ΤΟ ΡΟΘΜΠΑΡΝΤΙΑΝΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Παρουσίαση Βιβλίου Rothbard
«Τι έκανε η κυβέρνηση στα Χρήματά μας;»
Βιβλιοπωλείο εκδόσεων «Πατάκη», 22 Φεβρουαρίου 2005

1. H ζωή και το έργο του Murray Rothbard

Το βιβλίο που κρατώ στα χέρια μου- και που πραγματικά ελπίζω να το έχετε και εσείς στα δικά σας αφήνοντας σήμερα το φιλόξενο χώρο των εκδόσεων «Πατάκη»- αποτέλεσε στην εποχή της πρώτης έκδοσής του, το 1963, μεγάλη εκδοτική επιτυχία. Πρόκειται για ένα από τα πλέον γνωστά και πολυμεταφρασμένα έργα του συγγραφέα που απεβίωσε πριν από δέκα χρόνια. Παρά το γεγονός πως καταπιάνεται με ένα ειδικό ζήτημα οικονομικής πολιτικής, εντάσσεται σε μία ευρύτερη θεώρηση, πρωτότυπη και ρηξικέλευθη αναφορικά με το κράτος και την οικονομία, μα και τις σχέσεις εξουσίας ανάμεσα στο κράτος και τον πολίτη.

Συχνά, αναφερόμενοι σε μια οικονομία ασχολούμαστε με έννοιες όπως, η ανταγωνιστικότητα, οι επενδύσεις, η φορολογία, κ.λπ., παραγνωρίζοντας, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, το ρόλο του χρήματος. Ο John Stuart Mill έλεγε πως, «δεν μπορεί να υπάρξει εσωτερικά πιο ασαφές πράγμα στην οικονομία μιας κοινωνίας από το χρήμα. Είναι ένα εργαλείο για να γίνεται γρήγορα και άνετα αυτό που θα γινόταν, αλλά περισσότερο γρήγορα και άνετα απ’ ότι θα γινόταν χωρίς αυτό. Και όπως πολλά άλλα είδη εργαλείων, αυτό ασκεί μία ξεχωριστή και ανεξάρτητη επιρροή όταν χαλάσει». Στο ίδιο μήκος κύματος ο οικονομολόγος John Maynard Keynes έγραψε ότι, «δεν υπάρχει πιο σίγουρο μέσο ανατροπής της υπάρχουσας βάσης μιας κοινωνίας από το να κακομεταχειριστείς το νόμισμα. Αυτή η διαδικασία δεσμεύει όλες τις κρυμμένες δυνάμεις της οικονομίας, και το κάνει με τέτοιο τρόπο που κανείς άνθρωπος στο εκατομμύριο δεν μπορεί να διαγνώσει».

Αυτόν ακριβώς τον ρόλο του χρήματος προσεγγίζει ο M. Rothbard. Στις 154 σελίδες αυτού του μικρού και περιεκτικού βιβλίου αναλύεται, με απλό, όχι όμως και απλοϊκό, τρόπο η χρήση της νομισματικής πολιτικής ως μέσο ισχυροποίησης των οικονομικών εξουσιών του κρατικού Λεβιάθαν. Συνοπτικά η κεντρική ιδέα του έργου είναι η εξής: Το μονοπώλιο του χρήματος από τις κυβερνήσεις διευκολύνει την κρατική επέκταση στην οικονομική σφαίρα, μέσα από την χρηματοδότηση των ελλειμμάτων και το πληθωριστικό χρήμα, την αναδιανομή του εισοδήματος, και ουσιαστικά τον περιορισμό των οικονομικών ελευθεριών από τα τραπεζικά καρτέλ.

Ο συγγραφέας δίδαξε στο μεγαλύτερο μέρος της ακαδημαϊκής του καριέρας στο New York Polytechnic. Μαθητής του Ludwig von Mises, του θεμελιωτή, μαζί με τον Carl Menger, της περίφημης Αυστριακής Σχολής των Οικονομικών, εφάρμοσε τη μεθοδολογία της «πραξεολογίας» (praxeology). Η Αυστριακή Σχολή των Οικονομικών επιχείρησε να μεταφέρει στο πεδίο της οικονομικής επιστήμης την μεθοδολογία της πραξεολογίας των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και των αναζητήσεων τους για μία «ηθική της ευδαιμονίας». Στοιχεία αυτής της φιλοσοφικής προσέγγισης βρίσκουμε στα «Ηθικά Νικομάχεια» του Αριστοτέλη, στον «Πρωταγόρα» και τον «Ίππαρχο» του Πλάτωνα. Αρκετούς αιώνες αργότερα συναντούμε στοιχεία αυτής της προσέγγισης στον Θωμά Ακινάτη, αλλά και στο έργο του Βιτγκενστάιν καθώς και στον σπουδαίο Βρετανό συντηρητικό φιλόσοφο Michael Oakeshott. 

Προς αποφυγή απορημένων βλεμμάτων θα περιοριστώ να αναφέρω ότι, η πραξεολογία μπορεί να οριστεί ως η μελέτη των λογικών συνεπειών των προτιμήσεων και των επιλογών (choices) των ατόμων, των a priori συνιστωσών της Δράσης (Action). Με άλλα λόγια, τα άτομα κινούνται προς προκαθορισμένους στόχους, επιδιώκουν συγκεκριμένους σκοπούς (ends) και δεν λειτουργούν αντανακλαστικά, εν είδη αυτοματισμών.

Από αυτό το βασικό αξίωμα της Σχολής, προκύπτουν μία σειρά από δευτερεύουσες παραδοχές, από τις οποίες συγκρατούμε ότι τα άτομα εμφανίζουν ποικιλία στόχων/ σκοπών καθώς και ότι δεν δρουν συλλογικά οι «ομάδες» (groups) αλλά τα άτομα που τις συναπαρτίζουν. Έτσι, δεν είναι τα «εθνικά κράτη», οι «κυβερνήσεις», για παράδειγμα, που δρουν στο χώρο της οικονομίας ή της εξωτερικής πολιτικής, αλλά τα συγκεκριμένα άτομα που βρίσκονται στα κέντρα λήψης των αποφάσεων.

Διόλου τυχαία λοιπόν, η σχολή των Αυστριακών Οικονομικών (Austrian Economics) υιοθέτησε τον μεθοδολογικό ατομικισμό (methodological individualism) για την προσέγγιση των κοινωνικο-οικονομικών φαινομένων.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Rothbard ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη μελέτη των οικονομικών κύκλων, τη φορολογία, τα μονοπώλια, τη νομισματική πολιτική και την οικονομική ιστορία. Υπήρξε πολυγραφότατος συγγραφέας καθώς εξέδωσε είκοσι οκτώ βιβλία και πάμπολλα άρθρα. Φημολογείται πως σε στιγμές πνευματικής παραγωγικότητας έγραφε οκτώ σελίδες την ώρα. Οι μελέτες του αυτές τον ανέδειξαν ως ένα από τους επιφανέστερους εκπροσώπους της φιλελεύθερης οικονομικής σκέψης. Στα κυριότερα έργα του περιλαμβάνονται τα Man, Economy and the State (1962), America’s Great Depression (1963), Power and the Market (1970).

2. Νομισματική πολιτική και κρατικός έλεγχος

Ο Rothbard υπήρξε ένας από τους γνωστότερους προπαγανδιστές του κανόνα του χρυσού (gold standard) στις διεθνείς συναλλαγές. Για τον Rothbard η κλασσική περίοδος της εφαρμογής του κανόνα του χρυσού (1815-1914) χαρακτηρίζεται ως η Χρυσή Εποχή για το διεθνές εμπόριο, το οποίο επωφελούμενο από τη νομισματική τάξη και τις σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες που επέφερε ο κανόνας του χρυσού οδήγησε σε οικονομική ευημερία. Στο αιρετικό έργο του «Η Μεγάλη Ύφεση της Αμερικής» (America’s Great Depression- 1963), εφαρμόζοντας την θεωρία του δασκάλου του Mises για τους οικονομικούς κύκλους, κατέδειξε ότι η περίφημη κρίση του 1929 προκλήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την επεκτατική πιστωτική πολιτική του Ομοσπονδιακού Αποθεματικού (Federal Reserve).

Αναφορικά με την καταστροφική κρατική παρέμβαση στο χώρο του χρήματος δίνω μόνο ένα παράδειγμα: 1 αμερικανικό δολάριο το 1901 αντιστοιχούσε σε 1,5$ το 1801 (σε μια περίοδο ελεύθερων νομισματικών αγορών), 1$ το 2001 αντιστοιχούσε σε μόλις 5 σεντς το 1901 (σε μια περίοδο που ο κανόνας το χρυσού εγκαταλείφθηκε). Με παραστατικό τρόπο, ο George Smith μας καλεί να φανταστούμε την κρατική παρέμβαση στην αγορά του χρήματος ως ένα κλέφτη που κλέβει τα χρήματά μας χωρίς αυτά να φεύγουν από τα χέρια μας- αφαιρώντας δηλαδή την αξία τους.

Και είναι απόλυτα λογικό. Στο βαθμό που η διατήρηση του διεθνούς πιστωτικού συστήματος εξαρτάται από την δεδομένη πολιτική ηγεμονία και την στήριξή του (Robert Gilpin), τα κράτη βρίσκονται μπροστά στον πειρασμό να χρησιμοποιήσουν το διεθνές πιστωτικό σύστημα για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους.

Είναι προφανές πως, είναι ουτοπικό να καλούμε για μία επιστροφή στον κανόνα του χρυσού στις διεθνείς συναλλαγές, αυτό το «βαρβαρικό κατάλοιπο», κατά την έκφραση του Keynes. Ωστόσο, η επίκληση του τρόπου λειτουργίας του κατά το παρελθόν, βοηθά να διαφανούν οι μορφές της πολιτικής εκμετάλλευσης του νομίσματος και η αναγκαιότητα υιοθέτησης μιας περισσότερο ορθολογικής-οικονομικής οργάνωσης του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος. Σε αυτό, ο κ. Ευαγγελόπουλος μπορεί να αναφερθεί με επάρκεια. Από την πλευρά μου, προσεγγίζω περισσότερο την συνάρθρωση της οικονομικής θεωρίας με την πολιτική και ηθική σκέψη του συγγραφέα, σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «ροθμπαρντιανό σύστημα ελευθερίας».

Ο αναγνώστης που θα περιοριστεί σε μια πρώτη ανάγνωση του έργου και δεν γνωρίζει τις διαφορετικές παραμέτρους που συγκροτούν τη σκέψη του Murray Rothbard, είναι πιθανό να σχηματίσει την παραπλανητική και ως εκ τούτου λανθασμένη αντίληψη πως πρόκειται για μια τεχνική, αυστηρά οικονομική μελέτη νομισματικής πολιτικής με περιορισμένο ίσως ενδιαφέρον για τους μη ειδικούς αναγνώστες. Για τους γνωρίζοντες στοιχειώδη οικονομικά, μοιάζει απλά να εντάσσεται στη γνωστή σχολή του μονεταρισμού (Milton Friedman, Chicago boys, κ.ά.) και στις διάφορες θεωρίες για τις στρεβλώσεις που προκαλεί η κρατική παρέμβαση στις αγορές μέσα από τον έλεγχο του χρήματος.

Ωστόσο, αυτή η αντίληψη απέχει σημαντικά από την πραγματικότητα. Η υποστήριξη του Rothbard στις ελεύθερες αγορές και τον καπιταλισμό δεν εδραζόταν αποκλειστικά σε κριτήρια οικονομικής αποτελεσματικότητας και κοινωνικού ωφελιμισμού, όπως οι μονεταριστές φιλελεύθεροι οικονομολόγοι, αλλά πρωτίστως στην Ηθική. Υπό αυτό το πρίσμα, ο χρυσός είναι πρώτιστα το νόμισμα της Ελευθερίας. Για τον συγγραφέα ο κρατικός έλεγχος στην αγορά του νομίσματος είναι ανεπιθύμητος, όχι μόνο γιατί οδηγεί σε διεθνείς οικονομικές κρίσεις και περιορίζει την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, αλλά και γιατί ουσιαστικά φαλκιδεύει τις ατομικές ελευθερίες.

3. Το έργο του M. Rothbard- Ένα ολοκληρωμένο σύστημα ελευθερίας

Αυτή η ηθική, φυσικοδικαιική προσέγγιση των οικονομικών ζητημάτων απομάκρυνε τον Rothbard από την σφαίρα των οικονομικών Έτσι, αναπόφευκτα ασχολήθηκε με την πολιτική θεωρία, όπου ακολουθώντας την αριστοτελική οντολογία και τη θωμιστική (Thomist) θεωρία των φυσικών δικαιωμάτων, υπήρξε υπέρμαχος της ενότητας των φυσικών και κοινωνικών επιστημών, κατά το πρότυπο του «Ανθρώπου της Αναγέννησης», και αντίθετος με τον επιστημονισμό (scientism), και επιχείρησε την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος της Ελευθερίας μέσα από την επιστημονική θεμελίωσή του. Είναι ενδεικτικό πως ανέφερε συχνά την περίφημη φράση του Adam Smith πως, «φιλελεύθερος είναι όποιος πιστεύει στο φυσικό σύστημα της ελευθερίας». Τα σημαντικά έργα του For A New Liberty (1973) και The Ethics of Liberty (1982) αντικατοπτρίζουν το φιλόδοξο εγχείρημά του. 

Ειδικότερα η «Ηθική Της Ελευθερίας» (Ethics of Liberty) αποτέλεσε την ηθική υπεράσπισή του. Έγραφε χαρακτηριστικά: «Η ελευθερία του ατόμου είναι όχι μόνο ένας σπουδαίος ηθικός σκοπός αφ’ εαυτού, αλλά και η αναγκαία προϋπόθεση για την άνθηση όλων των άλλων αγαθών που η ανθρωπότητα επιδοκιμάζει: οι αρετές, οι τέχνες και οι επιστήμες, η οικονομική ευημερία, ολόκληρος ο πολιτισμός. Από την Ελευθερία πηγάζουν όλες οι δόξες της πολιτισμένης ζωής».

Είναι ενδεικτικό ότι ταυτίζει τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα (property rights) με τα ανθρώπινα δικαιώματα (human rights), όπως γίνεται φανερό από το έργο του “Human Rights Are Property Rights” (1959). Αυτή η ταύτιση των πολιτειακών δικαιωμάτων (civil rights) με τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα (property rights) από τον Rothbard, αποκτά επίκαιρη σημασία καθώς στις μέρες μας αναπτύσσονται διάφορες θεωρίες γύρω από τη δυνατότητα άρθρωσης μιας κοινωνίας των πολιτών χωρίς την αγορά. Η σημασία που αποδίδει ο Rothbard στα ιδιοκτησιακά δικαιώματα σήμερα μοιάζει να επιβεβαιώνεται και από τις μελέτες στο χώρο της εξελικτικής ψυχολογίας (evolutionary psychology), όπου καταδεικνύεται ότι δεν προέρχονται από τις βουλές του νομοθέτη (παρά μόνο η κατοχύρωσή τους), αλλά αντίθετα υπάρχει μια προδιάθεση που έχει καλλιεργηθεί στο πέρασμα των αιώνων στον Άνθρωπο να κάνει αρνητικές ηθικές κρίσεις για τις παραβιάσεις που αφορούν στην ιδιοκτησία.

4. Μία επίκαιρη στρατηγική για τον Φιλελευθερισμό

Ο Rothbard πέρα από πολυγραφότατος ακαδημαϊκός υπήρξε πρότυπο του ακτιβιστή διανοούμενου που πασχίζει να δει τις ιδέες του να υλοποιούνται. Προβληματισμένος αναφορικά με την κυριαρχία του κρατισμού στην αμερικανική κοινωνία, απέδιδε την περιορισμένη εμβέλεια των φιλελεύθερων ιδεών στην ύπαρξη μιας «λανθασμένης συνείδησης» (false consciousness) στο κοινωνικό σώμα, κάτι αντίστοιχο με την «ιδεολογική ηγεμονία» του ιταλού μαρξιστή Antonio Gramsci, η οποία λειτουργεί ως φίλτρο που παρεμποδίζει την πρόσληψη των βασικών αρχών της Ελευθερίας. Συνήθιζε να λέει πως οι μαρξιστές αφιερώνουν το 90% του χρόνου τους στη στρατηγική και μόλις το 10% στη θεωρία, ενώ οι φιλελεύθεροι κάνουν το αντίστροφο.

Για το λόγο αυτό αφιέρωσε μεγάλο μέρος του χρόνου και της εργασίας του στη διάδοση των φιλελεύθερων ιδεών. Συνέδραμε στην ίδρυση του Libertarian Party των ΗΠΑ και στην ίδρυση ινστιτούτων πολιτικής σκέψης (όπως το Mises Institute και το Centre for Libertarian Studies). Υπήρξε συν-εκδότης μεγάλου αριθμού αξιόλογων περιοδικών επιθεωρήσεων, όπως οι The Journal of Libertarian Studies, Review of Austrian Economics και Free Market, ενώ συνέγραψε εκατοντάδες άρθρα και έδωσε αμέτρητες διαλέξεις.

Έτσι, εναντιώθηκε στη «μεικτή οικονομία» (mixed economy), στη συναίνεση με τον υφέρποντα κρατισμό (creeping statism) του κοινωνικού κράτους (Welfare State) της σοσιαλδημοκρατίας, αλλά και τον συγκεντρωτισμό του συντηρητικού χώρου. Μάλιστα, εναντιώθηκε στην άποψη ότι ο Herbert Hoover ήταν υπέρμαχος του laissez-faire, υποστηρίζοντας πως ήταν πρόωρος οπαδός του New Deal.

Σε αυτή τη βάση, συνεπής προς τον ριζοσπαστισμό και την ασυμβίβαστη στάσή του, απέρριπτε σε επίπεδο αρχών το «ελάχιστο κράτος» (minimal state) και δεν δίστασε να ασκήσει κριτική σε σπουδαίους φιλελεύθερους διανοητές, όπως οι Milton Friedman, James Buchanan και Ronald Coase, αλλά κι’ αυτόν ακόμη τον Friedrich Hayek, κατηγορώντας τους συχνά για συμβιβασμό με σοσιαλιστικές ιδέες. Οι απόψεις του συχνά τον έφεραν κοντά στον ατομικιστικό αναρχισμό και τον αναρχοκαπιταλισμό, όπου στάθηκε μεγάλη επιρροή για τους εκπροσώπους της σχολής, όπως ο David Friedman.

Αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι, ο Rothbard στην αναζήτησή του για τους ευνοϊκούς όρους πραγμάτωσης των ιδεωδών της Ελευθερίας, υπήρξε αντιδογματικός και ευέλικτος, δεκτικός σε νέες ιδέες και προτάσεις. Είναι χαρακτηριστικό πως, εξέδωσε την δεκαετία του ΄60 την βραχύβια (1965-1968), πλην όμως αξιόλογη, επιθεώρηση «Αριστερά & Δεξιά» (Left and Right) ως χώρου σύνθεσης και ανάδειξης των εκλεκτικών συγγενειών της φιλελεύθερης Δεξιάς με την ατομοκεντρική, αντι-μονοπωλιακή και αντι-γραφειοκρατική Νέα Αριστερά (New Left) της εποχής και την προτίμηση της στους «παράλληλους θεσμούς» (parallel institutions).

Σήμερα με τον κρατισμό να αδυνατεί να δώσει απαντήσεις στα σύγχρονα ζητήματα, κατά τρόπο αντίστοιχο με τα αδιέξοδα της «Μεγάλης Κοινωνίας» (Great Society) του Lyndon Johnson, αναπτύσσεται ένα ρεύμα ιδεών στην κατεύθυνση της διαμόρφωσης ενός φιλελεύθερου σοσιαλισμού, με στόχο την αναζήτηση μη κρατικών τρόπων πραγμάτωσης του διαχρονικού αιτήματος της δικαιοσύνης και του συγκερασμού της αλληλεγγύης και των αγορών, μέσα από τα οργανωτικά πρότυπα της συμμετοχικής δημοκρατίας (participatory democracy) και τους θεσμούς της κοινωνίας των πολιτών (civil society). Σε αυτή τη συζήτηση ο Rothbard σίγουρα θα συμμετείχε με ενθουσιασμό.

Στις μέρες μας, υπό τη σκιά των διεθνών εξελίξεων, η σκέψη του γίνεται ξανά επίκαιρη. Όχι μόνο αναφορικά με τις νομισματικές κρίσεις των προηγούμενων ετών υπό το καθεστώς των κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών, αλλά και της χρηματοδότησης της πολεμικής μηχανής των ΗΠΑ. Έτσι, τολμούμε να ισχυριστούμε πως σήμερα ο Ρόθμπαρντ θα ήταν σφοδρός πολέμιος της πολιτικής Μπους και της κυριαρχίας των νέο-συντηρητικών, τόσο στο εσωτερικό των ΗΠΑ με την περιστολή των ατομικών ελευθεριών στο πλαίσιο των αντιτρομοκρατικών μέτρων και την αύξηση των δημοσίων δαπανών (όχι μόνο των αμυντικών) όσο και στο εξωτερικό με τη μιλιταριστική προβολή δογματικών ιδεών και την περιφρόνηση του φιλελεύθερου κοσμοπολιτισμού. Ο Ρόθμπαρντ πίστευε ότι οι Ρεπουμπλικάνοι είχαν εγκαταλείψει τις ιδρυτικές αρχές τους και καλούσε σε μια επιστροφή στον κλασσικό αμερικανικό φιλελευθερισμό του Τόμας Τζέφερσον και του Τόμας Πέιν, καθώς και της επονομαζόμενης Παλαιάς Δεξιάς (Old Right), του χαλαρού συνασπισμού προσωπικοτήτων που αντιπαρατέθηκε στο New Deal και την εξωτερική πολιτική του Ρούσβελτ.

5. Αντί Επιλόγου

Δυστυχώς, στη χώρα μας το έργο του Ρόθμπαρντ, όπως άλλωστε και άλλων φιλελεύθερων στοχαστών, παραμένει τραγικά άγνωστο. Την προσπάθεια διάρρηξης αυτού του πέπλου της διανοητικής άγνοιας έρχεται να ενισχύσει ένας σχετικά νέος εκδοτικός οίκος, οι εκδόσεις «Ελάτη», που ανέλαβαν με τη συνεργασία του «Δικτύου Ελευθερίας» το, ομολογουμένως επιτυχημένο, εγχείρημα της κυκλοφορίας του βιβλίου αυτού. Ήδη, οι εκδόσεις «Ελάτη» μας έχουν προσφέρει έργα, όπως την «Ανίερη Συμμαχία» του Τάκη Μίχα και το «Ο Ρόλος της Ρωσίας στην Παγκόσμια Ιστορία» του Marshall Poe. Ελπίζω πως η προσπάθεια αυτή θα έχει συνέχεια και ότι η σχετική βιβλιογραφία θα συνεχίσει να εμπλουτίζεται με νέους τίτλους.

Εάν με ρωτούσατε για το ποια έκδοση αντιπροσωπεύει καλύτερα την σκέψη του Rothbard θα σας πρότεινα την «Ηθική της Ελευθερίας» (The Ethics of Liberty). Ακόμη, ελκυστικό έργο αποτελεί η βιογραφία του με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ένας Εχθρός του Κράτους- Η ζωή του Μάρεϊ Ρόθμπαρντ» (An Enemy of the State: The Life of Murray Rotbard- 2000), από τον γνωστό Αμερικανό ακτιβιστή Justin Raimondo. Και για τα δύο αυτά έργα, αναζητούνται θαρραλέοι εκδότες και σκεπτόμενοι αναγνώστες για τη γνωριμία του με το ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Μέχρι τότε, το βιβλίο «Τι Έκανε η Κυβέρνηση στα Χρήματά μας;» αποτελεί πραγματικά μία καλή εισαγωγή με την προβληματική του Rothbard, που σίγουρα θα αποτελέσει το έναυσμα για την βαθύτερη ενασχόληση με το πολυσχιδές έργο του.

Ο Milan Kundera έγραψε πως την περίοδο της κυριαρχίας του κομμουνιστικού καθεστώτος, «τίποτε δεν γραφόταν και τα πάντα είχαν σημασία. Σήμερα τα πάντα γράφονται και τίποτε δεν έχει σημασία». Πραγματικά στη σημερινή Ελλάδα της πελώριας βιβλιοπαραγωγής (όχι όμως και βιβλιοανάγνωσης), όπου, ειδικά στο χώρο των κοινωνικών επιστημών, χιλιάδες επί χιλιάδων σελίδων τυπώνονται με μοναδικό σκοπό την αναπαραγωγή της διανοητικής αλαζονείας και του ιδεολογικού δογματισμού της, σε μεγάλο βαθμό, κρατικοδίαιτης εγχώριας ιντελιγκέντσιας, και προσφέρονται σε ένα κοινό που αναζητά στηρίγματα για τις βεβαιότητές του (αντί να τις αμφισβητεί), λίγα βιβλία μπορούν να κάνουν τη διαφορά προσφέροντας πραγματικά κάτι το διαφορετικό. Το βιβλίο του Rothbard «Τι Έκανε η Κυβέρνηση στα Χρήματά μας;» είναι ένα από αυτά.