Ο Μπαμπούλας του Νεοφιλελευθερισμού
Ιούλ 9th, 2006 | Δημήτρης Σκάλκος| Κατηγορία: Φιλελευθερισμός |
Email This Post
|
Print This Post
|
«Σε μπελάδες δεν μας βάζουν τα πράγματα που δεν γνωρίζουμε.
Σε μπελάδες μας βάζουν εκείνα που δεν γνωρίζουμε σωστά.»
Artemius Ward
Τίποτε δεν στοιχειώνει περισσότερο τις πολιτικές συζητήσεις στη χώρα μας όσο ο μπαμπούλας του νεοφιλελευθερισμού. Από τους ημιμαθείς συνδικαλιστές μέχρι τους βαριεστημένους αρχηγούς των πολιτικών κομμάτων, όλοι νιώθουν ότι «φυλάσσουν Θερμοπύλες» απέναντι στην επέλαση των βάρβαρων και ανεξέλεγκτων δυνάμεων των παγκοσμιοποιημένων καπιταλιστικών αγορών που απειλούν στο διάβα τους να αφανίσουν το κοινωνικό κράτος, την εθνική κουλτούρα, την ορθόδοξη πίστη και τις εθνικές μας ιδιαιτερότητες- όπως η παραπαιδεία και ο φραπέ(ς).
Ο νεοφιλελευθερισμός προστίθεται, έτσι, στο Μεγάλο Λεξικό των Ατυχών Όρων, στο μακρύ εκείνο κατάλογο των εννοιών που η συνεχής χρήση τους τις καθιστά κενές νοήματος όπως, μεταξύ άλλων, ο «ιμπεριαλισμός», η «δημοκρατία», η «πρόοδος» και η «δικαιοσύνη».
Στο μυαλό όσων ξιφουλκούν εναντίον του, ο νεοφιλελευθερισμός ταυτίζεται με έναν άνευ όρων και ορίων οικονομικό και κοινωνικό δαρβινισμό, έναν «χομπσιανό» οικονομικό πόλεμο όλων εναντίον όλων, μέσα από την απόλυτη και δογματική εφαρμογή του laissez faire.
Και βέβαια, ουδείς θα διανοείτο να υποστηρίξει αυτό το απάνθρωπο οικονομικό σύστημα- ιδιαίτερα αν υπήρχε κιόλας. Τούτο διότι, το σύστημα αυτό δεν υπάρχει ούτε στη θεωρία, ούτε στη πράξη. Και βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει στη χώρα μας.
O υπαρκτός νεοφιλελευθερισμός
Σήμερα, παρά το άνοιγμα πολλών αγορών, τα κράτη συνεχίζουν να ελέγχουν σε σημαντικό βαθμό το διεθνές οικονομικό σύστημα, είτε έμμεσα καθορίζοντας το κανονιστικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία του (πολυμερείς συμφωνίες διεθνούς εμπορίου, κ.λπ), είτε άμεσα μέσα από ενεργείς πολιτικές και διοικητικές παρεμβάσεις (επιτόκια, επιδοτήσεις, δασμούς, φορολογία).
Έτσι, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι κρατικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ, όχι μόνο δεν μειώνονται αλλά αντίθετα αυξάνονται, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία για την περίοδο 1960-1996 (Βεργόπουλος). Ειδικότερα, στην Ευρώπη των 25 κρατών-μελών, το μέγεθος του δημόσιου τομέα πλησιάζει το 50% (δαπάνες ως προς το ΑΕΠ- στοιχεία Eurostat).
Στην πραγματικότητα, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα γαργαντουικό κράτος, με αυξομειούμενο μέγεθος όπως στα μυθιστορήματα του Ραμπελαί, πάντοτε όμως ικανό να επηρεάσει καταλυτικά την οικονομική ζωή δημιουργώντας κερδισμένους και χαμένους.
Σύμφωνα με τον βρετανό δημοσιογράφο George Monbiot, «το πράγμα που ονομάζουμε “ελεύθερη αγορά” δεν υπάρχει. Σε κάθε χώρα, οι επιχειρήσεις βγάζουν δίσκο και οι φορολογούμενοι στεκόμαστε στην ουρά για να γεμίσουμε τα ταμεία τους». Και παραθέτει απόσπασμα από το βιβλίο του Norman Myers Διεστραμμένες Επιδοτήσεις (Perverse Subsidies, 2001), ο οποίος υποστηρίζει ότι αν προσθέσεις τις άμεσες κρατικές επιδοτήσεις που λαβαίνουν οι αμερικανικές επιχειρήσεις με το κόστος που προκαλεί στο κοινωνικό σύνολο η λειτουργία τους- και που αναγκάζονται να πληρώσουν τα δημόσια ταμεία- φτάνεις στο ποσό των 2,6 τρις δολαρίων, που ισούται με το πενταπλάσιο του συνόλου των κερδών τους! («They bleat about the free market, then hold out their begging bowls», The Guardian, 13.12.2005- αναδημοσίευση από ppol.gr).
Ο νεοφιλελευθερισμός στη φιλελεύθερη θεωρία
Το laissez faire, με την έννοια που αναφέρεται σήμερα, δεν συναντάται στο κέντρο της κλασσικής και τη σύγχρονης φιλελεύθερης θεωρίας. Τουναντίον, η αγορά προσεγγίζεται εργαλειακά, όχι ως αυτοσκοπός αλλά ως μέσο μεγιστοποίησης της ευημερίας του κοινωνικού συνόλου. Αρκεί να θυμηθούμε τον ωφελιμισμό του John Stuart Mill και την ανάλυση της κοινωνικής φύσης του ατόμου από τον Adam Smith (The Theory of Moral Sentiments, 1759).
Ο αριστερός νομπελίστας οικονομολόγος Amartya Sen ορθά επισημαίνει την κοινωνική διάσταση στο έργο του θεμελιωτή του οικονομικού φιλελευθερισμού Adam Smith. Ο γνωστός αμερικανός αναρχο-φιλελεύθερος οικονομολόγος Murray Rothbard, στο βιβλίο του Economic Thought Before Adam Smith (1995), προχωρά περισσότερο υποστηρίζοντας πως, «στο Πλούτο των Εθνών, το laissez faire αποτελεί περισσότερο μία τεκμηριωμένη υπόθεση παρά έναν άκαμπτο και άμεσο κανόνα, και η φυσική τάξη είναι ατελής και πρέπει να ακολουθείται μόνο στις “περισσότερες των περιπτώσεων”. Πραγματικά, ο κατάλογος των εξαιρέσεων του Smith στο laissez faire είναι εντυπωσιακά μακρύς».
Σύμφωνα, μάλιστα, με τον Friedrich Hayek, τον μέντορα του σύγχρονου φιλελευθερισμού (ή νεοφιλελευθερισμού) στον εικοστό αιώνα, «δεν υπάρχει λόγος που η κυβέρνηση δεν θα πρέπει να παίξει κάποιο ρόλο, ή να πάρει την πρωτοβουλία, σε τομείς όπως η κοινωνική ασφάλιση και η εκπαίδευση, ή να επιδοτεί συγκεκριμένα αναπτυξιακά σχέδια». Και συνεχίζει ο αυστριακός διανοητής: «πιθανότατα, τίποτε δεν προκάλεσε μεγαλύτερες ζημιές στη φιλελεύθερη υπόθεση από την άκαμπτη επιμονή μερικών άκρατων φιλελεύθερων σε ορισμένες δογματικές προκαταλήψεις και προπάντων στην αρχή του laissez faire» (Constitution of Liberty, 1960).
Ο νεοφιλελευθερισμός στην Ελλάδα
Και βέβαια, δύσκολα θα μπορούσε να υποστηρίξει κάποιος την άποψη πως στην Ελλάδα κυριαρχεί ο νεοφιλελευθερισμός, τη στιγμή που η χώρα μας εμφανίζει σημαντική υστέρηση στους δείκτες οικονομικής ελευθερίας. Αν οι εγχώριες αγορές έχουν παραδοθεί σε κάποιους, αυτοί είναι η κρατικοδίαιτη επιχειρηματική τάξη και οι πανίσχυρες συντεχνίες.
Έτσι, σύμφωνα με το γνωστό Κατάλογο Οικονομικής Ελευθερίας (Index of Economic Freedom) που εκπονεί το αμερικανικό συντηρητικό ερευνητικό ίδρυμα Heritage Foundation σε συνεργασία με την εφημερίδα Wall Street Journal, το 2006 η Ελλάδα κατατάσσεται μόλις στην 57η θέση ανάμεσα σε 161 κράτη, πίσω από χώρες όπως η Botswana και τα νησιά Barbados, με τις χειρότερες επιδόσεις να σημειώνονται στην εισοδηματική και δημοσιονομική πολιτική (υψηλοί φορολογικοί συντελεστές και υψηλές δημόσιες δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ-114η θέση).
Οι καθηγητές Θοδωρής Πελαγίδης και Μιχάλης Μητσόπουλος, στο βιβλίο τους Αρχές της Ελληνικής Οικονομίας- Η Προσοδοθηρία και οι Μεταρρυθμίσεις (Παπαζήσης, 2006), επισημαίνουν ότι, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία του ΟΟΣΑ, «για την Ελλάδα καταγράφεται μια ιδιαίτερα σημαντική παρεμβολή του κράτους στις δραστηριότητες των επιχειρήσεων με τη χρήση μεθόδων “διατάσσω και ελέγχω”, τον διοικητικό καθορισμό τιμών και την εκτεταμένη παρουσία εταιρειών που ελέγχονται από το κράτος στην οικονομία», που βέβαια νοθεύει τον ανταγωνισμό και στρεβλώνει τη λειτουργία των αγορών.
Εάν πρέπει να ονοματίσουμε το ελληνικό οικονομικό μοντέλο, θα μπορούσαμε να υιοθετήσουμε τον χαρακτηρισμό των συγγραφέων ληστρικός μικροκαπιταλισμός, καθώς ένα πλήθος ομάδων πίεσης σχηματίζουν αναδιανεμητικές συσπειρώσεις (redistributive coalitions) και διαγκωνίζονται για την απόκτηση προσόδου (rent seeking) με τη διαμεσολάβηση των κρατικών οικονομικών πολιτικών (φορολογική, δημοσιονομική, επενδυτική, κ.λπ.), κάτι που αποτελεί μία πραγματική μεταφορά πλούτου (wealth transfer).
Συμπερασματικά, η χρήση και η κατάχρηση του όρου «νεοφιλελευθερισμός» συγκαλύπτει την απελπιστική ένδεια νέων ιδεών και προτάσεων στο αφασικό πολιτικό μας σύστημα και συμβάλει στην αναπαραγωγή του κυρίαρχου οικονομικοκοινωνικού μοντέλου του παρεοκρατικού καπιταλισμού (crony capitalism) μέσα από την ιδεολογική ηγεμονία της κρατικιστικής συναίνεσης.
Η επίκληση του μπαμπούλα όμως λειτουργεί επιτυχώς σε μικρά παιδιά που αρνούνται πεισματικά να φάνε το φαγητό τους και όχι σε σκεπτόμενους πολίτες. Και πραγματικά, η ξύλινη γλώσσα της δαιμονοποίησης ανύπαρκτων αντιπάλων βρίσκει ολοένα και λιγότερα πρόθυμα αυτιά. Ιδίως, μάλιστα, όταν το φαγητό δεν επαρκεί για όλους.
—————————————————–
Σημείωση. Φυσικά, ουδείς απορεί για την σχεδόν απόλυτη κυριαρχία της αντιφιλελεύθερης ρητορικής στη χώρα μας, γνωρίζοντας την ιδεολογική γύμνια της αυτοαποκαλούμενης φιλελεύθερης παράταξης. Τελευταίο προϊόν της το βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Εξάντας με τίτλο Η Γοητεία των Ιδεών- Η Ελληνική Κεντροδεξιά στον 21ο αιώνα, όπου γνωστοί πολιτικοί και στελέχη της Νέας Δημοκρατίας επιλέγουν κείμενα, μεταξύ άλλων, των…Toni Negri, Immanuel Wallerstein, και Noam Chomsky. Και είναι αυτονόητο ότι ένας ασπόνδυλος πολιτικός σχηματισμός που προσδιορίζεται με το κενό περιεχομένου ιδεολόγημα του «μεσαίου χώρου» θα σύρεται, εκούσια ή ακούσια, πίσω από τις θέσεις περισσότερο συγκροτημένων ιδεολογικά πολιτικών ομάδων.
Το να υποστηρίζει κάποιος πως για τα προβλήματα της Ελλάδος, ευθύνεται ο…νεοφιλελευθερισμός, είναι εκτός τόπου και χρόνου, όπως πολύ σωστά λες στο άρθρο σου…Βέβαια, αναρωτιέμαι αν τελικά ο επάρατος νεοφιλελευθερισμός, κατάφερε πολλά πράγματα και στις χώρες που θεωρητικά εφαρμόστηκε.Δυστυχώς ούτε στη Μ.Βρετανία ούτε στις Η.Π.Α. μειώθηκε το μέγεθος του κράτους, τουλάχιστον όσον αφορά τις δημόσιες δαπάνες αλλά και τη φορολογία…Σήμερα, που το κράτος είναι πια πολύ μεγαλύτερο απ’ότι τη δεκαετία του 1960, εποχή που οι σοσιαλδημοκρατικές ιδέες βρίσκοταν στο αποκορύφωμα τους, αναρωτιέμαι αν ο νεοφιλελευθερισμός , με το σημαντικό ρόλο που αναγνωρίζει στην κρατική μηχανή, δεν είναι παρα ένας απλός συμβιβασμός με το κρατικίστικο κατεστημένο…Ίσως χρειάζεται κάτι πιο ριζοσπαστικό και όχι προτάσεις τύπου “φιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία”…
Νομίζω ότι η τελευταία πρόταση είναι απόλυτα εύστοχη, και δικαιούται μεγαλύτερης ανάλυσης. Τα τσάμπα γεύματα μειώνονται και όλο και λιγότεροι θα τα απολαμβάνουν. Όταν το ενδιαφέρον μετατοπιστεί, από το πώς θα φάμε τα έτοιμα στο πώς θα παράγουμε για να φάμε, τότε οι φιλελεύθερες ιδέες θα έχουν κάποιες πιθανότητες να σπάσουν τον ιδεολογικό κλοιό και την απομόνωση που τους έχει επιβληθεί στην Ελλάδα.
Combden, δεν έχεις άδικο να επισημαίνεις ότι στις δυτικές χώρες δεν έχει μειωθεί σε σημαντικό βαθμό το κράτος. Το κράτος αφού γιγαντωθεί, δημιουργεί τρομερές άμυνες σε οποιαδήποτε απειλή συρρίκνωσης της εξουσίας και της λαβής του επί της κοινωνίας.
Ωστόσο οι φιλελεύθερες ιδέες και η “επανάσταση” που έφεραν την δεκαετία του ’80 πέτυχαν να ανασχέσουν την τάση εξάπλωσης του κράτους. Ακόμα και αν δεν μειώθηκε, τουλάχιστον δεν εξαπλώθηκε όσο θα είχε εξαπλωθεί αν συνεχίζονταν η ιδεολογική κυριαρχία της συντηρητικού/σοσιαλδημοκρατικού κρατικισμού.
Σε μικρές χώρες δε, έγιναν οδηγοί μιας απίστευτης ανάπτυξης (πχ Ιρλανδία, Εσθονία κτλ).
Επίσης η “φιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία” είναι αρκετά φιλελεύθερη και ελάχιστα σοσιαλδημοκρατική.
Η «φιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία» αποτελεί απλά το τελευταίο πολιτικό και ιδεολογικό ανάχωμα ενός δεύτερου παγκόσμιου φιλελεύθερου κύματος, που θα σαρώσει τον κρατισμό.
Για την Εσθονία σε σχέση με την σοσιαλφιλελεύθερη Ευρωπαική Ένωση δείτε http://www.tcsdaily.com/article.aspx?id=061606B
ca 10/88 I saw a big banner at the Athens Hilton marking the convention of
the “Fileleftheroi” and what appeared to be a profile of Venizelos (whose
sister is elder Mistotakis mother?). I recall Margaret Thatcher calling
herself a “Classical Liberal”. Here in the USA Liberal has come to mean
socialist.
But here is also something to think about. I recall my uncle telling me
the story of Platia Klathmonon (Weeper’s Square). He said that before there
was a civil service, the supporters of a defeated government lost their jobs
and camped there until they found new jobs. That proves to me that socialism
and bureaucracy are not in the Greek blood.
I do not know for sure, but I suspect the fifty Tricupist years were ones
in which Greece had a Swiss-like stability (albeit that Greece went
bankrupt). It is telling that Lloyd George’s gread-grandaughter, in Paris
1919, says Lloyd George claimed to have plotted the Venizelos Thessaloniki
coup himself. Woodhouse shows the King was in no way about to join the
Germans and we have to remember this happened while the USA was still
neutral. Look, I think that Venizelos & Metaxas were well meaning but overly
enthusiastic, but that their respective followers tore Greece apart. My
family was heavily victimised by the reds and I believe the Civl War really
lasted 1918-1998. One quarter of all Greeks were slain in 1920-1950. This
is Lloyd George’s fault. He is likewise at fault for putting not only Greeks,
but Armenians, Jews and Serbs on his flagpole and (with all his well-meaning
idealism) inadvertantly getting them slaughtered. No Jew needed be disloyal
for the Belfour Declaration to make many Germans feel Jews were the source of
their misfortune. I’ve been told Metaxas told Venizelos the Micrasian stake
was indefensible, esp with all the fight-worthies off in America. How much
better if Greece got all of Thrace, with C’ple.
Therein lies the distinction I believe, of liberals, disciples of Plato
and Hegel, and unrestrained idealism; vs conservatives, disciples of
Aristotle and Burke and of practicality and restained idealism.
Here is my philosophy derived from my parents’ wartime experiences: Human
beings are in the divine image, but ideas are in the human image. Therefore
any attempt to fit the more perfect, humans, into the less perfect, ideas,
can only lead to great tragedy. Ideas are heuristic approximations, and when
used as such, very useful. Worship the person next to you, not the idea in
your head. Isaiah Berlin said it was not nationalism but the attempt to
supress nationalism which led to the massive slaughters (ca 250 million) of
the 1900s. Podhoretz’ Prohpets has another twist: ideology, like idols, is a
human creation. When humans worship their own creations, they are
idolaters. Ideology=Ideolatry=Idolatry.
χμμ καλη ατακα. Βασικα, φανατικοι υπαρχουν παντου. Το χαρακτηριστικο τους γνωρισμα ειναι οι ισοπεδωτικοι κανονες (πχ “το κρατος ειναι παντα κακο”. ή απο την αλλη “ολα πρεπει να ειναι δημοσια”). Εχω την εντυπωση οτι αν κατι απο την φιλελευθερη παραδοση ειναι χρησιμο για ολους τους τροπους σκεψης, αυτο ειναι ο πραγματισμος, ο κοινος νους. Εχουμε καποιες βασικες αρχες (ατομικα δικαιωματα, ελευθερια) και με αυτες πορευομαστε. Ετσι ας πουμε οι ελευθερες αγορες δεν ειναι αυτοσκοπος, ειναι ενα συστημα που καταληγουμε οτι ειναι πολυ καλο συμφωνα με τις αρχες μας. Ενιοτε ομως χρειαζεται και μικροβελτιωσεις, δεν ειναι κατι περιεργο και δεν υπαρχει λογος μερικοι φανατικοι να φωναζουν περι ιεροσυλιας…
Η «φιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία» ίσως ακούγεται ένας ουτοπικός αχταρμάς μεταξύ δύο φαινομενικά ασυνδύαστων ιδεολογιών και αντιλήψεων, αλλά νομίζω πως εν τέλει συμβαίνει το εκ διαμέτρου αντίθετο.
Στις σημερινές κοινωνίες που τείνουμε να είμαστε υπερβολικοί και να δαιμονίζουμε την αντίπαλη παράταξη, μια προσέγγιση που συγκερνά τις προτάσεις και των δυο πλευρών (με μια μεγάλη δόση πραγματισμού!) είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος για τη σταδιακή βελτίωση των προβλημάτων του ανθρώπου και της κοινωνίας που ζει.
Φυσικά υποστηρίζω περισσότερο το «φιλελεύθερο» απ’το «σοσιαλδημοκρατία», αλλά νομίζω πως υπάρχουν στοιχεία κι απ’το δεύτερο που καλό θα ήταν να έχει μια ιδανική κοινωνία.
Στην διάρκεια της ιστορίας καμία πολιτική θεωρία δεν έγινε πράξη σίγουρα όμως διαμόρφωσαν κατευθυνσεις. Το πρόβλημα με την νεοφιλελεύθερη κατευθυνση που είναι απόλυτα υπαρκτη είναι ότι δεν μπορει να συμβιβαστει με το δημοκρατικό κεκτημένο του ελέγχου μέσω της πολιτικής των πολλών, της οικονομικής εξουσίας των λίγων, που δεν είναι εφεύρεση του Μαρξ, αλλά πρωταρχικο στοιχείο ήδη από την γέννηση της δημοκρατίας στην αρχαία Αθήνα. Ως εκ τουτου η νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση για τις δυτικες κοινωνίες θα ειναι πάντα στοιχείο υπανάπτυξης και οπισθοδρόμησης. Μην αναφερθουμε και στο τεραστιο θεωρητικο σφάλμα της εξισωσης των “ατομικών δικαιωμάτων” με τα “δικαιώματα”-εξουσιες των εταιρειών!