Από το 1821 μέχρι το 2008 η χώρα μας περιήλθε σε κατάσταση αδυναμίας να εκπληρώσει τις δανει-ακές της υποχρεώσεις πέντε φορές. Αυτές συνέβησαν τα έτη 1826, 1843, 1860, 1893 και 1932. Σε όλες τις περιπτώσεις οι Reinhart, Rogoff (2009, 91-2, 96) τεκμηριώνουν ότι υποχρεωθήκαμε σε πα-ραχωρήσεις προς τους δανειστές μας που έφθαναν μέχρι και στην υποτέλεια στις «μεγάλες δυνάμεις». Κανονικά λοιπόν θα έπρεπε ως χώρα να έχουμε πλέον αποκτήσει τη σωφροσύνη να μη υποθη-κευτούμε ξανά στους δανειστές μας. Αλλά εκ του αποτελέσματος προκύπτει ότι αποδειχθήκαμε επιλήσμονες και επιπόλαιοι. Οπότε όλους τώρα μας απασχολεί τοερώτημα: Τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να ξανακερδίσουμε την ανεξαρτησία μας το συντομότερο δυνατό; Θα προσπαθήσω νατο απαντήσω, αφού προηγουμένως επικεντρώσω σε δύο θέματα που προηγούνται. Αυτά είναι να εξηγήσω, πρώτον, τι ακριβώς συνέβη, και, δεύτερον, γιατί φτάσαμε εδώ που βρισκόμαστε.

Πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα, έχουν τις ρίζες τους στις παρενέργειες των θεσμικών επιλογών και τις οικονομικές πολιτικές που υιοθετήθηκαν τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Τρία άτομα που επηρέασαν θεμελιακά τη διαμόρφωση των πολιτικών αυτών ήταν οι Ξ. Ζολώτας, Κ. Τσάτσος και Π. Παπαληγούρας, ενώ ένα τέταρτο, ο Α. Αγγελόπουλος, επέδρασε έμμεσα. Στη παρούσα εργασία, εξετάζουμε τις ιδέες και τις προτάσεις που διατύπωσαν, τις πολιτικές μέσα από τις οποίες τις προώθησαν, και τις αρνητικές συνέπειες που συνεπάγεται για την κοινωνία και την οικονομία το καθεστώς που διαμορφώθηκε, το οποίο είναι τύποις φιλελεύθερο αλλά ουσιαστικά περισσότερο σοσιαλιστικό. Γι΄ αυτό, η άποψή μας είναι ότι δεν θα βγούμε από το αδιέξοδο που αντιμετωπίζουμε, αν η «κεντροδεξιά» δεν απαρνηθεί πλήρως τις σοσιαλιστικές καταβολές του όποιου-φιλελευθερισμού (x-φιλελευθερισμού) επικαλείται, για να δικαιολογήσει τον κοινωνικό χαρακτήρα των δημόσιων επιλογών της.

Στη ζωή ισχύει ο χρυσός κανόνας ότι η πρόληψη κοστίζει γενικά λιγότερο από την θεραπεία. Αλλά η πρόληψη απαιτεί νοοτροπία συστηματικής πρόνοιας, μια ιδιότητα που δεν μας χαρακτηρίζει ούτε ως άτομα, ούτε ως κοινωνικό σύνολο. Θα αποφύγω να δώσω παραδείγματα, προκειμένου να επικεντρωθώ στο δημοσιονομικό πρόβλημα που μας καίει αυτή τη στιγμή. Δυστυχώς όλα όσα λέγαμε μερικοί τις τρεις τελευταίες δεκαετίες για τα ελλείμματα και το χρέος περιφρονήθηκαν και τώρα έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια δημοσιονομική κατάσταση εκτός ελέγχου, η οποία χειροτερεύει καθημερινά λόγω και της επιδεινούμενης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Προσωπικά έχω επιφυλάξεις αν αντιλαμβα-νόμαστε πως από το «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» καταλήξαμε στο «Η Ελλάδα ανήκει στους δανειστές της». Αλλά έστω και τούτη την ύστατη ώρα δεν αποκλείεται να μας έχουν μείνει αποθέματα δυνάμεων να αντιδράσουμε οικειοθελώς και να μην περιμένουμε να καταφθάσει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Γι’ αυτό επιθυμώ να καταθέσω τις ακόλουθες σκέψεις.

Για πάνω από τριάντα χρόνια με άρθρα μου στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο έχω αναδείξει τις μεγάλες παρενέργειες που ασκεί η ολιγοπωλιακή δύναμη που κατέχουν και διαχειρίζονται 3-4 μεγάλες τράπεζες στην χώρα μας. Οι παραινέσεις μου αντιμετωπίστηκαν με αδιαφορία. Μέσα από συγχωνεύσεις και εξαγορές υπουργοί των οικονομικών και ειδήμονες θεωρούσαν ότι θα διαμορφωνόταν ένα εύρωστο και ασφαλές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Δεν τους μέμφομαι γιατί οι ίδιες ιδέες και πολιτικές επικράτησαν από άκρου σε άκρον της υφηλίου. Αλλά ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση και δεν έχουμε πλέον ανάγκη αποδείξεων ότι αυτές οι ιδέες και οι συνακόλουθες πολιτικές ήταν λανθασμένες και πρέπει να τους καταλογιστεί το μεγαλύτερο ποσοστό της ευθύνης για τις δεινές επιπτώσεις που θα προκληθούν στην πραγματική οικονομία. Γι’ αυτό, υπό μορφή συμβολής στο δημόσιο διάλογο σκέφθηκα ότι ίσως είναι χρήσιμο να επανέλθω και να καταθέσω τις ακόλουθες σκέψεις. Όλοι ή σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι η κρίση ξεκίνησε και άρχισε να διαχέεται σε παγκόσμια κλίμακα από το χρηματοπιστωτικό σύστημα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ). Τα αίτια είναι πολλά, και αρκετά πάνε πολλά χρόνια πίσω. Ίσως και στην αρχή της προηγούμενης δεκαετίας. Αλλά επειδή άσκησαν τις επιδράσεις τους προοδευτικά δεν έγινε αντιληπτό πόσο επώδυνες θα γίνονταν όταν θα συσσωρεύονταν με το πέρασμα του χρόνου. Εξάλλου, ενόσω συνεχιζόταν η οικονομική ανάπτυξη και οι ξένοι επενδυτές ήταν διατεθειμένοι να χρηματοδοτούν τον σπάταλο τρόπο της ζωής των αμερικανών, δεν υπήρχαν κίνητρα στους φορείς της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής να παρέμβουν διορθωτικά. Συνεπώς, η αδιαφορία τους να δώσουν σημασία στις φωνές μερικών απομονωμένων οικονομολόγων που υπενθύμιζαν ότι η κατάσταση δεν μπορούσε να συνεχιστεί, ήταν κατανοητή.

Για λόγους που θα φανούν πιο κάτω θα αρχίσω με ένα περιστατικό το οποίο μου συνέβη πριν αρκετά χρόνια στην πόλη της Γενεύης της Ελβετίας. Ήταν φθινόπωρο και είχα προσκληθεί να πάρω μέρος και να παρουσιάσω μια επιστημονική εργασία στο ομώνυμο πανεπιστήμιο της πόλης. Όπως συμβαίνει συνήθως, στο πρόγραμμα του συνεδρίου προβλεπόταν ένα μικρό διάλυμα αμέσως μετά το μεσημεριανό γεύμα. Έτσι, τη δεύτερη ημέρα του συνεδρίου που υπήρχε λιακάδα, αλλά μαζί και τσουχτερό κρύο, αποφάσισα να επωφεληθώ και να κάνω ένα μικρό περίπατο. Βαδίζοντας έφθασα σε ένα πολυσύχναστο δρόμο στον οποίο η κίνηση των αυτοκινήτων ρυθμιζόταν από σηματοδότες. Στο πεζοδρόμιο υπήρχαν αρκετοί άνθρωποι οι οποίοι περίμεναν για να περάσουν στην απέναντι πλευρά. Αλλά ενώ τα δευτερόλεπτα περνούσαν, χωρίς να διέρχονται αυτοκίνητα προς τη μια η την άλλη κατεύθυνση, όλοι έμεναν στην θέση τους περιμένοντας να ανάψει το πράσινο. Για μένα αυτή η κατάσταση φαινόταν παράξενη. Όλοι έβλεπαν ότι δεν έρχονταν αυτοκίνητα από μακριά, και όμως κανένας δεν αποφάσιζε να διασχίσει το δρόμο ενόσω ο σηματοδότης έδειχνε κόκκινο. Από την άλλη μεριά εμένα με πίεζαν τα χρονικά περιθώρια και παράλληλα είχα την επιθυμία να δω όσο περισσότερο από την πόλη. Έτσι, ενστικτωδώς και χωρίς περίσκεψη, άρχισα να διασχίζω το δρόμο. Αλλά δεν είχα κάνει περισσότερα από τρία-τέσσερα βήματα και άκουσα πίσω μου να χτυπούν παλαμάκια και να μου φωνάζουν τη φράση «ντροπή σου». Τότε σταμάτησα και γύρισα πίσω στο πεζοδρόμιο προσπαθώντας με λόγια και με κινήσεις να απολογηθώ, αλλά χωρίς να έχω συνειδητοποιήσει τους λόγους για τους οποίους το έκανα.

Κάποιοι διατείνονται ότι η κρίση είναι συστημική και προκλήθηκε εξαιτίας της «απληστίας των καπιταλιστών». Λάθος. Η ανοιχτή κοινωνία και η ελεύθερη οικονομία είναι ατομοκεντρικά συστήματα τα οποία για την εξέλιξή τους βασίζονται στα ιδιωτικοοικονομικά κίνητρα των ανθρώπων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται βεβαίως και η απληστία. Αλλά όπως το νερό, η φωτιά, η πυρηνική ενέργεια και οι άλλες μεγάλες δυνάμεις της φύσης πρέπει να περιορίζονται για να αποφέρουν στους ανθρώπους τα οφέλη τους, έτσι και η δυνατότητα άσκησης απληστίας εκ μέρους των ατόμων πρέπει να περιορίζεται θεσμικά και ηθικά ώστε να λειτουργεί επωφελώς για το κοινωνικό σύνολο. Ισως τα εγκλήματα κατά της ζωής ή της υγείας να οφείλονται στην έλλειψη ηθικών κανόνων των ατόμων που τα διαπράττουν. Κανείς ωστόσο δεν διανοείται στο όνομα του περιορισμού της εγκληματικότητας να καταργηθούν τα ατομικά δικαιώματα και το κράτος να ελέγχει προληπτικά και εξονυχιστικά τη ζωή των πολιτών. Αν λοιπόν η οικονομική κρίση προκλήθηκε από υπερβολές στις οποίες οδηγήθηκαν οι τραπεζίτες και οι χρηματιστές στην προσπάθειά τους να συσσωρεύσουν κέρδη και πλούτο, η ευθύνη δεν βρίσκεται στη συμπεριφορά τους, αλλά στην αποτυχία των μηχανισμών που αποσκοπούν στην εξισορρόπηση αυτής της έμφυτης δύναμης των ανθρώπων ώστε να αποβαίνει επωφελής για όλους τους πολίτες.

Μερικές Ενδείξεις από την Ελλάδα1 ,2 Των Γεωργίου Κ. Μπήτρου3 και Αναστάσιου Δ. Καραγιάννη4 ,5 1. Εισαγωγή Τουλάχιστον από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 τα οικονομικά αποτελέσματα της μεγάλης πολυμετοχικής επιχείρησης, όπως ο ρυθμός εισαγωγής και διάχυσης καινοτομιών, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, η μείωση του κόστους μέσω οικονομιών κλίμακας, κλπ., άρχισαν να δείχνουν […]

του Γεωργίου Κ. Μπήτρου1 1. Εισαγωγή Για λόγους που θα γίνουν προφανείς στην συνέχεια της εισήγησής μου θεωρώ σκόπιμο να αρχίσω με την παράθεση και τεκμηρίωση τριών προτάσεων οι οποίες έχουν βαθιές ρίζες στα οικονομικά της ευημερίας και μπορούν να βοηθήσουν στις προσπάθειες που καταβάλλονται για τη διαμόρφωση μιας φιλελεύθερης περιβαλλοντικής πολιτικής. Πρόταση 1: Όλες […]

Σε άρθρο μου από κοινού με τον επίκουρο καθηγητή του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης του Οικονομικού πανεπιστημίου κ. Ευθύμιο Τσιώνα, το οποίο δημοσιεύθηκε το 2004 στο γνωστό Αγγλικό περιοδικό Oxford Bulletin of Economics and Statistics, συγκρίναμε την αποτελεσματικότητα ενός δείγματος έμμεσα δημόσιων επιχειρήσεων με ένα δείγμα ιδιωτικών επιχειρήσεων που λειτουργούσαν κατά την περίοδο 1979-1988 σε 9 κλάδους της Ελληνικής βιομηχανίας. Μεταξύ των άλλων αποτελεσμάτων βρήκαμε ότι η συνολική αναποτελεσματικότητα στην χρήση των οικονομικών πόρων για τις ιδιωτικές και για τις δημόσιες επιχειρήσεις ήταν 63.5 % και 102.2% αντίστοιχα. Έτσι καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι οι δημόσιες επιχειρήσεις σε σχέση με τις ιδιωτικές ήταν 61% περισσότερο αναποτελεσματικές. Συνεπώς θεμελιώσαμε την πρόταση ότι η δημόσια ιδιοκτησία και διαχείριση των οικονομικών πόρων, ακόμη και κάτω από καθεστώς προχωρημένου εγχώριου και διεθνούς ανταγωνισμού, οδηγεί εγγενώς σε σημαντική αναποτελεσματικότητα.

Η πρόταση αυτή ισχύει κατά μείζονα λόγο στον τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης, όπου ο ανταγωνισμός έχει αποκλειστεί με μια αναχρονιστική συνταγματική διάταξη. Επειδή η χώρα μας: α) δεν διαθέτει την πολυτέλεια της αναποτελεσματικότητας του δημόσιου μονοπωλίου στην ανώτατη εκπαίδευση• β) όλη η επιχειρηματολογία των υποστηρικτών του status quo βασίζεται σε ιδεοληψίες οι οποίες δεν αντέχουν σε κριτική από την σκοπιά της αρχής της γενικής σπανιότητας των πόρων, σύμφωνα με την οποία πρέπει να επιλέγονται εκείνες οι διαδικασίες οι οποίες αποδίδουν το καλύτερο αποτέλεσμα με το μικρότερο κόστος, και γ) όσο καθυστερεί η εισαγωγή ανταγωνισμού, η αναποτελεσματικότητα στην ανώτατη εκπαίδευση θα αυξάνεται, στο παρόν εξετάζω τα ακόλουθα. Πρώτο, παραθέτω τα κύρια επιχειρήματα που συνηγορούν κατά του δημόσιου μονοπωλίου στην ανώτατη εκπαίδευση. Δεύτερο, αναφέρομαι στα επιχειρήματα που συνηγορούν υπέρ του ανταγωνισμού, και τρίτο να προτείνω μερικές γενικές κατευθύνσεις για μια ουσιαστική μεταρρύθμιση ώστε η χώρα μας να αποκτήσει μια δυναμική ανώτατη εκπαίδευση ικανή να εξάγει τόσες εκπαιδευτικές υπηρεσίες ώστε να καταλάβει δεσπόζουσα θέση μεταξύ των εξαγωγικών κλάδων της Ελληνικής οικονομίας. Αλλά επειδή το εύρος των θεμάτων που καλύπτω είναι μεγάλο, η παρουσίαση είναι περιληπτική…