Μίλτον Φρίντμαν και Αουγκούστο Πινοσέτ
Δεκ 20th, 2006 | Τάκης Μίχας| Κατηγορία: Κόσμος, Πολιτική |
Email This Post
|
Print This Post
|
Του Τάκη Μίχα*
Πρόσφατα απεβίωσαν -σε σχετικά μικρή χρονική απόσταση ο ένας από τον άλλο- ο Αουγκούστο Πινοσέτ και ο Μίλτον Φρίντμαν.
Ο πρώτος ήταν ένας στρατιωτικός που θα μείνει στην Ιστορία κυρίως για το σκληρό δικτατορικό καθεστώς που επέβαλε στη Χιλή τη δεκαετία του ’70. Ο δεύτερος ήταν ένας κάτοχος του Νόμπελ Οικονομικών που θα μείνει στην Ιστορία κυρίως για τη συμβολή του στη διαμόρφωση της ιδεολογίας του νεοφιλελευθερισμού που εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο σήμερα στις πολιτικοοικονομικές εξελίξεις και τους προβληματισμούς.
Η σχέση μεταξύ αυτών των δύο ατόμων βρέθηκε πολλές φορές στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης – από την οποία δεν έλειψαν οι υπερβολές, τα ψεύδη, όμως και αρκετές αλήθειες.
Συνοψίζοντας μπορεί να πει κανείς ότι η ιστορία της σχέσης Φρίντμαν – Πινοσέτ κατέδειξε αφ’ ενός μεν την προβληματική σχέση που έχει ο νεοφιλελευθερισμός με την πολιτική ελευθερία, αφ’ ετέρου όμως και τη λογική των δύο μέτρων και σταθμών που χρησιμοποιεί πολλές φορές η Αριστερά στις αξιολογήσεις της.
Ο Φρίντμαν πήγε στη Χιλή το Μάρτιο του 1975 καλεσμένος από μια ομάδα Χιλιανών οικονομολόγων που είχαν σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Δύο χρόνια πριν είχε ανατραπεί η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Σαλβαντόρ Αλιέντε από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα του οποίου ηγούνταν ο στρατηγός Πινοσέτ. Το στρατιωτικό καθεστώς έμεινε στην εξουσία 16 έτη. Κατήργησε όλα τα πολιτικά κόμματα και τις εργατικές ενώσεις, εκτέλεσε τουλάχιστον 1.500 πολιτικούς ακτιβιστές, εξόρισε άλλους 15.000 και φυλάκισε, βασάνισε και «εξαφάνισε» χιλιάδες άλλους.
Στόχος της επίσκεψης του Φρίντμαν ήταν να ενισχύσει τις προσπάθειες των Χιλιανών οικονομολόγων να πείσουν την κυβέρνηση Πινοσέτ να εφαρμόσει το μονεταριστικό μοντέλο για τη μείωση του πληθωρισμού. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του συναντήθηκε με τον Πινοσέτ μία φορά για 45 λεπτά.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η επίσκεψη του Φρίντμαν στη Χιλή έγινε στόχος έντονης κριτικής παγκοσμίως καθ’ όσον θεωρήθηκε ότι η παρουσία του γνωστού οικονομολόγου έδινε μια χείρα βοηθείας προς το δικτατορικό καθεστώς. Από την πλευρά του, ο Φρίντμαν εξήγησε ότι αντιθέτως ο λόγος για τον οποίο υποστήριξε τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις ήταν επειδή η ανάπτυξη της οικονομίας της αγοράς στο τέλος θα οδηγούσε στην πολιτική ελευθερία. «Στη Χιλή», δήλωνε αργότερα, μετά την επάνοδο της δημοκρατίας, «η εγκαθίδρυση της πολιτικής ελευθερίας οφειλόταν στην ύπαρξη της οικονομικής ελευθερίας και στις οικονομικές επιτυχίες στις οποίες οδήγησε».
Όμως δεν υπήρξαν πολλοί που πίστεψαν τις δικαιολογίες του Φρίντμαν. Ο γνωστός Λατινοαμερικάνος φιλελεύθερος Αλβάρος Βάργκα Λιόσα παρατήρησε ότι «το επιχείρημα του Φρίντμαν πως η ελεύθερη αγορά θα οδηγούσε σε υπονόμευση της δικτατορίας ακουγόταν περισσότερο ως νομιμοποίηση του στάτους κβο παρά ως μια προσπάθεια τερματισμού του». Η άποψη αυτή ενισχύεται αν ληφθεί επίσης υπ’ όψιν η επιστολή την οποία έστειλε ο Φρίντμαν στον Πινοσέτ μετά την επίσκεψή του, στην οποία τον συνέχαιρε που έβαλε τη Χιλή στο «σωστό δρόμο» με τα πολλά μέτρα «που έχετε πάρει για την αντιστροφή της πορείας (σ.σ. της κυβέρνησης Αλιέντε)».
Αν υπάρχει ένα αντεπιχείρημα του Φρίντμαν που έχει κάποια αξία είναι το εξής: Γιατί, διερωτήθηκε σε μια συνέντευξή του σε αμερικανική εφημερίδα, δεν αντιμετώπισε την κριτική της Αριστεράς όταν επισκέφτηκε ένα εξίσου καταπιεστικό καθεστώς όπως το μαοϊκό για να διαδώσει τις οικονομικές του θεωρίες; Γενικεύοντας μπορεί κανείς να αναρωτηθεί γιατί η Αριστερά δεν ασκεί εξίσου αυστηρή κριτική όταν διάφοροι διανοούμενοι επισκέπτονται δικτατορικά καθεστώτα, όπως της Κούβας, της Συρίας, της Β. Κορέας κ.λπ.;
Στην πραγματικότητα υπάρχει ένα κοινό σημείο μεταξύ νεοφιλελεύθερων διανοητών, όπως ο Φρίντμαν, και πολλών επικριτών του στην Αριστερά. Η λογική τού αρνούμαι να αναγνωρίσω την τραγωδία που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μου στο όνομα ενός «Χαρούμενου Αύριο» είναι το κοινό στοιχείο που ενώνει την επίσκεψη του Φρίντμαν στη Χιλή με τις επισκέψεις χιλιάδων δυτικών διανοουμένων στις χώρες όπου επικρατούσαν ή επικρατούν σταλινικά καθεστώτα.
Τόσο για τους νεοφιλελεύθερους τύπου Φρίντμαν όσο και για πολλούς μαρξιστές, η οικονομική ελευθερία οδηγεί νομοτελειακά στην πολιτική ελευθερία. Απλά για τους νεοφιλελεύθερους «οικονομική ελευθερία» σημαίνει θεσμός της αγοράς και της ατομικής ιδιοκτησίας, ενώ αντίθετα για τους μαρξιστές κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής. Από τη στιγμή λοιπόν που έχει επιτευχθεί η οικονομική ελευθερία -όπως την εννοεί ο καθένας- είναι πλέον ζήτημα χρόνου η επίτευξη της πολιτικής ελευθερίας.
Κατά συνέπεια θα πρέπει να έχει κανείς στραμμένα τα μάτια του στο μέλλον, στο αύριο και όχι στις ενοχλητικές «δυσκολίες» που τυχόν μπορούν να παρουσιαστούν στην περίοδο της μετάβασης. Η άρνησή του να ασχοληθεί κανείς με αυτά που συμβαίνουν μπροστά στα μάτια του στην περίπτωση του Φρίντμαν αντανακλάται στο εξής γεγονός: Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Χιλή έκανε μια ομιλία στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγκο με τίτλο «Η εύθραυστη ελευθερία». Στην ομιλία του αυτή ο Φρίντμαν δεν αναφέρθηκε, όπως θα περίμενε κανείς από τον τίτλο, στην κατάργηση κάθε ελευθερίας στη Χιλή, στις συλλήψεις και στα βασανιστήρια αλλά στο… «ρόλο στην καταστροφή της ελευθερίας την οποία έπαιξε το κράτος πρόνοιας»! Επίσης ανέφερε ότι «οι σημερινές δυσκολίες της Χιλής οφείλονταν σχεδόν ολοκληρωτικά στην τάση που επικρατούσε για 40 έτη προς σοσιαλισμό-κολεκτιβισμό και το κράτος κοινωνικής πρόνοιας… μια πορεία που θα οδηγούσε στον καταναγκασμό αντί για την ελευθερία».
—————————————————————-
*www.tmichas.wordpress.com
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» στις 18/12/2006
Χάρη thx. Σε προηγούμενο σχόλιο εξήγησα γιατί θεωρώ το συγκεκριμένο κείμενο σημαντικό, νομίζω πως είναι αυτονόητο εξάλλου, από τη στιγμή που η συζήτηση αφορά αυτή την ομιλία.
Θ α προσπαθήσω να τη διαβάσω, ήλπιζα να υπάρχει σε ηλεκτρονική μορφή με ελεύθερη πρόσβαση.
Friedman defended his relationship with Pinochet by saying that if Allende had been allowed to remain in office Chileans would have suffered “the elimination of thousands and perhaps mass starvation . . . torture and unjust imprisonment.” But the elimination of thousands, mass hunger, torture and unjust imprisonment were what was taking place in Chile exactly at the moment the Chicago economist was defending his protégé. Allende’s downfall came because he refused to betray Chile’s long democratic tradition and invoke martial law, yet Friedman nevertheless insisted that the military junta offered “more room for individual initiative and for a private sphere of life” and thus a greater “chance of a return to a democratic society.” It was pure boilerplate, but it did give Friedman a chance to rehearse his understanding of the relationship between capitalism and freedom.
(…)
While he was in Chile Friedman gave a speech titled “The Fragility of Freedom” where he described the “role in the destruction of a free society that was played by the emergence of the welfare state.” Chile’s present difficulties, he argued, “were due almost entirely to the forty-year trend toward collectivism, socialism and the welfare state . . . a course that would lead to coercion rather than freedom.” The Pinochet regime, he argued, represented a turning point in a protracted campaign, a tearing off of democracy’s false husks to reach true freedom’s inner core. “The problem is not of recent origin,” Friedman wrote in a follow-up letter to Pinochet, but “arises from trends toward socialism that started forty years ago, and reached their logical and terrible climax in the Allende regime.” He praised the general for putting Chile back on the “right track” with the “many measures you have already taken to reverse this trend.”
Πηγή:
http://www.counterpunch.org/grandin11172006.html
Αν διαβάσεις όλη την συζήτηση στα σχόλια θα δεις ότι το περιεχόμενο και της ομιλίας και της επιστολής δεν έχει καμία σχέση με το διαστρεβλωμένο νόημα που προσπαθεί να δώσει το απόσπασμα, που απλά κόβει και ράβει όπως θέλει λέξεις και φράσεις.
κ. Περλικέ, πριν βάλω το απόσπασμα είχα διαβάσει την επιστολή (και όλα τα σχόλια που προηγήθηκαν) και δεν νομίζω ότι διαστρεβλώνει το νόημά της. Αντίθετα, σε ολόκληρη την επιστολή υπονοείται (σε ορισμένα σημεία κάτι περισσότερο) η επιβράβευση του καθεστώτος εκ μέρους του Φρίντμαν.
Για παράδειγμα, οι αιτιάσεις του Φρίντμαν για τη λανθασμένη -κατά την άποψή του- οικονομική πολιτική των προηγούμενων χρόνων φτάνουν μέχρι την περίοδο Αλιέντε (το κατ’ αυτόν “terrible climax”) και δεν λέει τίποτα για την “κρατικιστική” περίοδο 73-75 του Πινοσέτ. Δηλαδή δεν κάνει διαχωρισμό “καλής” ή “κακής” οικονομικής πολιτικής ανεξαρτήτως καθεστώτος, αλλά μεταξύ καθεστώτων αφήνοντας σαφώς να εννοηθεί ότι από τη στιγμή που ανέλαβε ο Πινοσέτ τα πράγματα έγιναν “καλύτερα”.
The Chileans we met were all aware of the serious problems your country faces; all realized that the immediate future was going to be difficult; but all displayed a determination to surmount those difficulties and a dedication to work for a happier future.
Τώρα ίσως με κατηγορήσετε ότι ηθικολογώ, αλλά το παραπάνω απόσπασμα το βρίσκω ανατριχιαστικό. Δίνει την εικόνα ενός λαού που το μόνο του πρόβλημα ήταν η οικονομική κατάσταση της χώρας του…
Που φυσικά για σένα δεν έχει καμία σχέση με τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα αυτή, καθώς οικονομία και πολιτική είναι εντελώς άσχετες μεταξύ τους,έτσι;
Όσο για την “επιβράβευση” του καθεστώτος, η ανατροπή του Αλιέντε δεν καθαγιάζει τις πολιτικές του νομίζω. Και το να τον θεωρούμε τίμιο πολιτικό δεν σημαίνει ότι τον κάνει και “καλό” ή “αποτελεσματικό” πολιτικό. Ο Αλιέντε έκανε τεράστια λάθη στις οικονομικές επιλογές του, αλλά αυτό δεν δικιολογεί την ανατροπή του. Ο Θάνατος του, με το όπλο στο χέρι κλεισμένος σ ενα περικυκλωμένο μέγαρο, είναι το σύμβολο της μαχόμενης δημοκρατίας ενάντια στον ολοκληρωτισμό. Είναι παράδειγμα για όλους μας. Άσχετα αν καποιοι από εμας απέχουμε ετη φωτός μακριά από την ιδεολογία του συγκεκριμένου ανθρώπου.
Δεν είπα πουθενά ότι είναι άσχετες μεταξύ τους. Το πραξικόπημα Πινοσέτ, πέρα από την εξωτερική στήριξη από τις ΗΠΑ είχε και τη στήριξη κάποιων κοινωνικών τάξεων (όχι των χαμηλότερων βέβαια) που θίγονταν από την πολιτική Αλιέντε. Άλλωστε οι Χιλιανοί που συνάντησε ο Φρίντμαν στην επίσκεψή του ήταν ακριβώς αυτοί που στήριξαν το πραξικόπημα και όχι φυσικά αυτοί που υπέφεραν, διώκονταν και βασανίζονταν από τη χούντα.
Noμιζω έχει εξαντληθεί το θέμα,τουλάχιστον από την πλευρά μου. Τώρα αν θελεις να κάνεις ταξική ανάλυση στο ζήτημα της ανατροπής Αλιέντε απλά θυμίζω ότι η αλυσίδα των γεγονότων που οδήγησαν στο πραξικόπημα “ξεκίνησε” ουσιαστικά με τη απεργία των επαγγελματιων οδηγών (ήτοι νταλικέρηδων). Συνέχισε ελευθερα.
Διαβάζοντας πάντως το κείμενο της επιστολής, βλέπω μέσα σε αυτό όχι μόνο έναν καταρτισμένο οικονομολόγο αλλά και έναν καλό πωλητή.
Στην ουσία ο Friedman προσπαθεί να “πουλήσει” την ιδέα του στον Pinochet. Δεν έχει να κερδίσει τίποτα εγκαλώντας τον αγοραστή του ή προσβάλοντάς τον. Του “χαϊδεύει” τα αυτιά όπου μπορεί για τα καλά που έχει κάνει, του λέει “τι καλοί και εργατικοί που είστε εσείς οι Χιλιανοί” κλπ κλπ. Για να χρησιμοποιήσω “πωλησιακή” jargon: Είναι μια καλή “δουλειά”, μια άριστη ευκαιρία να εφαρμοστεί η θεωρεία του σε ένα ευνοϊκό περιβάλλον, και θέλει να “κάνει” την πώληση. Το τι πιθανώς θα λέγαμε εμείς και ο κάθε “εμείς” σε 35 χρόνια, είναι την στιγμή που γράφει την επιστολή δευτερεύον. Δεν βλέπω τίποτα λάθος σε αυτό.
“απλά θυμίζω ότι η αλυσίδα των γεγονότων που οδήγησαν στο πραξικόπημα “ξεκίνησε” ουσιαστικά με τη απεργία των επαγγελματιων οδηγών (ήτοι νταλικέρηδων).”
…η οποία, μη ξεχνάμε, [b] υποκινήθηκε σπό τη CIA [/b], η οποία [b] πλήρωνε στο πολλαπλάσιο τους χαμένους μισθούς των νταλικιέρηδων, [/b] ώστε να εξασφαλιστεί η μακροημέρευση της απεργίας…
Οι (ξενοκίνητες, στη συντριπτική τους πλειονότητα) αντιδράσεις στις προσπάθειες του Αλλιέντε, σε συνδυασμό με το ασφυκτικό οικονομικό αποκλεισμό από τις ΗΠΑ και τις χώρες-φερέφωνά τους, άσκησαν έντονες πιέσεις στην ούτως ή άλλως εύθραυστη χιλιανή οικονομία. Φυσικά ο ΜΦ ουδέποτε έκανε νύξη επί αυτών. Αντίθετα τονίζει ξανά και ξανά πόσο κοντά στην καταστροφή έφερε τη χώρα ο Αλλιέντε και ότι τώρα υπάρχει ελπίδα, έστω και υπό τον Πινοσέτ, επειδή ο τελευταίος εφήρμοσε το ΣΩΣΤΟ, δηλαδή τις οικονομικές του ιδέες.
Έτσι, λοιπόν, παρατηρείται το ιδιαίτερα τραγελαφικό φαινόμενο σε ένα σαιτ υποτίθεται φιλελεύθερων εχθρών του κρατικισμού και του πατερναλισμού να επιχειρείται με νύχια και με δόντια να δικαιολογηθεί η ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΗ, ΦΑΣΙΣΤΙΚΗ και ΑΠΑΝΘΡΩΠΗ άρνηση της κατηγορηματικής ετυμηγορίας ενός ολόκληρου λαού και η ΕΠΙΒΟΛΗ δια πυρός και σιδήρου ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΕΝΟΣ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΑΝΘΡΩΠΟΥ…
Όσο για την αποτελεσματικότητα των παραπάνω “πειραμάτων” (των οποίων μέχρι και τα πενταετή πλάνα του Στάλιν θα ζήλευαν την αποτελεσματικότητα της καταστολής υπό την οποία εφαρμόσθηκαν…) υπάρχουν ΠΟΛΛΕΣ και ΑΞΙΟΛΟΓΕΣ ενστάσεις (ίσως μες στις γιορτές βρω ευκαιρία να τις αναπτύξω στο αντίστοιχο τόπικ).
Ο ΜΦ δεν θα σας ωφελήσει- ταπεινή μου άποψη. Ήδη έχετε δώσει λαβή με αυτή την σχεδόν αγιοποιητικού χαρακτήρα αναφορά στο πρόσωπό του σε ποικίλους εγκάθετους ή μη αντιπάλους να σας καταφέρουν σημαντικά επικοινωνιακά πλήγματα.
οταν υπαρχουν πιεζουσες οικονομικες αναγκες οι ανθρωποι νοιαζονται πρωτα για την επιβιωση τους και μετα τις πολιτικες τους ελευθεριες. Και λογικο ειναι ως ενα σημειο, πρωτα πρεπει να εχω να φαω και μετα με νοιαζει αν εχω ελευθερια λογου (καλα δεν μιλω για την ακραια περιπτωση βασανισμενων, μιλω για τον μεσο πολιτη).
Δεν βρισκω λοιπον απιθανο οι περισσοτεροι Χιλιανοι, οπως οι Ελληνες το 67 (πραγμα που ολοι ξεχνανε περιεργως) ή οι Κινεζοι σημερα, να ενδιαφεροντουσαν πρωτιστως για μια ομαλη κατασταση που να μπορεσουν να περασουν τον χειμωνα με αρκετα καυσιμα να μην πεθανουν στο κρυο και μετα για την διευρυνση της δημοκρατιας.
Ειναι σωστο για εναν οικονομολογο να βοηθησει σε μια τετοια περιπτωση, προσπαθωντας να αποφυγει τον βασανισμο εκατονταδων χιλιαδων ανθρωπων απο πεινα, κρυο και εν γενει φτωχεια? Ή πρεπει να κοιταξει ως απλος ανθρωπος και οχι ως ειδικος επιστημονας, απλα να καταγγειλει (μαλλον χωρις κανενα αποτελεσμα) τις βιαιες αντιδημοκρατικες τακτικες του εκαστοτε κυβερνητη? Να πω την αληθεια δεν ξερω.
Προσωπικα σιχαινομαι την ελλειψη ελευθεριας, τοσο που θα θυσιαζα καλο κομματι του εισοδηματος μου για να την εχω. Αλλα δεν ξερω αν δικαιουμαι να επιβαλλω τις προτιμησεις μου στους αλλους, ειδικα αν ειναι σε εντελως αλλη κατασταση, αν για αυτους απωλεια 10% του εισοδηματος σημαινει πχ θανατο ενος παιδιου τους.
Φανταζομαι στην περιπτωση της Χιλης θα εδινα την συμβουλη μου, προσπαθωντας να μιλησω μονο με επιστημονες και οχι με πολιτικους, και γυριζοντας στις ΗΠΑ θα προσπαθουσα να προωθησω οσο μπορω το θεμα της ελευθεριας, μιλωντας για την ολοκληρωτικη καταπιεστικη κυβερνηση που βασανιζει την χωρα…
Aν βγάλεις τα γυαλιά της πρακτορολογίας θα αντιληφθείς ότι η απεργία μπορεί να χρηματοδοτηθεί, να ενισχυθεί, να υποστηριχτεί από ξένους παράγοντες αλλά δεν μπορεί να υποκινηθεί εκ του μηδενός . Oi υποστηρικτές της εκμεταλλεύονται την υφέρπουσα δυσαρέσκεια μιας πλατιάς μάζας εργαζομένων, και την ενισχύουν. Δεν μπορούν, είναι ανίκανοι, να κινητοποιήσουν αλλιώς τόσους πολλούς ανθρώπους.
Η πολιτική Αλλιέντε είχε δυσαρεστήσει διάφορα κοινωνικά και επαγγελματικά στρώματα,χαμηλά και υψηλά, όχι μόνο τις ανώτερες “τάξεις” όπως το προηγούμενο σχόλιο άφησε να εννοηθεί. Η ταξική εξηγηση της ανατροπής Αλλιέντε είναι μια ανιστόρητη ανοησία.
“Οι υποστηρικτές της εκμεταλλεύονται την υφέρπουσα δυσαρέσκεια μιας πλατιάς μάζας εργαζομένων, και την ενισχύουν. Δεν μπορούν, είναι ανίκανοι, να κινητοποιήσουν αλλιώς τόσους πολλούς ανθρώπους.”
Οι μισθοί εκείνη την εποχή στη Χιλή ήταν ούτως ή άλλως πολύ χαμηλοί, αφού επρόκειτο για μία φτωχή χώρα που έβγαινε από μία μακρά περίοδο αποικιακής εκμετάλλευσής της και υφαρπαγής του εθνικού της πλούτου από τους ξένους αετονύχηδες και την ισχνή μειοψηφία των ντόπιων λακέδων τους. Δεν γνωρίζω πολλούς ανθρώπους, σε οποιανδήποτε εποχή, που θα αρνούνταν την προοπτική να πληρώνονται αδρά σε σύγκριση με πριν και μάλιστα χωρίς να δουλεύουν…
Άλλωστε δεν είναι δύσκολο να υποκινήσεις μία απεργία… εξαγοράζεις τους λίγους και σημαίνοντες (βλ. αρχισυνδικαλιστές) και όχι όλους, από τον πρώτο μέχρι των τελευταίο… Ούτε βέβαια οι νταλικιέρηδες ήταν εκατομμύρια, μερικές χιλιάδες μόνο, δεν ήταν τόσο δαπανηρό να τους δώσει η CIA ένα ξεροκόμματο παραπάνω…
Η εναγώνια προσπάθεια να δειχθεί ότι η διακυβέρνηση του Αλλιέντε δεν είχε ισχυρό λαϊκό έρεισμα είναι απλά μία ανιστόρητη ανοησία…
Χάρη
Στο τεύχος που αναφέρεις δεν υπάρχει η ομιλία στη Χιλή.Είναι μία ομιλία σε Αμερικάνικο ακροατήριο όπου η Χιλή χρησιμοποιείται ως παράδειγμα.
Έχουμε λοιπόν το εξής δεδομένο: Σε ένα blog του οποίου η πλειοψηφία των συντελεστών είναι θαυμαστές του Milton Friedman, μετά από επανηλειμένες και επίμονες ερωτήσεις μου, δεν μπορεί ένας να δώσει το κείμενο της ομιλίας στο Σαντιαγο.
Δικαιούμαι λοιπόν να αναρωτηθώ. Για ποιο λόγο η ομιλία στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο επί δικτατορίας Πινοσέτ δεν υπάρχει πουθενά; Υπάρχει κάποιος λόγος; Κρύβει κάτι;
(Επαναλαμβάνω πως τα προηγούμενα σχόλια και η κριτική μου για το MF έγιναν με την καλόπιστη αποδοχή πως η ομιλία δεν ήταν κάτι παραπάνω από μία οικονομική ανάλυση.)
Το τευχος που αναφέρω είναι μια παράθεση κατά λέξη από το σαιτ που περιέχει τη βιβλιογραφία του Φρίντμαν. Εκεί αναφέρεται ότι η ομιλία με το συγκεκριμενο τιτλο δημοσιεύτηκε στο συγκεκριμενο τεύχος. Φυσικά δέχομαι το αποτέλεσμα της ερευνας σου. Αλλά πρόσεξε-προκειται για μια ομιλία με τον ίδιο ακριβώς τίτλο, δοσμένη πάνω κάτω την ίδια ακριβώς εποχη.
Ας ανακεφαλαιώσουμε λίγο.Το γεγονός ότι ο Φρίντμαν έδωσε μια τέτοια ομιλία στη Χιλή με τον ίδιο ακριβώς τίτλο μπορεί να διαπιστωθεί από σχολιασμούς τόσο υπερμάχων όσο και εχθρών του Φρίντμαν.Σταχυολογώ:
“Which reminds me that, during his short visit to Santiago de Chile in 1975, Mr. Friedman gave a talk to a group of students at the Catholic University of Chile under the title “The Fragility of Freedom.” The emphasis of that talk was that free markets would ultimately undermine political centralization and political control. History was to vindicate his words”
“Yet Friedman visited Chile during the dictatorship, anointing the radical free-market, export-oriented thrust of the regime, praising Chilean dictator General Augusto Pinochet for his commitment to a ‘fully free market as a matter of principle,’ and delivering talks with a title ‘The Fragility of Freedom’ that could only be ironic in the Chilean context. ”
http://www.newagebd.com/2006/nov/29/oped.html
His speeches were about “the fragility of freedom”, and he warned that economic freedoms could not long survive without political freedom. And I’m betting that the statements attributed to Friedman (third hand) are made up by bitter leftists.
http://www.j-bradford-delong.net/movable_type/2003_archives/001309.html
…Sa conférence de 1975 était intitulée : « The Fragility of Freedom ». ….
http://www.agoravox.fr/article.php3?id_article=16800
Έχουμε λοιπόν έναν σοβαρό ακαδημαικό που ετοιμάζει μια ομιλία ονόματι “the fragility of freedom” και την εκφωνεί στο Σαντιάγο. Μια ομιλία του με τον τίτλο the fragility of freedom που εκφωνείται επίσης σε αμερικανικό ακροατήριο πάνω κάτω τον ιδιο καιρό (1975). Τι πιθανότητες υπάρχουν να είναι διαφορετικές; Και πόσο διαφορετικές;
Ο ίδιος ο Φρίντμαν είπε
“While I was in Santiago, Chile, I gave a talk at the Catholic University of Chile. Now, I should explain that the University of Chicago had had an arrangement for years with the Catholic University of Chile, whereby they send students to us and we send people down there to help them reorganize their economics department. And I gave a talk at the Catholic University of Chile under the title “The Fragility of Freedom.” The essence of the talk was that freedom was a very fragile thing and that what destroyed it more than anything else was central control; that in order to maintain freedom, you had to have free markets, and that free markets would work best if you had political freedom. So it was essentially an anti-totalitarian talk. (amused)”
Συνεπώς επρόκειτο μάλλον για μια γενικού περιεχομένου, αφαιρετική και ελαφρώς φιλοσοφική διάλεξη όπου ανέλυε τα υπέρ του καπιταλισμού με όρους ατομικής ελευθερίας. Δεν βρίσκω κάποιο λόγο γιατί να μην έδωσε την ίδια διάλεξη και στις ΗΠΑ , όπως και στη Γιουγκοσλαβία, την Κίνα κλπ. Θεωρώ δλδ ως το πιο πιθανό σενάριο να έδωσε τη διάλεξη του σε διαφορετικά ακροατήρια και μια έκδοση της να δημοσιεύτηκε στο εν λόγω περιοδικο. Τώρα ελπίζω να συμφωνείς πως είναι λιγο δύσκολο να χωρέσουν σε μια τέτοια ομιλία ύμνοι στην πολιτική στρατηγική του καθεστώτος, τις εκτελέσεις,τα βασανστήρια και αλλα ωραια (γιατί για την οικονομική πολιτική έχουμε ήδη συμφωνήσει πως ο Φρίντμαν ήταν υπέρ των μεταρρυθμίσεων).
Καταρχάς προσωπικά δεν είμαι “θαυμαστής” κανενός. Οι οικονομολόγοι δεν είναι στάρλετ του Χόλυγουντ για να τους θαυμάζουμε Κατά δεύτερον το να εκτιμάς το έργο κάποιου δε σε υποχρεώνει να γνωρίζεις όλο του το έργο, ιδιως όταν είναι τόσο ογκώδες όσο του Φρίντμαν. Δλδ εσύ ως θαυμαστής των Χαρτ και Νέγκρι μπορείς να μου βρεις οποιοδήποτε κείμενο τους σου ζητήσω;
Τέλος , είναι νομίζω μάταιο να ψάχνουμε συνομωσίες στα σκοτεινά, και να πιστεύουμε ότι “κάποιοι” έθαψαν την ομιλία για να μην εκτεθεί ο οικονομολόγος. Κι αυτό γιατί:
1) Η συνομωσιολογία δεν επιδέχεται διάψευσης, γι αυτό είναι εξ ορισμού αντιεπιστημονική
2)Η επιστολή στον Πινοσέτ καλύπτει το θέμα της πολιτικής στήριξης του καθεστώτος
3) Το συνολικό έργο του Φρίντμαν με το οποίο προφανώς δεν είσαι εξοικειωμένος συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι ήταν ενάντιος στις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων
4) Το συνολικό έργο του Φρίντμαν είναι σε τελική ανάλυση η μοναδική παρακαταθήκη του, και έργα όπως ο Καπιταλισμός και η Ελευθερία, που έχουν επηρεάσει χιλιάδες ανθρώπους, συνιστούν το κύριο κριτήριο αποτίμησης της προσήλωσης του στην ελευθερία. Και τον αναβιβάζουν σε θεμελιωτή μιας ενοποιημένης θεωρίας για την ελευθερία. Δηλαδή η απάντηση μου για τις ερωτήσεις σου έρχεται μέσα από το βιβλίο “free to choose” όπου ο Φρίντμαν αναφέρεται στην ορθή κατ αυτόν τακτική ανατροπής του ολοκληρωτισμού στην Κινα: Letting the genie of…initiative out of the bottle even to this limited extent will give rise to political problems that, sooner or later, are likely to produce a reaction toward greater authoritarianism. The opposite outcome, the collapse of communism and its replacement by a market system, seems far less likely.”
Και συνεχίζω, όταν ερωτήθηκε λίγο καιρό αργότερα για την άποψη του αυτή συμπληρωσε: I’m much more optimistic about China today than I was then. China has made great progress since that time. It certainly has not achieved complete political freedom, but it has come closer. It certainly has a great deal more economic freedom. […] China has continued to grow at a dramatic rate. But in the section of Free to Choose you refer to, I talked about the political conflict that was coming—and that broke out in Tiananmen Square. The final outcome in China will not be decided until there is a showdown between the political tyranny on the one hand and economic freedom on the other—they cannot coexist.
Τελικά φαίνεται πως η ιστορία προχώρησε πιο μπροστά ακόμα και από τις πρώιμες προβλέψεις του Φρίντμαν. Συνεπώς είναι τόσο εύκολο να τον κατακρίνουν ακόμα και οι εχθροί του για την οικονομική στρατηγική που πρότεινε στο καθεστώς;
Ιδίως όταν δεκαετίες πριν είχε συνειδητοποιήσει αυτό που τώρα διαπιστώνουμε; Οτι δηλαδή : History suggests that capitalism is a necessary condition for political freedom
Χάρη
Η ομιλία που υπάρχει στη βιβλιογραφία έχει δόθηκε για να ακριβολογούμε στο πανεπιστήμιο που εκδίδει τη συγκεκριμένη επιθεώρηση. Αν τη διαβάσεις , θα δεις πως δεν έχει καμία σχέση με αυτό που πιθανολογούμε πως ήταν το περιεχόμενο της ομιλίας στο Σαντιάγο. Δεν αναλύει την κατάσταση στη Χιλή , αλλά στις ΗΠΑ με κάποιες αναφορές στη Χιλή. Περισσότερο σαν απολογία μετά τις αντιδράσεις που προκάλεσε η επίσκεψή του μου φάνηκε, αλλά αυτό είναι προσωπική εκτίμηση.(νομίζω πως είναι μεταγενέστερη διότι οι αντιδράσεις εκδηλώθηκαν με την επιστροφή του στο αεροδρόμιο )
Να σου θυμίσω πάντως πως το link με την επιστολή που χρησιμοποίησε ο Τ. Μίχας, το έδωσα στη συζήτηση για το άρθρο του Πάσχου, και ήταν ένα στοιχείο για το οποίο κανένας δεν συζητούσε.
(Κι εγώ τυχαία φυσικά το βρήκα ψάχνοντας στο internet).
Μην αναφέρεσαι σε αυτό που λέω μιλώντας γενικά για συνομωσιολογία, γιατί εδώ έχουμε ένα πραγματικό γεγονός. Το κείμενο της ομιλίας δεν αναφέρεται πουθενά, τουλάχιστον στο διαδίκτυο.
Εγώ ίσως να μην μπορώ να σου δώσω παραπομπή για όλα τα κείμενα του Hardt ή του Negri, αλλά το blog μου είναι κάτι πολύ λιγότερο από μία συλλογική πλατφόρμα πολιτών επηρεασμένων από τις ιδέες τους. Με απλά λόγια είμαι ένας, δεν είμαι μελετητής τους, ίσως απλά θαυμαστής με την pop έννοια του όρου, αυτή την περίοδο να σκεφτείς διαβάζω την Αυτοκρατορία…
Η γενικότερη αντίληψή του όπως την παρουσιάζεις μέσα από τα απόσπάσματα, για μένα είναι η εξής. Πρώτα η οικονομική ελευθερία , μετά κάποτε κάποια μέρα και η πολιτική.
Το ζήτημα όμως είναι άλλο.
Η πολιτική ελευθερία έφερε τον Allente πρόεδρο της Χιλής. Και για να επιβληθούν οι ελεύθερες αγορές χρειάστηκε η τυρρανία του Pinochet.
Και εκεί, μεταξύ των δύο,πολιτική ελευθερία ή οικονομικός φιλελευθερισμός κάποιοι πήραν θέση.
Η Thatcher, οι μυστικές υπηρεσίες , κλπ.
Και εμείς συζητούμε τόσες μέρες για τη στάση του Friedman. Ίσως όμως η στάση του να μην έχει και τόση σημασία τελικά, όπως λες και συ ένας οικονομολόγος ήταν σε τελική ανάλυση. Απλά δεν τον έκανα εγώ σύμβολο ξέρεις…
Χμ, η γενική άποψη του για μένα είναι αυτή: σε συστήματα πλήρους πολιτικής ανελευθερίας η πιο σίγουρη αν και μακροπρόθεσμη μέθοδος για την επαναφορά της δημοκρατίας και των στοιχειωδών ελευθεριών είναι η απελευθέρωση των οικονομικών δυνάμεων: Σε σχέση πάντα με τις υπάρχουσες εναλλακτικές (εμπάργκο, στρατιωτική επέμβαση).
Να έχεις στο μυαλό σου ότι δεν μιλάμε για ιδανικές λύσεις. Ο ολοκληρωτισμός είναι ήδη μια ανατροπή της ελευθερίας σε τέτοιο βαθμό που καθιστά την επαναφορά της δυσχερή. Οπότε το ερώτημα είναι τι διαλέγουμε μεταξύ διαφόρων ήδη επίπονων λύσεων.
Και αυτό γίνεται φανερό στο φως της πολιτικής πραγματικότητας. Δες τι συνέβη στις χώρες που προκρίθηκε η λύση του εμπάργκο ως απάντηση του πολιτισμένου κόσμου στα εγκλήματα των δικτατοριών: Φασίστες, ερυθροί και μαύροι, κρατήθηκαν στις θέσεις τους για δεκαετίες (βλ.Κούβα.)
Δες τι συνέβη στις περιπτώσεις στρατιωτικών επεμβάσεων: Οι χώρες βυθίστηκαν στο αίμα ΄και φτάσανε στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου (Ιράκ,Αφγανιστάν).
Φυσικά είναι πιο εύκολο για έναν οικονομολόγο (το κανανε όλοι οι ευρωπαίοι μαρξιστές) να αναθεματίσει το εκμεταλλευτικό σύστημα , και καλώντας τους λαούς σε επανάσταση να επιστρέψει στο κρεβατάκι του και στην ζεστασιά του σπιτιού του.Ειναι πανεύκολο και δεν κοστίζει τίποτα.
Όσο για το αν είμαστε μελετητές του έργου του κλπ.σου θυμίζω ότι το σάιτ είναι μια ελεύθερη ένωση ανεξάρτητων ανθρώπων.Δεν αποτελούμε σύλλογο φίλων Φρίντμαν ή κάτι τέτοιο ;). Κάποιοι δεν συμφωνούν καν με τις απόψεις του ενώ άλλοι προφανώς θεωρούν το κύριο έργο του σημαντικότερο από την ομιλία και την επιστολή που στο κάτω κάτω ο μόνος τους ρόλος βρίσκεται στις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις με τους αντιπάλους του Φρίντμαν.
Φυσικά η ιδεολογική αντιπαράθεση που βρίσκεται στη ρίζα αυτής της αναζήτησης φανερώνει και τον λόγο που συντηρούμε αυτή τη συζήτηση εδώ και ποοοοοοσα σχόλια. Όσο για τις “απολογίες” του Φρίντμαν, ο μακαρίτης ήταν πολλά πράγματα αλλά σίγουρα όχι δειλός.Αν ισχυε η λογική σου δε θα χαρακτήριζε ποτέ την οικονομική εξέλιξη στη Χιλή ως Miracle of Chile προκαλώντας την μήνι της αριστεράς. Το ότι απευθύνεται η ομιλία του σε αμερικανικό ακροατήριο δεν σημαίνει ότι δεν αποτελεί έκδοση της ίδιας που δόθηκε στη Χιλή. Έχω φίλους επιστήμονες που έχουν δώσει διαλέξεις σε 5,6 διαφορετικές χώρες,με τις απαραίτητες αλλαγές. Σε κάθε περίπτωση δεν ξέρω αν τον έκανες εσύ σύμβολο. Μου δίνεις όμως την εντύπωση ότι προσπαθείς να γκρεμίσεις αυτό που εσύ θεωρείς ως ιερό τοτέμ του φιλελευθερισμού. Κρούεις ανοιχτές θύρες όμως γιατί για μένα ο φιλελευθερισμός δεν έχει ούτε ιερά,ούτε τοτέμ. Γι αυτό και εμμένω στο έργο του Φρίντμαν,όχι στα συνολικά έργα και ημέρες του. Αυτό το προνόμιο το αφήνω στους μαρξιστές που ασχολούνται ακόμα με το νόθο παιδί του προφήτη τους Κάρολου.
Χάρη
Πρώτα μία εξήγηση. Επανήλθα μετά από μέρες σε ένα παλιό post, μόνο διότι τώρα διάβασα την ομιλία. Στο σημείο αυτό σου επαναλαμβάνω πως όποιος διαβάσει τη συγκεκριμένη ομιλία , καταλαβαίνει πως δεν έχει σχέση με αυτή που δόθηκε στο Σαντιάγο επί Πινοσέτ.
Μόνο αυτό γιατί κατά τα άλλα επαναλαμβανόμαστε.
και κάτι τελευταίο επί προσωπικού.
“Μου δίνεις όμως την εντύπωση ότι προσπαθείς να γκρεμίσεις αυτό που εσύ θεωρείς ως ιερό τοτέμ του φιλελευθερισμού. Κρούεις ανοιχτές θύρες όμως γιατί για μένα ο φιλελευθερισμός δεν έχει ούτε ιερά,ούτε τοτέμ. Γι αυτό και εμμένω στο έργο του Φρίντμαν,όχι στα συνολικά έργα και ημέρες του. Αυτό το προνόμιο το αφήνω στους μαρξιστές που ασχολούνται ακόμα με το νόθο παιδί του προφήτη τους Κάρολου.”
Ξέρεις …δεν άνοιξα εγώ τις συζητήσεις για τον εκλιπόντα.
Αρχικά απάντησα σε ένα άρθρο του Πάσχου, το οποίο παρουσίαζε τη μισή αλήθεια για την όποια σχέση του με τον δικτάτορα της Χιλής, και αν μιλάς για τοτέμ και ιερά μπορείς να το ξαναδιαβάσεις.
Για το κείμενο του Μίχα το οποίο το θεωρώ αντικειμενικό δεν είχα αντιρρήσεις παρα μόνο για το γεγονός πως δεν μπορούμε να διαβάσουμε την πρωτότυπη ομιλία.
Εν ολίγοις δεν προσπαθώ να γκρεμίσω τίποτα που δεν έχει χτιστεί. Το μόνο που γράφω είναι η αλήθεια (δες επιστολή Friedman σε Pinochet) και την προσωπική μου γνώμη.
Ποια ακριβώς είναι η μισή αλήθεια; Και ποιος είναι διαπιστωμένα κάτοχος “ολόκληρης” της αλήθειας;
Και το κείμενο Μίχα που σχολιάζει την “προβληματική σχέση” του νεοφιλελευθερισμού με την πολιτική ελευθερία το θεωρείς αντικειμενικό; Αντικειμενική η άποψη που χαρακτηρίζει τη θέση Φριντμαν περί συνδεσης καπιταλισμού-πολ.ελευθερίας απλή “δικαιολογία” (διαβασε ξανα το κειμενο για να δεις το κοντεξτ) ; Ε αυτή σου η τοποθέτηση είναι , τολμώ να πω, κατεξοχήν υποκειμενική 🙂
Η μισή αλήθεια είναι να λες πως απλά προσκλήθηκε από ένα ΧΙλιανό πανεπιστήμιο για μία ομιλία, όταν και τον Πινοσέτ συνάντησε, και επιστολές αντάλλαξε, και η ομιλία αφορούσε τουλάχιστον την οικονομική πολιτική του καθεστώτος