Ελευθερία και αποκέντρωση στην εκπαίδευση

Δεκ 8th, 2010 | | Κατηγορία: Παιδεία | Email This Post Email This Post | Print This Post Print This Post |

Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, η ιδέα των κουπονιών εκπαίδευσης (education vouchers) απασχολούσε μόνο ένα μικρό κύκλο της φιλελεύθερης διανόησης. Με την πρόταση όμως της υπουργού Παιδείας για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, καθώς και με την ιδρυτική διακήρυξη του κόμματος της κ. Μπακογιάννη, τα κουπόνια εκπαίδευσης φαίνεται να απασχολούν πλέον και την κεντρική πολιτική σκηνή.

Πολύ συχνά, τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος χρησιμοποιούν τον όρο ‘νεοφιλελεύθερη’ για να χαρακτηρίσουν κάθε πολιτική που δεν είναι συμβατή με τον αφελή συντηρητισμό τους. Είναι μάλλον αναπόφευκτο ότι και τα κουπόνια εκπαίδευσης θα έχουν την ίδια τύχη. Μόνο που ετούτη τη φορά θα έχουν δίκιο.

Το ζητούμενο ήταν να συνδυαστεί το φιλελεύθερο αίτημα για περισσότερη αποκέντρωση και μεγαλύτερη ελευθερία επιλογής, με τη σοσιαλδημοκρατική αντίληψη περί ισότητας των ευκαιριών και στήριξης των μαθητών που προέρχονται από οικογένειες χαμηλότερων εισοδημάτων. Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, η λύση ήρθε από τον ‘νεοφιλελεύθερο’ Milton Friedman το 1955 – μια λύση που βασίζεται σε μια ιδέα του αμερικάνου επαναστάτη Thomas Paine και εφαρμόζεται πλέον με τοπικές παραλλαγές (μεταξύ άλλων) στην ‘σοσιαλδημοκρατική’ Σουηδία, την Ολλανδία, τη Χιλή, τη Νέα Ζηλανδία.

Το σύστημα των ‘κουπονιών εκπαίδευσης’ βρίσκεται στον κοινό τόπο ανάμεσα στο φιλελευθερισμό και τη σοσιαλδημοκρατία. Οι μαθητές δεν κατατάσσονται σε σχολεία ανάλογα με τη διεύθυνση κατοικίας τους και τα σχολεία παύουν πλέον να χρηματοδοτούνται άμεσα από το κράτος. Αντί αυτού, κάθε γονέας λαμβάνει από το κράτος ένα ‘κουπόνι εκπαίδευσης’ που αντιστοιχεί σε κάποιο χρηματικό ποσό (ανάλογο με αυτό που ξοδεύει σήμερα το κράτος ανά μαθητή) και τα σχολεία είναι πλέον ελεύθερα να ζητήσουν δίδακτρα. Ο γονέας είναι απόλυτα ελεύθερος να επιλέξει το σχολείο που θα φοιτήσει το παιδί του και ‘πληρώνει’ το σχολείο της επιλογής του με το κουπόνι που έχει στη διάθεσή του. Κάθε σχολείο επιστρέφει τότε το κουπόνι στην αντίστοιχη κρατική υπηρεσία και λαμβάνει το χρηματικό ποσό που του αντιστοιχεί.

Κι ενώ το σύστημα αυτό δεν αυξάνει τις δημόσιες δαπάνες, συνοδεύεται από πραγματικά οφέλη για τους μαθητές και τους γονείς τους. Η πλήρης αποκέντρωση που προωθείται με την εφαρμογή του, δίνει τη δυνατότητα στους γονείς των μαθητών να έχουν πραγματικό ρόλο στην εκπαίδευση των παιδιών τους, πράγμα που, όπως δείχνουν οι περισσότερες μελέτες, είναι συνδεδεμένο με βελτίωση των επιδόσεων των μαθητών. Ο ανταγωνισμός θα οδηγήσει σε αυξημένη ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών από πλευράς σχολείων, μεγαλύτερη ικανοποίηση από πλευράς πελατών-μαθητών και χαμηλότερο κόστος σπουδών. Η αποκέντρωση κι ο ανταγωνισμός τείνουν να έχουνε καλύτερα αποτελέσματα από τα μονοπώλια. Τα σχολεία και οι δάσκαλοί τους θα έχουν στόχο την ικανοποίηση των πελατών τους, τους γονείς και τα παιδιά τους, και όχι την ικανοποίηση των απαιτήσεων της κεντρικής γραφειοκρατίας.

Η αποκέντρωση και η απελευθέρωση της εκπαίδευσης από την κρατική γραφειοκρατία είναι κεντρικό αίτημα φιλελεύθερων και σοσιαλδημοκρατών και πρέπει, με ταχύτατους ρυθμούς, να υλοποιηθεί. Για τους ίδιους ακριβώς λόγους που κανείς θέλει το διαχωρισμό εκκλησίας και κράτους, θα πρέπει να ζητά και το διαχωρισμό παιδείας και κράτους

Το σύστημα των κουπονιών δεν είναι μόνο πιο αποδοτικό, αλλά και πιο δίκαιο. Ανοίγει τις πόρτες των καλών ιδιωτικών και δημόσιων σχολείων ακόμα και στις οικογένειες εκείνες που σήμερα έχουν μηδενική πρόσβαση σ’ αυτά, είτε γιατί η διεύθυνσή τους αντιστοιχεί σε σχολεία χαμηλού επιπέδου, είτε γιατί ο οικογενειακός προϋπολογισμός τους δεν το επιτρέπει. Οι πολιτισμικές, εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες δε θα είναι πλέον αναγκασμένες να υποβάλουν τα παιδιά τους στη δοκιμασία της κατήχησης που σήμερα επιβάλει η κεντρική εξουσία. Κι ας μην ξεχνάμε ότι θα απάλλασσε τους γονείς που ήδη στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά σχολεία από το βάρος του διπλού κόστους.

Για να φέρει όμως πραγματικά αποτελέσματα ένα τέτοιο αποκεντρωμένο σύστημα, πρέπει να καλύπτει ορισμένες προϋποθέσεις. Τα κουπόνια πρέπει να είναι διαθέσιμα σε όλους τους μαθητές που δικαιούνται (ή υποχρεώνονται) σήμερα να φοιτούν στα δημόσια σχολεία. Το χρηματικό ποσό που τους αντιστοιχεί πρέπει να είναι αρκετό για να καλύψει μια υψηλής ποιότητας εκπαίδευση. Η πολιτεία πρέπει να αποσυρθεί πλήρως από την κατάρτιση του προγράμματος σπουδών που ακολουθεί το κάθε σχολείο. Να περιορίσει το ρόλο της στον καθορισμό των γενικών στόχων που θα πρέπει να καλύπτουν τα προγράμματα αυτά, στην αξιολόγησή τους και στην ενημέρωση των γονιών για τις διαθέσιμες επιλογές.

Υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν ότι τα δημόσια σχολεία θα υποφέρουν και δε θα καταφέρουν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις ενός τέτοιου συστήματος. Δεν είναι ομολογουμένως καθόλου απίθανο ότι κάποια από αυτά τα σχολεία να κλείσουν και είναι βέβαιο ότι τα συνδικάτα των δασκάλων, τον πρώτο καιρό τουλάχιστο, θα αντιδράσουν έντονα σε κάθε προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. Φαινόμενα που σίγουρα όμως θα είναι πρόσκαιρα. Η πλειονότητα των σχολείων θα προσαρμοστεί στις καινούριες συνθήκες, βελτιώνοντας τις επιδόσεις της, και οι δάσκαλοι θα αρχίσουν να απολαμβάνουν την ελευθερία τους να καθορίζουν αυτοί, και όχι οι κυβερνητικοί γραφειοκράτες, το πως θα κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους, προς όφελος δικό τους και των μαθητών τους.

Η αποκέντρωση και η απελευθέρωση της εκπαίδευσης από την κρατική γραφειοκρατία είναι κεντρικό αίτημα φιλελεύθερων και σοσιαλδημοκρατών και πρέπει, με ταχύτατους ρυθμούς, να υλοποιηθεί. Για τους ίδιους ακριβώς λόγους που κανείς θέλει το διαχωρισμό εκκλησίας και κράτους, θα πρέπει να ζητά και το διαχωρισμό παιδείας και κράτους. Δεν έχει άλλωστε νόημα να αγωνίζεται κανείς για την απελευθέρωση της αγοράς και να επιτρέπει στο κράτος τον πλήρη έλεγχο της παιδείας.

Γιώργος Σαρηγιαννίδης