του Brian Doherty1

Το φιλελεύθερο όραμα βρίσκεται στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας: όλοι δημιουργηθήκαμε ίσοι, κανένας δε θα έπρεπε να έχει ειδικά δικαιώματα και προνόμια στις κοινωνικές του σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους. Έχουμε συγκεκριμένα δικαιώματα-στη ζωή μας, στην ελευθερία μας, στο να κάνουμε ότι μας ευχαριστεί για να βρούμε την ευτυχία. Η κυβέρνηση έχει μόνο ένα σκοπό: να μας βοηθήσει να προστατέψουμε αυτά τα δικαιώματα. Και αν δεν το κάνει, τότε, μπορούμε να φτάσουμε στο σημείο «να την αλλάξουμε ή να την καταργήσουμε».

Είναι δύσκολο να σκεφτεί κάποιος ένα πιο φιλελεύθερο έγγραφο, αλλά υπάρχει : ένα ιερό ιδρυτικό κείμενο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Οι φιλελεύθεροι μπορεί να ανησυχούν πως οι συντάκτες του Συντάγματος, συμβιβάστηκαν πάρα πολύ και παραχώρησαν υπερβολική εξουσία στην κυβέρνηση, αλλά καταλάβαιναν ξεκάθαρα ότι η κρατική εξουσία προσπαθεί συνέχεια να συντρίψει την πολιτική ελευθερία, και πως χρειάζεται να είναι ακούραστοι στην υπεράσπιση της. Παρά κάποια σοβαρά μειονεκτήματα, ο σημερινός Αμερικανός φιλελεύθερος μπορεί να νιώσει πραγματικό πατριωτικό οίστρο όταν σκέπτεται την ίδρυση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Μαθήματα σχετικά με τα πλεονεκτήματα της ελευθερίας βρίσκονται βαθιά μέσα στην αμερικάνικη ιστορία, όχι μόνο στην αμερικάνικη ιδεολογία. Οι αποικίες του Plymouth και του Jamestown υπέφεραν από λιμούς στο ξεκίνημα τους, εξαιτίας πειραμάτων τους με τον αγροτικό κομμουνισμό, (πειράματα) που παρείχαν οδυνηρά «μαθήματα» της σπουδαιότητας της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, και του ελεύθερου εμπορίου. Η αποτυχία του να καταργηθεί η σκλαβιά στο ξεκίνημα διαιώνισε και αύξησε την αδικία. Οι αποτυχίες της εφαρμογής της ελευθερίας είναι τόσο διδακτικές όσο και οι επιτυχίες. Το αμερικάνικο παρελθόν είναι περίπλοκο, και η συνολική πραγματοποίηση του φιλελευθερισμού, είναι ακόμη ένα καθήκον για το μέλλον.

Η προϊστορία του φιλελευθερισμού

Φυσικά, η ιδέα των αυστηρών περιορισμών στην εξουσία και στις δυνατότητες της κυβέρνησης πηγαίνει πολύ πιο πίσω από την αμερικάνικη εμπειρία. Ρητορική που ακούγεται φιλελεύθερη μπορεί να βρεθεί στον μαθητή του Κουμφούκιου, Μένκιο, που έγραψε, πως «σε ένα έθνος, ο λαός είναι ο πιο σημαντικός, έπεται το κράτος, και λιγότερο σημαντικός είναι ο ηγεμόνας». Και στη Δυτική παράδοση, ο Ιουδαϊσμός δίδαξε πως ο βασιλιάς βρίσκεται πιο κάτω από τον Θεό, και υπόκειται στους κανόνες Του. Μια ξεχωριστή ιερατική τάξη, σήμαινε πως ο βασιλιάς δεν ήταν υπεύθυνος για να ερμηνεύει τη δικιά του εντολή εξουσίας. Η καρδιά του Ιουδαϊσμού ήταν το συμβόλαιο μεταξύ του Ιεχωβά και των Εβραίων-πράγμα που σήμαινε πως ακόμη και ο Θεός, η υψηλότερη πηγή εξουσίας, είχε υποχρεώσεις προς τον λαό Του, όσο τηρούσε το δικό του μέρος της συμφωνίας. Στην κλασσική Ελλάδα ο «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου,2 η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, και οι επιθέσεις του Ευριπίδη, σε διάφορα έργα του, εναντία στο θεσμό της δουλείας και στην βαρβαρότητα του πολέμου, δείχνουν έναν λαό που καταλάβαινε τη διάκριση, μεταξύ του τί η επίγεια ή και η θεϊκή εξουσία διέταζε και τί ήταν σωστό και δίκαιο. Η παράδοση του φυσικού δικαίου και των φυσικών δικαιωμάτων, που αναγνωρίζει, λογικά κριτήρια δικαιοσύνης, που μπορούν να ανακαλυφθούν, υπεράνω και πέρα από τις αποφάσεις των επίγειων κυβερνήσεων διαπερνάει ολόκληρη τη Δυτική πνευματική παράδοση και έχει ισχυρές φιλελεύθερες επιπτώσεις.

Οι φιλελεύθερες ιδέες σχετικά με την πολιτική πηγαίνουν πίσω ακόμη και στην προϊστορία, στη δημιουργία του ίδιου του κράτους. Παρότι οι θεωρίες της προέλευσης του κράτους είναι απλά αυτονόητες στους περισσότερους φιλελεύθερους συγγραφείς, ο Γερμανός ανθρωπολόγος Franz Oppenheimer περιέγραψε ,στο έργο του «Το Κράτος», την προέλευση του να βασίζεται στο αίμα και στην κατάκτηση , το αποτέλεσμα των κατακτητών που προσπαθούσαν να καρπωθούν προσπάθειες άλλων μέσω της φορολογίας και της παροχής «προστασίας». Ο Oppenheimer διέκρινε μεταξύ των «πολιτικών» μέσων απόκτησης πλούτου- δηλαδή την υφαρπαγή- και των «οικονομικών» μέσων- δηλαδή την παραγωγή και ανταλλαγή.

Η εξάρτηση από τα οικονομικά μέσα απόκτησης πλούτου δημιούργησε όχι μόνο τον πλούτο αλλά και την ελευθερία που απολαμβάνουμε σήμερα. Οι φιλελεύθεροι κατανοούν την υπόσχεση της ελεύθερης ανταλλαγής, και ζητούν τον περιορισμό των πολιτικών μέσων απόκτησης πλούτου. Τα πολιτικά μέσα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα όταν παίρνουν τη μορφή του νόμου .Ο φιλελεύθερος επιφυλλιδογράφος του 19ου αιώνα Frederic Bastiat, στο έργο του «Ο Νόμος», διαμαρτυρήθηκε για «τον διαστρεβλωμένο νόμο», για «το νόμο που όχι μόνο παρεκτράπηκε από τον αρχικό του στόχο, αλλά ακολούθησε ένα τελείως διαφορετικό σκοπό. Ο νόμος έγινε το όπλο κάθε είδους πλεονεξίας! Αντί να συγκρατεί το έγκλημα, ο ίδιος ο νόμος έγινε ένοχος των δεινών που υποτίθεται θα τιμωρούσε!»

Ένας Αμερικάνικος Ριζοσπαστισμός

Ήταν στην Αμερική αρχικά όπου οι ιδέες και οι πρακτικές της ελευθερίας πήγαν μακρύτερα-και έτσι δεν πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη πως το σύγχρονο φιλελεύθερο κίνημα αναδείχθηκε εδώ. Ο φιλελευθερισμός έχει τη βάση του στην οικονομική, ηθική και πολιτική θεωρία που βασίζεται σε ιδέες σχετικά με το πώς μια λειτουργική τάξη μπορεί να προκύψει χωρίς να υπαγορευθεί από ένα μόνο μυαλό, πώς και πού είναι ορθό για έναν άνθρωπο να χρησιμοποιεί βία εναντίον κάποιου άλλου, και τις πιθανές ολέθριες συνέπειες της συγκεντρωτικής, ανεξέλεγκτης εξουσίας. Αλλά το στοιχείο που ξεχωρίζει την μοναδική θέση του φιλελευθερισμού, στην πολιτική σκέψη είναι πως είναι ριζοσπαστικός, φανερώνοντας μια πιο βαθυστόχαστη διορατικότητα σχετικά με την τάξη, την δικαιοσύνη, και τη μάχη μεταξύ της ελευθερίας και της εξουσίας, απ’ ότι οι περισσότεροι τυπικοί Αμερικάνοι κλασσικοί φιλελεύθεροι , πατριώτες, ή οι παλιομοδίτες οπαδοί του Jefferson.

Αλλά αυτός ο ριζοσπαστισμός είναι ο ίδιος χαρακτηριστικά αμερικάνικος. Οι Αμερικάνοι ήταν πρώτα Άγγλοι, και όπως ο ιστορικός της Αμερικάνικης Επανάστασης Gordon Wood έχει τονίσει:

«Κανένας λαός στην παγκόσμια ιστορία δεν επωφελήθηκε τόσο (από την ελευθερία). Αντίθετα με τους φτωχούς σκλαβωμένους Γάλλους, οι Άγγλοι τον 18ου αιώνα δεν είχαν μόνιμο στρατό, ούτε lettres de cachet. Eίχαν το habeas corpus, τις δίκες με ενόρκους, την ελευθερία λόγου και συνείδησης, και το δικαίωμα να εμπορεύονται και να ταξιδεύουν. Ήταν απαλλαγμένοι από αυθαίρετες συλλήψεις και τιμωρίες. Τα σπίτια τους ήταν τα κάστρα τους.»

Η πρόοδος των αγορών , του πλούτου και της τεχνολογίας, εξάλειψαν πλευρές της αμερικάνικης ζωής που θα μας φαίνονταν τυραννικές σήμερα: τις έντονες ταξικές διακρίσεις, τη θρησκευτική παρέμβαση στις πόλεις, και τις εμφανέστερες εντάσεις στην Αμερικάνικη φιλελεύθερη παράδοση, το περιορισμένο νομικό καθεστώς των μαύρων και των γυναικών.3

Οι Αμερικάνοι ήταν Άγγλοι, που επαγρυπνούσαν ιδιαίτερα για τις ελευθερίες τους, που φλογίζονταν από επιφυλλιδογράφους όπως ο John Trenchard και ο Thomas Gordon, των διάσημων «γραμμάτων του Κάτωνα» 4. Οι Trenchard και Gordon, διαβάζονταν ευρύτατα και πίστευαν στα έμφυτα φυσικά ανθρώπινα δικαιώματα που καμιά κυβέρνηση δεν μπορεί να παραβιάσει. Η κυβέρνηση υπήρχε αποκλειστικά για να υπερασπίζει τα πρόσωπα των πολιτών ή την περιούσία τους. Όπως ένας από τους ήρωες τους, ο Algernon Sidney, ένας μάρτυρας της τυραννίας των βασιλιάδων, είπε, “οι ελεύθεροι άνθρωποι έχουν πάντα το δικαίωμα να αντιστέκονται στις τυραννικές κυβερνήσεις”. Φιλελεύθερες ηρωϊδες της Αποικιακής Αμερικης όπως η Anne Hutchinson που επαναστάτησε ενάντια στην Πουριτανική εξουσία ήδη από το 1630, βασίστηκαν στην Δυτική χριστιανική παράδοση, υποστηρίζοντας την ανθρώπινη ελευθερία απερίσπαστη από περιορισμούς του κράτους ή της Εκκλησίας και βοήθησαν να τεθεί το ιδεολογικό πεδίο για την ριζοσπαστική επανάσταση του επόμενου αιώνα.

Ο Thomas Paine γνώριζε πως όσο και αν επικαλούνταν τις αρχαίες αγγλικές ελευθερίες, οι Αμερικανοί επαναστάτες ήταν κάτι καινούργιο : «Βλέπουμε με άλλα μάτια, ακούμε με άλλα αυτιά, και σκεφτόμαστε με άλλες σκέψεις από αυτές που χρησιμοποιούσαμε προηγουμένως.» Οι Αμερικανοί επαναστάτες , όπως το θέτει η Αμερικάνικη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, μάχονταν όχι μόνο για τα ιστορικά δικαιώματα των Άγγλων αλλά για τα φυσικά δικαιώματα όλης της ανθρωπότητας. Οι Αμερικάνοι είχαν επίσης, ένα νέο όραμα πολιτικής αρετής. Η αξία δεν βασιζόταν πια μόνο στη συμμετοχή στις κρατικές υποθέσεις, όπως στην κλασσική περίοδο. Η νέα αρετή , όπως το θέτει ο Gordon Wood, «πήγαζε από την συμμετοχή των πολιτών στην κοινωνία, όχι στην κυβέρνηση, την οποία οι φιλελεύθεροι, έβλεπαν όλο και περισσότερο σαν την κύρια πηγή των δεινών του κόσμου».

Το εμπόριο, αυτό το μέγα καταπραϋντικό των κοινωνικών ασθενειών, ο δημιουργός του πλούτου και της ευτυχίας, αποδεσμεύτηκε από την παλιά περιφρόνηση που το ακολουθούσε κατά πόδας. Οι Αμερικάνοι θα απολάμβαναν μια μεγάλη εμπορική δημοκρατία, μια κοινωνία διαποτισμένη από φιλελεύθερες αρχές.

Παρότι η πορεία της αμερικάνικης ιστορίας απομάκρυνε το έθνος από αυτό το αρχικό όραμα, μεγάλοι φιλελεύθεροι στοχαστές συνέχισαν να εμφανίζονται στην αμερικάνικη ιστορία καθ’ όλο τον 19ο αιώνα. Το πνευματικό και πολιτικό κίνημα για την κατάργηση της δουλείας, καθοδηγούνταν από γενναίους φιλελεύθερους στοχαστές, με προεξέχοντες τον Frederick Douglass και τον William Lloyd Garrison, που τόνισαν με ασυμβίβαστη ηθική φλόγα και υπό την απειλή πραγματικού κινδύνου για τις ζωές τους, πώς η αμερικάνικη πρακτική παραβίαζε τις φιλελεύθερες υποσχέσεις της Διακήρυξης. Ένας άλλος σπουδαίος υπέρμαχος της κατάργησης της δουλείας και ατομικιστής ήταν ο γεννημένος στην Μασσαχουσέτη Lysander Spooner, που έγραφε παθιασμένους και συγκλονιστικούς «φιλιππικούς» τονίζοντας πώς η κυβέρνηση παραβίαζε τυπικές αστικές αξίες στις οποίες, διαφορετικά, πίστευαν οι Αμερικάνοι, δρώντας στην πραγματικότητα σαν μια συμμορία ληστών και δολοφόνων, ζητώντας όμως σεβασμό και υπακοή.

Ένας άλλος Αμερικάνος φιλελεύθερος στοχαστής του 19ου αιώνα, με μεγάλη δημόσια φήμη στην εποχή του, ήταν ο Επισκοπιανος ιερέας και κοινωνιολόγος του Γεϊλ, William Graham Sumner. Ήταν ένας σπουδαίος αντι-ιμπεριαλιστής καθώς και υποστηρικτής του laissez-faire και υμνητής του επιχειρηματικού πνεύματος που διέκρινε ότι η τάξη της αγοράς είναι τόσο σύνθετη, που οι κυβερνητικές προσπάθειες να την ποδηγετήσουν τείνουν να οδηγήσουν σε απρόβλεπτα και πολύ πιθανόν αρνητικά αποτελέσματα.

Ο Sumner ύμνησε τον «ξεχασμένο άνθρωπο», τον ανεξάρτητο παραγωγό της μεσαίας τάξης, διχασμένο μεταξύ των πλουτοκρατών που επηρεάζουν τους ισχυρούς και των απόρων που λαμβάνουν επιδόματα από μεταρρυθμιστές της κυβέρνησης, που πρέπει όμως να πληρώσει για όλα τα προγράμματα που σκοπεύουν να βοηθήσουν και τους δύο. Ο Sumner επίσης σωστά προέβλεψε πως ο 20ος αιώνας θα ήταν, λαμβάνοντας υπόψη τον ανερχόμενο συνδυασμό του σοσιαλισμού με την πολεμοκαπηλεία, «μια τρομακτική εκροή αίματος σε επαναστάσεις και πολέμους». Αντιτίθοταν στον διεθνή παρεμβατισμό και σημείωσε στο κλασσικό του άρθρο «Η Κατάκτηση των Ηνωμένων Πολιτειών από την Ισπανία», ότι, ενώ φαινόταν πως οι Η.Π.Α κέρδισαν τον Ισπανοαμερικανικο πολεμο, στην πραγματικότητα επιτρέψαμε στο αυτοκρατορικό σύστημα της Ισπανίας να κατακτήσει τη Δημοκρατία μας. « Κερδίσαμε την Ισπανία σε μια στρατιωτική σύγκρουση, αλλά αφεθήκαμε να κατακτηθούμε από αυτή στο πεδίο των ιδεών και των πολιτικών».

Ο φιλελευθερισμός στην Ευρώπη

Ο σύγχρονος φιλελευθερισμός, παρότι άνθισε σε αμερικάνικο έδαφος, είναι επίσης μια κοσμοπολίτικη φιλοσοφία, που υμνεί έναν κόσμο ενωμένο από τις φιλελεύθερες ιδέες και το ελεύθερο εμπόριο ενώ ταυτόχρονα γιορτάζουν το πανόραμα των ελεύθερα ενστερνιζόμενων ιδιαιτεροτήτων,που μόνο σχετικά ελεύθερες πολιτείες μπορούν να προσφέρουν.

Πίσω στην Ευρώπη, εν μέρει εμπνευσμένοι από τους Αμερικάνους, εν μέρει εμπνευσμένοι από τους ίδιους,ένα κίνημα για την ελευθερία εξαπλώθηκε σε όλη την Ηπειρωτική Ευρώπη. Γάλλοι οικονομολόγοι, ιστορικοί και κοινωνιολόγοι των αρχών του 19ου αιώνα δημιούργησαν μια ιδιαίτερα φιλελεύθερη ταξική ανάλυση. Σε αυτούς τους Γάλλους economistes, η σωστή διάκριση των τάξεων δεν είναι μεταξύ των αστών και των προλετάριων, αλλά μεταξύ των παραγωγικών και των ληστρικών τάξεων –με τους παραγωγική τάξη να είναι όλοι όσοι δουλεύουν στην αγορά, και την ληστρική να είναι το κράτος , οι εκπρόσωποι του και οι εξαρτώμενοι από αυτό που κλέβουν από τις παραγωγικές τάξεις. Εδώ βλέπουμε τη βασική φιλελεύθερη διάκριση μεταξύ της κοινωνίας και του κράτους, μεταξύ των δυνάμεων της παραγωγικής ανθρώπινης συνεργασίας και αυτών που την λυμαίνονται.

Τη γαλλική φιλελεύθερη παράδοση ακολούθησε ο σπουδαιότερος φιλελεύθερος πολιτικός αρθρογράφος του 19ου αιώνα,ο Frederic Bastiat. Αυτός ο πνευματώδης επιφυλλιδογράφος εναντίον του προστατευτισμού, ακολούθησε στενά την δράση του Richard Cobden και του John Bright, των Άγγλων φιλελεύθερων που κατόρθωσαν να καταργήσουν τους βρετανικούς Νόμους των Σιτηρών. Τα γραπτά του Bastiat ξανακυκλοφόρησαν τακτικά από φιλελεύθερα ινστιτούτα τον 20ο αιώνα. Το πιο δημοφιλές βιβλίο των φιλελεύθερων οικονομικών το “Economics in one lesson” του Henry Hazzlitt είναι μια σύγχρονη εκδοχή της προσέγγισης του Bastiat να κοιτάει τις δευτερεύοντες και τριτεύουσες συνέπειες της κυβερνητικής επέμβασης στην οικονομία, να κοιτάει πέρα από το προφανές επιδιωκόμενο καλό.

Ο Bastiat ήταν ένας σπουδαίος επιγραμμιστής για την ελευθερία. «Το κράτος είναι το μεγάλο εφεύρημα από το οποίο ο καθένας προσπαθεί να ζήσει εις βάρος οποιουδήποτε άλλου» είναι κλασσικό. Υποστήριξε κοροϊδευτικά πως με την λογική του προστατευτισμού, η Γαλλία είναι πιο ευημερούσα εάν οι εξαγωγές της βούλιαζαν στη θάλασσα πριν πωληθούν και τα κέρδη χρησιμοποιηθούν για να αγοράσουν εισαγωγές που θα κάνουν «χειρότερο» το εμπορικό ισοζύγιο. Συνέθεσε το, τελείως λογικό σε προστατευτική βάση, αίτημα των κατασκευαστών κεριού εναντίον του ήλιου, υποστηρίζοντας πως για το καλό της Γαλλικής βιομηχανίας πρέπει να απαγορευθεί αυτή η πηγή του δωρεάν εισαγόμενου φωτός. Ο Bastiat εξύμνησε την αφθονία που δημιουργούσαν οι αγορές και κορόιδευε την, με παρωπίδες, στενομυαλιά των οικονομικών που επικεντρώνονταν στον παραγωγό, που κάνουν την ανθρώπινη ζωή λιγότερο πλούσια. Έδειξε πως οι ελεύθερες αγορές πετυχαίνουν αυτό που οι σοσιαλιστές του 19ου αιώνα, ήλπιζαν να πετύχουν διαμέσου του κράτους : περισσότερος πλούτος και μια καλύτερη ζωή για όλους.

Ο πιο ριζοσπαστικός των Ευρωπαίων φιλελεύθερων οικονομολόγων του 19ου αιώνα ήταν ο Gustave de Molinari. Ο Molinari.ήταν ο πρώτος, που εξήγησε πώς οι αρχές και οι πρακτικές της ελεύθερης ανταγωνιστικής αγοράς θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στην στρατιωτική άμυνα, ελαχιστοποιώντας δυνητικά κάθε ανάγκη για κυβέρνηση. Ήταν ένας μαθητής των Γάλλων φιλελεύθερων οικονομολόγων Bastiat και Charles Dunoyer και δημοσίευσε ένα άρθρο στο Journal des Economistes το 1849 που σόκαρε ακόμη και αυτούς, επιχειρηματολογώντας πως εάν ο ελεύθερος ανταγωνισμός δουλεύει σε άλλους τομείς, δεν θα πρέπει να συμπεραίνουμε εκ των προτέρων πως δεν θα μπορούσε να δουλέψει στην άμυνα.

Όπως έγραψε ο Molinari το 1849 στο βιβλίο του Les Soirιes de la Rue St. Lazare

«Δεν υπάρχουν άνθρωποι των οποίων η φυσική κλίση τους καθιστά ειδικά ικανούς να γίνουν δικαστές, αστυνομικοί και στρατιώτες;Από την άλλη πλευρά, δεν έχουν οι ιδιοκτήτες μια ανάγκη για προστασία και δικαιοσύνη;… Εαν υπάρχουν από μια μεριά άνθρωποι ικανοί να καλύψουν την ανάγκη της κοινωνίας, και από την άλλη μεριά, άνθρωποι διατεθιμένοι να υποστούν θυσίες για να αποκτήσουν την ικανοποίηση αυτής της ανάγκης, δεν υποστηρίζει η … πολιτική οικονομία… πως εαν μια τέτοια ανάγκη υπάρχει, θα ικανοποιηθεί, και θα είναι καλύτερα κάτω από ένα καθεστώς απόλυτης ελευθερίας, απ’όσο κάτω από οποιοδήποτε άλλο;»

Ο Γερμανός Wilhelm von Humboldt, στον οποίο βασίστηκε ο John Stuart Mill για να γράψει το πιο διάσημο “On Liberty“, υποστήριξε στο “The Sphere and Duties of Government” (1792) πως η μοναδική ενδεδειγμένη λειτουργία της κυβέρνησης είναι η παροχή ασφάλειας και πως η κοινωνική πρόοδος απαιτεί οι άνθρωποι να είναι ελεύθεροι να κάνουν αναρίθμητα πειράματα στη ζωή, από τα οποία μπορούμε να μάθουμε τις πολύπλευρες δυνατότητες και τις απολαύσεις της ανθρώπινης ζωής.

Ο Humboldt ήταν πιθανόν ο πρώτος που επιστράτευσε συγκεκριμένα επιχειρήματα για την ελευθερία , για παράδειγμα, το σχεδόν μεταφυσικό επιχείρημα, πηγαίνοντας πέρα από την καθαρή πολιτική, στη φύση του τί σημαίνει να είσαι άνθρωπος με την ορθή έννοια. Όπως ο ιστορικός του φιλελευθερισμού Ralph Raico το θέτει, «ο Humboldt εξήγησε πως μόνο όταν οι άνθρωποι εκτίθενται σε μεγάλη ποικιλία περιστάσεων όπου αυτά τα πειράματα μπορούν να λάβουν χώρα,τα οποία διευρύνουν το φάσμα των αξιών με τις οποίες το ανθρώπινο γένος είναι εξοικειωμένο, και μέσω της διεύρυνσης αυτής όλο και καλύτερες απαντήσεις μπορούν να δοθούν στο ερώτημα, «Με τί ακριβώς τρόπους, πρέπει οι άνθρωποι να ρυθμίζουν τις ζωές τους;»

Ο Herbert Spencer είχε την μεγαλύτερη επιρροή από τους ριζοσπάστες φιλοσόφους του 19ου αιώνα. O Spencer είχε καταγωγή από ταπεινούς Κουάκερους στην Αγγλία, και ύστερα από μια αρχική καριέρα, σαν γραφιάς στους σιδηρόδρομους, έγινε ένας κλασσικά ενεργητικός Βικτωριανός διανοούμενος, γράφοντας τεράστια βιβλία, που συμπύκνωναν όλες τις απόψεις του σε διάφορες επιστήμες, φυσικές και ηθικές. Ήταν ένας θεωρητικός του εξελικτισμού, που επινόησε τη φράση «η επιβίωση του καταλληλότερου» και επινόησε τον όρο «ο νόμος της ίσης ελευθερίας», για να συνοψίσει το φιλελεύθερο μήνυμα ότι έχουμε δικαίωμα σε όλες τις ελευθερίες που δεν εμποδίζουν την ελευθερία του άλλου. Και ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για τις όποιες φιλελεύθερες αντιλήψεις υπήρχαν στη σκέψη των ελίτ του τέλους του 19ου αιώνα.

Περισσότερα από 350.000 αντίτυπα των βιβλίων του πωλήθηκαν στις Η.Π.Α. μεταξύ του 1860 και του 1903. Το Atlantic το 1864 δήλωσε πως «ο Spencer εκπροσωπεί το επιστημονικό πνεύμα της εποχής μας» και ότι οι ιδέες του «θα γίνουν η αναγνωρισμένη βάση μιας βελτιωμένης κοινωνίας». Ο Spencer είναι ίσως πιο γνωστός στους αμερικάνικους νομικούς κύκλους , με την επίκληση του από τον Oliver Wendell Holmes, για τη διαφωνία του το 1905 στην περίπτωση Lochner5, όπου δήλωσε πώς «η 14η Τροποποίηση δεν είναι η αναπαράσταση του “Social Statics” του Spencer”. Δυστυχώς, κατά τους φιλελεύθερους.

Αυτοί οι πρόδρομοι, βοήθησαν να εμψυχώσουν τους Αμερικάνους δημοσιογράφους, συγγραφείς, οικονομολόγους και φιλοσόφους, του 20ου αιώνα, που προώθησαν τον μοντέρνο φιλελευθερισμό, παλεύοντας μάταια ενάντια στην επανάσταση του New Deal του Roosevelt που παγίωνε το όραμα του 20ου αιώνα μιας αμερικάνικης κυβέρνησης ολοένα αυξανόμενης καθώς και τις συνεχείς επεκτάσεις της κρατικής εξουσίας στο όνομα της τάξης, της κοινωνικής πρόνοιας και του πολέμου. Οι όμοιοι του H. L. Mencken, της Isabel Paterson, της Rose Wilder Lane, και της μετανάστριας από τη Ρωσία, συγγραφέα Ayn Rand έγραψαν και απέδειξαν πώς η δύναμη του ελεύθερου ατόμου, όχι η κρατική εξουσία, είναι αυτή που δημιουργεί πλούτο, ιδέες και χαρές που κάνουν τη ζωή να αξίζει να τη ζεις.

Ένας κόσμος διαμορφωμένος από το φιλελευθερισμό

Παρότι παραμένει εύκολο για τους πιστούς της απεριόριστης ελευθερίας, να νιώθουν απόγνωση για τη σύγχρονη τεράστια εξουσία του Αμερικάνικου κράτους, να φορολογεί, να ελέγχει και να διεξάγει πόλεμο, είναι αλήθεια πως από κάποιες πολύ σημαντικές πλευρές, όπως ακριβώς οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν γίνει το κυρίαρχο έθνος στον κόσμο, έτσι και σημαντικές πλευρές των φιλελεύθερων ιδεών που βρίσκονται στις ρίζες της Αμερικής, έχουν διαμορφώσει τον σύγχρονο κόσμο . Αυτές οι ιδέες έχουν βοηθήσει να δημιουργηθεί ένας κόσμος που απολαμβάνει πλούτο, περίλαμπρο εύρος ελεύθερης επιλογής και εδώ και στο εξωτερικό, το οποίο αξίζει να το τιμήσουμε.

Παρότι δεκάδες εκατομμύρια σκοτώθηκαν στο όνομα του οράματος του Karl Marx, δεν ζούμε στον κόσμο του. Ζούμε μάλλον σε έναν κόσμο, διαμορφωμένο από τα πιστεύω των πολιτικό-οικονομικών εχθρών του, οι κλασσικοί φιλελεύθεροι πρόδρομοι των σημερινών φιλελεύθερων, οι στοχαστές που, σύμφωνα με τις αρχές της ίδρυσης της Αμερικής, πίστεψαν πως μια αρμονία συμφερόντων φανερώνεται στις δίχως περιορισμούς αγορές, ότι το ελεύθερο εμπόριο μπορεί να εμποδίσει τον πόλεμο και να μας κάνει όλους πλουσιότερους, ότι η αποκεντρωμένη ιδιωτική ιδιοκτησία δημιουργεί μια αυθόρμητη τάξη με μεγάλη ποικιλία.

Οι ιδέες και οι επιπτώσεις αυτών των προδρόμων τροφοδότησαν μια παράδοση του 20ου αιώνα που προσπάθησε να αναβιώσει, να επεκτείνει και να εφαρμόσει τις ιδέες τους για τα αγαθά και τη γονιμότητα της ειρήνης, της ελευθερίας, της ανοχής, των ελεύθερων αγορών και του ελεύθερου εμπορίου. Αυτή η παράδοση έγινε γνωστή σαν φιλελευθερισμός, και αυτοί που συνεχίζουν αυτόν τον πνευματικό αγώνα για την ανθρώπινη καλυτέρευση, ενώ πάντα επαγρυπνούν και υιοθετούν νέες ιδέες και εφαρμογές, οχυρώνονται στη μακρά και ζωντανή παράδοση πολιτικής σκέψης, και ακόμη πολιτικής πρακτικής, που βρίσκεται στην Αμερικάνικη και στην Ευρωπαϊκή Ιστορία. Στο βαθμό που ο κόσμος μας ακολούθησε αυτές τις παραδόσεις, έχει ευημερήσει και έχει γίνει ένας κόσμος που αξίζει να ζεις. Αλλά η εξουσία πάντα αντιστέκεται στην ελευθερία και το καθήκον του φιλελεύθερου είναι να εξηγήσει και να υποστηρίξει πως τα πλεονεκτήματα της ελευθερίας είναι αιώνια.

————————————————————————————
Υποσημειώσεις:

1. Αυτό το άρθρο αρχικά εμφανίστηκε στην έκδοση Μαρτίου/ Απριλίου 2007 του Cato Policy Report. To άρθρο αναδημοσιεύεται στα πλαίσια της συνεργασίας του e-Rooster με το Ινστιτούτο Cato. Η μετάφραση του πρωτότυπου, για λογαριασμό του e-Rooster, έγινε από τον Τηλέμαχο Χορμοβίτη [↩]
2. που προβάλλει τον Προμηθέα να αψηφά το Δία στο όνομα μιας δικαιοσύνης ανώτερης από τους θεούς [↩]
3. αντίθετα με τη στενή κρατική δράση , με τη μορφή της κοινωνικής πίεσης, αυτά τα προβλήματα δεν έχουν εξαλειφθεί ολοσχερώς. [↩]
4. από τα οποία ονομάστηκε το Cato Institute [↩]
5. η οποία απόφαση ανέτρεψε ένα νόμο που ρύθμιζε τις ανώτερες ώρες εργασίας βασισμένη στις αρχές της οικονομικής ελευθερίας, που ο Holmes ένιωθε πως το Σύνταγμα δεν προστάτευε [↩]