του Ανδρέα Ανδριανόπουλου

Μετά τον Άρθουρ Σέλντον και τον Λόρδο Χάρρις του Χάι Κρoς, ιδρυτών του περίφημου Ινστιτούτου Οικονομικών Υποθέσεων του Λονδίνου και αρχιτεκτόνων του Θατσερισμού, έφυγε πρόσφατα από την ζωή κι ο μεγαλύτερος σύγχρονος θεωρητικός της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς, ο Μίλτον Φρήντμαν.

Kορυφαία προσωπικότητα της οικονομικής ακαδημαϊκής ζωής τα τελευταία 50 περίπου χρόνια ο τιμημένος με Νόμπελ δάσκαλος και διανοητής διακρίθηκε αρχικά κυρίως με την διεισδυτική του σκέψη σε σχέση με το φρικιαστικά αλησμόνητο μεσοπολεμικό οικονομικό «κραχ». Ενώ όλοι υποστήριζαν πως η κατάρρευση των δυτικών αγορών υπήρξε σύμπτωμα των φυσιολογικών κύκλων κρίσης του καπιταλισμού, ο Φρήντμαν είχε αποδείξει πως η οικονομική αναστάτωση και τα αδιέξοδα υπήρξαν προϊόντα της μεγάλης κρατικής επέμβασης στην οικονομία, κυρίως με τον χειρισμό της προσφοράς χρήματος.

Μοιάζει λίγο το φαινόμενο αυτό με την τιμή της βενζίνης στην Ελλάδα. Όταν το καύσιμο ακριβαίνει όλοι κατηγορούν την απελευθέρωση της αγοράς. Παραγνωρίζοντας τον φόρο που βάζει το κράτος και που συμβάλλει ουσιαστικά στην άνοδο της τιμής!! Η θεωρία μάλιστα αυτή του Φρήντμαν εξακολουθεί να επηρεάζει καθαρά πρακτικά και την σημερινή πολιτική, ιδίως στις ΗΠΑ, όπου ανεξάρτητα από την κατάσταση της οικονομίας η προσφορά χρήματος δεν αναχαιτίζεται.

Ο Μίλτον Φρήντμαν υπήρξε για όσους τον γνώρισαν, διδάχθηκαν από αυτόν η συνεργάσθηκαν μαζί του μια φωτεινή προσωπικότητα που σε χαμηλούς τόνους αλλά με καθαρή σκέψη και αδιαμφισβήτητα επιχειρήματα απλοποιούσε τα συνθετότερα ζητήματα και υποδείκνυε λύσεις εκεί που οι ακροατές του αντίκριζαν γρανιτένιους τοίχους.

Ο Φρήντμαν γεννήθηκε το 1912 από Εβραίους μετανάστες γονείς στην Νέα Υόρκη. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Rutgers όπου και αποφοίτησε με B.A. σε ηλικία μόλις 20 ετών. Στη συνέχεια πήρε το Master του από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο και το διδακτορικό του το 1946 από το Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Το 1951 κέρδισε το βραβείο John Bates Clark Medal που τιμά τους οικονομολόγους κάτω της ηλικίας των σαράντα για ασυνήθιστα επιστημονικά επιτεύγματα. Το 1976 κέρδισε το βραβείο Νόμπελ στα οικονομικά ακολουθώντας στο επίτευγμα αυτό τον άλλο μεγάλο φιλελεύθερο διανοητή, τον εξ ίσου μακαρίτη πια σήμερα, Αυστριακό Φρήντριχ φον Χάυεκ.

Η βασικότερη συνεισφορά του Φρήντμαν στην οικονομική επιστήμη είναι στην ανάλυση της κατανάλωσης και στην απλοποίηση της σύνθετης θεωρίας της σταθεροποίησης. Αλλά η πλέον σημαντική του επιρροή υπήρξε στο ευρύτερο κοινό με τα βιβλία του «Καπιταλισμός και Ελευθερία» και το «Ελεύθερος να Διαλέξεις» (με την γυναίκα του Ρόουζ). Το «ΚκΕ» έχει αναδειχθεί ήδη εδώ και χρόνια ανάμεσα στα εκατό περισσότερο σημαντικά βιβλία και με την μεγαλύτερη επίδραση πάνω στον κόσμο από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο μέχρι και σήμερα. Στην μελέτη του αυτή ο Φρήντμαν αναλύει με απλό και κατανοητό τρόπο το πώς μπορούμε να επωφεληθούμε από τις προσδοκίες που προπαγανδίζει το κράτος ενώ την ίδια ώρα να αποτρέψουμε τους κινδύνους για τις ατομικές ελευθερίες που η διόγκωση του κράτους προμηνύει.

Ο Φρήντμαν στο ίδιο βιβλίο αποδεικνύει πως ο ανταγωνιστικός καπιταλισμός αποτελεί εργαλείο και για την επίτευξη οικονομικής ευημερίας και ελευθερίας αλλά συνιστά και την βασική προϋπόθεση για την ύπαρξη πολιτικής ελευθερίας. Το «Καπιταλισμός και Ελευθερία» έχει μεταφρασθεί σε 18 γλώσσες (με «φωτεινή» εξαίρεση τα ελληνικά), έχει πουλήσει πάνω από μισό εκατομμύριο αντίτυπα στα αγγλικά και δείχνει ακόμη και σήμερα να ασκεί όλο και περισσότερη σε παγκόσμιο επίπεδο επιρροή.

Οι αντίπαλοι της οικονομίας της αγοράς προσπάθησαν να αμαυρώσουν την εικόνα του Μίλτον Φρήντμαν με το επιχείρημα πως τα πνευματικά του παιδιά στη διάρκεια της διδασκαλικής του καριέρας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο (τα λεγόμενα «Σικάγο Μπόυς») συνέβαλαν σαν σύμβουλοι στον σχεδιασμό της οικονομικής πολιτικής του καθεστώτος Πινοσέτ στη Χιλή. Πέραν του ότι τα αποτελέσματα της οικονομίας στην Χιλή δικαίωσαν τις θεωρίες του μεγάλου αμερικανού διανοητή, οι επικριτές του φρόντισαν να ξεχάσουν πως όλοι οι άλλοι δικτάτορες του κόσμου (Ζία ουλ Χάκ στο Πακιστάν. Νοριέγκα στον Παναμά, Βαντέλα στην Χιλή, Παπαδόπουλος στην Ελλάδα, Σουκάρνο και Σουχάρτο στην Ινδονησία κλπ) επέλεξαν να ακολουθήσουν πολιτικές στην οικονομία επεκτατικές, θεμελιωμένες πάνω στις θεωρίες του Τζων Μάυναρντ Κέυνς. Μήπως αυτό σημαίνει πως ο Κέυνς και ο κρατικός παρεμβατισμός αποτελούν ιδεολογικό τροφείο δικτατόρων και καταπιεστών;

Από την άλλη μεριά ο Μίλτον Φρήντμαν υπήρξε ο μοναδικός ουσιαστικός θεμελιωτής πολιτικών που στηρίζουν τους ασθενέστερους οικονομικά πολίτες. Με τις θεωρίες του διευκόλυνε πολλές κυβερνήσεις να διευρύνουν την οικονομική ευημερία και να διευκολύνουν μεγάλα κοινωνικά στρώματα να βγουν από την μιζέρια. Οι λαοί των κρατών που έχουν εφαρμόσει τον παγκοσμιοποιημένο νεοφιλελευθερισμό έχουν πολύ υψηλότερες απολαβές, περισσότερο ικανοποιητικές συντάξεις και αποτελεσματικότερες υπηρεσίες κοινωνικής προστασίας από τους λαούς – κυρίως στην ηπειρωτική Δυτική Ευρώπη – των οποίων οι κυβερνήσεις παραμένουν προσκολλημένες στον κρατικό παρεμβατισμό και τον μεγάλο δημόσιο τομέα.

Εξ άλλου ο Φρήντμαν πρώτος εισηγήθηκε την εφαρμογή ενός συστήματος ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος. Αλλά με τρόπο πρακτικό κι όχι με φραστικές ρουκέτες και προπαγανδιστικά, αλλά συνήθως ανέφικτα, συνθήματα. Τόνισε πως όλοι οι πολίτες θα έπρεπε να πληρώνουν φόρους. Κι όσων το εισόδημα δεν φθάνει για την καταβολή του χαμηλότερου φόρου τότε το κράτος οφείλει να συμπληρώνει το σχετικό εισόδημα ώστε ουδείς να μην βρίσκεται κάτω από ένα συγκεκριμένο οικονομικό επίπεδο.

Ο Μίλτον Φρήντμαν δυστυχώς έφυγε από κοντά μας. Για την ελληνική όμως κοινή γνώμη η απουσία του δεν ήταν ιδιαίτερα αισθητή και στα χρόνια που ακόμη ζούσε. Η περιθωριοποίηση της Ελλάδας από τις διεθνείς εξελίξεις γίνεται ακόμη πιο έντονη από την άγνοια που επικρατεί στην χώρα για μεγάλους διανοητές που σημάδεψαν μια εποχή και που οι ιδέες τους, άγνωστες στο ευρύ ελληνικό κοινό (ακόμη και το Πανεπιστημιακό) εξακολουθούν να επηρεάζουν τα διεθνώς γενόμενα. Η απογοήτευση γίνεται ακόμη πιο μεγάλη από την αδιαφορία των ελληνικών ΜΜΕ για την απώλεια του μεγάλου αυτού διανοητή. Επικεντρωμένοι στον περιθωριακό μας μικρόκοσμο κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε οριστικά πλέον μακριά από το κέντρο των παγκόσμιων γεγονότων.