του Θοδωρή Καραουλάνη1

Πέθανε την Τετάρτη ο Νικήτας Λιοναράκης, δημοσιογράφος και πρώην διευθυντής των περιφερειακών σταθμών της ΕΡΑ, της ΕΡΑ 1 και της ΕΡΑ 2, σε ηλικία 57 ετών. Αιτία του θανάτου του ήταν οξύ καρδιακό επεισόδιο. Γεννήθηκε το 1950 στην Αθήνα και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Την δημοσιογραφική του καριέρα την ξεκίνησε στην εφημερίδα Αυγή. Από το 1996 εργάστηκε στην ΕΡΤ, όπου υπήρξε διευθυντής των περιφερειακών σταθμών της ΕΡΑ. Για περισσότερα από 15 χρόνια παρουσίαζε στην Ελληνική Ραδιοφωνία την εκπομπή «Στις γειτονιές της Ελλάδας». Έλαβε μέρος στον αντιδικτατορικό αγώνα. Τον Νοέμβρη του 1972 συμμετείχε στην κατάληψη της Νομικής, ενώ την επόμενη χρονιά έλαβε μέρος στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Για τη δράση του αυτή βασανίστηκε από την δικτατορία.

Ο Νικήτας Λιοναράκης ήταν για τους φίλους του και ιδιαίτερα τους νεότερους, ο ορισμός του ενεργού πολίτη της εποχής μας. Είχε προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, για το Νόμο περί αστικής ευθύνης των δημοσιογράφων, το οποίο με ομόφωνη απόφαση του αμφισβήτησε το Νόμο αυτό και καταδίκασε την Ελλάδα για την εφαρμογή του. Είχε συγγράψει ένα και μοναδικό βιβλίο για τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης με τίτλο “Ο Γατόσκυλος”. Ο Νικήτας Λιοναράκης διετέλεσε αντιπρόεδρος της Greenpeace, στέλεχος μεταδικτατορικά του Ρήγα Φεραίου και του ΚΚΕ (εσ.). Ο Νικήτας υπήρξε επίσης πρωτεργάτης της ανάδειξης του κινήματος των μη κυβερνητικών οργανώσεων και της κοινωνίας των πολιτών. Διετέλεσε πρόεδρος της επιτροπής για τις μη κυβερνητικές οργανώσεις στο υπουργείο Εξωτερικών επί υπουργίας του Γιώργου Παπανδρέου. Τα τελευταία χρόνια υπήρξε ο εμπνευστής του εγχειρήματος της συνταγματικής αναγνώρισης του έργου της κοινωνίας των πολιτών και ήταν ο συντονιστής της Καμπάνιας των 800 ΜΚΟ για το Σύνταγμα (αναγνώριση του ρόλου και του έργου της κοινωνίας των πολιτών και των οργανώσεών της). Στην προσπάθεια αυτή τον γνώρισα και δούλεψα μαζί του, μαζί με δεκάδες άλλα στελέχη ΜΚΟ της χώρας, για να μπορέσουμε να πάμε την Ελλάδα μπροστά. Για να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε την πρώτη «από κάτω», από την κοινωνία, συνταγματική πρόβλεψη!

Για αυτή την προσπάθεια, της Καμπάνιας των ΜΚΟ για το Σύνταγμα έγραφε:

«Το ότι εκκολάπτεται μία «μεγάλη πολιτική μεταρρύθμιση», είναι βέβαιο. Γιατί, όμως, και «μεγάλη πολιτική πρωτοβουλία», ρωτούν οι δυσκολόπιστοι; Για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία μια θεσμική συνταγματική αλλαγή θα έχει επιβληθεί από τα κάτω! Για πρώτη φορά συναντήθηκαν στην Καμπάνια τόσο διαφορετικά μη κρατικά υποκείμενα που μέχρι πριν τρεις μήνες αδυνατούσαν να βρουν έστω και ένα κοινό σημείο! Για πρώτη φορά σχηματίσθηκε ένας αυτόνομος πολιτικός πόλος, όχι υπέρ κάποιου κόμματος ή μιας ιδεολογίας, αλλά υπέρ της κοινωνίας των πολιτών που βρίσκεται πέρα από τα κόμματα και το κράτος!»

Γενικότερα για το ρόλο των ΜΚΟ σήμερα στο δημόσιο χώρο, ο Νικήτας Λιοναράκης έπαιζε το ρόλο του εκλαϊκευτή της σχετικής ακαδημαϊκής συζήτησης:

«Οι ΜΚΟ είναι ένα καινούργιο φαινόμενο. Δεν μπορεί να γίνουν αντιληπτές με ερωτήματα που ανήκουν σε άλλο «τρόπο σκέπτεσθαι». Είναι σαν να ζούμε στο 1789 (Γαλλική Επανάσταση). Και να πρωτακούγονται κάποιες άγνωστες λέξεις. Κόμματα, δημοκρατία, ισότητα ψήφου, Βουλή. Και τότε πολλοί, που αδυνατούσαν να δουν μπροστά, διατύπωναν ερωτήσεις που έκρυβαν πρακαταλήψεις. Γιατί να είναι «ίση η ψήφος των σοφών και των τρελών;», πώς «θα κυβερνούν κόμματα, σε αντίθεση με την εκ Θεού φρόνηση;», πως «η Βουλή θα αποτρέψει την ακυβερνησία;». Ανάλογα ερωτήματα διατυπώνονται σήμερα και για τις ΜΚΟ»

Προσπαθούσε να μας κάνει να καταλάβουμε, απλά και απτά, για τη νέα μορφή που λαμβάνει η κοινωνική και πολιτική διαβούλευση και δράση.

«Ο «δημόσιος χώρος», τον οποίο παραδοσιακά μονοπωλούσαν τα κόμματα και τα κράτος, απόκτησε αναρίθμητους μη κρατικούς συνδιαχειριστές. Τις ΜΚΟ ή πιο σωστά τα κάθε είδους «μη κρατικά υποκείμενα». Το πλέον εντυπωσιακό δεν είναι η ανάπτυξη των ΜΚΟ. Είναι η παραδοχή της νέας πραγματικότητας από όλα σχεδόν τα κόμματα και τους πολιτικούς ηγέτες.»

Προσπαθούσε να μας δείξει έναν διαφορετικό δρόμο διαλόγου και παραγωγής πολιτικής.

«Οι ΜΚΟ τρίτης γενιάς, μπήκαν ορμητικά στη δημόσια ζωή! Και η επίσημη πολιτική, αντί να ρυθμίζει τις σχέσεις τους με το κράτος, είτε -φοβισμένη για την απώλεια της εξουσίας της- τις υπονομεύει, είτε αδιαφορεί, είτε -απλώς- δεν γνωρίζει το «πώς;» θα ρυθμίσει πρωτόγνωρα φαινόμενα όπου ο «άλλος» είναι συνεργάτης και όχι υφιστάμενος!»

Ο Νικήτας Λιοναράκης με τις πολυάριθμες επαφές του και τη συχνότατη αρθρογραφία του έθετε διαρκώς ζητήματα αιχμής για την πολιτική και τη χώρα.

«Υφίσταται ζήτημα ξανά – ανακάλυψης της δημοκρατίας σε συνθήκες πολυπλοκότητας και πολλαπλασιασμού των μη κρατικών υποκειμένων που συμπρωταγωνιστούν πλέον στον «δημόσιο χώρο». Εκεί, όπου παραδοσιακά, το διαχειριστικό μονοπώλιο ανήκε πάντα στα κόμματα και στο κράτος!»

Έβλεπε πίσω από τις γραμμές, μην αφήνοντας σε ησυχία ακόμη και τη συντεχνία του, τους δημοσιογράφους.

«Η αδυναμία των ΜΜΕ, όμως, έστω και να παρακολουθήσουν, την δικτυακή διακλάδωση των χιλιάδων ΜΚΟ, δεν είναι εύλογη. Στην πραγματικότητα οφείλεται στην αδυναμία τους να φωτογραφήσουν την ίδια την δημοκρατία του 21ου αιώνα! Και στην εμμονή τους να ταυτίζουν την πολιτική με τα κόμματα και να επιμένουν σε ένα –νεκρό από χρόνια- μοντέλο πυραμιδοειδούς οργανωμένου κράτους. Στην ουσία, αδυνατούν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις σε ένα πολύπλοκο, πολυκεντρικό, επέκεινα του εθνικού κράτους και πέραν της συμπύκνωσης της πολιτικής στο κεντρικό παιχνίδι των κομμάτων, κράτος! Τα ΜΜΕ αδυνατούν να φανταστούν, ότι αυτό που ονομάστηκε «πολιτική» και «διοίκηση» και εξελισσόταν στα πλαίσια της δημόσιας διοίκησης και της πολιτικής, σήμερα έχει κονιορτοποιηθεί και οι αναρίθμητες πλευρές του διαμορφώνονται σε ένα απέραντο πλέγμα διεθνών και εθνικών θεσμών. Κρατικών και μη κρατικών. Οι δημοσιογράφοι, όμως, ακόμα περιμένουν στο Γραφείο Τύπου του υπουργείου στο οποίο είναι διαπιστευμένοι!»

Έβλεπε και περιέγραφε τις μεγάλες πολιτικές αλλαγές σε επίπεδο κοινωνίας, γιατί ζούσε μέσα στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.

«Η μακαριότητα η οποία διέπει την καθημερινή επίσημη δημόσια ζωή και την πολιτική, είναι απίστευτη! Την ίδια στιγμή που οι αλλαγές στα δεδομένα τόσο της πολιτικής, όσο και της διακυβέρνησης, ανατρέπουν όλα τα έως χθες αυτονόητα! Και να πεις πως κανένας δεν μιλάει; Να πεις ότι η μόνη φωνή προέρχεται από την θεσμική ομοφωνία του Καναλιού της Βουλής; Να πεις ότι όλοι παρασύρονται από ζητωκραυγές υπέρ της «νέα διακυβέρνησης», από πάθος κατά της «επάρατης δεξιάς», από έμπνευση κατά του «νεοφιλελεύθερου δικομματισμού» ή από διλήμματα για «τα πέντε κόμματα και τις δύο πολιτικές»; Τίποτα από αυτά. Απλώς ένας ηγεμονικός, παλαιοημερολογίτικος λόγος κυριαρχεί στον δημόσιο πολιτικό διάλογο που εφησυχάζει μακαρίως (με ελάχιστες, αλλά φωτεινές εξαιρέσεις), ενώ το διαφορετικό αγνοείται και οι ισχυρές φωνές που δείχνουν το -καινούργιο- φεγγάρι περνούν απαρατήρητες. Γιατί υπάρχουν δάκτυλα που δείχνουν αυτό το φεγγάρι! Κυρίως στο χώρο της επιστήμης. Και προκαλούν απορία, οι ανόητοι της πολιτικής που εξακολουθούν να βλέπουν το δάκτυλο! Και, συχνά, ούτε αυτό!»

Ο Νικήτας Λιοναράκης είδε και προσπάθησε να πείσει πολλούς πολιτικούς για την ανάγκη να συζητήσουν με τους πολίτες, την κοινωνία και τις οργανώσεις της για την εφαρμοζόμενη πολιτική.

«Η υπόθεση, όμως, της υποστήριξης των ελληνικών θέσεων, σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και στα πλαίσια οργανισμών παγκόσμιας διαβούλευσης, δεν αφορά μόνο τις κυβερνήσεις. Εάν δεν υποστηρίζεται και από τους αμέσως ενδιαφερόμενους, τότε οι επιτυχίες θα είναι ελάχιστες.»

Η Κοινωνία των Πολιτών, ο χώρος του εθελοντισμού, η δημοσιογραφία και η χώρα είναι πλέον φτωχότερη. Ο Νικήτας που αποτέλεσε για πολλούς από εμάς τους νεότερους πηγή έμπνευσης και καταλύτη πρωτοβουλιών και διαλόγου, δεν είναι πια μαζί μας. Ο δημοσιογράφος που γύρισε την Ελλάδα και δίδαξε πολλούς ανθρώπους πώς να κάνουν δημοσιογραφία και ραδιόφωνο τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης δεν είναι πια εδώ. Τα λόγια του που παραθέτω παραπάνω, αλλά και το σύνολο των κειμένων του, ελπίζω να αποτελέσουν βάση προβληματισμού για πολλούς από εμάς και πυξίδα δράσης. Όσοι συμμετέχουμε στα κοινά και τον γνωρίσαμε είμαι βέβαιος ότι θα συνεχίσουμε με περισσότερο πείσμα τον αγώνα μας, ακόμη και αν διαφωνούσαμε μαζί του. Άλλωστε αυτό του άρεσε περισσότερο!

—————————————————————–

1. ο Θοδωρής Καραουλάνης είναι μέλος της Συντονιστικής της Καμπάνιας των 800 ΜΚΟ για το Σύνταγμα και μέλος ΕΕ του Εθνικού Συμβουλίου Νεολαίας. fileleytheros.wordpress.com [↩]