα και εξουσία¨. Η μάταιη αναζήτηση απελευθέρωσης απ’ όλους τους θεσμούς “πλήν ενός” είναι αυταπάτη. Νομίζω ο Κ.Καστοριάδης έθεσε τα θεωρητικά όρια της ελευθερίας μεταξύ αυτονομίας και ετερονομίας. Στην εποχή μας μπορούμε να επιδιώκουμε να μην είμαστε όπου δουλεύουμε, αν μένουμε σε βίλα, σε 4χ4, ή σε ποιά εταιρία δουλεύουμε όπως στην Ιαπωνία. Τώρα τα εργαλεία είναι ατομικοί υπολογιστές και μπορούμε να παράγουμε ανεξάρτητα από τόπο εργοστασίου ή στρατοπέδου και ανεξάρτητα ωραρίου. Εμείς μπορούμε να παράγουμε άνευ ανταλλάγματος, αυτοί μην επιδιώξουν να μας βάλουν σε μαντρί, επιτέλους τα άγρια άλογα σαν τον Κένταυρο είναι οφελιμότερα απο τα ζεμένα κατοικίδια. Αυτό θυμίζει εξελικτική ψυχολογία.
Συμφωνώ για τη διεπιστημονικότητα, όμως γιατί να βάλουμε στην υπόθεση τους απογοητευμένους σαν τον Πλάτωνα; Επίσης, πράγματι οι θεσμοί είναι ολίγον τι σαν δεκανίκια, νοιώθεις ότι σου επιτρέπουν να περπατάς όπου θέλεις αλλά στην πραγματικότητα σε φυλακίζουν σε συγκεκριμένες συμπεριφορές. Το ίδιο κάνουν και οι τοίχοι ενός σπιτιού και καλό είναι να ζεις και εκτός αυτών ενίοτε, να περπατάς χωρίς να αφήνεις να στέκονται αυθαίρετα τεχνήματα στον δρόμο σου. Όμως σε ένα βαθμό αυτά τα αυθαίρετα τεχνήματα είναι προεκτάσεις της θέλησης και των σκοπών άλλων ανθρώπων. Αν έβλεπε ο Πλάτωνας το τέχνημα της φιλελεύθερη δημοκρατίας σίγουρα θα αντιδρούσε, όπως αντιδρούσε εξάλλου και στην αθηναϊκή δημοκρατία. Θα είχε και δίκιο σε ένα βαθμό αφού η δημοκρατία μπορεί συχνά να εντείνει την μαζοποίηση και την “τυφλαμάρα”. Όμως πιο τυφλός θα ήταν ο ίδιος που πίστευε ότι είχε βρει ο ίδιος τον σκοπό που έπρεπε να εξυπηρετεί η μάζα, πίστευε μήπως ότι κάτι τέτοιο θα την “απελευθέρωνε”; Η ανθρώπινη μάζα δεν μπορεί να απελευθερωθεί, ο άνθρωπος μπορεί όμως να επιλέξει να αφήσει την θαλπορή της μάζας και τον επίσης παρηγορητικό αλλά μεμψίμοιρο φόβο των “άλλων”. Το θέμα είναι η παρουσία ή η απουσία ποιών θεσμών μπορεί να ενθαρρύνει αυτού του είδους τις επιλογές; Κατά την γνώμη μου η φιλελεύθερη δημοκρατία σαν θεσμός είναι από τους επικρατέστερους για να υποστηρίξουμε. Δέχομαι επίσης όσους δεν θέλουν να υποστηρίξουν κανένα θεσμό, όμως σε πολλές περιπτώσεις το να υποστηρίξεις την φιλελεύθερη δημοκρατία είναι ισοδύναμο με το να στερήσεις την σιωπηλή υποστήριξη σου στους ήδη υπάρχοντες θεσμούς.
Η φιλελευθερη δημοκρατια δεν ειναι θεσμος ,αλλα τεχνασμα εξουσιας!
Θεσμος ειναι μονο το δικαιωμα της μαζας να συντονιζεται εναντια σε αυτους που θεωρουν την ιδιοκτησια σαν φυσικη αναγκη και αυτο γιατι εχουν ηδη αγαθα τα οποια στερουν απο την κοινωνια,
λογω αρρωστημενης αναγκης που ικανοποιουν με το να τα κατεχουν κατα κανονα παρανομα και λαθραια…
Ειναι προφανες οτι ψαχνουν για θεωρια που να διαιωνισει και να επιβαλει την αφυσικη και αδικη κατοχη , μεσα απο το χωρο της φυσης , ερχομενοι συχνα σε αντιπαραθεση μαζι της….
Κ. Κανελλόπουλε νομίζω ότι έχετε ξεφύγει εντελώς. Έχετε έφεση φαίνεται στο να παίρνετε λέξεις και να τις καθιστάται κενές νοήματος.
Οχι κυριε Κουκοπουλε…
Ακριβως το αντιθετο ειναι η αληθεια…
Οι ολιγαρχες κατασκευασαν αυτο το συνοθυλευμα τυρρανιας που ονομαζεται νεοφιλελευθερισμος , για να διασπασουν τα προοδευτικα κινηματα και να διχασουν το λαο που τα απαρτιζει σε αυτους που υπακουουν και υποκυπτουν και στους τρομοκρατες , οσους δηλαδη αμφισβητουν την παγκοσμιοτητα της δυναστειας τους μεσω του χρηματος πανω στη διαμορφωση της ζωης τους..
Παρτε για παραδειγμα την πρωην Σοβιετικη Ενωση η την Κινα…
Ποιοι ειναι οι σημερινοι ηγετες…Οι ιδιοι ανθρωποι που δυναστευαν το λαο τους και πριν..Τι αλλαξε…Η προστασια των φτωχων απο τη μαφια που λυμαινεται μετα μανιας καθε πηγη πλουτισμου χωρις πια καμμια προοπτικη ανατροπης η ελεγχου, αφου οι πρωην κομουνιστες σημερα ειναι απολυτοι μοναρχες με το μαυρο χρημα να τους κρατα ορθιους και πιο ισχυρους απο ποτε…
Πισω απο τη βιτρινα της εκαστοτε εξουσιας ακομα και στην πιο διαφημισμενη τουριστικη περιοχη του πλανητη την Πολυνησια , ο λαος υποφερει και δεν μπορει να αντιδρασει γιατι λειπει η γνωση και το οραμα , αφου τα ναρκωτικα νοθευουν το μυαλο τους και κανουν το δικαιο αιτημα τους να μοιαζει με παραληρημα…
Ο νεοφιλελευθερισμος ειναι μια παρενθεση καπιταλισμου που οταν πια κλεισει, θα εχει γυρισει τις ανθρωπινες αξιες στον πλανητη πολυ πισω….
Και φημίζεται για σοβαρό το CATO… Είναι να κλαίει τα λεφτά του αν πληρώνει τέτοιους φωστήρες σαν τον κ. Will-Wilkinson…
Το μόνο ενδιαφέρον σημείο του άρθρου, είναι στην αρχή όπου από σπόντα αναφέρει το πλούσιο σε βιταμίνες Α και D αφέψημα από πευκοβελόνες, γνωστό ως strunt στη Σουηδία και ως Solnip cha στην κορεατική χερσόνησο. Δυστυχώς, το εν λόγω τσάι δεν θεραπεύει κανέναν από τη βλακεία.
Περιμένοντας λοιπόν κάποια ανακοίνωση/σύσταση της Πυόν Γιάνγκ με επιτυχημένες συστάσεις επί του θέματος, ας περιοριστούμε στον αναστοχασμό της απέραντης σοφίας των Λήδα Κοσμίδη και Τζόν Τούμπη, που υποστηρίζουν – κατά το άρθρο οτι
Το κλειδί για την κατανόηση του πώς δουλεύει το σύγχρονο μυαλό είναι να συνειδητοποιήσουμε πώς τα κυκλώματά του δεν σχεδιάστηκαν για να λύνουν τα καθημερινά προβλήματα ενός σύγχρονου αμερικάνου – σχεδιάστηκαν για να λύνουν τα καθημερινά προβλήματα των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών προγόνων μας
(Σοβαρά παιδιά, έχει κυκλώματα το “σύγχρονο μυαλό”; Που σχεδιάστηκαν – από ποιόν άραγε, από έναν υπέρτατο designer ή από “τριαδική” επιτροπή; Για να λύνουν προβλήματα; – η λειτουργία του μυαλού είναι ακολουθία λύσης προβλημάτων; Τα κυκλώματα μπορούν να λύνουν προβλήματα; Γιατί καθημερινά προβλήματα και όχι έκτακτα; Προβλήματα τροφοσυλλεκτών, ή προβλήματα κυνηγών; )
Μαύρο πρόβατο, κι όμως το ανθρώπινο μυαλό λειτουργεί μέσω νευρωνικών κυκλωμάτων κι όχι μέσω κάποιου φαντάσματος, μαγείας ή του διαλεκτικού προτσές. Μπορείς να μπεις π.χ. εδώ για να διαβάσεις λίγα πράγματα σχετικά.
Επίσης στις βιολογικές επιστήμες χρησιμοποιούμε (καταχρηστικά) τον όρο “σχεδιάστηκαν” δίχως να υπονοούμε την ύπαρξη ενός σχεδιαστή αλλά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η δαρβινική επιλογή. Εκ των υστέρων (αν κανείς λάβει υπόψη του μόνο ένα σημερινό χρονικό στιγμιότυπο) όλα μοιάζουν σαν να έχουν “σχεδιαστεί” από κάποιον. Ο Richard Dawkins, ένας από τους γνωστότερους και σημαντικότερους σύγχρονους υπερασπιστές της θεωρίας της εξέλιξης απέναντι στους οπαδούς του “ευφυούς σχεδιασμού”, χρησιμοποιεί πολύ συχνά παρόμοια φρασεολογία με τους Tooby και Cosmides (τους οποίους μάλιστα αναφέρει ως reference σε ομιλίες και κείμενά του, όπως και οι περισσότεροι επιστήμονες που ασχολούνται με τέτοια θέματα). Αν και η αλήθεια είναι ότι τώρα το έχει κόψει για να μην μπερδεύεται ο κόσμος.
Αγαπητέ, δεν ανήκω σε αυτούς τους “στοχαστές” σαν τον Εντγκάρ Μορέν πχ, που χάσκουν μπροστά στο μεγαλείο της πολυπλοκότητας συστημάτων όπως ο εγκέφαλος, εξαντλούμενοι στην επίκλησή της ως ιερή Μούσα και ευχόμενοι τη δημιουργία μιας ξεχωριστής “επιστήμης της πολυπλοκότητας”.
Δεν τολμώ καν να διατυπώσω οποιαδήποτε αφ υψηλού κρίση για τα επιστημολογικά στριμώγματα των νευροεπιστημών, που παράγουν αποτελέσματα τα οποία ακόμα δε συντίθονται ικανοποιητικά από καμμία “επικρατούσα θεωρία” για τη λειτουργία του εγκεφάλου.
Η διαλεκτική κοσμοθεώρηση, ξεκινώντας από την αποδοχή μιας εξωτερικής της συνείδησης πραγματικότητας, δεν βλέπει άλλο δρόμο για την κατανόηση και των δύο, από το μονοπάτι που χαράζει κοπιαστικά και διστακτικά η επιστημονική πράξη (αυτά υποστήριζε ο καλύτερος φίλος του Μάρξ, πριν ενάμιση αιώνα σχεδόν). Έτσι κι εγώ είμαι ο τελευταίος που θα έβγαινε από το “γήπεδο” του κριτικού διαλόγου εντός της επιστημονικής προσέγγισης, και ο πρώτος που θα “τσίτωνε” σε κάθε κακοποίησή της προκειμένου να δικαιολογηθούν ιδεολογήματα.
Με κάθε καλή θέληση υποθέτω οτι οι Τούμπη και Κοσμίδη δεν είναι τσαρλατάνοι, γι αυτό και επιρρίπτω την ευθύνη παραμόρφωσης των θέσεών τους μέσω της ρητορικής της πλάκας που ασκεί ο συγγραφέας του άρθρου: μπορείς να ξεκινήσεις λοιπόν από τα σχετικά άρθρα εδώ για να πειστείς οτι τα εν λόγω “κυκλώματα” είναι χονδροειδέστατη μεταφορά που δεν έχει τη θέση της ούτε στο πιό απλουστευτικό μοντέλο λειτουργίας του εγκεφάλου.
Κατά τα άλλα, η συνέχεια δεν αξίζει τον κόπο: για να μην είναι ο Γουίλκινσον (κατά πως φαίνεται) με τη διαλεκτική, βολεύεται με την παραδοξολογία στην οποία καταλήγει, οτι ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν “έχει φτιαχτεί” για… αυτό που “έχει φτιάξει” ! (νάσου και το σκιάχτρο του προπατορικού αμαρτήματος…)
Μα τόσος κόπος για να γραφτεί ένα ακόμα ρημέηκ της παραμυθίας οτι η οντολογική κατηγορία “ανθρώπινη φύση” ταιριάζει με τις κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παραγωγής ; Τουλάχιστο οι παλαιότεροι προπαγανδιστές αφήναν τους επιστήμονες στην ησυχία τους, είχαν μόνο τους παπάδες γι αυτές τις δουλειές κι αυτές τις σοφίες περί ανθρώπινης φύσης…
Χε χε, είναι θαυμάσια έκφανση της ανθρώπινης αλαζονείας όταν κάποιος ο οποίος μέχρι προ ολίγου αναρωτιόταν αν “έχει κυκλώματα το “σύγχρονο μυαλό”;” υποδεικνύει την κεντρική σελίδα ενός επιστημονικού site γενικής θεματολογίας σε κάποιον που ασχολείται ερευνητικά με τέτοια θέματα και πριν 5 λεπτά κοίταζε καλλιέργειες νευρικών κυττάρων.
Είμαι σίγουρος ότι οι Tooby και Cosmides νιώθουν πολύ ανακουφισμένοι με αυτό. 🙂
Τόσο το άρθρο του Wilkinson όσο και διάφορες από τις ιδέες της εξελικτικής ψυχολογίας μπορούν να συζητηθούν και να αμφισβητηθούν με σοβαρό τρόπο. Όλοι έχουμε κάτι να αποκομίσουμε από τέτοια κριτική. Οι αρλουμπολογίες όμως μόνο εφήμερη διασκέδαση μπορούν να προσφέρουν. Φυσικά και έχεις κάθε δικαίωμα να λες την άποψή σου χωρίς να έχεις καμία σχέση με τις βιολογικές επιστήμες αλλά για να έχει αυτή κάποια σοβαρότητα θα πρέπει να ταλαιπωρήσεις και λίγο το κεφάλι σου πρώτα.
Χε χε, είναι θαυμάσια έκφανση της ανθρώπινης αλαζονείας όταν κάποιος ο οποίος μέχρι προ ολίγου αναρωτιόταν αν “έχει κυκλώματα το “σύγχρονο μυαλό”;” υποδεικνύει την κεντρική σελίδα ενός επιστημονικού site γενικής θεματολογίας σε κάποιον που ασχολείται ερευνητικά με τέτοια θέματα και πριν 5 λεπτά κοίταζε καλλιέργειες νευρικών κυττάρων.
Είναι από καθαρή αίσθηση επαγγελματικού καθήκοντος που σε παρέπεμψα σ’αυτό (φροντισμένο! δες ποιοί γράφουν!) σάιτ γενικής θεματολογίας για να ενισχύσεις τη συγκρότησή σου. Γιατί δεν είναι δυνατόν κοτζάμ μαθητευόμενος γιατρός να πιστεύεις τέτοια πράματα 🙂
Είμαι σίγουρος ότι οι Tooby και Cosmides νιώθουν πολύ ανακουφισμένοι με αυτό
Είμαι ανακουφισμένος που είσαι σίγουρος (και θα προγραμματίσω μια μηχανή για την επόμενη απάντηση).
Οι αρλουμπολογίες όμως μόνο εφήμερη διασκέδαση μπορούν να προσφέρουν. Φυσικά και έχεις κάθε δικαίωμα να λες την άποψή σου χωρίς να έχεις καμία σχέση
[…] αλλά επειδή έχεις βάλει πλώρη για να γίνεις πηγή μόνιμης διασκέδασης, δούλεψε λίγο στο θέμα. Τότε θα μπορείς να συζητήσεις και με μας που μπορεί να μην έχουμε σπουδάξει, αλλά έχουμε όλη τη διάθεση να μάθουμε.