Η Ελλάδα βιώνει σήμερα μια πρωτοφανή εθνική αποτυχία, η οποία ανατρέπει ό,τι μέχρι τώρα θεωρούσαμε δεδομένο και αυτονόητο. Πρέπει όμως να είμαστε ειλικρινείς με τους εαυτούς μας: το κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό αδιέξοδο που ζούμε δεν είναι προϊόν ιστορικών συγκυριών, εξωτερικών παρεμβάσεων ή τυχαίων περιστάσεων. Είναι το αποτέλεσμα πολύχρονων πολιτικών επιλογών και μιας συλλογικής νοοτροπίας. Η διεθνής οικονομική συγκυρία απλώς επιτάχυνε την εκδήλωση της κρίσης. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι λοιπόν τώρα με μια δραματική κατάσταση, για την οποία η κύρια ευθύνη βρίσκεται στο εσωτερικό της χώρας. Ως εκ τούτου εμείς έχουμε το χρέος και τη δυνατότητα να την αντιμετωπίσουμε και να την ξεπεράσουμε.

Το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας δεν είναι πρόβλημα δυστυχώς αυτόνομο, στενά οικονομικό. Η σημερινή δημοσιονομική κατάσταση, η υπερτροφία του δημόσιου τομέα και η συνολική έλλειψη ανταγωνιστικότητας έχουν βαθιές ρίζες που μόνο μία σφαιρικά φιλελεύθερη πολιτική μπορεί να θεραπεύσει. Με μια ολόκληρη σειρά τομέων της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής να πάσχουν, η σημερινή κατάσταση της οικονομίας μπορεί να θεωρηθεί μια «παράπλευρη απώλεια» της ελληνικής πολιτικής και κοινωνίας. Το θεμελιώδες πρόβλημα είναι ένα. Θα το συνοψίσω: Πρόκειται, αφενός μεν για αδυναμία συγκρότησης, αφετέρου δε για αδυναμία εκμετάλλευσης. Η δεύτερη πηγάζει -όχι όμως ολοκληρωτικά- από την πρώτη. Και εξηγώ: Αδυναμία συγκρότησης: το ελληνικό κράτος υπέπεσε, από τη γέννησή του, σε δύο κεφαλαιώδη σφάλματα. Πρώτον: δεν κατάφερε ποτέ να απαλλαγεί από την οθωμανική «κληρονομιά». Οι διαπροσωπικές σχέσεις, η εξαπάτηση των αρχών, η διαφθορά και η έλλειψη εμπιστοσύνης προς το κράτος (φαινόμενα εν μέρει δικαιολογημένα υπό ξένη κατοχή) μεταφέρθηκαν αυτούσια στο νέο εθνικό κράτος.

Η επίσκεψη του κυρίου Ερντογάν ήταν πλούσια σε συμβολισμούς, κυρίως επικοινωνιακούς, αλλά μάλλον φτωχή στα θέματα ουσίας παρά τον ομολογουμένως εντυπωσιακό αριθμό συμφωνιών στα λεγόμενα θέματα «χαμηλής» πολιτικής. Η κοινή συνέντευξη Τύπου των δύο πρωθυπουργών μπορεί να μην αποτέλεσε ακριβώς δημόσια διαπραγμάτευση, όπως έσπευσαν να διαπιστώσουν κάποιοι αναλυτές, αλλά έδωσε και στις δύο πλευρές την ευκαιρία να επαναλάβουν λίγο- πολύ τις πάγιες θέσεις τους. Επιβεβαιώθηκε για άλλη μια φορά ότι η τουρκική εξωτερική πολιτική, όπως ασκείται από το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, θέτει την αρχή της αμοιβαιότητας στο επίκεντρο των εξωτερικών της σχέσεων, ακόμη και σε βάρος των αρχών του Διεθνούς Δικαίου, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Ετσι, δυστυχώς, η κυβέρνηση της γείτονος αναπαράγει το μοντέλο που θέλει τις μειονότητες «ομήρους», όχι γέφυρες φιλίας και ειρήνης.

H προσφυγή στον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης είναι γεγονός. H Eλλάδα έχει μπροστά της μια δύσκολη και σκληρή διαδικασία, τουλάχιστον τριετίας. H μεγάλη πρόκληση που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ως κοινωνία είναι μέσα σε αυτή την περίοδο αν θα καταφέρουμε να ξεκινήσουμε τη σταδιακή μείωση του χρέους, περιορίζοντας τις δημόσιες δαπάνες και ξεκινώντας μια καινούργια αναπτυξιακή διαδικασία. Κοιτάζοντας πίσω, αυτές τις ιστορικές στιγμές, βλέπουμε ότι το νεοελληνικό κράτος από της γεννήσεώς του –και ακόμη πιο πριν, από τα πρώτα επαναστατικά χρόνια– έκανε, με εξαίρεση ελάχιστες κυβερνήσεις (π.χ. Χαριλάου Τρικούπη, Ελευθερίου Βενιζέλου, Κωνσταντίνου Καραμανλή), οικονομική πολιτική με κριτήρια άσχετα προς την οικονομία. Η Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια έζησε ένα όργιο κακοδιαχείρισης, καθώς οι εθνικοί πόροι, αλλά και τα δάνεια, διοχετεύθηκαν –κατά μεγάλο μέρος– για την εξυπηρέτηση αλλότριων, ιδίως κομματικών, συμφερόντων. Στα «κομματικά συμφέροντα» εντάσσω και την, ιδίως από το 1981 και μετά, ψευδεπίγραφη άσκηση «κοινωνικής πολιτικής» η οποία, ενώ δεν έλυσε κανένα κοινωνικό πρόβλημα, διόγκωσε το κράτος και τις δαπάνες του και επέτεινε όλα αυτά τα φαινόμενα. Σήμερα, η Ελλάδα βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού, καθώς την τελευταία τριακονταετία όλα τα φαινόμενα κατασπατάλησης του δημοσίου χρήματος και άσκησης αλυσιτελούς οικονομικής πολιτικής επιτάθηκαν. Δεν είναι τυχαίο που η περίπτωσή μας περιγράφεται διεθνώς ως «ελληνική τραγωδία». Διότι τι άλλο παρά τραγωδία είναι το γεγονός ότι αυξήσαμε το χρέος μας στο 113% του ΑΕΠ χωρίς ούτε την οικονομία να καταστήσουμε ανταγωνιστική ούτε τα κοινωνικά προβλήματα να λύσουμε, ενώ κατασπαταλήσαμε και πεντακόσια δισεκατομμύρια ευρώ;