Του Τάκη Μίχα*
Πρόσφατα απεβίωσαν -σε σχετικά μικρή χρονική απόσταση ο ένας από τον άλλο- ο Αουγκούστο Πινοσέτ [1] και ο Μίλτον Φρίντμαν [2].
Ο πρώτος ήταν ένας στρατιωτικός που θα μείνει στην Ιστορία κυρίως για το σκληρό δικτατορικό καθεστώς που επέβαλε στη Χιλή τη δεκαετία του ’70. Ο δεύτερος ήταν ένας κάτοχος του Νόμπελ Οικονομικών [3] που θα μείνει στην Ιστορία κυρίως για τη συμβολή του στη διαμόρφωση της ιδεολογίας του νεοφιλελευθερισμού που εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο σήμερα στις πολιτικοοικονομικές εξελίξεις και τους προβληματισμούς.
Η σχέση μεταξύ αυτών των δύο ατόμων βρέθηκε πολλές φορές στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης – από την οποία δεν έλειψαν οι υπερβολές, τα ψεύδη, όμως και αρκετές αλήθειες.
Συνοψίζοντας μπορεί να πει κανείς ότι η ιστορία της σχέσης Φρίντμαν – Πινοσέτ κατέδειξε αφ’ ενός μεν την προβληματική σχέση που έχει ο νεοφιλελευθερισμός με την πολιτική ελευθερία, αφ’ ετέρου όμως και τη λογική των δύο μέτρων και σταθμών που χρησιμοποιεί πολλές φορές η Αριστερά στις αξιολογήσεις της.
Ο Φρίντμαν πήγε στη Χιλή το Μάρτιο του 1975 καλεσμένος από μια ομάδα Χιλιανών οικονομολόγων [4] που είχαν σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Δύο χρόνια πριν είχε ανατραπεί η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Σαλβαντόρ Αλιέντε [5] από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα του οποίου ηγούνταν ο στρατηγός Πινοσέτ. Το στρατιωτικό καθεστώς έμεινε στην εξουσία 16 έτη. Κατήργησε όλα τα πολιτικά κόμματα και τις εργατικές ενώσεις, εκτέλεσε τουλάχιστον 1.500 πολιτικούς ακτιβιστές, εξόρισε άλλους 15.000 και φυλάκισε, βασάνισε και «εξαφάνισε» χιλιάδες άλλους.
Στόχος της επίσκεψης του Φρίντμαν ήταν να ενισχύσει τις προσπάθειες των Χιλιανών οικονομολόγων να πείσουν την κυβέρνηση Πινοσέτ να εφαρμόσει το μονεταριστικό [6] μοντέλο για τη μείωση του πληθωρισμού. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του συναντήθηκε με τον Πινοσέτ μία φορά για 45 λεπτά.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η επίσκεψη του Φρίντμαν στη Χιλή έγινε στόχος έντονης κριτικής παγκοσμίως καθ’ όσον θεωρήθηκε ότι η παρουσία του γνωστού οικονομολόγου έδινε μια χείρα βοηθείας προς το δικτατορικό καθεστώς. Από την πλευρά του, ο Φρίντμαν εξήγησε ότι αντιθέτως ο λόγος για τον οποίο υποστήριξε τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις ήταν επειδή η ανάπτυξη της οικονομίας της αγοράς στο τέλος θα οδηγούσε στην πολιτική ελευθερία. «Στη Χιλή», δήλωνε αργότερα, μετά την επάνοδο της δημοκρατίας, «η εγκαθίδρυση της πολιτικής ελευθερίας οφειλόταν στην ύπαρξη της οικονομικής ελευθερίας και στις οικονομικές επιτυχίες στις οποίες οδήγησε».
Όμως δεν υπήρξαν πολλοί που πίστεψαν τις δικαιολογίες του Φρίντμαν. Ο γνωστός Λατινοαμερικάνος φιλελεύθερος Αλβάρος Βάργκα Λιόσα [7] παρατήρησε ότι «το επιχείρημα του Φρίντμαν πως η ελεύθερη αγορά θα οδηγούσε σε υπονόμευση της δικτατορίας ακουγόταν περισσότερο ως νομιμοποίηση του στάτους κβο παρά ως μια προσπάθεια τερματισμού του». Η άποψη αυτή ενισχύεται αν ληφθεί επίσης υπ’ όψιν η επιστολή [8] την οποία έστειλε ο Φρίντμαν στον Πινοσέτ μετά την επίσκεψή του, στην οποία τον συνέχαιρε που έβαλε τη Χιλή στο «σωστό δρόμο» με τα πολλά μέτρα «που έχετε πάρει για την αντιστροφή της πορείας (σ.σ. της κυβέρνησης Αλιέντε)».
Αν υπάρχει ένα αντεπιχείρημα του Φρίντμαν που έχει κάποια αξία είναι το εξής: Γιατί, διερωτήθηκε σε μια συνέντευξή του σε αμερικανική εφημερίδα, δεν αντιμετώπισε την κριτική της Αριστεράς όταν επισκέφτηκε ένα εξίσου καταπιεστικό καθεστώς όπως το μαοϊκό για να διαδώσει τις οικονομικές του θεωρίες; Γενικεύοντας μπορεί κανείς να αναρωτηθεί γιατί η Αριστερά δεν ασκεί εξίσου αυστηρή κριτική όταν διάφοροι διανοούμενοι επισκέπτονται δικτατορικά καθεστώτα, όπως της Κούβας, της Συρίας, της Β. Κορέας κ.λπ.;
Στην πραγματικότητα υπάρχει ένα κοινό σημείο μεταξύ νεοφιλελεύθερων διανοητών, όπως ο Φρίντμαν, και πολλών επικριτών του στην Αριστερά. Η λογική τού αρνούμαι να αναγνωρίσω την τραγωδία που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μου στο όνομα ενός «Χαρούμενου Αύριο» είναι το κοινό στοιχείο που ενώνει την επίσκεψη του Φρίντμαν στη Χιλή με τις επισκέψεις χιλιάδων δυτικών διανοουμένων στις χώρες όπου επικρατούσαν ή επικρατούν σταλινικά καθεστώτα.
Τόσο για τους νεοφιλελεύθερους τύπου Φρίντμαν όσο και για πολλούς μαρξιστές, η οικονομική ελευθερία οδηγεί νομοτελειακά στην πολιτική ελευθερία. Απλά για τους νεοφιλελεύθερους «οικονομική ελευθερία» σημαίνει θεσμός της αγοράς και της ατομικής ιδιοκτησίας, ενώ αντίθετα για τους μαρξιστές κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής. Από τη στιγμή λοιπόν που έχει επιτευχθεί η οικονομική ελευθερία -όπως την εννοεί ο καθένας- είναι πλέον ζήτημα χρόνου η επίτευξη της πολιτικής ελευθερίας.
Κατά συνέπεια θα πρέπει να έχει κανείς στραμμένα τα μάτια του στο μέλλον, στο αύριο και όχι στις ενοχλητικές «δυσκολίες» που τυχόν μπορούν να παρουσιαστούν στην περίοδο της μετάβασης. Η άρνησή του να ασχοληθεί κανείς με αυτά που συμβαίνουν μπροστά στα μάτια του στην περίπτωση του Φρίντμαν αντανακλάται στο εξής γεγονός: Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Χιλή έκανε μια ομιλία στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγκο με τίτλο «Η εύθραυστη ελευθερία». Στην ομιλία του αυτή ο Φρίντμαν δεν αναφέρθηκε, όπως θα περίμενε κανείς από τον τίτλο, στην κατάργηση κάθε ελευθερίας στη Χιλή, στις συλλήψεις και στα βασανιστήρια αλλά στο… «ρόλο στην καταστροφή της ελευθερίας την οποία έπαιξε το κράτος πρόνοιας»! Επίσης ανέφερε ότι «οι σημερινές δυσκολίες της Χιλής οφείλονταν σχεδόν ολοκληρωτικά στην τάση που επικρατούσε για 40 έτη προς σοσιαλισμό-κολεκτιβισμό και το κράτος κοινωνικής πρόνοιας… μια πορεία που θα οδηγούσε στον καταναγκασμό αντί για την ελευθερία».
—————————————————————-
*www.tmichas.wordpress.com [9]
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία [10]» στις 18/12/2006