Συνηθίζει η Ακαδημία Αθηνών να εκπέμπει πρωτοποριακές θεωρητικές αναζητήσεις για να αφουγκράζεται ριζοσπαστικές μεταλλαγές της κοινωνίας; Όχι, θα πουν οι εχέφρονες. Άλλος είναι ο ρόλος της. Και, όμως! Ο Εμμανουήλ Ρούκουνας, πρόεδρος της Ακαδημίας για το 2005, πέτυχε το ακατόρθωτο. Η παρθενική του ομιλία, ως πρόεδρος, να αποτελεί σημείο αναφοράς για τους προβληματισμούς επιστημόνων, αλλά και ακτιβιστών, πανεπιστημιακών αλλά και ριζοσπαστών από τις μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ)! Είναι η πρώτη, ίσως, φορά που οι απόψεις του προέδρου της Ακαδημίας (τον οποίο δεν γνωρίζω), αποτελούν οδηγό σε πρωτοπόρα μυαλά της χώρας!

Η φρεσκάδα της εκφράστηκε και στον τίτλο. Η «Διεθνής Διάσταση της Κοινωνίας Πολιτών». Οι τολμηρές σκέψεις, ακολούθησαν.
-Επιστρατεύοντας την εμπειρία του, παρουσίασε δεκάδες παραδείγματα του σημαντικού ρόλου που παίζουν οι ΜΚΟ στις διεθνείς και στις εθνικές υποθέσεις. Ελάχιστες είναι γνωστές στο ελληνικό κοινό.
-«Πολλές διεθνείς συμβάσεις περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων δρομολογήθηκαν ή υποστηρίχθηκαν, όχι από κυβερνήσεις, αλλά από ΜΚΟ» (Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, για την Κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων και Κατά των Βασανιστηρίων του ΟΗΕ κ.λπ)
-Βεβαιώνει ότι οι ΜΚΟ έφεραν έτοιμο το «σχέδιο Καταστατικού» και ήταν αυτές που «άσκησαν έντονες πιέσεις στις κυβερνήσεις μέχρι να δεχτούν το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο»!
-Αξιολογεί ως «το πλέον σημαντικό επίτευγμα χιλίων ΜΚΟ από 60 κράτη, την Σύμβαση περί καταργήσεως των ναρκών κατά προσωπικού». Ελάχιστοι, επίσης, θυμούνται πως γι’ αυτή την πρωτοβουλία τους απενεμήθη το βραβείο Νόμπελ!
-Καταθέτει, ότι ο πρόσφατος θεσμός του Υπάτου Αρμοστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα στον ΟΗΕ, αποτελεί «δικό τους έργο»!
-Κάνει γνωστή την Diego Arrias Formula. Πρόκειται για «την άτυπη, κατά τακτικά διαστήματα, συνάντηση εκπροσώπων των ΜΚΟ με τους πρέσβεις κρατών μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας για την ανταλλαγή απόψεων επί της ημερησίας διατάξεως»!
-Επιβεβαιώνει, ότι πολύ συχνά οι ΜΚΟ φθάνουν ως το σημείο να «είναι εμπνευστές ψηφισμάτων στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ». Φυσικά πάντα «εκφέρουν γνώμη επί σχεδίων ψηφισμάτων» και «βρίσκονται παντού. Στους ειδικευμένους οργανισμούς της οικογένειας του ΟΗΕ (Ουνέσκο, Διεθνή Οργάνωση Εργασίας, Διεθνή Τράπεζα, Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας κ.λπ)»!
-Ενημερώνει, ότι αυτές προκαλούν Γνωμοδοτήσεις στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και αποφάσεις στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου!
Αλλά δεν στέκεται μόνο στην ενημέρωση. Οι θεωρητικές του καταθέσεις, θεωρούνται από τις πλέον καινοτόμες και πρωτοποριακές στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα.
-Συνέδεσε, από την αρχή, τον ρόλο των πολιτών, με την αριστοτελική οπτική της οργανωμένης πολιτείας. Εάν «πολλών γαρ επιστατών η πολιτική κοινωνία δείται», ο υπαινιγμός περί πλουραλισμού της έννοιας «διακυβέρνηση», είναι σαφής.
-Προσπέρασε τις προκρούστειες λογικές γνωστών συναδέλφων του, να χωρέσουν την έννοια της ΚτΠ σε στενά (και συχνά ιδεολογίζοντα) πλαίσια. «Η ΚτΠ είναι έννοια με ευρύτατο περιεχόμενο, χωρίς γενικά αποδεκτό ορισμό».
-Ξεκαθάρισε, ότι σε ένα τόσο πολύπλοκο και πολυκεντρικό περιβάλλον, η έννοια της «αντιπροσωπευτικότητας» τίθενται διαφορετικά. «Η ΚτΠ είναι έννοια εικονική (virtual). Πολλοί αναρωτιούνται ποιους εκπροσωπούν η κάθε μία από τις οργανώσεις. Ευτυχώς δεν θα μάθουμε ποτέ ποιος εκπροσωπεί συνολικά της ΚτΠ στο σύνολό της, άλλωστε κανείς δεν είναι μοναδικός εκφραστής του δημοσίου συμφέροντος».
-Προσπερνώντας συντηρητικές απόψεις, κοινές στην «δεξιά» αλλά και στην «αριστερά» πολιτική ρητορική, βλέπει τις ΜΚΟ «ενταγμένες σε ένα σχήμα επικουρικότητας». Δέχεται ότι «το δημόσιο συμφέρον» εκφράζεται από τα «όργανα του κράτους» και τους επίσημους «θεσμούς», αλλά μόνο «πρωτίστως»! Παράλληλα δέχεται, ότι οι ΜΚΟ μπορούν να συνεργάζονται «με τα όργανα του κράτους», αλλά υιοθετεί και την εξόχως καινοτομική ιδέα, ότι μπορεί ακόμα «και να τα υποκαθιστούν»! Αυθαιρετώντας θα έλεγα, ότι επιχειρεί ριζοσπαστική τομή. Ξεχωρίζει την διακυβέρνηση, «έργον πολλών επιστατών», από την κυβέρνηση, των «συντεταγμένων οργάνων του κράτους».
– Προς επίρρωση του ισχυρισμού, θεωρεί «σπουδαιότερες» τις απόψεις «που ανατρέπουν σειρά καθιερωμένων αρχών, αξιών και δογμάτων». Αυτές οδηγούν «σε ανακατανομή των περιοχών δράσεως της δημόσιας και της ιδιωτικής σφαίρας» με την παρέμβαση μη κρατικών υποκειμένων ή «actors».
– Καινοτομώντας περαιτέρω, δέχεται ένα είδος συνευθύνης κράτους και ΚτΠ για τις δημόσιες υποθέσεις. «Το δημόσιο και το ιδιωτικό συμφέρον συνιστούν ενιαίο σύνολο του οποίου ο καθένας μας κατέχει ένα τμήμα». Ως εκ τούτου «πρωταρχική ιδέα», είναι «πως οι πρωτοβουλίες και οι δράσεις του κράτους και της ΚτΠ, είναι επάλληλες και όχι αντικρουόμενες»!
– Τέλος, με ειλικρίνεια και τόλμη, παραδέχεται, ότι «σήμερα ζούμε την απορία σε ευρύ φάσμα των κοινωνικών επιστημών»! Και εξηγεί, ότι είναι όλα τόσο καινούργια και ανατρεπτικά, ώστε « γίνεται αισθητή πλέον η ανάγκη θεωρίας». Εννοείται, νέας θεωρίας!

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εστία στις 10/9/2005