του Δημήτρη Σκάλκου1 [1],2 [2]
Ο Disraeli [3] συνήθιζε να λέει πως στην πολιτική υπάρχουν τα ψέματα, τα κακά ψέματα και οι στατιστικές. Οι ενστάσεις του βρετανού συντηρητικού πολιτικού αφορούσαν φυσικά περισσότερο στην ερμηνεία, στην «αλήθεια» των αριθμών, παρά στα νούμερα καθαυτά.
Στο νέο του βιβλίο ο πολιτικός επιστήμονας και επικοινωνιολόγος Γιάννης Λούλης [4] προσφέρει τη δική του ερμηνεία των αριθμών, επαναλαμβάνοντας τις θέσεις που διατύπωσε στο προηγούμενο έργο του Τα Είκοσι Χρόνια Που Άλλαξαν Την Ελλάδα 3 [5] , αλλά και παλαιότερα στο Τριγωνοποίηση – Κυρίαρχες ιδέες και η πολιτική δυναμική στην εποχή μας4 [6] . Θέσεις που, πέραν των άλλων, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον πρόσθετο λόγο πως ο συγγραφέας συγκαταλέγεται στους επικοινωνιολόγους που συνεργάζονται με τη Νέα Δημοκρατία και ως εκ τούτου είναι αποκαλυπτικές για τον τρόπο που κινείται η σημερινή κυβέρνηση.
Μέσα από τη πραγμάτευση της πολιτικής κυριαρχίας διαφόρων ηγετών του παρελθόντος ως case-studies, ο αναγνώστης συναντά συχνά τον πυρήνα της ανάλυσης του συγγραφέα: η έκβαση των σημερινών πολιτικών αναμετρήσεων κρίνεται στον περίφημο «μεσαίο χώρο», κύρια χαρακτηριστικά του οποίου, στις μέρες μας, είναι η απο-ιδεολογικοποίηση και ο πραγματισμός, μέσα σε ένα περιβάλλον κυριαρχίας της «εικόνας».
Ως εκ τούτου, το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα. Στο μέτρο που η προσαρμογή των πολιτικών κομμάτων στη νέα πραγματικότητα αποτελεί προϋπόθεση της επικράτησής τους, οι δημοσκοπήσεις οφείλουν να πάρουν τη θέση που κάποτε κατείχε το «κόκκινο βιβλιαράκι [7]» του Μάο [8] στην πολιτική στρατηγική, να μεταβληθούν από εργαλείο ανάλυσης σε οδηγό (blueprint) πολιτικής συμπεριφοράς.
Ωστόσο, τα όρια ανάμεσα σε μία πραγματιστική ιδεολογία και έναν ιδεολογικοποιημένο πραγματισμό είναι δυσδιάκριτα. Ανάμεσα, δηλαδή, σε μία ιδεολογία που αντιλαμβάνεται τις εξωτερικές συνθήκες και προσαρμόζεται στο περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργεί, και σε έναν πραγματισμό που αναδεικνύεται σε κυρίαρχη ιδεολογία χωρίς σαφείς κοινωνικές και ιδεολογικές αναφορές.
Ο ιδεολογικός πραγματισμός, που συχνά εμφανίζεται με τη μορφή της «συναίνεσης», ουσιαστικά νομιμοποιεί τις διαχειριστικές λογικές, διευκολύνει τη δημαγωγία και τον λαϊκισμό, απονευρώνει τον πολιτικό λόγο. Παράλληλα, καταργεί την ίδια την ουσία της επικοινωνίας ανάμεσα σε πολίτες και πολιτικά κόμματα, που δεν είναι άλλη από την μεταξύ τους αμφίδρομη σχέση. Με άλλα λόγια, οι πολιτικοί σχηματισμοί επηρεάζονται από τις διαθέσεις της κοινής γνώμης, όπως άλλωστε οφείλουν, ταυτόχρονα όμως προβάλουν με τη σειρά τους ζητήματα και προτείνουν λύσεις.
Ακόμη, ο πραγματισμός ως πολιτική πρόταση εγκαταλείπει τους φορείς του στις εξαιρετικά ευμετάβλητες διαθέσεις της κοινής γνώμης, επιτείνοντας παράλληλα την αβεβαιότητα των πολιτών για το μέλλον. Επιτυγχάνει μόνο τη πρόσκαιρη συναίνεσή τους και όχι τη συνειδητή στήριξή τους. Και τελικά είναι οι πολιτικοί σχηματισμοί που διαθέτουν διακριτό πολιτικό στίγμα, ορατές κοινωνικές αναφορές και προσφέρουν στο εκλογικό σώμα μία πολιτική πυξίδα διαλύοντας τη «σκιά του μέλλοντος», εκείνοι που μεσο-μακροπρόθεσμα καθιστούν κυρίαρχες τις πολιτικές επιλογές τους.
Έτσι, το μέχρι πρότινος αγαπημένο παράδειγμα των εγχώριων θιασωτών του «μεσαίου χώρου», ο David Cameron [9], μετατρέπεται ταχύτατα σε αντι-παράδειγμα έπειτα από την ανάληψη της ηγεσίας των Εργατικών [10] από τον Gordon Brown [11], κίνηση που σε ελάχιστο χρονικό διάστημα έχει φέρει πλήρη ανατροπή των δημοσκοπήσεων και επιτρέπει στους Εργατικούς να καθορίσουν την ατζέντα της επόμενης εκλογικής αναμέτρησης. Ήδη η αμηχανία στους κόλπους των Συντηρητικών [12] αρχίζει να μετατρέπεται σε προβληματισμό για τους πιθανούς διαδόχους του David Cameron στην ηγεσία τους κόμματος την επαύριον μιας ενδεχόμενης ήττας στις εκλογές. Και τελικά, το ζήτημα για του βρετανούς Συντηρητικούς δεν είναι η αναζήτηση ενός φωτογενούς ηγέτη με σύγχρονο lifestyle, αλλά περισσότερο ο ακριβής καθορισμός της σχέσης τους με τη πολιτική κληρονομιά της Μάργκαρετ Θάτσερ [13], δεκαεπτά χρόνια μετά.
Από την άλλη πλευρά, μία ιδεολογικοποιημένη πολιτική ατζέντα δεν αποτελεί περιορισμό της εμβέλειας του κομματικού μηνύματος. Τουναντίον, μπορεί υπό προϋποθέσεις να αποτελέσει οδηγό εκλογικής επιτυχίας. Σύμφωνα με τον καθηγητή του Harvard, Edward Glaeser [14], ακραίες πολιτικές πλατφόρμες που αποκλίνουν χαρακτηριστικά από τις προτιμήσεις του μεσαίου ψηφοφόρου μπορούν υπό προϋποθέσεις, να είναι εκλογικά αποτελεσματικές5 [15] . Απόδειξη η στρατηγική του Karl Rove [16], πρώην συμβούλου και αρχιτέκτονα του εκλογικού θριάμβου του George Bush [17]. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ίδιος, «ο μεσαίος χώρος είναι η λάθος λέξη. Διότι το να λες “μεσαίο” υπονοεί ότι υπάρχουν φιλοσοφικά κεντρώοι, που δεν υπάρχουν»6 [18] .
Από την πλευρά του, ο γνωστός αρθρογράφος Τάσος Παππάς, στο νέο του βιβλίο με το χαρακτηριστικό τίτλο Ποια «Αριστερά” ποια «Δεξιά»; αντιλαμβάνεται τους σύγχρονους περιορισμούς στην άρθρωση ολοκληρωμένου πολιτικού λόγου, περιορισμοί που εντοπίζει στη τηλεοπτική και τη δημοσκοπική δημοκρατία. Η πρώτη λειτουργώντας μέσα από τη συγκέντρωση και τον έλεγχο των πηγών της ενημέρωσης, τη κυριαρχία της εικόνας και τη διαμόρφωση της θεματικής ατζέντας. Η δεύτερη, με τη κυριαρχία της λεγόμενης «δημοσκοπικής ψήφου», με τους γνωστούς μεθοδολογικούς περιορισμούς της.
Ταυτόχρονα όμως, ο συγγραφέας αναγνωρίζει και την αδυναμία της σημερινής Αριστεράς να προτείνει μία λειτουργική εναλλακτική πολιτική πρόταση καθώς οι πολιτικές σταθερές/κατηγοριοποιήσεις του παρελθόντος αδυνατούν να λειτουργήσουν ως πυξίδα προσανατολισμού και εργαλείο ερμηνείας του σύγχρονου πολιτικού-κοινωνικού γίγνεσθαι. Αυτή τη πυξίδα ο Τ. Παππάς την αναζητεί στο έργο του ιταλού θεωρητικού Norberto Bobbio [19]7 [20] . Ακολουθώντας την ανάλυσή του, στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, εκφράζει την ανάγκη ανασημασιοδότησης της έννοιας της Αριστεράς και επαναβεβαίωσης του προτάγματος της ισότητας.
Ωστόσο, η έννοια της ισότητας αποδεικνύεται εξόχως προβληματική στις νέες διαμορφούμενες συνθήκες των παγκοσμιοποιημένων αγορών και της κρίσης του εθνικού κράτους, των αδιεξόδων του κοινωνικού κράτους και της ανάδυσης των «κοινωνιών των 2/3», της «νέας ένδειας», της μετανάστευσης και των πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Περισσότερο επιτακτική παρουσιάζεται, κατά τη γνώμη μας, η ανάγκη να επαναπροσδιοριστεί η έννοια της «δίκαιης κοινωνίας». Ο αμερικανός πολιτικός φιλόσοφος John Rawls [21] μας προσφέρει ένα τέτοιο ορισμό8 [22] ορίζοντας τη δίκαιη κοινωνία ως εκείνη που μεριμνά για τα λιγότερο ευνοημένα (και όχι τα λιγότερο ευημερούντα) μέλη της.
Συμπερασματικά θα λέγαμε πως, η ανάγνωση των παραπάνω δύο βιβλίων των εκλεκτών συγγραφέων είναι ιδιαίτερα χρήσιμη καθώς απεικονίζουν την αδιέξοδη πραγματικότητα εντός της οποίας πορεύεται το πολιτικό σύστημα (και) στη χώρα μας. Από τη μία πλευρά η απολίτικη συντηρητική παράταξη, που περισσότερο μπερδεύει παρά κατευθύνει το πολιτικό σώμα, αφήνοντας το έρμαιο στις σειρήνες του εθνικο-θρησκευτικού λαϊκισμού Και από την άλλη η αναποτελεσματική προσπάθεια της Αριστεράς να προσαρμόσει τον πολιτικό της λόγο στα νέα δεδομένα παραμένοντας ανεπίκαιρη καθώς επιμένει να αναφέρεται και να προσανατολίζεται σε παρελθόντα χρόνο.
Σε αυτό το πλαίσιο, παραμένει ζητούμενο η άρθρωση μίας ιδεολογικά συνεκτικής πολιτικής πρότασης που θα κινητοποιήσει τους πολίτες προτείνοντας ταυτόχρονα σύγχρονες, ρηξικέλευθες και ρεαλιστικές λύσεις απέναντι στις προκλήσεις του παρόντος και του μέλλοντος.
———————————————————————————–
Σημειώσεις:
- O Δημήτρης Σκάλκος είναι Γενικός Γραμματέας της Φιλελεύθερης Συμμαχίας [23] [↩ [24]]
- Μία εκδοχή του κειμένου δημοσιεύεται στο υπό έκδοση τεύχος της Διεθνούς & Ευρωπαϊκής Πολιτικής (τεύχος 6). [↩ [25]]
- Νέα Σύνορα, 2001 [↩ [26]]
- Ι. Σιδέρης, 1999 [↩ [27]]
- Strategic Extremism: Why Republicans and Democrats Divide on Religious Values [28], Harvard Institute of Economic Research, Οκτώβριος 2004 [↩ [29]]
- New Yorker, 12.5.2003 [↩ [30]]
- Δεξιά και Αριστερά, εκδόσεις Πόλις [↩ [31]]
- Η Δίκαιη Κοινωνία, εκδόσεις Πόλις, 2006 [↩ [32]]