Ο θάνατος του αμφιλεγόμενου σκηνοθέτη Τέο Βαν Γκογκ αποτέλεσε αφορμή για την εκδήλωση έντονων αντιμουσουλμανικών επεισοδίων την τελευταία εβδομάδα στην Ολλανδία. Συγκεκριμένα ο σκηνοθέτης (ο οποίος προετοίμαζε την ταινία του «Υποταγή» η οποία διαπραγματεύεται τη θέση των γυναικών στην παραδοσιακή ισλαμική κοινωνία) δολοφονήθηκε στις 2 Νοεμβρίου στο Άμστερνταμ από νεαρό Ολλανδό Μαροκινής καταγωγής. Η έντονη κριτική απέναντι στη μουσουλμανική κοινότητα καθώς και η συμπάθειά του απέναντι στο δολοφονηθέντα Πιμ Φορτάιν τον είχαν στιγματίσει ως αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Η δολοφονία πυροδότησε μια σειρά από βανδαλισμούς και πυρπολισμούς σε σχολεία και τεμένη θέτοντας σε αμφισβήτηση τα θεμέλια πάνω στα οποία στηρίζεται η ολλανδική κοινωνία, θεμέλια τα οποία ταυτίζονται με μια κοινωνία ανοιχτή.

Η ολλανδική κοινωνία αποτελεί μια πολυεθνική μείξη το οποίο έχει τις βάσεις του στην παλαιά θέση της Ολλανδίας ως μια εκ των ισχυρότερων αποικιοκρατικών δυνάμεων. Μετά από την απώλεια των αποικιών και όπως συνέβη και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Μ. Βρετανία, Γαλλία, Βέλγιο) άρχισε μια συνεχής και σταδιακή εισροή μεταναστών από τις περιοχές αυτές. Μετανάστες 2ης και 3ης γενιάς αποτελούν ένα συνηθισμένο θέαμα και φαινομενικά δίνεται η εντύπωση ότι έχει επιτευχθεί πλήρως η κοινωνική τους ενσωμάτωση. Ακόμη και η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου (δεν αναφέρω τυχαία το ποδόσφαιρο διότι πολύ συχνά αποτελεί το τελευταίο προπύργιο του εθνικισμού) σε αρκετές περιπτώσεις είχε και έχει στους κόλπους της πολυάριθμους απόγονους μεταναστών πράγμα το οποίο θεωρείται απόλυτα φυσιολογικό (αναλογιστείτε ποια θα ήταν η αντίστοιχη αντίδρασή μας αν στο εθνικό συγκρότημα καλούταν να παίξει ποδοσφαιριστής αλβανικής καταγωγής).

Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου όμως άλλαξαν άρδην την αντιμετώπιση των Ολλανδών απέναντι στην πολυπολιτιστική ανοχή. Ο πρωθυπουργός της Ολλανδίας τον Ιούλιο του παρόντος έτους είχε υποσχεθεί να θεσπίσει νέα αντιτρομοκρατική νομοθεσία καθώς όπως δήλωσε οι εγχώριες ισλαμικές οργανώσεις σπέρνουν μίσος. Στο ίδιο κλίμα ήταν και μια έκθεση του ολλανδικού κοινοβουλίου (στις 18 Φεβρουαρίου) η οποία καταλήγει ως εξής: «το 30ετές πείραμα της χώρας στην πολυπολιτιστική ανοχή έχει αποδειχθεί αποτυχημένο και έχει οδηγήσει σε υποβαθμισμένα σχολεία, βία και εθνικά γκέτο τα οποία αρνούνται την ανάμειξη με τους Ολλανδούς». Η έκθεσης μεταξύ των άλλων ανέφερε ότι περίπου 70-80% των 3ης γενιάς μεταναστών «εισάγουν» τις/τους συντρόφους τους από τις χώρες καταγωγής τους που στην πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι είτε το Μαρόκο είτε η Τουρκία. Όλα αυτά τα στοιχεία έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η Ολλανδία αποτελεί πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη και διασπορά της ισλαμιστικής τρομοκρατίας. Οι Ολλανδοί πλέον θεωρούν τους εαυτούς τους ως θύματα των καλών προθέσεών τους. Χαρακτηριστικά κατηγορούν την «υπερφιλελευθεροποίηση» της κοινωνίας τους η οποία είχε ως προτεραιότητα τις προοδευτικές πολιτικές και όχι την ενσωμάτωση. Η φανατική προσήλωση στην έννοια της διατήρησης της ιδιαίτερης πολιτιστικής ταυτότητας κάθε μειονότητας οδήγησε στην περιθωριοποίηση αυτών των ομάδων με αποτέλεσμα μετανάστες 2ης και 3ης γενιάς να θεωρούν τους εαυτούς τους ξένα σώματα. Η εικόνα αυτή θυμίζει σε μεγάλο βαθμό την πραγματικότητα στη Γερμανία όπου μέχρι την αλλαγή της νομοθεσίας το 2000 υπήρχε ιδιόμορφη αντιμετώπιση των μεταναστών. Έτσι επί παραδείγματι ένας Πολωνός μετανάστης γερμανικής καταγωγής ο οποίος δε γνώριζε γερμανικά είχε πολύ ευνοϊκότερη μεταχείριση από ένα Τούρκο μετανάστη 2ης γενιάς ο οποίος γνώριζε τα γερμανικά ως μητρική του γλώσσα. Αντίθετα η γαλλική κοινωνία πάντα ευόδωνε την πολιτική της ενσωμάτωσης η οποία όμως σε αρκετές περιπτώσεις θίγει προσωπικές ελευθερίες (όπως είναι η έκφραση των θρησκευτικών πεποιθήσεων με πρόσφατο παράδειγμα την απαγόρευση της μουσουλμανικής μαντίλας σε μαθήτριες στα γαλλικά σχολεία). Μπορεί όμως να συμβαδίσει η έννοια της ενσωμάτωσης με την έννοια της ανοιχτής φιλελεύθερης κοινωνίας (να μην αμελούμε ότι η ολλανδική κοινωνία εκτός από την ανοχή στις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες των μειονοτήτων επιδεικνύει μια φιλελεύθερη στάση σε άλλα ζητήματα όπως στην αποποινικοποίηση των ναρκωτικών κ.ά.); Μπορεί εάν και μόνο εάν η ενσωμάτωση γίνει με την ελεύθερη και συνειδητοποιημένη απόφαση των μεταναστών. Μπορεί δηλαδή η κοινωνία να προσφέρει τα κίνητρα ούτως ώστε ο ξένος μετανάστης να θελήσει να ανήκει στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο διότι γνωρίζει ότι κατά αυτό τον τρόπο ικανοποιούνται καλύτερα τα συμφέροντά του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ΗΠΑ στην οποία έχουμε την ύπαρξη μιας κατεξοχήν ελεύθερης κοινωνίας η οποία όμως δίνει τα κατάλληλα ερεθίσματα στους μετανάστες ώστε να νιώθουν ότι ανήκουν άμεσα στο κοινωνικό σύνολο. Προωθεί την οικειοθελή ενσωμάτωση η οποία και συνεισφέρει στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής.

Φυσικά δεν πρέπει να πέσουμε θύματα υπεραπλουστεύσεων. Η πολιτική της ενσωμάτωσης αποτελεί ένα από τα θεμέλια της ίδρυσης των ΗΠΑ και η σύγχρονή της εικόνα δεν προέκυψε εν μια νυκτί. Παρομοίως η παρούσα τεταμένη κατάσταση στην Ολλανδία δεν πρέπει να οδηγήσει σε μια πλήρη κατάργηση των ιδεών και των ηθών αυτής της ελεύθερης κοινωνίας. Η άνοδος όμως του φανατικού και δογματικού ισλαμισμού στους κόλπους της Ευρώπης θα αποτελέσει μια γερή δοκιμασία για την ανοιχτή κοινωνία και τους υποστηρικτές της. Η στροφή προς το συντηρητισμό φαντάζει πιο πιθανή από ποτέ και σ’ αυτό το σημείο οφείλει να δραστηριοποιηθεί η μουσουλμανική κοινότητα η οποία δεν έχει αποδείξει έμπρακτα ότι αποκηρύσσει το θρησκευτικό δογματισμό και την τρομοκρατία. Επομένως θα αναμένουμε με αγωνία τις εξελίξεις στην Ολλανδία. Θα καταφέρει να απομονώσει αυτή την κρίση ως ένα μεμονωμένο περιστατικό ή θα λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις η οποία τελικά θα οδηγήσει σε μια πιο συντηρητική στροφή της ολλανδικής κοινωνίας; Ο κόσμος και οι ισορροπίες του όντως έχουν επηρεαστεί ανεξίτηλα από τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου και είμαστε πολύ αφελείς αν πιστεύουμε ότι τα γεγονότα αυτά δεν έχουν αντίκτυπο και σε μας.

Αποτελούμε και εμείς μια χώρα με μεγάλη ισλαμική μειονότητα και τα δείγματα γραφής μας απέναντί τους δεν είναι ικανοποιητικά. Από τη στιγμή που τέτοια φαινόμενα εξτρεμισμού μπορούν να εκδηλωθούν σε μια κοινωνία η οποία θεωρεί το σεβασμό έναντι των μειονοτήτων ως χαρακτηριστικό εθνικής υπερηφάνειας τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος για να μην πιστέψουμε ότι σε σύντομο χρονικό διάστημα γεγονότα ανάλογα θα συμβούν και στην Ελλάδα. Φυσικά έχουμε υπάρξει μάρτυρες στο παρελθόν τέτοιων περιστατικών αλλά μόνο σε μικρή κλίμακα. Το τι μας επιφυλάσσει το μέλλον δεν είναι βέβαιο αλλά φαίνεται δυσοίωνο.