Η Αυτοκαταστροφική Ορμή της Επιχειρηματικής Κοινότητας
Απρ 11th, 2007 | Milton Friedman| Κατηγορία: Μεταφράσεις, Οικονομικά, Πολιτική |
Email This Post
|
Print This Post
|
του Milton Friedman*
Υπάρχει μία συχνή παρανόηση ότι οι άνθρωποι που είναι υπέρ μίας ελεύθερης αγοράς είναι επίσης υπέρ και οποιουδήποτε πράγματος κάνουν οι μεγάλες επιχειρήσεις. Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι λιγότερο αληθές.
Επειδή πιστεύω στην επιδίωξη του προσωπικού συμφέροντος στα πλαίσια ενός ανταγωνιστικού καπιταλιστικού συστήματος, δεν μπορώ να κατηγορήσω έναν επιχειρηματία που πάει στην Washington και προσπαθεί να αποκτήσει ειδικά προνόμια για την εταιρία του. Οι μέτοχοι της εταιρίας του τον προσέλαβαν να αποκομίσει για αυτούς όσα περισσότερα λεφτά μπορεί, σύμφωνα πάντα με τους κανόνες του παιχνιδιού. Και εάν οι κανόνες του παιχνιδιού λένε ότι κανείς πηγαίνει στην Washington για να αποκομίσει ειδικά προνόμια, δεν τον κατηγορώ που το κάνει. Κατηγορώ εμάς τους υπολοίπους που είμαστε τόσο ανόητοι ώστε να επιτρέπουμε να συμβαίνει αυτό.
Κατηγορώ όμως τους επιχειρηματίες όταν, στα πλαίσια των πολιτικών τους δραστηριοτήτων, μεμονωμένοι επιχειρηματίες ή οι οργανισμοί στους οποίους ανήκουν παίρνουν θέσεις που δεν συνάδουν με το προσωπικό συμφέρον τους και έχουν ως αποτέλεσμα την υπονόμευση της υποστήριξης για την ιδιωτική πρωτοβουλία. Υπό αυτή την άποψη, οι επιχειρηματίες τείνουν να γίνονται σχιζοφρενικοί. Όταν αφορά τις ίδιες τις επιχειρήσεις τους, βλέπουν πολύ μακριά, σκεφτόμενοι πως θα μοιάζει η επιχείρηση τους σε 5 ή 10 χρόνια από τώρα. Αλλά όταν μπαίνουν στην δημόσια σφαίρα και ξεκινούν να ασχολούνται με τα προβλήματα πολιτικής, τείνουν να είναι αρκετά κοντόφθαλμοι.
Το πιο προφανές παράδειγμα είναι ο προστατευτισμός. Μπορείτε να ονομάσετε κάποια Αμερικανική βιομηχανία που έχει πραγματικά ωφεληθεί από τους δασμούς και την προστασία; Ο Alexander Hamilton, στην διάσημη έκθεση του για την βιομηχανία, επαινούσε τον Άνταμ Σμίθ μέχρι τους ουρανούς ενώ την ίδια στιγμή επιχειρηματολογούσε πως οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μια ειδική περίπτωση διότι είχε νεογέννητες βιομηχανίες που χρειάζονταν προστασία, συμπεριλαμβανομένου και του ατσαλιού. Το ατσάλι προστατεύεται ακόμα, 200 χρόνια μετά.
Άλλο παράδειγμα είναι οι εμπορικές τράπεζες. Στο τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου οι εμπορικές τράπεζες αναλογούσαν περίπου στο μισό της αγοράς κεφαλαίου. Σήμερα αναλογούν περίπου στο ένα πέμπτο. Γιατί παρήκμασαν; Γιατί βρίσκεται η διεθνής οικονομική αγορά στο Λονδίνο, και όχι στην Νέα Υόρκη;
Η απάντηση είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της επίμονης αποζήτησης, από την μεριά της τραπεζικής βιομηχανίας, ειδικών κυβερνητικών προνομίων. Τον πρώτο καιρό, βάση του επονομαζόμενου Κανονισμού Q, η κυβέρνηση έθεσε ένα όριο στα επιτόκια που μπορούσαν να πληρώνουν οι τράπεζες, συμπεριλαμβανομένου και ενός μηδενικού επιτόκιου για τις καταθέσεις όψεως. Το μηδενικό επιτόκιο στις καταθέσεις όψεως, που επέβαλε η κυβέρνηση, ενθάρρυνε την εμφάνιση κεφαλαίων χρηματαγοράς και την ανάπτυξη υποκατάστατων και εναλλακτικών των τραπεζών. Η τραπεζική βιομηχανία συνεπώς υποστήριζε τα σταθερά επιτόκια. Όταν το δολλάριο συνάντησε δυσκολίες, ο Πρόεδρος Τζόνσον εισήγαγε περιορισμούς στην δανειοδότηση εξωτερικού αλλά και έναν φόρο εξισσορόπησης των επιτοκίων. Το αποτέλεσμα ήταν να ωθήσει την εμπορική τραπεζική βιομηχανία στο Λονδίνο. Και τα δύο αυτά τα μέτρα σμικρύναν την εμπορική τραπεζική βιομηχανία από τον κυρίαρχο προμηθευτή πιστώσεων σε έναν ελλάσωνα παίκτη. Ξανά, ήταν μία πολιτική εξαιρετικά κοντόφθαλμη.
Το προφανέστερο παράδειγμα όλων είναι ο τρόπος με τον οποίο οι μεγάλες επιχειρήσεις κάνουν συνεισφορές. Η πετρελαιαϊκή βιομηχανία συνεισφέρει σε οργανώσεις προστασίας του περιβάλλοντος που προσπαθούν να ελλατώσουν δραματικά την χρήση πετρελαίου. Η πυρηνική βιομηχανία συνεισφέρει σε οργανώσεις που υποστηρίζουν την μη-πυρηνική ενέργεια. Πρόσφατα, το Capital Research Center ανέλυσε τις δωρεές μείζονων επιχειρήσεων σε οργανώσεις δημόσιας πολιτικής και βρήκε ότι, για κάθε δολλάριο που δωρήσαν στην μη-κερδοσκοπική δεξιά, αυτές οι επιχειρήσεις έκαναν δωρεά τριών δολλαρίων στην μη-κερδοσκοπική αριστερά.
Γιατί δεν έχει ακολουθήσει ο επιχειρηματικός κόσμος το εξαίρετικό παράδειγμα που έδωσε ο Warren Buffet; Από τον πρώτο καιρό, όταν έστελνε μια επιταγή μερίσματος στους μέτοχους του, έλεγε, «είμαστε διαθετιμένοι να διανήμουμε εκ μέρους σας Χ δολλάρια για κάθε μερίδιο μετοχών σε φιλανθρωπία, σε κάποιον οργανισμό. Ενημερώστε μας σε ποιόν θέλετε να σταλούν και θα τα στείλουμε εκ μέρους σας.»
Γιατί θα πρέπει οι επιχειρήσεις να αποφασίζουν τους φιλανθρωπικούς σκοπούς που θα πρέπει να υποστηρίζονται από το εισόδημα των μετόχων τους; Γιατί δεν θα πρέπει να το αποφασίζει αυτό ο κάθε μέτοχος; Και γιατί γενικά η επιχειρηματική κοινότητα επιμένει τόσο να υποστηρίζει τους ίδιους τους εχθρούς της;
Τώρα ας θεωρήσουμε την εκπαίδευση. Όπως γνωρίζετε, εδώ και καιρό υποστηρίζω την προσπάθεια ιδιωτικοποίησης της εκπαίδευσης μέσω ενός συστήματος κουπονιών. Ένα δυνατό επιχείρημα υπέρ της ιδιωτικοποίησης έχει να κάνει με τις αξίες που ενσταλάζονται από το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα.
Κάθε θεσμός θα τείνει να εκφράζει τις δικές του αξίες και τις δικές του ιδέες. Το δημόσιο εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι ένας σοσιαλιστικός θεσμός. Ένας σοσιαλιστικός θεσμός θα διδάσκει σοσιαλιστικές αξίες, όχι τις αξίες της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Τούτο δεν ήταν τόσο κακό όταν η πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ήταν πιο κατανεμημένη, ώστε ήταν δυνατός περισσότερος τοπικός έλεγχος. Όταν αποφοίτησα από το λύκειο υπήρχαν 150.000 σχολικές περιφέρειες στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σήμερα υπάρχουν λιγότερες από 15.000 και ο πληθυσμός έχει διπλασιαστεί.
Ποιά είναι η στάση της επιχειρηματικής κοινότητας προς την εκπαίδευση; Μέλη της επιχειρηματικής κοινότητας έχουν καλά συνειδητοποιήσει ότι τα σχολία ενσταλάζουν αξίες όχι πολύ φιλικές σε ένα σύστημα ελεύθερης ιδιωτικής επιχειρηματικότητας. Συνειδητοποιούν επίσης ότι είναι δύσκολο να βρουν υπαλλήλους κατάλληλων προσόντων. Μήπως όμως προσπαθούν να προωθήσουν μία εκπαιδευτική βιομηχανία βασισμένη στην ιδιωτική πρωτοβουλία; Καθόλου. Η κύρια δραστηριότητα τους είναι να αναθέτουν σε κάποιους υπαλλήλους τους να διδάξουν σε δημόσια σχολεία και να δωρίζουν υπολογιστές και άλλα αντικείμενα στα δημόσια σχολεία. Δεν μπορώ να κατηγορήσω κάποιο άτομο για αυτό που κάνει, αλλά νομίζω ότι είναι τραγικό που ο Walter Annenberg συνείσφερε εκατοντάδες εκατομμύρια δολλάρια για τα κυβερνητικά σχολεία, για δημόσια σχολεία, και όχι για τα ιδιωτικά σχολεία. Δεν έχω δει καθόλου κινήσεις γενικά από την επιχειρηματική κοινότητα, μέχρι πολύ πρόσφατα, που να αποσκοπούν στην προώθηση ενός εκπαιδευτικού συστήματος στο οποίο ο πελάτης, δηλαδή ο γονιός και το παιδί, πραγματικά να έχει επιλογή για την εκπαίδευση που θα λάβει το παιδί.
Τώρα ερχόμαστε στην Silicon Valley και την Microsoft. Δεν θα επιχειρηματολογήσω από την τεχνική άποψη του εάν η Microsoft είναι ή όχι ένοχη βάση των νόμων κατά του αθέμιτου ανταγωνισμού. Οι προσωπικές μου απόψεις για αυτούς τους νόμους έχει αλλάξει σημαντικά με τον χρόνο. Όταν ξεκίνησα σε αυτό το επάγγελμα, πιστεύοντας στον ανταγωνισμό, ήμουν μεγάλος υποστηρικτής των νόμων κατά του αθέμιτου ανταγωνισμού· πίστευα ότι το να εφαρμόζει το κράτος αυτούς τους νόμους ήταν ένα από τα λίγα επιθυμητά πράγματα που μπορούσε να κάνει για την ενίσχυση του ανταγωνισμού. Όμως όπως κοίταζα τι πραγματικά συνέβαινε, είδα ότι αντί να ενισχύεται ο ανταγωνισμός, οι νόμοι περί αθέμιτου ανταγωνισμού έτειναν να κάνουν ακριβώς το αντίθετο, επειδή, όπως τόσες πολλές κυβερνητικές δραστηριότητες, τείνουν να κυριεύονται από τους ίδιους ανθρώπους που υποτίθεται ότι ρυθμίζουν και ελέγχουν. Και έτσι με τον καιρό έχω σταδιακά φτάσει στο συμπέρασμα ότι οι νόμοι περί αθέμιτου ανταγωνισμού κάνουν πολύ περισσότερο κακό απ’ότι καλό και ότι θα είμασταν καλύτερα εάν δεν τους είχαμε καθόλου, εάν μπορούσαμε να τους ξεφωρτωθούμε. Όμως τους έχουμε.
Υπό τις παρούσες συνθήκες, δωθέντος ότι έχουμε νόμους κατά του αθέμιτου ανταγωνισμού, είναι στο συμφέρον της Silicon Valley να αμολήσει το κράτος πάνω στην Microsoft; Η βιομηχανία σας, η βιομηχανία υπολογιστών, κινείται τόσο πιο πολύ γρήγορα από τις νομικές διαδικασίες, που, μέχρι την στιγμή που αυτή η μήνυση τελειώσει, ποιός ξέρει σε τι κατάσταση θα είναι η βιομηχανία. Αφήστε το γεγονός ότι η ανθρώπινη ενέργεια και τα χρήματα που θα ξοδευτούν για να προσληφθούν οι συνάδελφοι μου οικονομολόγοι, αλλά και για άλλους λόγους, θα ξοδεύονταν πολύ πιο παραγωγικά στο να βελτιώσουν τα προϊόντα σας. Είναι σπατάλη! Αλλά πέρα από αυτό, θα καταριέστε την ημέρα που καλέσατε την κυβέρνηση. Από εδώ και στο εξής η βιομηχανία υπολογιστών, που ευτύχησε να είναι σχετικώς ελεύθερη από κυβερνητικές παρεμβάσεις, θα ζήσει μια συνεχή αύξηση κυβερνητικών παρεμβάσεων. Οι παρεμβάσεις κατά του αθέμιτου ανταγωνισμού γρήγορα γίνονται ρυθμιστικοί κανονισμοί. Εδώ ξανά έχουμε μια περίπτωση που μου φαίνεται παράδειγμα της αυτοκαταστροφικής ορμής της επιχειρηματικής κοινότητας.
Τώρα φτάνω στο δύσκολο σημείο: Γιατί υπάρχει αυτή η αυτοκαταστροφική ορμή; Γιατί συμπεριφέρονται έτσι οι επιχειρηματίες; Ελπίζω πολλοί από εσάς σε αυτό το δωμάτιο θα το σκεφτείτε και θα προσπαθήσετε να καταλήξετε σε απαντήσεις. Θα σας δώσω τις προτάσεις που έχω, αλλά καμμία από αυτές δεν μου φαίνεται επαρκής εξήγηση. Ένας αιτία τέθηκε πρίν από έναν αιώνα από έναν αξιοσημείωτο άνδρα, τον Στρατηγό Francis A. Walker, καθηγητή στο Yale και μετέπειτα πρόεδρο του M.I.T. Έγραψε:
Λίγοι θα ήταν αρκετά θρασείς ώστε να αντιδικήσουν με έναν χημικό ή έναν μηχανικό για σημεία που σχετίζονται με τις έρευνες της εργασίας της ζωής τους. Όμως σχεδόν οποιοσδήποτε που ξέρει να διαβάζει και να γράφει αισθάνεται ελεύθερος να σχηματίζει και να διατηρεί τις δικές του απόψεις για θέματα εμπορίου και χρημάτων. Η οικονομική λογοτεχνία κάθε συνεχόμενου έτους περιλαμβάνει έργα που σχηματίζονται με πραγματικά επιστημονικό πνεύμα, αλλά και έργα που παρουσιάζουν την πιο χυδαία άγνοια της οικονομικής ιστορίας και την πιο κατάφωρη περιφρώνηση για τις συνθήκες της οικονομικής έρευνας. Είναι σαν να ερευνούσαμε την αστρολογία πλάι στην αστρονομία ή την αλχημεία πλάι στην χημεία.
Όταν μιλάμε για οικονομικά, όλοι είναι ειδικοί που σχεδόν πάντα κάνουν λάθος – και τα στελέχη των επιχειρήσεων δεν αποτελούν εξαίρεση.
Ο Schumpeter έδωσε μια πολύ διαφορετική εξήγηση για αυτό το φαινόμενο. Υποστήριξε ότι, μέσα σε μεγάλες επιχειρήσεις, οι διοικούντες αναπτύσσουν ουσιαστικά γραφειοκρατικές-σοσιαλιστικές νοοτροπίες και θεσμούς. Η πίστη στην επιχειρηματικότητα και την ιδιωτική πρωτοβουλία τείνει να αντικαθίσταται με μια γραφειοκρατική προσέγγιση, που οδηγεί στην ανάδυση ενός σοσιαλιστικού συστήματος. Δεν πιστεύω πως κάτι τέτοιο αληθεύει. Σε μια ανταγωνιστική κοινωνία υπάρχει αρκετή πίεση από έξω ώστε να αποτραπεί κάτι τέτοιο. Αλλά κάτι τέτοιο θα αποτελούσε εξήγηση.
Το γενικό κλίμα γνώμης, που αντιμετωπίζει την κυβερνητική δράση ως ένα γενικής χρήσης ίαμα για κάθε ασθένεια, είναι κατά πάσα πιθανότητα πιο σημαντικός παράγοντας. Ωστόσο, τα τελευταία 40 χρόνια, το κλίμα γνώμης αλλάζει. Δεν θεωρείται πια δεδομένο, όπως παλιά, ότι εάν υπάρχει ένα πρόβλημα τότε η λύση είναι να εμπλακεί το κράτος. Κερδίζουμε τον πόλεμο των ιδεών ακόμα και αν χάνουμε τον πόλεμο στην πράξη. Οι κυβερνήσεις σήμερα είναι σαφώς μεγαλύτερες και πιο παρεμβατικές απ’ότι ήταν πριν 40 ή 50 χρόνια, την ίδια στιγμή που -εν μέρη ως αποτέλεσμα- το κλίμα γνώμης είναι πολύ λιγότερο ευνοϊκό προς τον κυβερνητικό έλεγχο από τότε. Όμως, εξακολουθώ να μην πιστεύω πως είναι ικανοποιητική αυτή η εξήγηση, οπότε πρέπει να ομολογήσω ότι δεν έχω μια καλή εξήγηση. Ωστόσο νομίζω ότι το φαινόμενο απαιτεί εξήγηση και ότι είναι στο προσωπικό σας συμφέρον να βρείτε μία και να αλλάξετε την μορφή της επιχειρηματικής συμπεριφοράς έτσι ώστε να απαλλαχθείτε από κάτι που είναι μια ξεκάθαρα αυτοκαταστροφική ορμή.
* Αυτό το άρθρο αρχικά εμφανίστηκε στην έκδοση Μαρτίου/Απριλίου 1999 (pdf, 317Kb) του Cato Policy Report, βασισμένο στην ομιλία του Milton Friedman στο συνέδριο των Cato Institute και Forbes ASAP με τίτλο “Washington D.C., versus Silicon Valley“.
To άρθρο αναδημοσιεύεται στα πλαίσια της συνεργασίας του e-Rooster με το Ινστιτούτο Cato.
Η μετάφραση του πρωτότυπου, για λογαριασμό του e-Rooster, έγινε από τον Κωσταντίνο Κουκόπουλο <koukopoulos@gmail.com>
Αν και διαφωνώ πλήρως με το κείμενο Milton Friedman (γιαυτό ίσως χρωστάω ακόμα το μάθημα που έχει να κάνει με Friedman) οφείλω να σας πω ένα μπράβο γιατί επιτέλους αγγίζει κάποιος την ουσία της πολιτικής,την οικονομια….
Μακάρι να ξεκινήσει μια αντιπαράθεση σε τέτοια ζητήματα ανάμεσα και στους πολιτικους
Το άρθρο σαφως είναι εξαιρετικό γιατί προσφέρει άφθονη επεξεργασμένη γνωση σε απόλυτα κατανοητη μορφή.
Νομίζω οι περισσότεροι συμφωνούν πλέον ότι, μια ελεύθερη αγορά με περιορισμένη (αλλά ουσιαστική) κρατική παρέμβαση (όπου χρειάζεται) είναι μια αποδεδειγμένα αποτελεσματική δομή.
Το πρόβλημα δυστυχως είναι η κυβερνητική διαφθορά – η κρατική παρέμβαση δηλαδή δεν γίνεται με κριτηρια κοινωνικά (μεγιστοποίηση το κοινού καλού) αλλά εξόχως ιδιοτελή (μεγιστοποίηση των προσωπικών/κομματικών/κυβερνητικών οικονομικών συμφερόντων). Αυτο συμβαίνει παντού και πλέον δεν ελέγχεται, με αποτέλεσμα την αντίστοιχη προσαρμογή της παγκόσμιας επιχειρηματικότητας σε αυτά τα πλαίσια.
nuwanda, ακριβώς επειδή, ακόμα και με την δημοκρατία, είναι εξαιρετικά δύσκολο να κάνεις την κρατική παρέμβαση αντιπροσωπευτική των συμφερόντων των πολιτών, επειδή οι παρεμβάσεις του κράτους, μέσω της διαστρέβλωσης των ιδιωτικών κίνητρων, έχουν απρόβλεπτες και μεγαλύτερες συνέπειες απ’ότι συνήθως σκοπεύεται και επειδή οι κατ’εξαίρεση παρεμβάσεις τείνουν να γίνονται μόνιμες, πρέπει λοιπόν να είμαστε εξαιρετικά δύσπιστοι σε λύσεις που περιλαμβάνουν κρατική παρέμβαση. Όμως πιο σημαντικό ακόμα είναι, πιστεύω, σε περιπτώσεις κακής κρατικής παρέμβασης να υποστηρίζουμε αυτό που σπανίως λέγεται, ότι εκτός από την αντικατάσταση της κακής παρέμβασης με “καλή” παρέμβαση υπάρχει και η δυνατότητα απλά να πάψει η παρέμβαση στην συγκεκριμένη περίπτωση.
Αγαπητέ kouk, σε ιδεατές συνθήκες θα συμφωνούσα απόλυτα μαζί σου. Σε συνθηκες πραγματικης οικονομιας ωστόσο, η μείωση της κρατικής παρεμβατικότητας σημαίνει και μείωση της δυνητικής επιρροής του κράτους στον ευρύτερο επιχειρηματικό κόσμο – άρα, οι κυβερνώντες οικειοθελώς ελλατώνουν την ισχύ τους. Ποιος επαγγελματίας πολιτικός θα το αποδεχόταν αυτο?
Συνεπως, για να εξαλειφθεί η κρατική παρέμβαση, μάλλον θα πρέπει να αλλάξουν ριζικά οι δομές διακυβέρνησης (πως? με κάποιας μορφής λαϊκη επανάσταση? με κάποια δικτατορία των αρίστων? 🙂 ) και να απαλλαχθούμε από τους κηφήνες που νέμονται την κρατική εξουσία – χλωμό το κόβω να σου πω την αλήθεια…
Εαν με ρωτήσεις πάντως (πάντα σε ιδεατές συνθήκες), προσωπικά είμαι υπέρ μιας περιορισμένης κρατικής παρεμβατικότητος η οποια θα εξαντλείται στο να προτρέπει/διευκολυνει την επιχειρηματική κοινότητα να κάνει από μόνη της μια δικαιώτερη ανακατανομή πλούτου…
Συμφωνώ, κανείς επαγγελματίας πολιτικός δεν θα το αποδεχόταν, οπότε κατά την γνώμη μου πρέπει με τις πράξεις μας να εμπιστευόμαστε πολύ λιγότερο τις απόψεις των επαγγελματιών πολιτικών. Δεν νομίζω ότι οι δομές διακυβέρνησεις είναι ριζικά κακές, δεν φταίει η δημοκρατία που ο κόσμος συνήθησε να εξαρτάται από το κράτος και ψηφίζει προς αυτή την κατεύθυνση.
Α, εδώ συμφωνώ απολύτως – δεν είμαι όμως καθόλου αισιόδοξος…
επειδή είμαι από την φύση μου αισιόδοξος αλλά και επειδή δεν έχω ίχνος ντροπής 🙂 θα σου υπενθυμίσω ότι υπάρχει και ένα ψηφοδέλτιο που δεν θα έχει επαγγελματίες πολιτικούς στις λίστες του.
Αγαπητέ Κωνσταντίνε, μετά τους ταύρους απέχω συνειδητά…… μακάρι να μου δώσετε σοβαρούς λόγους να επανέλθω! (μέχρι τότε θα διαβάζω το “Περί Φωτίσεως” 🙂 )
Η Αυτοκαταστροφική Ορμή της Επιχειρηματικής Κοινότητας…
“Υπάρχει μία συχνή παρανόηση ότι οι άνθρωποι που είναι υπέρ μίας ελεύθερης αγοράς είναι επίσης υπέρ και οποιουδήποτε πράγματος κάνουν οι…
Το πρόβλημα δυστυχως είναι η κυβερνητική διαφθορά – η κρατική παρέμβαση δηλαδή δεν γίνεται με κριτηρια κοινωνικά (μεγιστοποίηση το κοινού καλού) αλλά εξόχως ιδιοτελή (μεγιστοποίηση των προσωπικών/κομματικών/κυβερνητικών οικονομικών συμφερόντων). Αυτο συμβαίνει παντού και πλέον δεν ελέγχεται, με αποτέλεσμα την αντίστοιχη προσαρμογή της παγκόσμιας επιχειρηματικότητας σε αυτά τα πλαίσια.
Αυτό και μόνο του αποδεικνύει ότι ένα ακριβοδίκαιο “κράτος-νυχτοφύλακας” είναι ουτοπία…
Διότι ποιοι, ερωτώ, στελεχώνουν τις κρατικές δομές; Μήπως άνθρωποι αδιάβλητοι, αυτοδημιούργητοι και αδιάφθοροι, που απερίσπαστοι αφιερώνονται στην επιδιαιτησία της ζούγκλας της αγοράς; Ή μήπως απλά διαχειριστές των συμφερόντων της οικονομικής εξουσίας, που καθόλου τυχαία δεν βρίσκονται στα εν λόγω πόστα; Πόσο αφελής πρέπει να είναι κάποιος για να πιστεύει ότι αυτό μπορεί να ανατραπεί, όταν στην πράξη διαψεύδεται οικτρά και μάλιστα σε βάθος πολλών δεκαετιών και υπό διαφορετικές ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες κάθε φορά;
Όμως πιο σημαντικό ακόμα είναι, πιστεύω, σε περιπτώσεις κακής κρατικής παρέμβασης να υποστηρίζουμε αυτό που σπανίως λέγεται, ότι εκτός από την αντικατάσταση της κακής παρέμβασης με “καλή” παρέμβαση υπάρχει και η δυνατότητα απλά να πάψει η παρέμβαση στην συγκεκριμένη περίπτωση.
Δεν δουλεύει λοιπόν το μαραφέτι, άρα πέταμα. Ας αφεθούν όλα στους νόμους της ζούγκλας και των πιθανοτήτων, αφού το “κράτος-νυχτοφύλακας” μάλλον έχει αποδειχθεί μαργαριτάρι. Ας τα τρώνε οι λίγοι πιο ελεύθερα, αφού ούτως ή άλλως η πίτα θα έχει πάντα (πολύ) λίγα κομμάτια.
Χωρίς πλουραλιστικότερη οικονομία δεν θα υπάρξει λιγότερο κράτος… γιατί δίπλα στην “οικονομική ελευθερία” που οδηγεί νομοτελειακά στον οικονομικό συγκεντρωτισμό έρχονται και οι κοινωνικές ανισότητες και συγκρούσεις, συνεπώς μάλλον περισσότερο (ταξικό, εξ ορισμού)κράτος θα χρειαστεί… και ας μην πάμε μακριά, ήδη αυτό γίνεται μέρα με τη μέρα όλο και πιο απτό, με πρώτο παράδειγμα τις ΗΠΑ.
Το γνωστό ιμπεριαλιστικό παραμύθι επαναλαμβάνεται και ματαιοδοξούμε ότι θα έχει happy end.
Μα Sanctuary, δεν διάβασες το άρθρο του Friedman? Αυτό ακριβώς λέει και αυτός, ότι οι θεσμοί που δήθεν “ρυθμίζουν” την αγορά τείνουν να ελέγχονται από αυτούς που υποτίθεται ρυθμίζουν. Όμως μπερδεύεις κάποιες έννοιες: “κράτος νυχτοφύλακας” δεν σημαίνει κράτος που επιδιαιτητεύει την αγορά (φυσικά δεν λέω “ζούγκλα”, γιατί δεν έχει καμμία σχέση). Αυτό είναι το παραδοσιακό κράτος. Το κράτος νυχτοφύλακας _δεν_ επιδιαιτητεύει την αγορά (που εξάλλου είναι αφαιρετική έννοια και εξήγηση, όχι φυσικό αντικείμενο). Το κράτος νυχτοφύλακας προστατεύει τα ατομικά δικαιώματα.
Πράγματι, στην πράξη απέχουμε συνεχώς περισσότερο από το κράτος-νυχτοφύλακα, αλλά δεν διαψευδόμαστε. Όπως λέει ο Friedman, γίνεται ολοένα και φανερότερο πως το κράτος έχει αποτύχει στους περισσότερους ρόλους του. Θα διαψευδόμασταν εάν προβλέπαμε ότι θα φτάσουμε σύντομα στο κράτος νυχτοφύλακα. Όμως αυτού του είδους ιστορικής αναγκαιότητας ανήκει δικαιωματικά στον μαρξισμό και όχι στον φιλελευθερισμό. Δεν υπάρχει καμμία ιστορική αναγκαιότητα, και ειδικά ένας φιλελεύθερος το γνωρίζει πολύ καλά. Ιστορικά κανείς μπορεί να δει πόσο εύκολο είναι να χάνονται ευκαιρίες, αλλά δεν μπορεί να προκαταβάλει εάν θα χαθεί μία επερχόμενη ευκαιρία, ούτε καν να προσδιορίσει την πιθανότητα να χαθεί.
Επίσης, το κράτος-νυχτοφύλακας δεν έχει “αποδειχθεί μαργαριτάρι” αφού δεν έχει υπάρξει. Ούτε η ελεύθερη αγορά για αυτόν τον λόγο, παρ’όλο που όσες οικονομίες την προσομοιάζουν έχουν τύχει πολύ μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας των υπαρκτών εναλλακτικών. Όμως το κράτος όπως το γνωρίζουμε έχει “αποδειχθεί” επανειλλημένα κακό, το ίδιο και ο κρατισμός στην οικονομία.
Όσον αφορά τις δυσείωνες προβλέψεις σου, νομίζω βασίζονται σε λάθος οικονομικά. Η πίτα δεν έχει λίγα κομμάτια και σίγουρα δεν έχει “πάντα” λίγα κομμάτια. Και μέσω της οικονομικής ελευθερίας υπάρχουν τα κίνητρα να μεγαλώσει η πίτα, κάτι που κατανοούσε ο Μάρξ παρ’όλο που έκανε λάθος νομίζοντας ότι υπάρχει κάποια νομοτέλεια που οδηγεί στον οικονομικό συγκεντρωτισμό. Για τις ΗΠΑ δεν θα ήθελα να σχολιάσω πόσο άτοπο είναι αυτό που λες. Ίσως ένα ταξίδι εκεί θα σε έπειθε για το αντίθετο.
Το άρθρο αυτό έχει ενδιαφέρον αν και στην ουσία η πολιτική του θέση συνοψίζεται σε μια και μόνο γραμμή:
ότι το κράτος δεν τα πάει καλά ούτε στις πιο βασικές του υποχρεώσεις, άρα όσο λιγότερο κάνει τόσο καλύτερο.
Αν και εδώ στην Ελλάδα θα έπρεπε να ξέρουμε καλύτερα από κάθε άλλο το πόσο ανίκανο είναι το (ελληνικό) κράτος να επιβάλει και να ακολουθήσει τους ίδιους του τους νόμους, δεν είμαι και 100% σίγουρος ότι η καλύτερη και μόνη λύση είναι να το κλείσουμε το ρημάδι το κράτος και να τελειώνουμε! Άλλωστε, φιλελεύθεροι είμαστε, όχι αναρχικοί!
Παρεπιπτώντος, δεν καταλαβαίνω γιατί απορεί ο Φρήντμαν για τις φιλανθρωπικές και “σχιζοφρενικές” δωρεές των επιχειρήσεων: σε πολύ μεγάλο βαθμό πρόκειται περί απλής διαφήμισης και εξηγείται 100% από την επιδίωξη του κέρδους (και καλά κάνουν). Γι αυτό και εταιρίες πετρελαίου δίνουν χρήματα σε οικολογικές οργανώσεις κτλ.
Δεν θα επιμείνω, καθώς οι προθέσεις μου δεν είναι προβοκατόρικες. Ωστόσο, κάποιες παρατηρήσεις :
Το κράτος νυχτοφύλακας _δεν_ επιδιαιτητεύει την αγορά (που εξάλλου είναι αφαιρετική έννοια και εξήγηση, όχι φυσικό αντικείμενο). Το κράτος νυχτοφύλακας προστατεύει τα ατομικά δικαιώματα.
Όταν λέω επιδιαιτησία, εννοώ να επιβλέπει μόνο εαν τηρούνται οι νόμοι περι “αθεμιτού ανταγωνισμού”. Δηλαδή εαν ο άλλος παραβιάζει τους νόμους, καταχράται ή προσπορίζεται παράνομο πλούτο κατά τις οικονομικές του δραστηριότητες κλπ κλπ Α, και να προασπίζεται βέβαια και τα “ατομικά δικαιώματα”…
Το παραπάνω είναι ένα θέμα που επίσης σηκώνει μεγάλη κουβέντα…
Επίσης, το κράτος-νυχτοφύλακας δεν έχει “αποδειχθεί μαργαριτάρι” αφού δεν έχει υπάρξει.
Με την ίδια λογική, ούτε ο κομμουνισμός έχει αποδειχθεί μαργαριτάρι, αφού κατά γενική ομολογία δεν έχει υπάρξει, τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο (μόνο κολλημένοι εκατέρωθεν τον έχουν ταυτίσει με τον “υπαρκτό σοσιαλισμό”).
Η πίτα δεν έχει λίγα κομμάτια και σίγουρα δεν έχει “πάντα” λίγα κομμάτια. Και μέσω της οικονομικής ελευθερίας υπάρχουν τα κίνητρα να μεγαλώσει η πίτα, κάτι που κατανοούσε ο Μάρξ παρ’όλο που έκανε λάθος νομίζοντας ότι υπάρχει κάποια νομοτέλεια που οδηγεί στον οικονομικό συγκεντρωτισμό.
Τότε οι κοινωνικές ανισότητες των “ανεπτυγμένων” οικονομιών πού οφείλονται; Ακόμη χειρότερα, γιατί οξύνονται; Δεν είναι καθόλου σπάνιο το φαινόμενο το ΑΕΠ (βλ. η πίτα) σε πολλές οικονομίες να αυξάνεται, αλλά οι κοινωνικές ανισότητες (βλ.ποσοστά φτώχειας) επίσης να αυξάνονται! Και όλα αυτά, να αποτυπώνονται ως “επιτυχία” σε ανάλγητους αριθμολαγνικούς δείκτες…
Όμως ο κόσμος εκεί έξω ήδη το ξέρει : τα λεφτά “βγαίνουν” πολύ δυσκολότερα, ενώ το κόστος ζωής αυξάνεται, διότι εκτός της ακρίβειας το σύστημα φροντίζει να δημιουργεί συνεχώς καινούριες δευτερογενείς καταναλωτικές ανάγκες. Συνεπώς, πολλοί κάνουν δύο δουλειές, εκμηδενίζοντας την προσωπική τους ζωή, μετατρεπόμενοι σε μιθωτούς σκλάβους. Οι υπόλοιποι-οι “τεμπέληδες”- (διότι δεν είναι ούτε αυτό εφικτό για όλους, για λόγους όχι μόνο προσωπικούς/ψυχολογικούς, αλλά και οικογενειακούς, υγείας, ηλικίας, ικανοτήτων κλπ…) τι κάνουν; Δανείζονται, χρεώνονται, πουλάνε υπάρχουσα περιουσία, παίζουν Τζόκερ, στο καζίνο, σε τηλεπαιχνίδια (εαν έχετε δει το “Deal” με το Φερεντίνο έχετε προσέξει πώς γυαλίζει το μάτι του κοσμάκη στη θέα του χρήματος;….), κάνουν τάματα στην Παναγία, ληστεύουν τράπεζες, παίζουν σε ριάλιτι, κάνουν το “βαποράκι”, χτυπάνε την πόρτα του κάθε βουλευτή για το πολυπόθητο ρουσφέτι κ.α. Και όσοι δεν τους κάθεται ούτε κάτι από αυτά, τη βγάζουν με μακαρόνια και φακές σε μία τρύπα χωρίς θέρμανση.
Στην πραγματικότητα η ανάπτυξη δεν διαχέεται προς όφελος των πολλών, αλλά των λίγων, με αποτέλεσμα η “αύξηση της πίτας” ήδη να ξύνει τον πάτο του βαρελιού όσον αφορά στην αντοχή του πλανήτη και στη διατήρηση οικολογικής ισορροπίας….
Όσο για τον οικονομικό συγκεντρωτισμό, αρκεί να διαπιστώσει κανείς ποιοι (και κυρίως, πόσοι) ελέγχουν σήμερα τους ζωτικούς τομείς της παγκόσμιας οικονομίας (ενέργεια, διατροφή, χημικά, φάρμακα, υπολογιστές/λογισμικό κλπ).
Για τις ΗΠΑ δεν θα ήθελα να σχολιάσω πόσο άτοπο είναι αυτό που λες. Ίσως ένα ταξίδι εκεί θα σε έπειθε για το αντίθετο.
Οι εξευτελιστικοί έλεγχοι στα αεροδρόμια, οι κάμερες παντού, το Γκουαντάναμο, οι μαζικές συλλήψεις σε κάθε διαδήλωση, η τρομοϋστερία, η παρακολουθήσεις του διαδικτύου και των τηλεφώνων, η κατακρεούργηση του 1ου άρθρου του αμερικανικού συντάγματος με τους Patriot act Ι και ΙΙ δεν έχουν υποπέσει στην αντίληψή σου, από τη στιγμή που έχεις επισκεφθεί τις ΗΠΑ (με βάση τα συμφραζόμενά σου);;;
Μήπως και εσύ διάβαζες τόσο πολύ, ώστε να διέφυγαν της προσοχής σου;(όπως κάποτε ο κ.Παρασκευΐδης που γι’ αυτό δεν είχε πάρει χαμπάρι την ύπαρξη των ΕΑΤ/ΕΣΑ); 😛
Sanctuary είπες,
Άρα μου φαίνεται συμφωνείς με τον Friedman, ότι αυτού του είδους επιδιαιτησία κάνει περισσότερο κακό απ’ότι καλό.
Όσον αφορά τα υπόλοιπα που είπες:
Εαν οι ιστορικές μορφές του κομμουνισμού βρίσκονταν μόνες τους στον κόσμο, τότε θα συμφωνούσα ότι οι μέχρι τώρα αποτυχίες δεν είναι λόγος να μην δοκιμάστει μια ακόμη παραλλαγή. Όμως ο κομμουνισμός δεν υπήρξε μόνος του στον κόσμο, αλλά ανταγωνίστηκε με επίσης πολλές μορφές καπιταλισμού και σχετικά ελεύθερων αγορών. Μέσα από αυτές τις συγκρίσεις και συγκρούσεις έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι με την απόρριψη του κομμουνισμού (σαν κεντρική ιδέα) ο κόσμος έχει κάνει μια σημαντική πρόοδο. Από εδώ που είμαστε έχουμε την δυνατότητα να πάμε σε μια ακόμα πιο ελεύθερη αγορά, η ελευθεριότητα της οποίας αν και δεν έχει δοκιμαστεί βρίσκεται όμως προς την ίδια επιτυχημένη κατεύθυνση μας.
Δέχομαι βέβαια την πιθανότητα να δοκιμάσουμε κάποιες μορφές αυτής της ελεύθερης αγοράς και να δούμε ότι δεν είναι τελικά πολύ καλές. Τέτοιες ενδεχόμενες παρατηρήσεις θα μπορέσουν και πάλι να αντικρουστούν από φανατικούς που θα λέγαν “μα δεν ήταν τελικά η πραγματική ελεύθερη αγορά”, αλλά θα έχουν τότε το ίδιο άδικο όπως έχουν όσοι αντικρούουν τις αποτυχίες του κομμουνισμού λέγοντας πως “δεν ήταν ο πραγματικός κομμουνισμός”.
Η διαφορά είναι λοιπόν ότι μέχρι στιγμής, με τις ατελείς αλλά σχετικά ελεύθερες αγορές μας, έχουμε πάει εξαιρετικά καλά (σε αντίθεση με τις ατελείς παραλλαγές του κομμουνισμού) και απλά κάποιοι από εμάς λέμε ότι εάν βελτιώσουμε ακόμα την ελευθερία της αγοράς μας θα τα πάμε ακόμα καλύτερα. Τώρα για το εάν πράγματι πάμε καλά θέλει να ακουστούν πειστικά επιχειρήματα και να γίνουν αντικειμενικές παρατηρήσεις. Το να δούμε το μάτι του παίκτη του Deal δεν θα μας πει πολλά για το ζήτημα ούτε και το να κάνουμε τούμπες με την ψυχολογία του καταναλωτή μιλώντας περί “δευτερογενών αναγκών” ή για τα καζίνο. Όμως εάν δεχτούμε, όπως δέχομαι εγώ, ότι η ανάπτυξη διαχέεται και προς όφελος όλων (χωρίς να πλήττονται βέβαια οι επιτυχημένοι), τότε πράγματι πάμε καλά και δεν υπάρχει κανείς λόγος να μην δοκιμάσουμε και την πραγματική ελεύθερη αγορά που προτείνουν οι φιλελεύθεροι.
Όσον αφορά τον συγκεντρωτισμό η κάθε αγορά προσπαθεί να βρεί το βέλτιστο βαθμό συγκέντρωσης, π.χ. στους υπολογιστές αποδεικνύεται και στην πράξη ότι ο συγκεντρωτισμός δεν είναι η φυσική κατάληξη της αγοράς, ειδικά εκεί όπου το κράτος απέχει από το να παρεμβαίνει υπέρ του ενός ή του άλλου. Η περίπτωση της Microsoft σηκώνει πολύ κουβέντα (την οποία είμαι πρόθυμος να κάνω αλλά μάλλον όχι σε αυτή την σελίδα λόγω χώρου) αλλά οποιοσδήποτε έχει μια γνώση της αγοράς πληροφορικής γενικότερα θα δει ακριβώς ότι ακόμα και οι μεγάλες εταιρίες του παρελθόντως (IBM ή Microsoft) απειλούνται κατά αυξανόμενο τρόπο από μικρότερους ανταγωνιστές. Τώρα για φάρμακα, τα χημικά και την ενέργεια δεν είμαι αρμόδιος να μιλήσω (χωρίς τουλάχιστον να κάνω λεπτομερή έρευνα για τα όσα ισχυρίζεσαι) αλλά έχω μια υποψία για το αν και κατά πόσο ο συγκεντρωτισμός είναι κάτι σημαντικό σε αυτές τις περιπτώσεις. Από τα όσα γνωρίζω για διάφορες αγορές, βρίσκω πιο πιθανό ο υπερβολικός συγκεντρωτισμός να είναι αποτέλεσμα κρατικού προστατευτισμού και όχι ελεύθερης αγοράς. Βέβαια πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ένας βαθμός συγκέντρωσης έχει, λόγω οικονομιών κλίμακας, σημαντικά οικονομικά ωφέλη για όλους, πλούσιους και φτωχούς.
Τέλος, αν και στις επισκέψεις μου στις ΗΠΑ μετά την 9/11 δεν είχα προσωπικά κάποιες αρνητικές εμπειρίες όπως αυτές στις οποίες αναφέρεσε (να υποθέσω ότι τις είχες εσύ;), δεν θέλω να μειώσω την αρνητική σημασία νομοθετημάτων όπως το Patriot Act, τις παράνομες παρακολουθήσεις του Bush ή του Guantanamo (τα οποία τα απορρίπτω όλα καθέτως). Ενημερώνομαι πολύ λεπτομερώς για τα τεκταινόμενα στην Αμερική (είναι για καλό λόγο ένα σημείο εστίασης της πολιτικής μας σκέψης) και παρ’όλο που δεν έχω, μέχρι στιγμής, πληγεί προσωπικά από τα όσα συμβαίνουν πράγματι πιστεύω ότι πρέπει να ασκείται αμείλικτα κριτική και να εναντιωνόμαστε, ο καθένας όπως μπορεί, σε τέτοια φαινόμενα. Όμως, έχοντας πει αυτά, δεν πιστεύω πως μπορούμε να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι η Αμερική πάει κατά διαόλου όσον αφορά τις κοινωνικές συγκρούσεις. Οι Αμερικάνοι, σε αντίθεση με το πως πιστεύω θα φέρονταν οι Έλληνες στην θέση τους, έχουν πιστεύω σταθεί σχετικά ψύχραιμοι και λελογισμένοι σε αυτά που κάνουν. Οι εξάρσεις τους γίνονται αντικείμενο συζήτησης και δημοκρατίας, οι ρυθμοί των οποίων ίσως μας απογοητεύουν αλλά σαν γεγονός θα έπρεπε να μας γοητεύουν.
Είναι νομίζω σημαντικό να καταλάβουμε πως εάν κανείς ψάχνει να επιβεβαιώσει την υπόθεση ότι “ο κόσμος πάει κατά διαόλου” θα μπορεί να βρει πολλά γεγονότα που να του το “επιβεβαιώνουν”. Όμως αυτό δεν αποτελεί δείγμα κριτικής σκέψης, όπως θα ήταν να προσπαθούμε να βρούμε τα σημεία στα οποία χωλαίνουν οι υποθέσεις μας. Η υπόθεση ότι η Αμερική πάει κατά διαόλου είναι φυσικά κοινός τόπος στην Ελλάδα όμως κανείς που την προφέρει δεν προσπαθεί ούτε κατά το ελάχιστο να κριτικάρει την άποψη του.
Η παγκοσμιοποίηση και η απελευθέρωση των αγορών όμως δέχονται σφοδρές κριτικές πολλές επίσης μέσα και από το ίδιο το “στρατόπεδο” όσων πιστεύουν στην ελεύθερη αγορά. Εάν για παράδειγμα έρθεις στις συναντήσεις της Φιλελεύθερης Συμμαχίας θα δεις ότι 99% του χρόνου μας περνιέται με το να συζητάμε κριτικά περί των φιλελεύθερων ή/και καπιταλιστικών λύσεων. Ο καπιταλισμός, ειδικά με την ελληνική μορφή του παρεοκρατικού καπιταλισμού, γίνεται πάντα αντικείμενο μεγάλης κριτικής συζήτησης. Δεν καθόμαστε λ.χ, πια, να συζητήσουμε γιατί απέτυχε ο κομμουνισμός την τάδε ιστορική περίοδο, αλλά εξετάζουμε συνεχώς τις αδυναμίες της δικής μας θεώρησης. Δεν τα λέω αυτά για να δείξω ότι οι ιδέες μας είναι και κατά ανάγκην σωστές, αλλά για να δείξω ότι οι όποιες εναλλακτικές υποθέσεις πρέπει να συγκριθούν με τις δικές μας μόνο στον βαθμό που και αυτές γίνονται το αντικείμενο μιας κριτικής συζήτησης. Διαφορετικά θα ήταν κάπως σαν να συγκρίνουμε την αστρολογία με την αστρονομία (με μια δόση υπερβολής βεβαίως).
Αναφέρεται στο άρθρο ότι: “Δεν μπορώ να κατηγορήσω κάποιο άτομο για αυτό που κάνει, αλλά νομίζω ότι είναι τραγικό που ο Walter Annenberg συνείσφερε εκατοντάδες εκατομμύρια δολλάρια για τα κυβερνητικά σχολεία, για δημόσια σχολεία, και όχι για τα ιδιωτικά σχολεία.” Αν και δεν έχω υπόψην το Aneenberg είναι ευνόητο γιατί δωρίστηκαν χρήματα μόνο στη πρωτοβάθμια εκπαίδευση: διότι αυτή τα χρειάζεται! Η ιδιωτική εκπαίδευση δε χρειάεται κεφάλαια διότι φροντίζει για αυτό το ίδιο το σχολείο δεδομένου του ότι λειτουργεί με συνθήκες ιδιωτικής οικονομίας. Το δημόσιο σχολείο δεν μπορεί να εξασφαλίσει δικούς του πόρους (καλώς ή κακώς) οπότε ενδεχομένως να χρειάζεται πόρους από οπιαδήποτε πηγή. Συμπερασματικά, η ιδιωτική εκπαίδευση δεν είναι συγκρίσιμο μέγεθος με τη δημόσια διότι πρόκειται για ανόμοια μεγέθη.
Αναφέρεται ακόμα ότι: “έχω σταδιακά φτάσει στο συμπέρασμα ότι οι νόμοι περί αθέμιτου ανταγωνισμού κάνουν πολύ περισσότερο κακό απ’ότι καλό”. Εδώ ο Friedman κάνει ένα λογικό σφάλμα: το ότι οι νόμοι περί ανταγωνισμού στη τωρινή τους μορφή ίσως καθυστέρησαν την επιχειρηματική πρόοδο δε σημαίνει ότι κακώς υπάρχουν αλλά ότι χρειάζονται τροποποίηση βάσει των παρούσων συνθηκών. Αν π.χ. οι νόμοι περί κλοπής είναι αναποτελεσματιοί και αναχρονιστικοί και δε καταπολεμούν το φαινόμενο της κλοπής αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να καταργηθούν και να επιτραπεί η κλοπή, αλλά ότι οι νόμοι χρειάζονται εξυγχρονισμό. Είναι πολύ απόλυτο να βλέπουμε τα πράγματα μαύρο-άσπρο
[…] ελευθερία. Ο Milton Friedman ονομάζει το φαινόμενο αυτοκαταστροφική ορμή της επιχειρηματικής κοινότητας και θεωρεί ότι είναι ευθύνη μας να προσέχουμε να μην […]
Corporal, καταρχάς υπάρχει και πρωτοβάθμια ιδιωτική εκπαίδευση. Κατά δεύτερον, όπως τα ιδιωτικά σχολεία χρηματοδοτούνται από τα δίδακτρα όσων τα επιλέγουν έτσι και τα κυβερνητικά σχολεία χρηματοδοτούνται από τους φόρους (τους οποίους δεν επιλέξαμε να πληρώνουμε) των πολιτών. Το δημόσιο σχολείο έχει εξασφαλισμένους πόρους από τη κρατική γραφειοκρατία, αντίθετα τα ιδιωτικά σχολεία δεν έχουν τίποτα το εξασφαλισμένο και μπορεί να κλείσουν ανά πάσα στιγμή εάν πάψουν να το επιλέγουν οι γονείς των μαθητών. Βεβαίως λοιπόν υπάρχουν διαφορές μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού σχολείου, μερικές από τις οποίες ανέφερα και οι οποίες τείνουν να υποστηρίζουν αυτό που λέει ο Friedman, πως δηλαδή τα ιδιωτικά σχολεία αξίζουν τουλάχιστον σε ίσο βαθμό την υποστήριξη όσων ενδιαφέρονται για την εκπαίδευση των παιδιών μας.