Σε μια απολαυστική γελοιογραφία του ΚΥΡ στο «Βήμα» (22/3/2009), απεικονίζονται δυό νέοι, πιθανότατα φοιτητές, με τα βιβλία υπό μάλης, να περπατούν παρέα μπροστά από τα προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Λέει ο ένας στον άλλο: «Δύο δρόμοι ανοίγονται μπροστά μας! Η θα γίνουμε αντιεξουσιαστές να σπάμε ή θα γίνουμε εξουσιαστές να κλέβουμε». Υπερβολικός ο αφορισμός αλλά περιγράφει έναν ευδιάκριτο ιδεότυπο που χαρακτηρίζει την Ελλάδα σήμερα: τον πνιγηρό φαύλο κύκλο στον οποίο έχει εμπλακεί η χώρα.

Οι «εξουσιαστές» κλέβουν, λαδώνονται, αυθαιρετούν• οι «αντιεξουσιαστές» σπάνε, «απαλλοτριώνουν», βιαιοπραγούν. Η ιδιοτέλεια του ενός τροφοδοτεί τη βία του άλλου. Είναι οι δύο πόλοι του ίδιου βρόχου. Είτε ιδιοποιούμενοι, είτε καταστρέφοντας δημόσιο πλούτο, «εξουσιαστές» και «αντιεξουσιαστές» λεηλατούν τα κοινά, αποδομούν τον ιστό της κοινότητας, «ιδιωτεύουν» – δεν μετέχουν στον «κοινό λόγο» της «πόλεως», δεν δεσμεύονται από κοινούς κανόνες, προτάσσουν στανικά τον δικό τους «ιδιωτικό» λόγο. Θέλουν πάση θυσία να κατισχύσουν.

Η προανακριτική επιτροπή της Βουλής για τη διερεύνηση της πιθανής εμπλοκής του πρώην υπουργού κ.Παυλίδη σε σκάνδαλο διαφθοράς εξέδωσε πέντε πορίσματα παρακαλώ! Οχι ένα, πέντε! Αν χρειαζόταν ένα μόνο παράδειγμα κατάρρευσης του «κοινού λόγου», ιδού: κάθε κόμμα και το δικό του πόρισμα! Ακόμα κι ένα μη-πολιτικό θέμα, όπως είναι η διερεύνηση πιθανού σκανδάλου διαφθοράς πρώην υπουργού, κομματικοποιείται. Τους βουλευτές της προανακριτικής επιτροπής δεν τους ενδιέφερε η εξεύρεση της αλήθειας (ποιός έκανε τι), αλλά η προαγωγή του ιδιοτελούς κομματικού συμφέροντος. Ο «ιδιωτικός» λόγος επιζητά την άμετρη αυτο-επιβεβαίωσή του. Η διαβούλευση ουσιαστικά καταργείται, αφού τα συμπεράσματά της συνάγονται ευθέως από τον συσχετισμό κομματικών δυνάμεων. Η Βουλή ως υπερκείμενος θεσμός, ο οποίος εκπροσωπεί το έθνος και υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον, ακυρώνεται.

Τους βουλευτές-κομματανθρώπους δεν τους συνέχει κάτι κοινό, πέρα και πάνω από τις αναπόφευκτες πολιτικές διαφορές τους. Το μόνο που τους συνδέει είναι η αντιπαλότητα. Ως υπολογιστικά σκεπτόμενοι παίκτες, χειραγωγούν τα θεσμικά όργανα για να πλήξουν τον αντίπαλο, να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους, ή να υπογραμμίσουν τη διαφορετικότητά τους• δεν νοιώθουν ότι μετέχουν σε κάτι ευρύτερο, στο οποίο ex officio συνεισφέρουν. Αυτό είναι το δράμα του πολιτικού συστήματος: λειτουργεί περισσότερο ως «σύστημα», δηλαδή ως μηχανισμός προστασίας των ιδιαίτερων συμφερόντων του, και λιγότερο ως θεσμός, δηλαδή ως ένα σύνολο κριτηρίων διυποκειμενικής (κοινής) αναφοράς.

Οταν δίπλα στην προστασία του κομματικού συμφέροντος προστεθεί και η μέριμνα για το στενά ατομικό συμφέρον, η αποκοπή από τον «κοινό λόγο» είναι πλήρης και η αυτο-γελοιοποίηση τέλεια. Ενώ διαπιστώθηκε, σύμφωνα με τον αντιπρόεδρο της προανακριτικής επιτροπής κ.Τζίμα, «πάρτι (τραπεζικών) καταθέσεων γύρω από τον Παυλίδη», οι βουλευτές της πλειοψηφίας επέλεξαν να αγνοήσουν τα σχετικά στοιχεία και να απαλλάξουν τον πρώην υπουργό. Πετάει ο γάιδαρος; Πετάει!

Βουλευτές της ΝΔ δεν δίστασαν να ομολογήσουν ότι το ερώτημα που θεσμικά τους ετέθη, αν δηλαδή έπρεπε να παραπεμφθεί ο κ.Παυλίδης σε ειδικό δικαστήριο ή όχι, δεν ήταν το κυρίαρχο στη σκέψη τους. Ανέφεραν ξεδιάντροπα ότι το ερώτημα στο οποίο κυρίως απάντησαν με την ψήφο τους ήταν αν θα οδηγούνταν η χώρα σε πρόωρες εκλογές ή όχι. Η κυρία Παπακώστα ομολόγησε ότι οι βουλευτές δεν ψήφισαν «απολύτως και 100% κατά συνείδηση»• άλλα κριτήρια εμφιλοχώρησαν. Είναι σα να αποφασίζει ο δικαστής για την ενοχή ενός φερόμενου ως βιαστή όχι με βάση τις πράξεις του, αλλά με γνώμονα την οικογενειακή καταγωγή του!

Δεν είναι τυχαίο. Ο Ανταμ Σμιθ γράφει στη «Θεωρία των Ηθικών Αντιλήψεων» ότι «η πραγματική ουσία της αρετής είναι η οξεία και έντονη προσοχή στην ευπρέπεια (propriety) της διαγωγής μας». Αυτή η «ευπρέπεια» προκύπτει όταν το «πάθος» του ατόμου συμπίπτει με το «πάθος» που θα είχε ένας «αμερόληπτος θεατής» αν ήταν στη θέση του. Ο «αμερόληπτος θεατής» ενσαρκώνει τη διυποκειμενική λογική του θεσμού στον οποίο μετέχει το άτομο• δημιουρεί την απαραίτητη απόσταση μεταξύ του ατόμου και του ιδιοτελούς συμφέροντός του και παρέχει υπερ-ατομικά κριτήρια συμπεριφοράς.

Οταν οι κοινές αξίες που συνέχουν τον κοινοβουλετικό θεσμό θραύονται, δηλαδή ανάγονται σε ιδιοτελείς κομματικές-ατομικές αξίες, τότε απισχνάται ο θεσμός και εξασθενεί ο «αμερόληπτος παρατηρητής». Ο βουλευτής δρα τότε «ιδιωτικά», δίχως ηθική πυξίδα, η συνείδησή του στερείται προσανατολισμού. Φτάνει στο αξιοθρήνητο σημείο να αυτο-γελοιοποιείται κλείνοντας τα μάτια στην εμπειρική πραγματικότητα• συμπεριφέρεται σαν τον Μανώλη, την Παπακώστα και το Γιακουμμάτο. Οταν τα κριτήρια απόφασης παύουν να αναφέρονται στις διυποκειμενικές αξίες που συνέχουν τους θεσμούς, τότε μεταλλάσσονται αυτο-εξυπηρετικά, οι ταγοί τους ξεφτιλίζονται και οι θεσμοί εκφυλίζονται. Η «εξουσιαστική» Βουλή μετατρέπεται σε «μπου…λο» πρόσφορο για «αντιεξουσιαστική» πυρπόληση.

Κύκλος φαύλος, δυσώδης, πνιγηρός….

Χαρίδημος Τσούκας