Δεν ξέρω τι θα συζητούν οι υψηλοί προσκεκλημένοι στη λεγόμενη Γιορτή της Δημοκρατίας, το βράδυ της 24ης Ιουλίου, κάνοντας βόλτες στον κήπο του Προεδρικού Μεγάρου με μια σαμπάνια στο χέρι. Μπορώ να υποψιαστώ, όμως, μερικά θέματα. Οι επαγγελματίες πολιτικοί θα μπορούσαν να συγκρίνουν τις επιδόσεις τους στη συγκέντρωση «δώρων» από προβεβλημένες επιχειρήσεις – πόσα πιστωτικά τιμολόγια έκοψαν, πόσες «εκπτώσεις» διαπραγματεύθηκαν, πόσα «δωρεάν» ταξίδια έκαναν. Θα μπορούσαν, επίσης, να αλληλοσυγκριθούν στο δείκτη καπατσοσύνης – πόσοι από αυτούς λ.χ. πάντρεψαν τα παιδιά τους ή βάφτισαν τα εγγόνια τους με χορηγίες εταιρeιών. «Εσείς είχατε χορηγό τη Μιζοκόμ;» «Α, εμάς μας συνέδραμε η Μίζενς. Το αναφέραμε μάλιστα και στην πρόσκληση γάμου: «Το τραπέζι του γάμου είναι δωρεά της Μίζενς». Ολα στο φως.

Ο σώφρων πολιτικός, ακριβώς επειδή θέτει τον εαυτό του στην προστασία του δημοσίου συμφέροντος, πρέπει να βελτιστοποιεί τη χρήση των πεπερασμένων οικονομικών του πόρων. Αν μπορεί να βρει «χορηγούς» για τις αναμφίβολα πιεστικές προσωπικές, οικογενειακές και «κοινωνικές» ανάγκες του, τότε απελευθερώνεται ένα σεβαστό ποσό το οποίο μπορεί –επιβάλλεται– να χρησιμοποιηθεί για τις στενά πολιτικές του ανάγκες. Το «μίζον» είναι να εκλεγεί βουλευτής, να γίνει υπουργός και να χειρισθεί με ευσυνειδησία τις μεγάλες υποθέσεις του κράτους, προκειμένου να υπηρετήσει –τι άλλο;– το δημόσιο συμφέρον.

Το τελευταίο πράγμα, υποψιάζομαι, που θα συζητήσουν στη Γιορτή της Δημοκρατίας είναι πολιτικά. Αν όμως το έκαναν, αν η χώρα είχε την τύχη να έχει πολιτικούς ηγέτες με πνευματικότητα και ηθικό ανάστημα, τότε θα μπορούσε να είναι μια πολύ διαφορετική βραδιά, στην οποία η συζήτηση να περιστραφεί γύρω από το νόημα και τις προϋποθέσεις της πολιτικής. Αλλά οι υπαρξιακές ανησυχίες συνήθως δεν χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους του Συστήματος.

Στην εξαίρετη συλλογή δοκιμίων του «Living in Truth» ο Βάτσλαβ Χάβελ αναφέρει ότι η πολιτική εκφυλίζεται όταν παύει να συγκροτεί μια δημόσια σφαίρα στην οποία η εμπειρία των πολιτών εκφράζεται και εκπροσωπείται, όταν οι σκοποί της ζωής, οι αγωνίες της κοινωνίας και η νοηματοδότηση του συλλογικού βίου υποκαθίστανται από τους σκοπούς του Συστήματος. Οταν η πολιτική αποσυνδέεται από την συλλογική προσπάθεια να ζούμε εν αληθεία, εκφυλίζεται σε τεχνικές χειραγώγησης – ο Ρουσόπουλος και, παλαιότερα, ο Λαλιώτης κάτι ξέρουν επ’ αυτού.

Η έννοια της «αλήθειας» για τον Χάβελ δεν είναι φιλοσοφική κατηγορία όσο υπαρξιακή αναγκαιότητα. Ο δημόσιος βίος που αρθρώνεται με άξονα την αλήθεια αναδεικνύει την «ανθρώπινη εμπειρία» – την εμπειρία του πολίτη, του άνεργου, του άρρωστου στο ΕΣΥ, του μέλους μιας μειονότητας, του γονιού, του καταναλωτή, κ.λπ.– και οργανώνει τους δημόσιους θεσμούς με βάση αυτή την εμπειρία. Πρόκειται φυσικά για μια ατελεύτητη διαδικασία, όχι για μια σταθερή κατάσταση, δεδομένου ότι οι θεσμοί πάντοτε αποκλίνουν από την πρωτογενή ανθρώπινη εμπειρία. Η διαδικασία της συνύφανσης των θεσμών με την εμπειρία μας τροφοδοτείται συνήθως από κρίσεις.

Οταν βιώνουμε μια κρίση, ατομικά και συλλογικά, η μέχρι τούδε σχετικά απροβλημάτιστη σχέση μας με τον κόσμο διακόπτεται, οι δραστηριότητές μας δεν μας απορροφούν όσο πριν, χάνουμε το «νόημα» και η προσοχή μας στρέφεται προς τα «μέσα». Είτε πρόκειται για το αυτοκίνητο που μας αφήνει στη μέση του δρόμου είτε πρόκειται για απόρριψη από σημαντικούς άλλους είτε πρόκειται για ένα ολόκληρο πολιτικό σύστημα που αποδεικνύεται πλέον ότι ζει με μίζες, η κρίση προκαλεί «αγωνία», αυτό που μέχρι τώρα κάναμε απροβλημάτιστα αποκαλύπτεται· όπως λέει ο Χάιντεγκερ, αποκτούμε συνείδηση της ύπαρξής μας ως υποκείμενα.

Η αποξένωσή μας από τις οικείες δραστηριότητες, η αγωνία που συνακόλουθα βιώνουμε και η προσωρινή απουσία νοήματος μάς καλούν να «αναστοχαστούμε» τη δραστηριότητά μας. Οι περιπτώσεις κρίσης μπορούν κάλλιστα να γίνουν ευκαιρίες για ένα νέο προσανατολισμό, αφού μας παρέχουν την ευκαιρία για αναστοχασμό, κάτι που δεν κάνουμε όταν είμαστε απορροφημένοι στη ρουτινώδη δραστηριότητά μας. Η ιστορία της καινοτομίας τόσο στην επιστήμη όσο και στις επιχειρήσεις καταδεικνύει την εν δυνάμει κινητοποιό δύναμη της «κρίσης» – να μας κάνει να σκεφθούμε και να δράσουμε διαφορετικά.

Η πολιτική κρίση που τώρα βιώνουμε παρέχει ακριβώς μια παρόμοια ευκαιρία. Η Συστημική αντίδραση είναι να τη σπρώξουμε κάτω από το χαλί, να την υπαγάγουμε στους συνηθισμένους τρόπους σκέψης, προκειμένου να συνεχισθεί η υπάρχουσα πολιτική δραστηριότητα. Αν επιτρέψουμε να συμβεί αυτό, θα χάσουμε μια μοναδική ευκαιρία. Αν υπάρχουν τολμηροί πολιτικοί, «τώρα» είναι η στιγμή να δράσουν. Τώρα είναι η στιγμή να διακινδυνεύσουν χάριν των πεποιθήσεών τους. Τώρα είναι η στιγμή τα χρεοκοπημένα κόμματα του Συστήματος να παραμερισθούν και κάτι καινούργιο να προκύψει. Τώρα είναι η στιγμή γι’ αυτό που ο Χάβελ ονομάζει «αντι-πολιτική πολιτική» – η πολιτική όχι ως «τεχνολογία ισχύος και χειραγώγησης» αλλά ως «ένας τρόπος να αναζητήσουμε και να πετύχουμε ζωή με νόημα».

————————————————————————

Σημειώσεις:
Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή στις 20/7/2008