Μεταρρυθμίσεις: Ενα βήμα μπροστά, δύο βήματα πίσω
Αυγ 11th, 2007 | Πάνος Ευαγγελόπουλος| Κατηγορία: Ελλάδα, Πολιτική |
Email This Post
|
Print This Post
|
Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ φιλελεύθερων και συντηρητικών είναι η έννοια της μεταβολής της καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων υπέρ της διεύρυνσης ταυτόχρονα του χώρου υπεράσπισης των ελευθεριών στην πολιτική, στην οικονομία και εν τέλει σε ολόκληρη την κοινωνία. Η διαφορά αυτή υπογραμμίζεται για να δείξει ότι η κίνηση της μεταβολής δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντα περιορισμένη μόνον σε έναν χώρο της συλλογικής δράσης αλλά ούτε και παλίνδρομη ώστε να επιστρέφει ενισχύοντας περισσότερο το κατεστημένο. Το πιο σημαντικό μέσο ή καλύτερα η πιο αποτελεσματική τεχνολογία της μεταβολής σε μία δημοκρατικά οργανωμένη κοινωνία είναι η όποια παλινδρόμησή της να ρέπει τουλάχιστον προς τα εμπρός, δηλαδή να κινείται με δύο βήματα μπροστά και ένα πίσω.
Δύο βήματα μπρος για να αλλάζει τα πράγματα και ένα βήμα πίσω για να καθιστά εφικτούς τους αναγκαίους συμβιβασμούς που είναι απαραίτητοι αφενός μεν για τη διασκέδαση των ανησυχιών των συντηρητικών κύκλων αφετέρου για την εμπέδωση και την αφομοίωση των αλλαγών από την ευρύτερη αδρανή μάζα της κοινωνίας. Αυτή η διαδικασία της υλοποίησης των μεταβολών συνάδει με την Δημοκρατία, εξομαλύνει τις αντιθέσεις και δίνει την ευκαιρία στην μειοψηφία και στην πλειονοψηφία να αναμορφωθούν, να διαπαιδαγωγηθούν με το μέγεθος των αλλαγών και να συνεισφέρουν σε μία ποιοτική σύνθεση του νέου που καταλαμβάνει αναπόδραστα τον χώρο του παλαιού.
Η σημασία αυτής της μεθόδου αλλαγής που προέρχεται από την κλασική φιλελεύθερη παράδοση και πηγάζει από τις απαρχές του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, διέρχεται όλη την πορεία του μετασχηματισμού της Ευρώπης σε μία πλειάδα σύγχρονων κρατών δημοκρατικά οργανωμένων. Αυτή η μέθοδος της φιλελεύθερης σοφίας για τη μεταρρύθμιση είχε τόσο μεγάλη επιρροή που σαγήνευσε ακόμη και τον Λένιν. Οι μπολσεβίκοι υπό την ηγεσία του και μπροστά στο χάος της επαναστατικής αλλαγής που επέφερε η εφαρμογή του πολεμικού κομμουνισμού, επανέφεραν αμέσως την αγορά και τη μικρή ιδιοκτησία με την εφαρμογή της περίφημης Νέας Οικονομικής Πολιτικής.
Η πολιτική μεταρρυθμίσεων που έχει επιλέξει η ΝΔ σε συζυγία με το πολιτικό επινόημα του μεσαίου χώρου, επιδιώκει να ρυθμίσει έναν συντεταγμένο βηματισμό αλλαγών, με μία τεχνική ομαλών προσαρμογών της κοινωνίας, με το νέο που αναδύεται. Ωστόσο το εγχείρημα πάσχει διότι ο κυβερνητικός χρόνος δείχνει ότι γίνονται δύο βήματα πίσω και ένα μπροστά, με αποτέλεσμα οι μεταρρυθμίσεις να τελματώνουν. Ο μεσαίος χώρος και οι αναστολές του αιχμαλώτισαν την κυβερνητική πράξη και κατέστησαν την παλινδρόμηση της μεταβολής σε μεταρρυθμιστική καθίζηση. Η ΝΔ αντί να επιλέξει να κινητοποιήσει τα νέα δυναμικά στρώματα της κοινωνίας, έριξε μεγαλύτερο βάρος στον χαρακτηριστικό για την αδράνειά του μεσαίο χώρο που λειτουργεί σαν κινούμενη άμμος για να βουλιάξει πολιτικά και η πιο έξυπνη και η πιο γενναία πολιτική μεταρρύθμιση. Η γενικευμένη μείωση των φόρων, η κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου στην ανώτατη παιδεία, η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υποδομών, το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, η αναμόρφωση του συστήματος υγείας και η ανασύνταξη του ασφαλιστικού συστήματος που αργοπεθαίνει, είναι θέματα κεφαλαιώδη που κάποια προχωρούν με γρήγορους ρυθμούς, άλλα αργά με ίχνη προόδου και κάποια άλλα θα περιμένουν για την αντιμετώπισή τους μετά τις εκλογές.
Αν σ’ αυτά προσθέσουμε και την απαράδεκτη διελκυστίνδα για τον προσδιορισμό του χρόνου των εκλογών, τότε η αποθέωση του τακτικισμού απέναντι στη στρατηγική πλεύση που θα έπρεπε να έχει το κυβερνητικό έργο, μειώνει το θεσμικό βάθρο της νέας διακυβέρνησης και ενταφιάζει τις μεταρρυθμίσεις. Οι σειρήνες των συνεχών τακτικών αλλαγών διαβρώνουν την χάραξη της επιτυχούς στρατηγικής και ακυρώνουν τους μεταρρυθμιστικούς στόχους, οι οποίοι γίνονται εύκολη λεία της δυσμενούς πολιτικής συγκυρίας. Εν τέλει οι αλλαγές τακτικής αντικαθιστούν στην πράξη τις αλλαγές που θα έπρεπε να επιφέρει η στρατηγική της μεταρρύθμισης.
Ο χώρος της πολιτικής και κοινωνικής αρένας στη χώρα μας δεν είναι ο ευνοϊκότερος απέναντι στις φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις. Διά να αντιπαρέλθουμε αυτή την ασύμμετρη δυσκολία, θα πρέπει αντί του εξωραϊσμού του μεσαίου χώρου που μόνον σύμμαχος δεν θα είναι την ώρα των αλλαγών, να επιλέξουμε τη δημιουργία δυναμικών συναινέσεων ενημερωμένων πολιτών που συνειδητά γνωρίζουν τι υπερασπίζουν αλλά και πώς διαχέονται τα οφέλη των μεταρρυθμίσεων στο σύνολο του λαού. Με αυτόν τον τρόπο η μεταρρύθμιση θα προχωρήσει, παραχωρώντας ένα βήμα πίσω στους αντιδραστικούς και χαρίζοντας δύο βήματα μπροστά στους προοδευτικούς.
—————————————————————————————————-
Σημειώσεις
Κυρε Ευαγγελοπουλε,
θελοντας να προσθεσω στη σκεψη σας , ενα στοιχειο που λειπει αναφορικα με το ποιον και τη δραση της εδω ολιγαρχιας και την καθομολογημενη αδυναμια του συνολου του πολιτικου κοσμου να ανταποκριθει στις επιταξεις του Συνταγματος που καθοριζουν τη λαικη εξουσια σαν υπερτατη Αρχη της Δημοκρατιας, θα ηθελα να αναφερθω στην απωλεια του καρδιναλιου Λουσινγκερ για την οποια ο νεος Ελληνικης καταγωγης Προεδρος της Γαλλιας Ν.Σαρκοζυ , επεστρεωε αυθυμερον απο τις ΗΠΑ προκειμενου να παραστει στην κηδεια του προκαλοντας σχολια απο τον τυπο αφου ως γνωστον η Γαλλια ειναι ανεξιθησκη Χωρα απο το 1789!
Ο Εκλιπων σε ηλικια 14 ετων ασπασθηκε τον Καθολικισμο [ ηταν Εβραιος του Αουσβιτς] και αποτελει ισως τη μοναδικη εξαιρεση στον ιερατικο κοσμο ενος αγωνα για ενοποιηση του μονοθεισμου και την παγιωση της ειρηνης μεταξυ των τριων θρησκειων…
Προσκειμενος φιλικα προς την Ορθοδοξια αλλα οχι τοσο με τους Ευαγγελιστες, μελος της γαλλικης Ακαδημιας για τη δυναμη του Λογου του που ηθελε τους λαους ενωμενους σε μια και την αυτη θρησκεια στον ενα και τον αυτον θεο.
Πιστευω οτι τετοια διδαγματα αν καταφερουν να μπουν στην υλη της εκπαιδευσης η μαχη κατα της ολιγραχιας θα εχει οριστικα κλινει υπερ της δημοκρατιας και της Ειρηνης των Λαων στη Μεσογειο…
Φοβαμαι ομως οτι θα περιμενουμε πολυ.
Γιατι η αντιτρομοκρατικη εκστρατεια συνοδευτηκε με παλινδρομηση ολοταχως σε Ευαγγελιστικη προπαγανδα τεραστιων διαστασεων και με πολυ χρημα να την στηριζει απο πισω..
Αν ειχε δικιο ο Κ.Μαρξ οτι καθε πολεμος εχει οικονομικα αιτια, ειναι προφανες οτι ανθρωποι σαν τον Καρδιναλιο Λουσιντζερ η τον Αμπε Πιερ , δεν θα βρουν ευκολα διαδοχους σε μια κοινωνια που καλλιεργει σκοπιμα την αντιπαλοτητα μεσω της διαφορετικοτητας…
Καθε ελπιδα για αλλαγη δεν θα προελθει απο την Οικονομια αλλα απο την Παιδεια…
Kirie Euagelopoule. Diabazwntas mia fora to arthro sas mou sximatistike i entiposi oti katigoreite ton eliniko mesaio xoro gia adrania kai apathia os pros tis metarithmisis. Episis emesa eos amesa ipeniseste tin analipsi twn allagwn apo dinamika stromata tis koinonias. Ola auta kala akougontai sta autia mas kai isos simfoniso me arketes paratirisis, alla ipopsiazomai to eksis. Auto einai enas pseuto-elitismos pou diakirisete kai einai emfanis eidika me mia deuteri anagnosi. Ousiastika pisteuete pos troxopedi stin allagi apotelei i megali koimismeni maza tou plithismou. Kai anti na kraugazete gia afipnisi tou sinolou, diaonizete mias monomeros sxolastiki paradosi analipsis twn eksousiastikwn kentrwn apo liga “eksigxronismena” “morfomena” xeria pou boroun kai pernane ta thelo tous pano ston lao. Enan lao o opios trexei kai den ftanei na plironi tin aisxrokerdia tous kai apo tin ali tou apodidoun elipsi mathisis kai politikis sinidisis. Me liga logia pera apo ton omorfo tropo pou ekthetete tis idees sas pisteuo pos anakiklonete tin kathestikiia tou topou.
δηλαδη κυριε Κασιε , κατα την δικη σας γνωμη δεν στερειται ο λαος μας της καταληλης Παιδειας? Δεν αρχιζει και τελειωνει για σας καθε εκσυγχρονιστικη προσπαθεια απο τα θρανια?
Αν ολα λοιπον βαινουν καλως τοτε που το προβλημα της απραξιας τοσο σε κυβερνητικο επιπεδο οσο το χειροτερο σε επιπεδο λαικης αντιδρασης και μαζικου κινηματος?
Η δομή της στρουκτούρας, κάποια στιγμή θα κτυπήσει το ανακλαστικό αντιχρόνιο και τότε η ανακαίνιση της γιουροβίζιον θα επαναφέρει τα λαικά στρώματα στην επιθυμητή ασύμετρη ταλάντευση τη διανοητής έκστασης και επέκτασης του σκεφτικού του αυγού.
Αναφορικά με τα όσα είπαν ο κ. Κάσσιος και ο κ. Κανελλόπουλος. Δεν συμφωνώ με την “δεύτερη ανάγνωση” του κ. Κάσσιου. Όπως το διαβάζω εγώ ο αρθρογράφος δεν προτείνει την “ανάληψη των κέντρων εξουσιών” από τους συνειδητοποιημένους-ελίτ, αλλά το να συναινέσουν αυτοί μεταξύ τους, και στον βαθμό που η δημοκρατία μας επιτρέπει τον διάλογο, να αποτελούν δύναμη ικανή να αντιπαρατεθεί σε όσους “καβαλάνε” τον μεσαίο χώρο. Σε αυτό το εγχείρημα η παιδεία που έχει ως αντικείμενο “τον λαό” δεν μπορεί να βοηθήσει εάν δεν μεταρρυθμιστεί πρώτα αλλά αυτό μας φέρνει πίσω στο βήμα 1 (πώς θα προχωρήσουν οι μεταρρυθμίσεις;). Συμφωνώ με τον κ. Κανελλόπουλο για την σημασία της παιδείας, άλλά δεν νομίζω ότι είναι πρακτικό (ή και σκόπιμο) να χρησιμοποιηθεί η υπάρχουσα μαζική παιδεία ως εργαλείο ή άκόμα και πρώτη ύλη “αφύπνισης” του λαού (που ζητάει ο κ. Κάσσιος).
Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι τελικά η διάκριση μεταξύ συνειδητοποιημένης “ελίτ” και κοιμισμένης “μάζας” δεν βοηθάει πολύ γιατί και η “ελίτ” είναι τελικά κοιμισμένη: έχει μεν συνείδηση του προβλήματος αλλά δεν συνειδητοποιεί τον δικό της ρόλο στην δημιουργία και στην λύση των προβλημάτων. Όσοι νομίζουν ότι είναι “συνειδητοποιημένοι” όσον αφορά τα προβλήματα πρέπει να συνειδητοποιήσουν επιτέλους ότι έχουν ευθύνη να συμμετέχουν στον (πολιτικό) διάλογο για ανεύρεση λύσεων και όχι απλά να διαμαρτύρωνται που δεν κάνει κανείς τίποτα για τα προβλήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η παιδεία, που οι “συνειδητοποιημένοι” δεν επιζητούν καν να συναινέσουν μεταξύ τους για το τι θα έπρεπε να γίνει. Γιατί λοιπόν να κάνει κάτι ο “μεσαίος χώρος” εφόσον δεν τον ανταγωνίζεται η ελίτ; Αν είμαστε συνειδητοποιημένοι ας ανταγωνιστούμε λοιπόν τον μεσαίο χώρο για να το αποδείξουμε κιόλας.
Η Ελιτ δεν ειναι κοιμισμενη.Απλα απολαμβανει τα προνομια μιας “ιδιομορφης σκλαβιας ” , οπως εκεινη της Μαριας Αντουανετας.
Ο “κοσμος μας” τα πρεπει και τα οχι…Το περιγραμμα μιας καταναλωτικης μανιας που μας απασχολει χωρις να μας μαθαινει απολυτως τιποτα…Φωτια τα κινητα, αλλα αραχνες στον υπολογιστη και ουτε λεξη για περιτα εξοδα, για συνδεση στο διαδικτυο …
Ο ευκολος στοχος καθε ολιγαρχιας που ελεγχει την παθητικη τηλεοραση και εχει προ πολλου αποκοιμισει την συνειδηση μας…
” Δεν μας ενδιαφερει τι γινεται εξω απο το τοιχος της καταναλωτικης μας αλυσιδας” Οτι λεει η τηλεοραση ειναι η μονη αληθεια που μας φτανει…
Θα σας θέσω ένα θεμελιακό ερώτημα που ίσως είναι σημαντικό για τον επαναπροσδιορισμό του φιλελευθερισμού.
Υπάρχει τίποτε που να εμποδίζει το συνδυασμό της αγάπης για την ελευθερία, με την τίμια και δίκαιη συλλογική οικονομική συνεργασία;
Αν εξαιρέσουμε την “πλύση εγκεφάλου” που αποτρέπει τους μικρούς επιχειρηματίες να ενώσουν τις δυνάμεις τους, σχηματίζοντας είδη συναιτερισμών που να είναι ικανοί να ανταγωνιστούν επιτυχώς τα μεγάλα μονοπώλια, δεν νομίζω ότι υπάρχει τίποτε μεμπτό (από τη δική σας φιλελεύθερη οπτική γωνία) στην έντιμη προσπάθεια ανθρώπων να ιδρύσουν επιχειρηματικές δομές εκ φύσεως συλλογικές, και ανταγωνιστικότερες λόγω υγιών κινήτρων συμμετοχώς ΟΛΩΝ στα κέρδη.
Ουτοπία; Ισως! Αλλά το ίδιο και η ίδια η ελευθερία.
Υ.Γ.
Αν δεν είμαι φιλελεύθερος, αλλά… απλός εραστής της Ελευθερίας, αυτό οφείλεται στο ότι το προηγούμενο ερώτημα (όπως και άλλα σημαντικά) αποσιωπούνται, εν ονόματι μιας τυφλής δογματικής πίστης ότι “η αγορά θα τα θεραπεύσει όλα”. Εεεε. ακόμη και αν η αγορά ήταν … Θεά, “ΣΥΝ Αθηνά και χείρα κίνει”! 🙂
Κ. Κανελλόπουλε, σύμφωνοι, δηλαδή με λίγα λόγια η ελίτ είναι τεμπέλα 🙂
omadeon, δεν υπάρχει τίποτα που να εμποδίζει το συνδυασμό αγάπης προς την ελευθερία με την τίμια και δίκαιη συνεργασία. Μόνο που στην περίπτωση “τίμιας και δίκαιης συνεργασίας” ο χαρακτηρισμός “συλλογικό” δεν προσθέτει τίποτα. Αφού κάθε ανθρώπινη εργασία προϋποθέτει σκοπό και λόγο έτσι και κάθε ανθρώπινη συνεργασία προϋποθέτει συλλογικότητα. Όλες οι επιχειρηματικές δομές πλην της ατομικής επιχείρησης έχουν έναν βαθμό συλλογικότητας, με κάποιες να είναι πιο συλλογικές από άλλες. Δεν έχει όμως νόημα να προκαταλάβουμε ποιά δομή θα είναι ανταγωνιστικότερη ή υγιέστερη. Εφόσον οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να επιλέξουν σε τι είδους συνεταιρισμού θα προσχωρήσουν (και για πόσο καιρό) και εφόσον αναγνωρίζουμε και προστατεύουμε τα δίκαια του καθένα, τα ίδια τα άτομα είναι σε θέση να απαντήσουν πολύ καλύτερα από εσένα και μένα για το ποιά είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του κάθε τύπου οργάνωσης. Κάποιοι θα επιλέξουν να προσχωρήσουν σε ανώνυμες συμμετοχικές εταιρίες, άλλοι σε συνεταιρισμούς και άλλοι θα ιδρύσουν εταιρίες άλλου τύπου. Όλα τίμια και δίκαια είναι εφόσον τα επιλέγουν ελεύθερα και χωρίς φόβο της βιαιοπραγίας τρίτων.
Όμως οι λέξεις χρησιμοποιούνται με διάφορους τρόπους και το “συλλογικό” σημαίνει καμμιά φορά κάτι που είναι πράγματι ασύμβατο με την αγάπη για την ελευθερία. Για κάποιους λοιπόν, το “συλλογικό” νοείται ως μια αντικειμενική πραγματικότητα η οποία υπερβαίνει τους υποκειμενικούς σκοπούς του κάθε ανθρώπου. Το συλλογικό σε αυτή την περίπτωση αντί να είναι ένα μέσο για την επίτευξη υποκειμενικών σκοπών καταλήγει να είναι ένας αυτοσκοπός. Συνήθως υπαίτιοι αυτής της διαστρέβλωσης είναι άνθρωποι έξυπνοι που συνεπαίρνονται από την λογική τους ικανότητα και υπερβαίνουν τα όρια της έως ότου φτάνουν θα λέγαμε σε επίπεδα ύβρεως προς την λογική. Έτσι λ.χ. λένε κάποιοι ότι είναι “ιστορικά αναγκαίο” ή “λογικό επακόλουθο” ότι οι άνθρωποι πρέπει να ζουν με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Βέβαια σχεδόν πάντα το άτομο και η ελευθερία σβήνεται και στην θέση του μπαίνει κάτι δήθεν μεγαλύτερο, η συλλογικότητα, ο θεός, η ιστορία.
Τέλος, η ιδέα ότι όλοι πρέπει να συμμετέχουν στα κέρδη δεν συγκεκριμενοποιεί ποιοί είναι οι “ΟΛΟΙ”. Είναι μήπως και οι μέλισσες και τα ζαρκάδια; Προφανώς όχι, το τίμιο και δίκαιο είναι στα κέδρη να συμμετέχουν “ΟΛΟΙ” όσοι έχουν εκ των προτέρων συμφωνήσει μεταξύ τους κάτι τέτοιο. Εάν εσείς και εγώ συμφωνήσουμε να δουλεύετε εσείς και να καρπώνομαι όλα τα κέρδη εγώ τότε το τίμιο και δίκαιο είναι να συμβαίνει ακριβώς αυτό. Φυσικά εφόσον είστε ελεύθερος και προστατευμένος από το να σας εξαναγκάσω με την βία δεν υπάρχει περίπτωση να συμφωνήσετε κάτι τέτοιο και ούτε να το κάνετε πράξη. Έτσι λοιπόν οι συνεταιρισμοί και οι ανώνυμες εταιρίες, εκ της ύπαρξης τους και του βαθμού που προκύπτουν από την εθελοντική συμμετοχή, είναι το ίδιο τίμιες και δίκαιες συλλογικότητες. Η συμμετοχή ενός εργαζόμενου στο εργατικό δυναμικό μιας εταιρίας είναι και αυτή μια τίμια και δίκαιη συλλογικότητα η οποία όμως δεν εξισούται με την συλλογικότητα των μετόχων της εταιρίας.
κ. Κουκόπουλε, λέτε μεταξύ άλλων ότι
“…το τίμιο και δίκαιο είναι στα κέδρη να συμμετέχουν “ΟΛΟΙ” όσοι έχουν εκ των προτέρων συμφωνήσει μεταξύ τους κάτι τέτοιο. Εάν εσείς και εγώ συμφωνήσουμε να δουλεύετε εσείς και να καρπώνομαι όλα τα κέρδη εγώ τότε το τίμιο και δίκαιο είναι να συμβαίνει ακριβώς αυτό. Φυσικά εφόσον είστε ελεύθερος και προστατευμένος από το να σας εξαναγκάσω με την βία δεν υπάρχει περίπτωση να συμφωνήσετε κάτι τέτοιο και ούτε να το κάνετε πράξη.”
Συμφωνώ, αλλά είναι γνωστό ότι οι ανθρώπινες επιλογές δεν καθορίζονται ούτε από βίαιο εξαναγκασμό ούτε από ουτοπικούς σχεδιασμούς. Σε μεγάλο βαθμό καθορίζονται από ανάγκες και από αντικειμενικές συνθήκες που διαμορφώνονται σε κάθε κοινωνία.
Οι περισσότεροι πτυχιούχοι πανεπιστημίων που δουλεύουν για μισθούς πείνας (π.χ. των 700 ευρώ), ΑΝ μπορούσαν, τότε σίγουρα θα επέλεγαν μία πιο καλή συμφωνία εργασίας, από αυτή που οι ανάγκες τους για επιβίωση τους ώθησαν να αποδεχτούν. Δεν είναι ανάγκη να έχει κανείς πιστόλι στον κρόταφο, αρκεί να… πεινάσει λίγο, και αρκεί να μην έχει (εκ των πραγμάτων) διαθέσιμες κάποιες επιλογές.
Μία συμφωνία δεν είναι απαραίτητα δίκαιη επειδή κάποιος ωθήθηκε να την αποδεχτεί, μη έχοντας ούτε κάτι καλύτερο διαθέσιμο ούτε και περιθώρια να μείνει άπραγος. Μπορεί να είναι (και συχνά είναι) μία άδικη και εκμεταλλευτική συμφωνία. Αυτό είναι το πραγματικό πρόβλημα του καπιταλισμού, και φυσικά δεν διανούμαι ότι μπορεί να λυθεί με τον κρατισμό. Μπορεί να λυθεί με άλλους τρόπους, δημιουργικούς, και σχεδόν πάντα μοναδικούς. Οπως είπα η αγορά δεν είναι πανάκεια, δεν είναι θεά που κάνει μόνη της τα πάντα, χρειάζεται και εμάς να δράσουμε μέσα της δημιουργικά.
Σε μία χώρα που δεν υπάρχει καν υγιής μηχανισμός χρηματοδότησης νέων επιχειρήσεων και venture capital, ασφαλώς και όσα λέω δεν είναι άμεσα υλοποιήσιμα. Σε μία κοινωνία όμως που υπάρχουν τέτοιες δυνατότητες, εξαρτάται από τους λίγους δημιουργικούς να δημιουργήσουν πρότυπα που θα πετύχουν το σκοπό τους και θα αποτελέσουν (ίσως) παραδείγματα προς μίμηση.
Τέλος, επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να φανταστούν καλύτερες ή δικαιότερες μορφές οικονομικής δραστηριότητας, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και ανεπίδεκτοι μαθήσεως, ή απρόθυμοι να συμμετάσχουν σε τέτοιες βελτιωμένες δομές, όταν δημιουργηθούν.
Είναι αυτό που λένε “ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα”. Ο Bill Gates αφού μάζεψε του κόσμου τα χρήματα, επέλεξε να δωρήσει σε φιλανθρωπικούς σκοπούς τα περισσότερα. Ενας άλλος ίσως να επέλεγε να δώσει έμφαση στο μοίρασμα των κερδών ή σε άλλες καινοτομίες που ωφελούν τους εργαζομένους, αυξάνουν την παραγωγικότητά τους και δημιουργούν προϋποθέσεις για μίμηση, από την ευρύτερη κοινωνία.
Το ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων πάλι δεν επιλέγει τα προηγούμενα, δεν αποτελεί λόγο απόρριψής τους, ούτε λόγο να τα… επιβάλλει κανείς με το ζόρι. Απλώς σας υπενθύμισα ότι υπάρχουν και οράματα για μία άλλη μορφή οργάνωσης, που επισκιάζονται από τις τρέχουσες συγκρούσεις της σχετικά πρωτόγονης εποχής μας!
Υ.Γ. Ξέχασα να σχολιάσω και το εξής ενδιαφέρον που είπατε:
…Έτσι λ.χ. λένε κάποιοι ότι είναι “ιστορικά αναγκαίο” ή “λογικό επακόλουθο” ότι οι άνθρωποι πρέπει να ζουν με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Βέβαια σχεδόν πάντα το άτομο και η ελευθερία σβήνεται και στην θέση του μπαίνει κάτι δήθεν μεγαλύτερο, η συλλογικότητα, ο θεός, η ιστορία.
Για μένα (όπως και για τον Ελύτη) πρέπει να… δγάρουμε το “πρέπει” από το ιώτα μέχρι το πι. Ασφαλώς και αυτό που περιγράφετε είναι μία παραδοσιακή ασθένεια π.χ. της αριστεράς.
Για μένα όμως αριστερός δεν είναι αυτός που θέλει να καταλάβει την εξουσία με σκοπό να επιβάλλει στους άλλους τις ουτοπίες του. Αριστερός είναι ΚΑΙ ο επιχειρηματίας που σκέφτεται την ευημερία των εργαζομένων του εξίσου με τη δική του, γνωρίζοντας το μακροπρόθεσμο συμφέρον του (και συμφέρον τους).
Το όραμα μιας δικαιότερης “συλλογικής επιχειρηματικότητας”, είναι ελευθεριακό και αριστερό, αλλά καθόλου κρατικιστικό. Δεν έχει βλέψεις να επιβληθεί σε όλους, αλλά μόνο να συγκινήσει άλλους, τους συγκεκριμμένους άλλους που είναι έτοιμοι να συνεργαστούν για το κοινό όφελός τους.
Ο στείρος νεοελληνικός ατομισμός είναι τόσο πρωτόγονος ώστε… ούτε δύο μπακάληδες δεν μπορούν να τα βρούν μεταξύ τους, προκειμένου να ενωθούν για να ανταγωνιστούν ένα σούπερμάρκετ, οπότε η στηλίτευση της “συλλογικότητας” που κάνετε μάλλον είναι άσχετη με το πρόβλημα (και με την ωμή πραγματικότητα). Όποιος δεν μπορεί να μάθει τη συνεργασία, απομονώνεται και λιμοκτονεί. Και τότε ΔΕΝ φταίει ο καπιταλισμός, αλλά ο… ίδιος, ως ατομιστής! 🙂
Το ζήτημα του φοιτητή που δεν έχει καλύτερες επιλογές δεν είναι καθ’εαυτό θέμα δικαιοσύνης. Επίσης, το γεγονός ότι ένας άνθρωπος κάνει μια εργασία δεν ερμηνεύεται αντικειμενικά ως “ένας άνθρωπος εξωθείται να αφήνει να τον εκμεταλλεύονται λόγω των κοινωνικών συνθηκών”. Η τελευταία ερμηνεία δεν συνδέεται με την πραγματικότητα παρά μόνο στη βάση υποκειμενικών προκαταλήψεων (που θέλουν τον καπιταλισμό υπεύθυνο για τα όσα δεν μας αρέσουν στον κόσμο).
Ο φοιτητής, εάν του δίνονταν η επιλογή, μπορεί να επέλεγε να ζει σε ένα παλάτι και να του κάνουν αέρα αιθέριες υπάρξεις αντί να εργάζεται για 700EUR. Όμως η διάθεση της μιας ή της άλλης επιλογής δεν είναι καθ’εαυτή ένα γεγονός δίκαιο ή άδικο. Εξαρτάται 100% από το πως διαμορφώθηκαν αυτές οι επιλογές και συγκεκριμένα κατά πόσο παραβιάστηκε η ελεύθερη επιλογή όλων των υπόλοιπων ανθρώπων. Εφόσον ο φοιτητής κατάφερε, χωρίς να παραβιαστεί η ελευθερία κανενός άλλου, να επιλέξει να ζει σε παλάτι τότε το δικαιούται.
Αλλά και οι φυσικές συνθήκες δεν μπορούν να καταστήσουν μια επιλογή δίκαιη ή άδικη. Για παράδειγμα το ότι εγώ γεννήθηκα στον κάμπο και είχα την επιλογή να γίνω αγρότης δεν είναι άδικο προς το παιδί που γεννήθηκε στο βουνό και που δεν είχε αυτή την επιλογή. Αρκεί να επιτραπεί και στο βουνίσιο να εκμεταλλευτεί τα σχετικά πλεονεκτήματα του στο έπακρο των δυνατοτήτων του.
Πιστεύω ότι όλα τα παραπάνω είναι αρχές πρώτερες του ζητήματος μέγιστης αύξησης της ευημερίας για όλους. Αλλά έστω ότι ξεπερνούμε τις ηθικές προεκτάσεις των παραπάνω καθώς και την εγγενή αδυναμία να γνωρίζουμε τι καθιστά “αύξηση της ευημερίας για όλους”. Τότε το ζήτημα του ποιά θα έπρεπε να είναι η ανώτερη συλλογική οργάνωση γίνεται ένα θέμα καθαρά εμπειρικό. Κάποιοι από εμάς θεωρούμε ότι ανώτερη οργάνωση θα πρέπει να είναι η ελεύθερη αγορά. Καθείς που θα προτείνει κάτι διαφορετικό θα πρέπει να μας εξηγήσει κιόλας ποιό είναι εκείνο το σημείο στις δύο θεωρίες που δυνητικά μπορεί να υποβληθεί σε πείραμα ώστε να διαλέξουμε μεταξύ των δύο.
Το “όραμα μιας δικαιότερης συλλογικής επιχειρηματικότητας” δεν είναι εμφανές σε μένα σε ποιό σημείο έρχεται σε αντίθεση με την υιοθέτηση της ελεύθερης αγοράς ως οικονομικό υπόστρωμα. Φαίνεται σε μένα ότι στο εμπειρικό ερώτημα του ποιά θα έπρεπε να είναι η βασική οικονομική οργάνση δεν φέρνετε αντίρρηση ότι αυτή θα έπρεπε να είναι η ελεύθερη αγορα. Προωθείτε όμως μια θεωρία ότι επί τη βάση της ελεύθερης αγοράς η επιδίωξη μιας “εναλλακτικής” επιχειρηματικότητας όπως την σκιαγραφείτε είναι η ενδεδειγμένη οδός για τους μικρούς επιχειρηματίες. Δεν το αποκλείω, όμως στον βαθμό που πράγματι ισχύει αυτή σας η (εμπειρική) πρόταση, νομίζω ότι ο επικρατών κρατισμός αποτελεί μεγαλύτερο εμπόδιο στην άνθιση αυτής της “εναλλακτικής” επιχειρηματικότητας παρά η δήθεν ατομιστική νοοτροπία του Έλληνα. Η νοοτροπία του Έλληνα θα άλλαζε σχεδόν αμέσως εφόσον άλλαζε και το κρατικιστικό σκηνικό που έχει γύρω του.
Είναι ενδιαφέρουσα η τροπή της συζήτησης. Λέτε κ. Κανελλόπουλε|:
Το “όραμα μιας δικαιότερης συλλογικής επιχειρηματικότητας” δεν είναι εμφανές σε μένα σε ποιό σημείο έρχεται σε αντίθεση με την υιοθέτηση της ελεύθερης αγοράς ως οικονομικό υπόστρωμα.
Μία σύντομη απάντηση θα ήταν “σε ΚΑΝΕΝΑ σημείο”.
Μία εκτενέστερη απάντηση θα ήταν “μόνο στο βαθμό που η κεκτημένη δύναμη του υπέρογκα συσσωρευμένου κεφαλαίου, δημιουργεί δυσκολίες και εμπόδια που δεν μπορούν να ξεπεραστούν εύκολα ή αυτομάτως, αλλά χρειάζονται μία προσεκτικότερη και ευφυέστερη αντιμετώπιση”
(και σίγουρα όχι κρατισμό).
Λέτε σε άλλο σημείο:
“Κάποιοι από εμάς θεωρούμε ότι ανώτερη οργάνωση θα πρέπει να είναι η ελεύθερη αγορά.”
Σαφέστατα συμφωνούμε στην αναγκαιότητα μιας 100% ελεύθερης αγοράς. Η διαφορά (ή διαφοροποίηση) έγκειται στο εξής: Στο ότι ενώ εσείς τη θεωρείτε ‘ανώτερη οργάνωση’ εγώ (και κάποιοι άλλοι, ΟΧΙ κρατιστές αλλά “ελευθεριακοί”) τη θεωρούμε σαν… ΑΥΤΟΝΟΗΤΗ και ΕΛΑΧΙΣΤΗ προϋπόθεση, χωρίς όμως ικανότητα να λύνει προβλήματα αυτομάτως. Δηλαδή, η ανθρώπινη πρωτοβουλία ή δημιουργικότητα είναι αυτή που λύνει προβλήματα, πάντα μέσα στα πλαίσια της ελεύθερης αγοράς. Η ίδια η ελεύθερη αγορά είναι απλή προϋπόθεση.
Δεν είναι η αγορά ούτε πανάκεια, ούτε θεά (με μαγικές ιδιότητες να λύνει προβλήματα). Είναι σαν το αναγκαίο στέρεο έδαφος πάνω στο οποίο πατάμε, όχι όμως “τελικός προορισμός” για να ζήσουμε εκεί, θεωρώντας το σαν “τελική και απόλυτη κατοικία μας”.
Π.χ. και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι με αυτονόητο τρόπο 100% αναγκαία, αλλά ΔΕΝ φτάνουν ΜΟΝΟ αυτά, για να δημιουργήσουμε πολιτισμό. Είναι προϋπόθεση, αλλά όχι τελικός προορισμός. Το ίδιο και η τροφή. Αν δεν φάμε θα πεθάνουμε. ΔΕΝ ζούμε όμως (μόνο) για να… τρώμε! 🙂
Κοιτάξτε, δεν γνωρίζω το επάγγελμά σας, αλλά εγώ δηλώνω (εξίσου) επιστήμονας και καλλιτέχνης. Και στους δύο τομείς αναγνωρίζω την τεράστια σπουδαιότητα της ελεύθερης αγοράς, αλλά… χωρίς να κάτσω να δουλέψω (και να δημιουργήσω), δεν περιμένω από την ελεύθερη αγορά και τους μηχανισμούς της να… δημιουργήσει αυτή τα πάντα, αντί για μένα. Αν ήμουν όμως πωλητής η π.χ. παίκτης του χρηματιστηρίου, σαφέστατα και η ελεύθερη αγορά θα ήταν πολύ πιο σημαντική, σαν _ο_ βασικός τρόπος επίλυσης προβλημάτων. Τότε ο στόχος μου θα ήταν απλώς να βελτιστοποιήσω τα κέρδη μου και τίποτε άλλο. Θα ζούσα με μοναδική επιδίωξη να αυξήσω τα χρήματά μου.
Εν κατακλείδι (και επίσης σαν αστείο)
Μερικοί άνθρωποι τρώνε για να ζούν, άλλοι ζουν για να… τρώνε!
🙂
Καταλήγετε στο εξής πολύ ενδιαφέρον:
Προωθείτε όμως μια θεωρία ότι επί τη βάση της ελεύθερης αγοράς η επιδίωξη μιας “εναλλακτικής” επιχειρηματικότητας όπως την σκιαγραφείτε είναι η ενδεδειγμένη οδός για τους μικρούς επιχειρηματίες. Δεν το αποκλείω, όμως στον βαθμό που πράγματι ισχύει αυτή σας η (εμπειρική) πρόταση, νομίζω ότι ο επικρατών κρατισμός αποτελεί μεγαλύτερο εμπόδιο στην άνθιση αυτής της “εναλλακτικής” επιχειρηματικότητας παρά η δήθεν ατομιστική νοοτροπία του Έλληνα. Η νοοτροπία του Έλληνα θα άλλαζε σχεδόν αμέσως εφόσον άλλαζε και το κρατικιστικό σκηνικό που έχει γύρω του.
Νομίζω ότι στις τελευταίες προτάσεις υποστηρίζετε μία πολύ ενδιαφέρουσα, αλλά όχι και 100% σίγουρη δική σας θεωρία. Δηλαδή το ότι “αυτομάτως θα αλλάξει (προς το καλύτερο) ο Ελληνας αν φύγει από τη μέση ο κρατισμός”. Δεν αντιλέγω, αλλά το θεωρώ κάπως επικίνδυνο να βασιστούμε σε μία τέτοια υπόθεση εξ ολοκλήρου βασισμένη στις “μαγικές ιδιότητες” της ελεύθερης αγοράς.
Θα σας προτείνω μία άλλη, συμβιβαστική των αντιθέσεων θεωρία.
Πιστεύω ότι ΚΑΜΙΑ ιδέα ή κατάσταση από μόνη της, δεν φτάνει για να λύσει τα ανθρώπινα προβλήματα, ή για να φτιάξει πολιτισμό.
Ο πολιτισμός ΔΕΝ φτιάχτηκε από την ελεύθερη αγορά αλλά από την ανθρώπινη δραστηριότητα μέσα της, από τους λιγοστούς καινοτόμους που στη συνέχεια τους μιμήθηκαν οι υπόλοιποι. Αρχικά π.χ. ο πρώτος ανθρωποπίθηκος που μεταχειρίστηκε ένα κόκαλλο ζώου σαν εργαλείο (και έδειξε το δρόμο στην υπόλοιπη φυλή να εξελιχτεί).
Όπως καταλαβαίνετε, τότε δεν υπήρχε ούτε ελεύθερη αγορά, ούτε κρατισμός, ούτε ουτοπίες και φαντάσματα του μυαλού μας σήμερα.
Υπήρχε όμως και υπάρχει το εφευρετικό ανθρώπινο πνεύμα, το οποίο ΣΗΜΕΡΑ, ΟΜΩΣ, όταν έχει να αντιμετωπίσει το νέο ανταγωνισμό με πολυεθνικές εταιρείες και μονοπώλια ισχυρώτερα των ίδιων των κρατών, ΠΡΕΠΕΙ να επανεφεύρει τη θεμελιώδη ικανότητά του για ομαδικές συνεργασίες, οι οποίες είναι το μόνο αντίδοτο για τις θηριώδεις ανισότητες που γιγαντώνονται σήμερα, αχρηστεύοντας τις όποιες αυταπάτες μας.
Δηλαδή “united we stand, divided we fall”. Και η ελεύθερη αγορά, όταν επικρατήσει 100%, θα αποδείξει ότι το ανθρώπινο πνεύμα δεν μπορεί να βασιστεί ΜΟΝΟ σε αυτήν, για να εξελιχτεί περισσότερο. Πρόκειται μόνο για μία χαζή, αυτονόητη, ΑΠΛΗ προϋπόθεση.
Ελπίζω ότι δεν σας κούρασα, αλλά σας προκάλεσα κάποια έμπνευση!
🙂
Y.Γ. συγνώμη, εκ παραδρομής έγραψα “κ. Κανελλόπουλε” (εννοούσα “κ. Κουκόπουλε”).
Υ.Γ.2
Τέλος,
Το ζήτημα του φοιτητή που δεν έχει καλύτερες επιλογές δεν είναι καθ’εαυτό θέμα δικαιοσύνης. Επίσης, το γεγονός ότι ένας άνθρωπος κάνει μια εργασία δεν ερμηνεύεται αντικειμενικά ως “ένας άνθρωπος εξωθείται να αφήνει να τον εκμεταλλεύονται λόγω των κοινωνικών συνθηκών”. Η τελευταία ερμηνεία δεν συνδέεται με την πραγματικότητα παρά μόνο στη βάση υποκειμενικών προκαταλήψεων (που θέλουν τον καπιταλισμό υπεύθυνο για τα όσα δεν μας αρέσουν στον κόσμο).
Εδώ είναι ίσως το μοναδικό σημείο όπου… διαφωνούμε ριζικά.
Δεν είναι θέμα δικαιοσύνης, είναι απλώς… τεράστια αδικία.
Στο ΤΙ οφείλεται, μπορούμε να αναφερθούμε. Εκ των πραγμάτων όμως, δεν πρόκειται για κάτι ιδιαίτερα επιθυμητό. Μπορούμε φυσικά να ρίξουμε το φταίξιμο π.χ. στον καπιταλισμό, ή (εξίσου) στον κρατισμό (που εμποδίζει την σωστή ελεύθερη ανταγωνιστικότητα και τη δημιουργία ευκαιριών, κ.ο.κ.)
Ομως, αντί να θεωρητικολογούμε, καλό είναι να βλέπουμε τα πράγματα ΟΠΩΣ ΕΙΝΑΙ, όχι κάτω από το πρίσμα προκαταλήψεων.
Και τα πράγματα σήμερα, ΟΠΩΣ ΕΙΝΑΙ, δείχνουν ότι τα κράτη ολοένα και συρρικνώνονται σε ισχύ και σε αρμοδιότητες. Αργά ή γρήγορα θα έχετε δικαίωση 100% της ελεύθερης αγοράς, παντού στον κόσμο. ΗΔΗ σχεδόν έχει συμβεί. ΚΑΙ ΛΟΙΠΟΝ ΤΙ;
ΕΧΕΙ, τάχα, καμία διαφορά, ένα πανίσχυρο κράτος-δυνάστης από μία πανίσχυρη πολυεθνική εταιρεία (κράτος-εν-κράτει) εξίσου δυναστευτική;
ΠΡΑΚΤΙΚΑ νομίζω ότι δεν έχει ΚΑΜΙΑ διαφορά (και αν έχει, είναι το ότι η πολυεθνική εταιρεία μπορεί κάλλιστα να είναι και χειρότερη).
Το θέμα είναι ΤΙ ΚΑΝΕΙ ο φοιτητής. Και στο θέμα αυτό σας απάντησα προηγουμένως. Αν δεν ενώσει τις δυνάμεις του με άλλους, πολλούς άλλους, οι ισχυροί της γης (είτε τα κράτη είτε οι πολυεθνικές) θα τον περιορίζουν, θα του προκαλούν φτώχια χωρίς λόγο, και πλείστες άλλες αδικίες.
Μόνη λύση είναι (πάντα) η _συνεργασία_.
Όταν έλεγα “ανώτερη οργάνωση” εννοούσα μάλλον το ίδιο με εσάς, ότι αποτελεί μια πιο βασική οικονομική πραγματικότητα, μια προϋπόθεση όπως λέτε, πάνω στην οποία οικοδομούνται όσες επιπλέον οικονομικές δραστηριότητες επιθυμεί ο καθένας, δραστηριότητες που μπορεί να βασίζονται και σε άλλα πράγματα (όπως π.χ. την αλληλεγγύη) εφόσον αυτά δεν έρχονται σε αντίθεση με τις αρχές τις ελευθερίας.
Φυσικά συμφωνώ ότι η ελεύθερη αγορά σαν έννοια δεν μπορεί να “εξηγήσει” ούτε να “προβλέψει” τα επιτεύγματα των ανθρώπων, τα οποία βασίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό σε αστάθμητους παράγοντες όπως είναι η τύχη ή η ανθρώπινη φαντασία. Όμως η ελεύθερη αγορά σαν έννοια και σαν οργάνωση μπορεί να ορίσει ικανοποιητικά τις τιμές των αγαθών. Πέραν αυτού είναι ζήτημα ελεύθερης ανθρώπινης επιλογής το ποιές παραγωγικές ή καταναλωτικές δράσεις θα λάβουν χώρα και φυσικά αυτό δεν μπορούμε να το προβλέψουμε.
Ως υποστηρικτής της ελεύθερης αγοράς δεν την προωθώ ως π.χ. εναλλακτική της ανθρώπινης συνεργασίας. Απεναντίας θεωρώ ότι η ελεύθερη αγορά είναι ένα μπόνους στην ανθρώπινη συνεργασία. Βέβαια ο κάθε υποστηρικτής της ελεύθερης αγοράς μπορεί να έχει την δική του ιδέα για το τι “ΠΡΕΠΕΙ” να κάνουν οι άνθρωποι για να ευημερήσουν: κάποιος μπορεί να ευνοεί τις ανώνυμες εταιρίες, άλλος τους συνεταιρισμούς ενώ ένας τρίτος μπορεί να θεωρεί ότι πρέπει να ζούμε μόνοι μας σαν αγριάνθρωποι. Τελικά όμως πιστεύω το εξής: η ελεύθερη αγορά είναι δικαιολογημένη αφενός για λόγους αρχής (μη-βία), για ωφελιμιστικούς λόγους (φαίνεται να παράγει ευημερία) και κατα δεύτερον καμμία άποψη περί οικονομικής πρακτικής δεν έρχεται σε λογική αντίθεση με αυτήν. Εξηγούμαι για το τελευταίο: εφόσον οποιαδήποτε άποψη περί οικονομικής πρακτικής παραμένει απλά άποψη (και όχι δόγμα που υποστηρίζεται από βία) τότε τίποτα δεν εμποδίζει ελεύθερους ανθρώπους να την υιοθετήσουν. Ακόμα και κομμουνισμό μπορούμε να έχουμε στην ελεύθερη αγορά εάν κάποιος μας έπειθε όλους χωρίς βία για το ωφέλιμο αυτής της οικονομικής πρακτικής.
Όσον αφορά το δίκαιο και το άδικο: για να αποφασίσουμε εάν είναι άδικο που ο φοιτητής παίρνει 700 ευρώ πρέπει να συμφωνήσουμε για το τι σημαίνει να δικαιούσαι κάτι. Κατά την γνώμη μου δικαιούμαι κάτι σημαίνει ότι κανείς δεν δικαιολογείται να με εμποδίσει από να το κάνω πράξη ή κτήμα. Π.χ. έχω το δικαίωμα να μιλάω ελεύθερα στον βαθμό που οι άλλοι δεν δικαιολογούνται να με εμποδίσουν να το κάνω πράξη. Έχω το δικαίωμα να περπατώ ελεύθερα στα όρια της ιδιοκτησίας μου επειδή κανείς δεν δικαιολογείται να εμποδίσει. Έχω δικαίωμα επί του σώματος μου επειδή κανείς δεν δικαιολογείται να με εμποδίσει να κάνω ότι θέλω με αυτό. Όμως δεν έχω δικαίωμα να πάρω το σπίτι σου γιατί εσύ δικαιολογείται να εμποδίσεις να το πάρω. Και τέλος δεν έχω δικαίωμα να πάρω 700 ευρώ που δεν είναι δικά μου γιατί εφόσον δεν συμφωνήσουμε κάτι διαφορετικό ο καθένας που τα έχει δικαιολογείται να με εμποδίσει να τα πάρω.
Επίσης κάνεις λάθος για το ιστορικό μέγεθος των κρατών. Σαν ποσοστά του ΑΕΠ ο δημόσιος τομέας των ανεπτυγμένων χωρών μεγαλώνει διαρκώς. Υπάρχουν βέβαια σποραδικές απελευθερώσεις σε τομείς που το κράτος κρίνει απαραίτητο και διατηρεί πάντα το δικαίωμα να τις επανασκλαβώσει (το οποίο από μόνο του σαν απειλή είναι ρυθμιστικός παράγοντας). Ακόμα και οι ΗΠΑ, ενώ είναι πιο ελεύθερες οικονομικά από αρκετά άλλα ανεπτυγμένα κράτη, παραμένουν ένα οικονομικά ανελεύθερο καθεστώς.
Το ερώτημα εάν ένα πανίσχυρο κράτος θα ήταν περισσότερο ή λιγότερο δυνάστης από μια πανίσχυρη πολυεθνική είναι ένα άκυρο δίλλημα εφόσον υπάρχει η εξαιρετικά πιθανή περίπτωση (βάση των παρατηρήσεων μας) ότι οι πανίσχυρες πολυεθνικές δημιουργούνται χάρη στο πανίσχυρο κράτος και όχι αντί αυτού. Τα παραδείγματα είναι πάμπολα ενώ τα αντιπαραδείγματα θα έλεγα ανύπαρκτα. Τέλος στα σύγχρονα κράτη δικαίου καμμία πολυεθνική, όση οικονομική δύναμη και αν έχει, δεν έχει την δυνατότητα να προβεί σε βίαιους καταναγκασμούς. Πρέπει πάντα να χρησιμοποιεί το κράτος για τέτοιου είδους πράξεις. Επομένως εάν όλη η οικονομική δύναμη του κράτους μεταφερθεί σε ιδιώτες (ακόμα και αυτές τις “σατανικές” πολυεθνικές), θα παραμείνει τουλάχιστον το γεγονός ότι οι εξουσίες θα έχουν διαχωριστεί ακόμα περισσότερο. Η οικονομική εξουσία παύει να είναι στα χέρια του κράτους ώστε να διαπλέκεται νομίμωςμε την εκτελεστική και την νομοθετική. Και διαχωρισμένες εξουσίες σημαίνει περισσότερη ελευθερία για το άτομο.
Μια υποσημείωση: ο όρος “πανίσχυρη πολυεθνική” μπορεί να έχει πολλές ερμηνείες. Στο παραπάνω σχόλιο τον ερμήνευσα ως μια εταιρία που είναι σε σταθερά μονοπωλιακή θέση είτε σε τοπικό είτε σε παγκόσμιο επίπεδο. Ένα παράδειγμα δηλαδή θα ήταν η παλιά ΑT&T παρ’όλο που δραστηριοποιούνταν κυρίως εντός ενός μόνο κράτους (τις ΗΠΑ). Πάντως εφόσον η αυξημένη οικονομική ισχύς μιας εταιρίας είναι αποτέλεσμα της μεγαλύτερης αγοράς στην οποία δραστηριοποιείται αυτό δεν κάνει για μένα την αυξημένη ισχύ της αρνητική. Αρνητική γίνεται αυτή η ισχύς μόνο όταν κατέχει σταθερά μονοπωλιακή θέση σε μία ή παραπάνω αγορές. Σύμφωνα με τα όσα είπα παραπάνω πιστεύω ότι σχεδόν πάντα τα σταθερά μονοπώλια ωφείλουν την σταθερότητα τους στην στήριξη του κράτους. Συνεπώς εάν το κράτος δεν παρεμβαίνει στην οικονομία, θεωρώ απίθανο να υπάρχουν σταθερά μονοπώλια και άρα “πανίσχυρες πολυεθνικές” όπως το εννοούσα. Πολυεθνικές εταιρίες με αυξημένη σε σχέση με τις τοπικές εταιρίες οικονομική ισχύ φυσικά θα υπάρχουν, όμως αυτό είναι για καλό λόγο και δεν αποτελεί αρνητικό φαινόμενο εφόσον δεν εγείρουν τα κράτη εμπόδια στον ανταγωνισμό σε παγκόσμιο επίπεδο. Π.χ. στον βαθμό που η Nestle έχει αυξημένη οικονομική δύναμη σε σχέση με έναν αγρότη στην Νιγηρία, αυτό είναι κακό επειδή δεν επιτρέπουν τα κράτη στον τελευταίο να ανταγωνιστεί την Nestle με ίσους όρους. Στον βαθμό που η Nestle δικαιούται (λόγω μεγαλύτερης αγοράς και αποδοτικότητας) να είναι μεγαλύτερη από κάποιον τοπικό παραγωγό τροφίμων, αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα εφόσον όλοι μας μπορούμε ελεύθερα να σταθμίσουμε τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Nestle σε σχέση με τις άλλες δυνατές εναλλακτικές.
Πάρα πολύ ενδιαφέροντα τα σχόλιά σας. Κατ’ αρχήν άκρως ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι… παραδόξως, αν και ΥΠΟΤΙΘΕΤΑΙ ότι τα κράτη “προστατεύουν” τους πολίτες από μονοπώλια και πανίσχυρες εταιρείες, στην πράξη συνήθως τις ενισχύουν, ή προξενούν κιόλας την υπέρογκα αυξημένη ισχύ τους. Αρκεί να θυμηθούμε το πρόσφατο σκάνδαλο της “κρυφής συμφωνίας” μεταξύ της δικής μας κυβέρνησης και της Microsoft: Ο ελληνικός λαός ΕΧΑΣΕ περίπου μισό δις ευρώ (που θα μπουν στο ταμείο αυτής της εταιρείας) χωρίς λόγο:
http://omadeon.wordpress.com/2007/07/10/megascandal
Συμφωνώ ιδιαίτερα με το εξής που γράψατε:
…εφόσον οποιαδήποτε άποψη περί οικονομικής πρακτικής παραμένει απλά άποψη (και όχι δόγμα που υποστηρίζεται από βία) τότε τίποτα δεν εμποδίζει ελεύθερους ανθρώπους να την υιοθετήσουν. Ακόμα και κομμουνισμό μπορούμε να έχουμε στην ελεύθερη αγορά εάν κάποιος μας έπειθε όλους χωρίς βία για το ωφέλιμο αυτής της οικονομικής πρακτικής.
Μα… ούτε καν “όλους” δεν χρειάζεται να πείσει κανείς, για να υλοποιήσει μία εναλλακτική οργάνωση οικονομικής δραστηριότητας. ΟΥΤΕ καν αναμένεται να πεισθούν “όλοι”. Αρκεί να πεισθούν αρκετοί άνθρωποι, οι συγκεκριμμένοι που θα συμμετάσχουν. Μόνο αν το εγχείρημά τους πετύχει (μέσα στην κοινωνία και στην αγορά), μπορούμε να πιθανολογήσουμε ότι θα υπάρξουν μιμητές και άλλοι συμπαθούντες.
Οταν ο Φορντ έδωσε τη δυνατότητα στους εργάτες του να γίνουν οι ίδιοι ιδιοκτήτες αυτοκινήτων, πολλοί άλλοι πλούσιοι βιομήχανοι τον έκραξαν (ότι δίνει “θάρρος στο χωριάτη να του ανέβει στο κρεβ άτι” – επί το λαϊκότερον). Ομως η στάση του αυτή ήταν σωστή.
Ετσι και αύριο, κ. Κουκόπουλε, όταν τα κράτη θα έχουν περιοριστεί σε ρυθμιστικό μόνο ρόλο και όχι σε αυτόν που παρεμβαίνει και ενοχλεί όλους μας (τόσο κεφαλαιοκράτες όσο και απλούς εργάτες ή εργαζόμενους), τότε… θα υπάρχουν (ΙΣΩΣ) δύο κυρίαρχες μορφές οικονομικής οργάνωσης:
1) Οι ηλίθιοι (ΠΑΝΤΑ πλειοψηφία) θα είναι προβατάκια μισθωτά και υπάκουα, με σταθερούς μισθούς και όλα τα συναφή, μέσα σε μεγάλες εταιρείες με πυραμιδοειδή δομή εξουσίας και αποφάσεων
2) Και οι… έξυπνοι (πάλι μειοψηφία) θα είναι συνεταίροι σε “οριζόντιας οργάνωσης” καινοτομικές εταιρείες, όπου θα έχουν τη δυνατότητα μεγαλύτερης δημιουργικότητας καθώς και συμμετοχής στα κέρδη και στις αποφάσεις.
Φυσικά, αυτό είναι ένα προσωπικό όραμα (ή και… αστείο).
Ομως, ΜΗ “τα μασάτε” για τον καημένο το φοιτητή των 700 ευρώ το μήνα. Οπως ίσως γνωρίζετε, υπάρχει δημοφιλέστατο μπλογκ με αυτό το θέμα το “g700” (η γενιά των 700 ευρώ).
ΟΠΩΣ και νάχει, ΕΙΝΑΙ αδικία, τόσο χαμηλή αμοιβή για άτομα με τόσες ικανότητες. Είναι ίσως “νόμιμη αδικία” αλλά δεν παύει να είναι αδικία. Και ένας “αριστερός φιλέλευθερισμός” οφείλει να σκύψει και να ασχοληθεί μαζί της, με σκοπό να την εξαλείψει. Αν δεν το κάνετε αυτό, κάποια στιγμή το κόμμα σας θα ταυτιστεί εντελώς με τον ακραίο “λεσσέ-φαιρ” καπιταλισμό και θα αποτελέσει μία καινούργια τρύπα στο νερό.
Είναι πάντα γόνιμος ο διάλογος μεταξύ φιλελευθέρων και “ελευθεριακών” και σας ευχαριστώ θερμά για τη σπάνια ευκαιρία ενός τέτοιου διαλόγου χωρίς παρωπίδες. (ΔΕΝ είναι ανάγκη να συμφωνούμε σε όλα και έτσι ούτε καν αναφέρθηκα σε επιμέρους ζητήματα που θα κουράσουν όσους μας διαβάζουν).
Χαίρομαι που αναφέρετε την σκανδαλώδη συμφωνία M$-Δημοσίου, σαν Φιλελεύθερη Συμμαχία είμαστε ενήμεροι των κινήσεων του FFII και του Hellug και τους έχουμε προσφέρει την βοήθεια μας στις μελλοντικές τους κινήσεις.
Το προσωπικό σας όραμα δεν με βρίσκει αντίθετο ωστόσο και εσείς θα συμφωνήσετε ότι αφήνει πολλά πράγματα απέξω και έτσι μπορεί να μην ταιριάζει πολύ καλά στην πραγματικότητα. Δίνοντας λίγη τροφή για την συζήτηση να αναφέρω τον προβληματισμό όσων ασχολούνται με το θέμα της δημοκρατίας των μετόχων στις ανώνυμες εταιρίες: υπάρχουν αρκετοί που θεωρούν ότι οι μέτοχοι πρέπει να έχουν μεγαλύτερο λόγο και έλεγχο επί των δράσεων μιας ανώνυμης εταιρίας. Η άποψη αυτή φαίνεται να είναι “έξυπνη” κατά το προσωπικό σας όραμα αφού ελλατώνει το “πυραμιδωτό” της οργάνωσης μιας ανώνυμης εταιρίας. Όμως δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι μια πιο οριζόντια οργάνωση των ανώνυμων εταιριών θα είναι πιο κερδοφόρα. Κύριο επιχείρημα υπερ της οριζοντιοποίησης είναι ότι έχει παρατηρηθεί ότι τα πρωτοκλασάτα στελέχη παίρνουν υπέρογκους μισθούς. Όμως μπορεί κανείς άνθρωπος, πόσο μάλλον οι μέτοχοι συλλογικά, να είναι σίγουρος ποιός είναι ο βέλτιστος μισθός ενός στελέχους σε μια συγκεκριμένη εταιρία ώστε να μεγιστοποιείται η απόδοση της εταιρίας; Πως έχει καλύτερη ελπίδα να βελτιώσει τα οικονομικά του ένας μέτοχος: ασκώντας συλλογικό έλεγχο επί των στελεχών με την ελπίδα να βελτιώσει την αξία της εταιρίας (μειώνοντας π.χ. τους μισθούς των στελεχών) και άρα το μερίδιο του ή επιλέγοντας απλά να επενδύσει σε μια εταιρία με μεγαλύτερες προοπτικές για ανάπτυξη; Τα ερωτήματα αυτά δεν είναι απλά πάντως και έτσι διστάζω να πω “έξυπνο” κάποιον που επιλέγει να ασκεί συλλογικό έλεγχο επί μιας επιχείρησης και “χαζό” κάποιον που εκχωρεί τον έλεγχο σε κάποιον επαγγελματία.
Όσον αφορά τον φοιτητή των 700 ευρώ: Η σχέση αμοιβής προς ικανότητες έχει να κάνει με την προσφορά, την ζήτηση αλλά και το κόστος της εργασίας. Π.χ. η ικανότητα του να μιλάς αγγλικά πριν από 40 χρόνια σαφώς άξιζε παραπάνω απ’ότι σήμερα που τα μιλάνε σχεδόν όλοι. Επίσης όταν το κόστος της εργασίας είναι πολύ υψηλό (π.χ. λόγω ρυθμιστικών επιβαρύνσεων εκ μέρους του κράτους) είναι λογικό να χαμηλώνουν οι μισθοί. Εάν αφαιρέσουμε από τον διάλογο τους συναισθηματισμούς περί “καημένων φοιτητών” και περί μεγάλης αξίας της πανεπιστημιακής μόρφωσης (σε σχέση με άλλες ικανότητες) θα δούμε ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να θεωρούμε αυτομάτως άδικο να ξεπερνούν οι μισθοί των υδραυλικών αυτούς των φοιτητών. Οι γνώσεις των φοιτητών δεν έχουν καθ’εαυτές μια άξία παρά μόνο μέσα από τις οικονομικές συναλλαγές με όσους έχουν ανάγκη από αυτές τις γνώσεις, και το ίδιο ισχύει και για τους υδραυλικούς που τελευταία είναι σε πολύ μεγάλη ανάγκη.
Φανταστείτε όσους είναι σήμερα απόφοιτοι πανεπιστημιακών σχολών και παίρνουν 700 ευρώ να είχαν σπουδάσει ελεύθερο σχέδιο για να γίνουν σκιτσογράφοι (όταν υπάρχει κεντρικός σχεδιαστής όλα μπορούν να συμβούν). Λόγω του αριθμού τους αλλά και λόγω του μεγάλου αριθμού ατάλαντων που θα υπήρχαν σε αυτή την “δεξαμενή σκιτσογράφων”, στην ελληνική αγορά εργασίας αυτοί θα παίρναν ως σκιτσογράφοι όχι 700 ευρώ αλλά 7 ευρώ. Αν είναι αυτό άδικο θα πρέπει να υποθέσουμε ότι δικαιολογείται ο κάθε σκιτσογράφος να πάρει αυτό που δικαιούται χωρίς να τον εμποδίσει κανείς. Θα δικαιολογούσες εσύ λοιπόν όλους αυτούς τους “ικανούς” σκιτσογράφους να την πέσουν στους εκδοτικούς οίκους και να πάρουν από τα ταμεία τους τον μισθό που τάχα “αξίζουν”; Και τέλος πάντων γιατί η ικανότητα να λύνεις διαφορικές εξισώσεις ή να φτιάχνεις ζωγραφικούς πίνακες πρέπει να πληρώνεται παραπάνω από την ικανότητα του να λύνεις σωλήνες ύδρευσης; Σίγουρα όχι επειδή οι σπουδές στα μαθηματικά/ζωγραφική απαιτούν περισσότερα χρόνια απ’ότι το να σπουδάσεις υδραυλικός γιατί με αυτό το σκεπτικό κάποιος που επί τέσσερα χρόνια κάθονταν και γινόταν ειδικός στο τάβλι θα έπρεπε να πληρώνεται παραπάνω από αυτόν που τελείωσε το ΤΕΙ πληροφορικής σε τρία χρόνια.
Θα μου πεις, γιατί πήγαν και γίναν όλοι σκιτσογράφοι; Όποιοι και να είναι οι λόγοι, εφόσον δεν τους βάλαν το πιστόλι στον κρόταφο και εφόσον δεν υπαναχωρήσουμε στο ζήτημα της ατομικής ευθύνης θα πρέπει να καταλήξουμε ότι την τελική ευθύνη για την επιλογή τους την έχουν οι ίδιοι. Από εκεί και πέρα το ζήτημα παύει να είναι θέμα δικαιοσύνης αλλά θέμα συμπόνοιας.
Πέραν όμως των παραπάνω πράγματι το ζήτημα των 700 ευρώ είναι σημαντικό. Το ότι υπάρχει η γενιά των 700 ευρώ πιστεύω οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις καταστρεπτικές κρατικές παρεμβάσεις στην οικονομία. Όμως σαν πολιτικός δεν έχω την αυταπάτη ότι αυτή μου η άποψη μαζί με μια ενδεχόμενη εκλογή μου σε κάποιο αξίωμα φτάνουν από μόνες τους για να με δικαιολογήσουν να καταναγκάσω τον οποιονδήποτε ελεύθερο άνθρωπο. Μόνο το εφόσον δεν παραβιάζω την ελευθερία κάποιου μου επιτρέπεται να υλοποιήσω τις “λύσεις” μου στο πρόβλημα των 700 ευρώ. Αυτοί που παίρνουν 700 ευρώ δικαιούνται το ίδιο με όλους τους υπόλοιπους να είναι ελεύθεροι από αυτές τις παρεμβάσεις άσχετα με το αν πληρώνονται λίγο ή πολύ. Το ότι κάποιος είναι υδραυλικός και βγάζω πολλά λεφτά δεν κάνει το δικό του συμφέρον αυτομάτως λιγότερο σημαντικό από το συμφέρον του φοιτητή. Το άδικο που υφίσταται ο φοιτητής των 700 ευρώ επειδή π.χ. δεν του επιτρέπεται να συνάψει ελεύθερες εργασιακές σχέσεις δεν μπορεί να συναθροιστεί με το άδικο όλων των ομοίων του ώστε να κατοχυρωθεί κάποιο “ανώτερο δικαίωμα” επί π.χ. των υδραυλικών που ζουν σε μεγαλύτερο καθεστώς ελευθερίας απ’ότι οι μισθωτοί. Και οι υδραυλικοί και οι φοιτητές υφίστανται αδικίες από το κράτος και είναι δίκαιο να αποζημιωθούν ανάλογα για αυτές, όμως επειδή το κράτος δεν έχει δικά του λεφτά (είναι δικά μας) ποιός θα αποφασίσει από που θα έρθουν αυτά τα λεφτά; Εγώ λέω ότι η γενιά των 700 ευρώ πρέπει από μόνη της, εφόσον το αξίζει σε μια ελεύθερη οικονομία, να βελτιώσει την θέση της. Εμείς ως πολιτικοί απλά ωφείλουμε να φροντίσουμε να είναι ελεύθερη από βία και καταναγκασμό για να το κάνει.