Το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας απονέμεται φέτος στον λατινοαμερικάνο συγγραφέα Mario Vargas Llosa για «τη χαρτογράφηση του των δομών της εξουσίας και τις αιχμηρές του εικόνες της αντίστασης, της ανταρσίας και της ήττας του ατόμου».

Η Σουηδική Ακαδημία δεν βράβευσε φυσικά τον Llosa μόνο για το έργο του ως μυθιστοριογράφο, αλλά για το σύνολο του συγγραφικού του έργου, όπως διαφαίνεται κι από το ίδιο το σκεπτικό της επιτροπής. Ωστόσο, ο διεθνής Τύπος επέλεξε, σε μεγάλο βαθμό, να αγνοήσει το πολιτικό του έργο. Πολεμική αρθρογραφία, λογοτεχνική κριτική, εξαιρετικά δοκίμια και ομιλίες, παραμένουν παραγκωνισμένα και δυστυχώς ακόμη άγνωστα στο ευρύ κοινό.

Γεννημένος το 1936 στο Περού, ο Llosa θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους εκπρόσωπους της ισπανόφωνης λογοτεχνίας με περισσότερα από 30 μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, και δοκίμια. Το πρώτο του μυθιστόρημα ‘Η πόλη και τα σκυλιά’, βασισμένο στις προσωπικές του εμπειρίες στη στρατιωτική ακαδημία της Λίμα, εκδόθηκε το 1963 και γνώρισε αμέσως διεθνή επιτυχία εξοργίζοντας το κατεστημένο της χώρας του. Η στρατιωτική ακαδημία της Λίμα έκαψε 1000 αντίγραφα του βιβλίου και το καταδίκασε ως προϊόν συνωμοσίας του Εκουαδόρ με στόχο το διασυρμό του Περού. (Η συνωμοσιολογία δεν αποτελεί προφανώς προνόμιο της επαρχίας μας!) Με τα επόμενα δύο μυθιστορήματά του – ‘Το πράσινο σπίτι’ (1965) και ‘Πότε πήραμε την κάτω βόλτα’ (1968) – ο Mario Vargas Llosa καθιερώνεται πλέον διεθνώς δημιουργώντας το προσωπικό του ύφος στο επικό-πολιτικό μυθιστόρημα.

Ακολουθεί μια σειρά από αριστουργήματα όπως το ‘Ο πόλεμος του τέλους του κόσμου’ (1981) και ‘Η γιορτή του τράγου’ (2000). Το τελευταίο του μυθιστόρημα, ‘Το παλιοκόριτσο’ (2006) – μια απολαυστικότατη ερωτική ιστορία – που αποτελεί φόρο τιμής στην Madame Bovary του Gustave Flaubert. (Σύμφωνα με δημοσιεύματα που ακολούθησαν την ανακοίνωση της βράβευσής του από τη Σουηδική Ακαδημία, το επόμενο βιβλίο του θα κυκλοφορήσει τους αμέσως επόμενους μήνες και θα αναφέρεται στη ζωή του Ιρλανδού επαναστάτη Roger Casement.)

Στην αρχή της καριέρας του, όπως άλλωστε και η πλειοψηφία των λατινοαμερικανών συναδέλφων του, ο Llosa υπήρξε υποστηρικτής της επανάστασης στην Κούβα και της κυβέρνησης του Φιντέλ Κάστρο. Σύντομα όμως συνειδητοποίησε ότι ο μαρξιστικός σοσιαλισμός δεν είναι συμβατός με τα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας, κι ότι το καθεστώς του Κάστρο θύμιζε έντονα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα που ο ίδιος πολεμούσε με το έργο του. Η τελική ρήξη ήρθε το 1971, όταν η Κουβανική κυβέρνηση φυλάκισε τον ποιητή Heberto Padilla για το έργο του, που θεωρήθηκε υπονομευτικό από το καθεστώς. Από τότε μέχρι σήμερα, ο Mario Vargas Llosa αποτελεί τη φωνή του κλασικού φιλελευθερισμού στη Λατινική Αμερική και βρίσκεται σε μόνιμη αντιπαράθεση με κάθε μορφή δικτατορίας στην περιοχή – είτε αυτή προέρχεται από τα Δεξιά, είτε από τα Αριστερά.

Δύσκολα συναντά κανείς λογοτέχνες με τόσο βαθειά και ευρεία φιλοσοφική κατάρτιση όσο ο Llosa. Εδώ και περισσότερο από 30 χρόνια, ταξιδεύει τον πλανήτη και αρθρογραφεί αδιάκοπα με στόχο την προώθηση των ιδανικών του κλασικού φιλελευθερισμού και της ορθολογικής σκέψης. Στην ομιλία του ‘Εξομολογήσεις ενός φιλελεύθερου’, βρίσκουμε την καλύτερη ίσως περιγραφή του ‘φιλελεύθερου πρότυπου’ που συναντούμε στη λογοτεχνία του τελευταίου αιώνα:

«Το είδος φιλελεύθερου που φιλοδοξώ να είμαι αντιλαμβάνεται την ελευθερία ως βασική αξία. Λόγω αυτής της ελευθερίας, η ανθρωπότητα έχει καταφέρει να ταξιδέψει από την πρωτόγονη σπηλιά στα άστρα και την επανάσταση της πληροφορίας, να προοδεύσει από μορφές κολεκτιβιστικής και δεσποτικής συμβίωσης στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Τα θεμέλια αυτής της ελευθερίας είναι η ιδιωτική περιουσία και η αρχή του κράτους δικαίου – το σύστημα αυτό εγγυάται τις λιγότερες δυνατές μορφές αδικίας, παράγει τη μεγαλύτερη υλική και πολιτιστική πρόοδο, αναχαιτίζει με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο τη βία, και παρέχει το μεγαλύτερο σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Σύμφωνα με αυτή την έννοια του φιλελευθερισμού, η ελευθερία είναι μία και ενιαία. Οι πολιτικές και οικονομικές ελευθερίες είναι αδιάκριτες ως δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος.»

Ο φιλελευθερισμός του Mario Vargas Llosa δεν περιορίζεται σε οικονομικά δόγματα και κομματικές γραμμές. Είναι ο φιλελευθερισμός της ατομικής ελευθερίας, του παιχνιδιού και της δημιουργικότητας.

Αντιγράφω από το δοκίμιό του ‘Η σημασία του Karl Popper’:

«Δεν υπάρχει άλλος τρόπος προόδου από το να παραπατάμε, να πέφτουμε και να σηκωνόμαστε, ξανά και ξανά. Πάντα θα υπάρχει το λάθος γιατί η σωστή επιλογή διαπλέκεται μαζί του. Στη μεγάλη ζούγκλα των λαθών, της απάτης, της αναποτελεσματικότητας και των ψευδαισθήσεων μέσα στην οποία περιπλανιόμαστε, η αλήθεια μπορεί να βρει το δρόμο της μόνο μέσα από την άσκηση μιας ορθολογικής και συστηματικής κριτικής σε καθετί που είναι – ή φαίνεται να είναι – γνώση. […] Η ελευθερία μάς εγγυάται πολιτισμένους τρόπους συμβίωσης και τονώνει την πολιτιστική δημιουργικότητα – αντιπροσωπεύει όμως και κάτι πιο σαφές και ριζοσπαστικό: τα θεμέλια της γνώσης.»

Τον κατηγόρησαν (άδικα, πολύ άδικα!) ως συντηρητικό, αντιδραστικό, μισογύνη, ελιτιστή. Την εποχή που στη λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής κυριαρχούσαν ο Neruda – σταλινικός μέχρι την τελευταία του πνοή – κι ο Marquez – τροβαδούρος του Κάστρο , ο Llosa βρέθηκε συχνά στο περιθώριο και στο στόχαστρο των προπαγανδιστών της μαρξιστικής διανόησης. Ελπίζω, όπως ο ίδιος ο Llosa, το βραβείο Νόμπελ να του απονεμήθηκε για το λογοτεχνικό του έργο και όχι για την πολιτική του δράση. Ελπίζω όμως να αποτελέσει αυτό και την αφορμή για να γνωρίσουμε επιτέλους και το Llosa ως πολιτικό στοχαστή, ακτιβιστή διανοούμενο, φιλελεύθερο. Ας διαβάσουμε.

Γιώργος Σαρηγιαννίδης