Ενώ ο ίδιος ο Ιησούς είναι σαφέστατος και προειδοποιεί και τους καλούς και τους κακούς πού θα καταλήξουν ανάλογα με τον τρόπο που θα συμπεριφερθούν στους συνανθρώπους τους, ταυτόχρονα προβλέπει ότι την ημέρα της κρίσης όλοι θα τον κοιτάνε με απορία. Ούτε οι δίκαιοι θα καταλαβαίνουν γιατί τους έχει εκ δεξιών ούτε οι «καταραμένοι» γιατί τους περιμένει το «πυρ το αιώνιον». Αλλά μετά τις δηλώσεις του Άνθιμου Θεσσαλονίκης δεν έχω πλέον καμία απορία. Απλά την περιέργεια να δω τον κ. Άνθιμο την ημέρα της κρίσης να εξηγεί στον Ιησού τι εννοούσε όταν έλεγε πως μαύρισε η Ομόνοια. Δεν ξέρω πόσο απασχολεί τον Αντώνη Σαμαρά η Ημέρα της Κρίσεως. Όχι και τόσο, αν κρίνω από την παρακάτω περικοπή από την επιστολή του στον Υπουργό Εσωτερικών.

Ο Αντώνης Σαμαράς ψηφίστηκε σχεδόν από 400.000 ανθρώπους, τους μισούς από όσους ψήφισαν για την εκλογή προέδρου στη Νέα Δημοκρατία. Η νίκη του δεν είναι απλώς πανηγυρική, αλλά σχεδόν συντριπτική. Οχι μόνο δεν θα χρειαστεί δεύτερος γύρος, αλλά η διαφορά με την συνυποψήφιά του ανέρχεται στο 11%. Πολύ δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να τον αμφισβητήσει πλέον μέσα στη Νέα Δημοκρατία, τουλάχιστον μέχρι τις προσεχείς δημοτικές εκλογές. Δεν έχασε όμως μόνο η Ντόρα Μπακογιάννη. Εχασαν εξίσου ολοκληρωτικά και οι φιλελεύθεροι που παραμένουν στη Ν. Δ. ή ήλπιζαν να επιστρέψουν σ’ αυτήν. Αν και μάλλον αποτελούν ένα είδος υπό εξαφάνιση, έζησαν σε χειμερία νάρκη κατά την περίοδο Καραμανλή και τώρα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, στήριξαν την Ντόρα Μπακογιάννη. Η ήττα τους είναι μεγαλύτερη από εκείνη της κ. Μπακογιάννη, αν δούμε ότι το «αντιφιλελεύθερο» μπλοκ στη Νέα Δημοκρατία (Σαμαράς & Ψωμιάδης) συγκέντρωσε σχεδόν 61%.

Yπάρχουν κάποιοι που εκπλήσσονται κάθε φορά με τους οικονομικούς κύκλους. Αντιμετωπίζουν την ύφεση, την ανεργία, την κατάρρευση οικονομικών γιγάντων, σαν να μην έχει ξανασυμβεί ποτέ. Επειδή δεν πιστεύω ότι είναι τόσο ανιστόρητοι ή τόσο αφελείς, υποθέτω ότι η υποκριτική έκπληξη οφείλεται στο ότι, για οποιονδήποτε λόγο, αναζητούν το πρωτοφανές εκεί όπου δεν υπάρχουν παρά μόνο βαρετές κανονικότητες. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει με τον πολιτικό κύκλο. Τα δύο μεγάλα κόμματα εναλλάσσονται στην εξουσία και αυτή η εναλλαγή είναι τόσο αναμενόμενη που αναρωτιέται κανείς αν υπάρχει καν μια αιτιακή σύνδεση μεταξύ της ταχύτητας εναλλαγής και της ποιότητας διακυβέρνησης/αντιπολίτευσης. Στην Ελλάδα, αυτή η σχέση είναι δύσκολο να εξεταστεί, καθώς η ποιότητα και της κυβερνητικής πολιτικής και της αντιπολιτευτικής τακτικής είναι σταθερά πολύ χαμηλή. Δεν υπάρχει λοιπόν κανένας λόγος να αναρωτιόμαστε γιατί η Ν.Δ. συνετρίβη όταν η Κεντροδεξιά κερδίζει τις εκλογές στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ηταν σχεδόν βέβαιο ότι ο ελληνικός λαός, που δεν δίστασε να στείλει στα σπίτια τους τον Χαρίλαο Τρικούπη, τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, δεν θα έκανε τώρα την εξαίρεση.

Είχα κατορθώσει να το αποφύγω, όχι και τόσο εύκολα είναι αλήθεια: δεν είχα ακούσει ούτε μια προεκλογική συζήτηση. Έτσι κι αλλιώς δεν βλέπω πλέον ποτέ τηλεόραση και δεν έχω ραδιόφωνο. Καθώς θα έλειπα και αρκετές ημέρες στο εξωτερικό, αντιμετώπιζα με αισιοδοξία το μέλλον. Θα έφτανε η 4η Οκτωβρίου κι εγώ θα παρέμενα «καθαρός». Όπως όμως δεν μπορείς να αποφύγεις το παθητικό κάπνισμα, φαίνεται πως δεν μπορείς να αποφύγεις και την παθητική ακρόαση πολιτικών συζητήσεων. Στο ταξί για το αεροδρόμιο υποχρεώθηκα να υποστώ για 30 ακριβώς λεπτά δύο κυρίες, εκπροσώπους των δύο μεγάλων κομμάτων, να αγωνίζονται να μας πείσουν για το πόσο σοφοί, συνετοί, οραματιστές, ιδιοφυείς και βέβαια μεγάλοι ηγέτες είναι ο Κώστας Καραμανλής και ο Γιώργος Παπανδρέου. Στο ενδιάμεσο επιχειρούσαν να εξηγήσουν γιατί το πρόγραμμά τους είναι το καλύτερο και να απαντήσουν η μία στις κατηγορίες της άλλης.

Ο νεοφιλελευθερισμός είναι, υποτίθεται, μία ακραία φιλελεύθερη ιδεολογία που έχει σαν στόχο (για τους φίλους του) την πλήρη απελευθέρωση της αγοράς και της κοινωνίας από την κρατική παρέμβαση ή (για τους εχθρούς του) την πλήρη κυριαρχία της αγοράς και των συμφερόντων των πολυεθνικών εταιριών, που ανασκουμπώθηκαν για να πάρουν πίσω όσα προνόμια έχασαν κατά τη διάρκεια του μεταπολεμικού κεϋνσιανού consensus. Υποτίθεται επίσης ότι η ιδεολογία αυτή κυριαρχεί πλέον παγκοσμίως, έχοντας ως κύρια ερείσματα τον παγκόσμιο καπιταλισμό και τις Η.Π.Α., αλλά και αρκετούς σοσιαλδημοκράτες Ευρωπαίους πολιτικούς με χαρακτηριστικότερο εκπρόσωπο τον Tony Blair. Θεωρήθηκε λοιπόν ότι ο νεοφιλελευθερισμός αντικατέστησε τον κλασσικό φιλελευθερισμό, είναι σαφώς περισσότερο δογματικός και χαρακτηρίζεται από άκρατο οικονομισμό και άκαρδο ρεαλισμό. Ήταν λοιπόν αναμενόμενο να θεωρηθεί η επίσημη ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης. Άλλωστε, πολλοί θα υποστήριζαν ότι το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης ήρθε σαν αποτέλεσμα της ιδεολογικής κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού, τουλάχιστον στις τάξεις των οικονομικών ελίτ.

Από την είσοδο της ΑΣΟΕΕ έλειπαν αυτοί που μοιράζουν συνήθως τα φυλλάδια στην πύλη. Ερημιά στις σκάλες. Πίσω από την είσοδο σε ένα μεγάλο τραπέζι δύο συμπαθητικοί νεαροί που έτρωγαν πίτσα διέκοψαν το φαγητό τους για να μας εξηγήσουν πολύ ευγενικά ότι το κτίριο βρισκόταν υπό κατάληψη. Μας διαβεβαίωσαν όμως ότι τη Δευτέρα θα συνεχίζονταν τα μαθήματα κανονικά. Αισθάνεσαι πάντα αμήχανα όταν διακόπτεις κάποιον την ώρα του φαγητού, έτσι αφού ευχαριστήσαμε φύγαμε βιαστικά. Ήταν το μεσημέρι της Παρασκευής 5 Δεκεμβρίου. Την άλλη ημέρα ένα 15χρονο παιδί πέφτει νεκρό από σφαίρα αστυνομικού. Μερικές ώρες μετά ένα κατάστημα σε κεντρικό δρόμο της Θεσσαλονίκης πυρπολείται και λεηλατείται. Αυτοί που το έκαψαν και το λεηλάτησαν θα πρέπει να δυσκολεύτηκαν να επιλέξουν πού θα παρακολουθούσαν τις ειδήσεις που περιέγραφαν τα κατορθώματά τους. Θα μπορούσαν βέβαια να πάνε στην κατάληψη της Νομικής του Α.Π.Θ. αλλά οι συνάδελφοί τους είχαν φροντίσει να καταστρέψουν τα πάντα, συμπεριλαμβανομένων και των άνετων καθισμάτων. Μάλλον οι περισσότεροι θα προτίμησαν τις τηλεοράσεις των σπιτιών τους. Το σίγουρο είναι ότι όπου και να κατέληξαν μάλλον κι αυτοί πίτσες θα παρήγγειλαν για να απολαύσουν καλύτερα το θέαμα. Τι συνδέει αυτά τα γεγονότα; Αν απαντήσετε ότι αποτελούν όλα συμπτώματα μιας ευρύτερης «κοινωνικής εξέγερσης» που οφείλεται σε μια σειρά κοινωνικο-οικονομικών αιτίων τα οποία είστε πανέτοιμος να αναλύσετε, τότε έχετε σίγουρα μια θέση στα τηλεοπτικά πάνελ. Εάν αρκείσθε στα συνθήματα, προσπαθήστε να βρείτε ένα καλό επαναστατικό status για το Facebook. Εάν όμως κάτι δεν σας πάει καλά, κάτι δεν στέκει, κάτι σας ενοχλεί, διαβάστε παρακάτω και ίσως συμφωνήσετε μαζί μας.

Το δίκαιο και τα οικονομικά είναι δύο επιστήμες με μεγάλες διαφορές μεταξύ τους. Η σημαντικότερη από αυτές τις διαφορές είναι το αντικείμενό τους. Τα οικονομικά είναι μια εμπειρική επιστήμη. Μελετά ατομικές συμπεριφορές αλλά και κοινωνικά φαινόμενα. Η νομική είναι μια δεοντολογική επιστήμη. Το αντικείμενό της είναι οι κανόνες δικαίου, μια σειρά από «πρέπει». Στόχος του δικαίου είναι η ρύθμιση της κοινωνικής ζωής, ενώ των οικονομικών η περιγραφή της. Παρά τις διαφορές αυτές, μεγάλοι οικονομολόγοι, φιλόσοφοι και κοινωνικοί επιστήμονες ασχολήθηκαν στο έργο τους με τον οικονομικό ρόλο των θεσμών και ιδιαίτερα του δικαίου αλλά και με την επιρροή της οικονομίας στην εξέλιξη των θεσμών. Από τον Adam Smith μέχρι τον Karl Marx και τον Max Weber, η διαπλοκή δικαίου και οικονομίας ήταν προφανής. Όμως παρά τις ενδιαφέρουσες και πάντα επίκαιρες ιδέες τους κανείς από αυτούς δεν μπόρεσε να προσφέρει μια πειστική θεωρία που να συνδέει τις δύο επιστήμες. Αντιμετώπιζαν την οικονομία αλλά και το δίκαιο ως κοινωνικά φαινόμενα που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, χωρίς όμως να μπορέσουν να προχωρήσουν πέραν μιας (όχι πάντα τόσο πειστικής) περιγραφής.

Γιατί το δικαίωμα που διεκδικούν τα ομόφυλα ζευγάρια στην Ελλάδα δεν είναι ένα επίδομα ή μια φοροαπαλλαγή. Ζητούν να τα αντιμετωπίζει ο νόμος με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζει τα ετερόφυλα ζευγάρια. Ζητούν να αναγνωρίσει τη σχέση τους το ελληνικό κράτος. Δεν ξέρω γιατί είναι τόσο σημαντικό να αναγνωρίσει ένα κράτος μία προσωπική σχέση που βασίζεται στην αγάπη και στην αφοσίωση. Υπάρχουν βέβαια σημαντικές έννομες συνέπειες σ’ αυτή την αναγνώριση και πολλές από αυτές είναι και οικονομικής φύσης. Αυτές θα μπορούσαν να καλυφθούν με ένα απλό σύμφωνο συμβίωσης. Όμως αυτό, προφανώς, δεν είναι αρκετό και ο λόγος είναι απλός: καθιστά τις σχέσεις μεταξύ των ομόφυλων ζευγαριών σχέσεις δεύτερης κατηγορίας. Ο νόμος σηματοδοτεί στην κοινωνία το ίδιο μείγμα φιλελεύθερης αυτοϊκανοποίησης με λανθάνοντα ρατσισμό που κρύβει η φράση «έχω κι εγώ φίλους που είναι ομοφυλόφιλοι και τους εκτιμώ πολύ»: Έχουμε και στην Ελλάδα ομοφυλόφιλους και με το σύμφωνο συμβίωσης θα κάνουμε το φιλελεύθερό μας καθήκον.

Το Πανεπιστήμιο δεν πρέπει να κλείνει ποτέ και για κανέναν λόγο. Ιδίως μάλιστα δεν πρέπει να κλείνει για συνδικαλιστικούς λόγους, για λόγους διαμαρτυρίας ή για να εκβιαστεί η ελληνική κοινωνία, το κράτος ή οι φοιτητές. Τι θα κερδίσουμε αν το κλείσουμε για 1-2 ημέρες «ως ένδειξη διαμαρτυρίας»; Θα το σεβαστούν περισσότερο αυτοί που δεν το σέβονται όταν είναι ανοικτό; Όχι βέβαια. Αδυνατώ να καταλάβω τι ακριβώς θα πετύχουμε. Ποιος θα συγκινηθεί και με ποιον τρόπο θα βοηθήσει; Αντίθετα ξέρω σε ποιον θα κάνουμε κακό. Στους φοιτητές. Σε όλη αυτή την πικρή ιστορία του εξευτελισμού του δημόσιου πανεπιστημίου πρωταγωνιστεί το ελληνικό κράτος και οι πανεπιστημιακοί. Η συμμετοχή των φοιτητών στην καταβαράθρωσή του είναι αμελητέα – αλλά και αυτή συνδέεται απόλυτα με τα κόμματα που κάποιοι από αυτούς (εξ)υπηρετούν.

(και τρία ακόμη δυσάρεστα ερωτήματα) του Αριστείδη Χατζή1 ,2 Η Ιστορία δεν είναι θρησκεία. Ο ιστορικός δεν δέχεται κανένα δόγμα, δεν σέβεται καμία απαγόρευση, δεν γνωρίζει ταμπού. Μπορεί κιόλας να ενοχλεί. Πιερ Βιντάλ-Νακέ Η συζήτηση και οι αντιδράσεις που προκάλεσε το βιβλίο της 6ης δημοτικού εξέπληξε πολλούς, αλλά μάλλον αδικαιολόγητα. Οι περισσότεροι φαίνεται να εντυπωσιάστηκαν […]

του Αριστείδη Χατζή1 Την περασμένη Δευτέρα δημοσιεύθηκε στα ΝΕΑ δημοσκόπηση για τις φωτιές και τα αυθαίρετα, η οποία διεξήχθη αμέσως μετά τις μεγάλες πυρκαγιές και εξέφρασε την εύλογη αγανάκτηση των πολιτών. Το 88% των ερωτηθέντων πιστεύει πως τις φωτιές τις έβαλαν οι “οικοπεδοφάγοι”, οι οποίοι πρέπει να τιμωρηθούν με τη μέγιστη των ποινών (αν είναι […]

του Αριστείδη Χατζή1 Εάν δεν πιστεύουμε στην ελευθερία της έκφρασης αυτών που απεχθανόμαστε, δεν την πιστεύουμε για κανέναν. Noam Chomsky Σε παλαιότερο κείμενό μου στο Cogito έχω υποστηρίξει το πόσο μάταιη και αδιέξοδη είναι η προσπάθεια εξαγωγής της δημοκρατίας. Στην καλύτερη περίπτωση οδηγεί σε μια άγαρμπη μεταφορά μιας λειψής δημοκρατικής πρόσοψης που με πρόσχημα την […]

του Αριστείδη Ν. Χατζή* Πριν από πέντε εβδομάδες ο Τσο Σεούνγκ-Χούι επισκέφτηκε ένα κατάστημα πώλησης όπλων στο Ροανόκι της Βιρτζίνια για να αγοράσει ένα περίστροφο και ένα κουτί με σφαίρες. Πλήρωσε $571. Μ’ αυτό το περίστροφο και μ’ ένα ακόμη που αγόρασε φθηνότερα στο Internet σκότωσε στην πανεπιστημιούπολη του Virginia Tech 32 άτομα πριν αυτοκτονήσει. […]

Του Αριστείδη Ν. Χατζή* This was our paradox: no course of action could be determined by a rule, because every course of action can be made out to accord with the rule. Ludwig Wittgenstein, Philosophical Investigations §201 Κατά τη διάρκεια της τελευταίας αναθεώρησης του Συντάγματος ένα από τα ζητήματα που προκάλεσαν πολλές συζητήσεις ήταν και […]

Του Αριστείδη Ν. Χατζή* “Σχεδόν τα μισά απ’ όσα έμαθα, τα έμαθα από τους συμφοιτητές μου. Ζούσαμε μαζί, συζητούσαμε με πάθος και ειλικρίνεια που δεν θα άντεχε κανείς καθηγητής μας, ούτε κι ο πιο ανεκτικός.” George Stigler Οπως οι ήρωες της Nora Ephron (ο Χάρι και η Σάλι), ο Μίλτον και η Ρόουζ Φρίντμαν γνωρίστηκαν […]

Tων Αλεξάνδρα Μαγκούτη & Αριστείδη Χατζή* Altruism itself depends on a recognition of the reality of other persons, and on the equivalent capacity to regard oneself as merely one individual among many. Thomas Nagel 1 Thus every Part was full of Vice, Yet the whole Mass a Paradice Bernard Mandeville 2 Στην περίφημη παραβολή του […]

Του Αριστείδη Ν. Χατζή* Ο Θοδωρής Πελαγίδης και ο Μιχάλης Μητσόπουλος είναι δύο νέοι αλλά χαλκέντεροι οικονομολόγοι. Τις αναλύσεις τους για την ελληνική (και όχι μόνο) οικονομία μπορεί κανείς να τις διαβάσει στην αρθρογραφία τους σε ελληνικές εφημερίδες αλλά και τις δημοσιεύσεις τους σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Στον παρόντα τόμο μας προσφέρουν μία ιδιαίτερα πρωτότυπη […]

Του Αριστείδη Χατζή “Η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών είναι να επιδιώκει και να υποστηρίζει την ανάπτυξη δημοκρατικών κινημάτων και θεσμών σε κάθε έθνος και πολιτισμό, με απώτερο στόχο να εξαλείψει την τυραννία απ’ τον κόσμο.” George W. Bush, Jr. (2nd inaugural address, 2005) “Καθώς το δικαίωμα κάθε νοήμονος είδους να ζει σύμφωνα με τη φυσιολογική […]

The only purpose for which power can be rightfully exercised over any member of a civilized community, against his will, is to prevent harm to others John Stuart Mill 1 The burden of proof is on the shoulders of whomever advocates legal coercion. Joel Feinberg 2 Από το σχολείο ήδη μαθαίνουμε πως η ελευθερία μας […]

Όταν ο Francis Fukuyama δημοσίευσε το άρθρο του για το τέλος της ιστορίας στο περιοδικό National Interest το καλοκαίρι του 1989 και αργότερα το ανέπτυξε στο ομώνυμο βιβλίο του, πολλοί από αυτούς που του άσκησαν σκληρή κριτική μίλησαν απαξιωτικά για την υπεραισιόδοξη «φιλελεύθερη θριαμβολογία» του (liberal triumphalism). Δεν χρειάστηκε να φτάσουμε δέκα χρόνια μετά στην […]

Δεν υπάρχει ίσως περισσότερο ταλαιπωρημένη λέξη στο πολιτικό λεξιλόγιο από τον Φιλελευθερισμό. Ακόμα και με τη Δημοκρατία έχουμε καταλήξει αν όχι σε έναν κοινά αποδεκτό ορισμό, τουλάχιστον σε μια κοινή ιδέα για το περιεχόμενο του όρου. Αλλά κι εκεί ο φιλελευθερισμός περιπλέκει τα πράγματα, διότι η συνταγματική δημοκρατία «δυτικού τύπου» ονομάζεται και φιλελεύθερη (constitutional/liberal democracy). Στο σύντομο αυτό κείμενο θα παρουσιάσουμε συνοπτικά την περιπέτεια της λέξης «φιλελευθερισμός» (liberalism) στον αγγλοσαξονικό χώρο και ιδιαίτερα στις Η.Π.Α. του 20ου αιώνα, εφόσον το μεγαλύτερο μέρος της σχετικής συζήτησης διεξήχθη εκεί.