Η πολιτική οικονομία της λαιμαργίας
Δεκ 4th, 2006 | Τάκης Μίχας| Κατηγορία: Γενικά, Επιστήμες, Φιλελευθερισμός |
Email This Post
|
Print This Post
|
Του Τάκη Μίχα*
Υπάρχουν δυο τάσεις στον σύγχρονο φιλελευθερισμό όσον αφορά την εικόνα που επικρατεί για τον άνθρωπο.
Η πρώτη, ας την ονομάσουμε “συντηρητική”, βλέπει τον άνθρωπο ως ένα ον που ακολουθεί κανόνες. Η άποψη αυτή ταυτίζεται κυρίως με τον Friedrich Hayek.
Η δεύτερη,ας την ονομάσουμε “νεοφιλελεύθερη”, βλέπει τον άνθρωπο ως ένα ορθολογισμενο ον το οποιο μεγιστοποιεί την οφελιμοτητα του. Η άποψη αυτή ταυτίζεται με τον Gary Becker, τον Milton Friedman κ.α.
Για την πρώτη άποψη ο ορθολογισμός-στον βαθμό στον οποίο υπάρχει-εντοπίζεται στο επίπεδο των συνεπειών του κανόνα ενώ στην δεύτερη στο επίπεδο του πλαισίου και των αποτελεσμάτων των ατομικών επιλογών.
Οι σύγχρονες εξελίξεις στον χώρο της εξελικτικής βιολογίας τείνουν να ενισχύσουν την πρώτη άποψη. Όλες οι σημαντικές “επιλογές” του ατόμου-από την επιλογή ερωτικού συντρόφου μέχρι τις στρατηγικές κοινωνικής ανόδου -ακολουθούν τις οδηγίες ενός λογισμικού του εγκεφάλου μας το οποίο διαμορφώθηκε στα εκατοντάδες χιλιάδες έτη της ανθρώπινης εξέλιξης.
Όμως πολλές φορές οι κανόνες αυτοί που ήσαν “ορθολογικοί” δηλαδή λειτουργικοί σε ένα παλαιότερο περιβάλλον δεν είναι λειτουργικοί σήμερα. Και το πιο ενδιαφέρον σημείο είναι ότι εξακολουθούμε να τους ακολουθούμε σε μεγάλο βαθμό παρά το γεγονός της δυσλειτουργικότητάς τους.
Ας πάρουμε το θέμα της λαιμαργίας, ένα ιδιαίτερα επίκαιρο πρόβλημα στα πλαίσια της συζήτησης για το πρόβλημα της παχυσαρκίας των σύγχρονων κοινωνιών.Τα Χριστούγεννα, που σε λίγο καιρό θα είναι μαζί μας, αντιπροσωπεύουν μια ακόμα δοκιμασία για τον αυτοέλεγχό μας όσον αφορά τις ποσότητες του φαγητού που θα καταναλώσουμε. Θα πάρουμε την επιπλέον μερίδα γαλοπούλα στο χριστουγεννιάτικο γεύμα; Θα σερβιριστούμε μια ακόμη μερίδα γέμισης; Με άλλα λόγια θα φάμε για μια ακόμη φορά «του σκασμού» προτού πάρουμε την ηρωική απόφαση να σηκωθούμε από το τραπέζι;
Δυστυχώς η απάντηση σε όλα τα προαναφερθέντα ερωτήματα είναι ναι. Για μια ακόμη φορά οι περισσότεροι από εμάς θα ξεχάσουμε όλα όσα υποσχεθήκαμε στους εαυτούς μας για την ανάγκη να προσέξουμε τη δίαιτά μας και να ρίξουμε αυτά τα έξτρα κιλά που μας ταλαιπωρούν.
Όμως η διάθεσή μας να φάμε μέχρι εκεί που δεν παίρνει άλλο και η ταυτόχρονη αδυναμία μας να ελέγξουμε την όρεξη μας δεν αποτελούν προσωπικές ιδιαιτερότητες αλλά αντανακλούν ολόκληρη την ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης. Κάθε άνθρωπος είναι ένα ζωντανό αρχείο που κουβαλάει στην ανατομική του διάπλαση και στις συνήθειες την ιστορία εκατοντάδων χιλιάδων ετών επιτυχημένων προσαρμογών στο περιβάλλον που επέτρεψαν στους προγόνους του να επιβιώσουν και να αναπαράγουν το γενετικό τους υλικό. Η λαιμαργία και η τάση μας να τρώμε μέχρι του σκασμού αποτελεί μέρος της εξελικτικής ιστορίας.
Ας πάμε διακόσια πενήντα χιλιάδες χρόνια πίσω, τότε που οι πρόγονοί μας Homo Sapiens ζούσαν στη σαβάνα της Αφρικής και τρέφονταν κυρίως από το κυνήγι και τη συλλογή καρπών. Από το πρωί που θα ξυπνούσαν μέχρι το βράδυ που θα έπεφταν για ύπνο, δύο ήταν οι μεγαλύτερες έγνοιες τους. Πώς θα βρουν τροφή και πώς θα αποφύγουν όλους τους θανάσιμους κινδύνους που ελλόχευαν σε κάθε βήμα τους.
Όσον αφορά την τροφή οι πρόγονοί μας αντιμετώπιζαν ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα το οποίο οι περισσότεροι από εμάς δεν αντιμετωπίζουμε σήμερα: Τη διατροφική αβεβαιότητα. Δεν μπορούσαν να προβλέψουν τις μελλοντικές πηγές τροφής τους. Σήμερα οι κυνηγοί μπορεί να σκότωναν ένα μεγάλο θήραμα το οποίο θα έφτανε για όλη την ομάδα. Όμως δεν ήταν καθόλου σίγουρο ότι αύριο ή τη μεθεπόμενη θα είχαν την ίδια επιτυχία στο κυνήγι τους. Θα μπορούσε να περάσει μια εβδομάδα προτού σκοτώσουν ένα άλλο θήραμα. Επιπλέον όσο δεν έβρισκαν τροφή, τόσο μειώνονταν οι δυνάμεις τους με αποτέλεσμα να γίνεται ακόμα πιο δύσκολο να βρουν τροφή. Ούτε είχαν τις δυνατότητες τότε να συντηρήσουν το κρέας, αυτή την πολύτιμη πηγή πρωτεΐνης. Άρα η λογική στρατηγική επιβίωσης από τη σκοπιά τους ήταν να φάνε «μέχρι σκασμού» ελπίζοντας ότι θα επιβίωναν μέχρι το επόμενο γεύμα τους το οποίο ήταν άγνωστο πότε θα εμφανιζόταν. Εδώ λοιπόν, στις στρατηγικές που επέτρεψαν στους προγόνους μας να επιβιώσουν για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια θα πρέπει κανείς να αναζητήσει τις ρίζες της λαιμαργίας και της αδυναμίας αυτοελέγχου στο φαγητό των απογόνων τους.
Σήμερα φυσικά για τους περισσότερους ανθρώπους -τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο- το πρόβλημα της διατροφικής αβεβαιότητας δεν υφίσταται. Όμως ουσιαστικά συνεχίζουμε να τρώμε και να συμπεριφερόμαστε όπως ακριβώς οι πρόγονοί μας.
Αυτό οφείλεται στο φαινόμενο που οι επιστήμονες της εξελικτικής βιολογίας αποκαλούν «εξελικτική στέρηση χρόνου». Η ανθρώπινη εξέλιξη αφορά αλλαγές στην ανατομία και στη συμπεριφορά που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια του χρόνου. Επειδή λοιπόν οι αλλαγές αυτές πραγματοποιούνται με αργό ρυθμό και απαιτούν χιλιάδες γενιές, οι υπάρχοντες ανά πάσα στιγμή άνθρωποι έχουν σχεδιασθεί για το προηγούμενο περιβάλλον. Το κρανίο του ανθρώπου της σύγχρονης εποχής φιλοξενεί έναν εγκέφαλο της Παλαιολιθικής Εποχής. Όμως πολλές από τις συνήθειες που αποτελούσαν επιτυχημένες προσαρμογές στο περιβάλλον των κυνηγών της αφρικανικής σαβάνας, σήμερα είναι δυσλειτουργικές. Η επιθυμία π.χ. για λιπαρά φαγητά που ήταν λειτουργική στο περιβάλλον της Παλαιολιθικής Εποχής όπου η τροφή σπάνιζε, σήμερα προκαλεί εμφράγματα. Το ίδιο ισχύει και για τη συνήθεια μας να τρώμε «του σκασμού». Ήταν λειτουργική στο περιβάλλον της διατροφικής αβεβαιότητας εποχής, όμως δεν είναι στο σύγχρονο περιβάλλον.
Υπάρχει μια ασυμβατότητα μεταξύ του περιβάλλοντος στο οποίο διαμορφώθηκαν οι διατροφικές μας συνήθειες και του σημερινού περιβάλλοντος.
Υπάρχει λοιπόν ελπίδα ότι κάποτε θα εκλείψει η παχυσαρκία, η λαιμαργία και η αδυναμία αυτοελέγχου στη διατροφή μας; ;Oτι θα ζούμε σε μια κοινωνία χωρίς διαιτολόγους και κέντρα διαίτης; Ναι, ίσως μετά από μερικές δεκάδες χιλιάδες έτη. Οι σημερινές μας συνήθειες είναι το αποτέλεσμα μιας ιστορικής διαδικασίας που διάρκεσε πάνω από 200.000 έτη. Από την άλλη πλευρά η εποχή της γεωργίας που έθεσε τις βάσεις του σύγχρονου πολιτισμού (και επέτρεψε για πρώτη φορά την αποθήκευση τροφής) έχει διάρκεια μόλις 10.000 ετών. Άρα έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας μέχρι να προσαρμοσθούμε στις νέες συνθήκες.
Είναι ενδιαφέρον ότι και ο Hayek- ιδιαίτερα όταν ήταν στις μαύρες του- διερωτόταν αν οι αντιδράσεις στον φιλελευθερισμό εξέφραζαν το “φυλετικό ένστικτο” (tribal instinct) παλαιότερων εποχών και την αρχέγονη προτίμηση μας για την “κλειστή κοινωνία”. Αν ισχύει αυτό τότε θα πρέπει να αναμένουμε ότι η επικράτηση του φιλελευθερισμού θα πάρει περίπου 200 χιλιάδες χρόνια όσα δηλαδή και η εξαφάνιση της λαιμαργίας!
—————————————————————————
*www.tmichas.wordpress.com
Μια παραλλαγή αυτού του άρθρου δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» στις 04/12/2006
“η επικράτηση του φιλελευθερισμού θα πάρει περίπου 200 χιλιάδες χρόνια όσα δηλαδή και η εξαφάνιση της λαιμαργίας!”
Σωστός ο Hayek !
Αλλά και οι κομμουνιστές περίμεναν να εξαφανισθεί η ανθρώπινη απληστία, όπως την έβλεπαν αυτοί, για να έλθει η αδελφοσύνη και η δικαιοσύνη στον κόσμο.
Και ο Hayek βελτιστοποίηση του οφέλους βλέπει, αλλά, ορθώς, συμπληρώνει οτι τόσο η επιστημονική, όσο και η κοινή γνώση θέλει χρόνο για να καταστεί ασφαλής, σίγουρη.
Υπάρχει, όμως, ελπίδα. Γενετική επεξεργασία που θα συμπιέσει τις φυσικές διεργασίες γενεών σε πολύ βραχύτερο χρόνο. Ό,τι, δηλαδή, επιχειρείται ήδη για τις μπανάνες. Προσοχή μόνο γιατί οι βιολόγοι μπορεί να είναι κολλεκτιβιστές !
Πώς να μή θυμηθεί κανείς την ιταλική ταινία la grande abufata- to mεγάλο φαγοπότι ή το βιβλίο του Τ.Κ. ΓκαλμπραίΪθ η κοινωνία της αφθονίας.
Νομίζω όμως το θέμα σου προσεγγίζεται και από άλλες οδούς.
Χαρακτηριστικότερη, η σχέση παραγωγικών δυνάμεων (όχι με τη στενή βιομηχανική. Υλικών και άϋλων) και κοινωνικών σχέσεων όπως την αναλύει ο Μάρξ… Οσο οι παραγωγικές δυνάμεις αναπτύσονται με νέες ενέργειες, σε νέες χώρες, με ηλεκτρονικές τεχνολογίες και Δίκτυα, συνεχίζει ο καθένας με τα οράματα και την αξιοπρέπεια του. Οταν οι κοινωνικές σχέσεις θα είναι αδύνατες να διαχειριστούν περαιτέρω ανάπτυξη τότε μπορεί να εξαφανιστεί η λαιμαργία.
Αυτά όμως σε πολλούς μοιάζουν με την Ιθάκη και την Αποκάλυψη
τώρα τί γίνεται στο νησί της Κίρκης που μεταμόρφωσε τους ταλαίπωρους ναύτες σε γουρουνάκια, που νάναι ο Οδυσσέας;
Είναι αλήθεια πως η «ενστικτώδης» συμπεριφορά είναι hard-wired στον εγκέφαλό μας, δηλαδή ζούμε για να εξυπηρετούμε αρχέγονες ανάγκες όπως αυτή της διατροφής, της αναπαραγωγής, και της αυτοπροστασίας.
Παρ’όλα αυτά, η ευλογία του σύγχρονου Homo sapiens sapiens βρίσκεται στο εξελικτικά-αποδεδειγμένο γεγονός της μαζικής αύξησης του όγκου/βάρους του εγκεφάλου του (κυρίως νεοφλοιού). Η αύξηση αυτή επιτεύχθη σε μεγάλο βαθμό χάρη στην καλύτερη (πιο πλούσια σε πρωτεΐνες και λιπαρά) διατροφή.
Η μεγαλύτερη υπολογιστική ικανότητα του εγκεφάλου του σύγχρονου ανθρώπου, κυρίως σε συνειρμική σκέψη, κατάφερε να μας απελευθερώσει απ’τα κατώτερα ένστικτά μας και να μας βοηθήσει ν’αναπτύξουμε τον Πολιτισμό και τη σύνθετη Κοινωνία όπως σήμερα γνωρίζουμε.
Η λαιμαργία- δυστυχώς- είναι μια συμπεριφορά-κατάλοιπο παλαιότερων εποχών και αρχαιότερων βιολογικών αναγκών. Νομίζω όμως πως σε μια σύγχρονη κοινωνία δεν έχει θέση αν- μέσω της Παιδείας και της έγκαιρης εκμάθησης σωστής συμπεριφοράς- από μικροί συνηθίσουμε να χαλιναγωγούμε τα ένστικτά μας.
Όντως, η λαιμαργία είναι ένα αρχέγωνο ένστικτό μας που έλκει τη καταγωγή του από τα προϊστορικά χρόνια. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι έχουν εκλείψει οι λόγοι για τους οποίους το ένστικτο αυτό δημιουργήθηκε: ενώ στο πρωτο κόσμο η παροχή τροφίμων είναι εν αφθονία (μετά από το Β’ΠΠ), στην υπόλοιπη γη το φάσμα της πείνας είναι ακόμα ορατό! Πως να μιλήσουμε ποιπόν για εξάλοιψη της απληστείας όταν υπάρχουν ακόμα εξυπηρετεί μια φυσική ανάγκη του ανθρώπου? Δαρβινικώς αδύνατον…
Αλλά φαίνεται ότι η λαιμαργία μεταλλάσεται ως ενστικτο και εμφανίζεται με μια νέα μορφή: την απληστία. Ο κάτοικος της Δ. Ευρώπης και Β. Αμερικής δεν πεινάει πλέον για τρόφιμα αλλά για όλα αυτά που εξασφαλίζουν την επιβίωσή του σε ένα σύγχρονο αστικό πεδίο (άλλοι θα λέγανε αστική ζούγκλα, σωτό κι αυτο…), δηλ. το χρήμα. Κατά τα φαινόμενα, δε θα περάσει σύντομα η ανάγκη του δυτικού ανθρώπου σε χρήμα διότι χρειάζεται επιμορφωτική διδικασία πολλών γενεών για να μάθουμε να ξεχωρίζουμε το όριο χρηματικών αναγκών και απληστίας καθως και την αξία της εγκράτειας, μια από τις σημαντικότερες αρετές σύμφωνα με την αρχαιοελληνική γραμματεία.
ενδιαφερον αρθρο, δεν θα ελεγα οτι οι δυο τασεις ειναι τασεις του φιλελευθερισμου αλλα της οικονομικης επιστημης. Μαλιστα δεν ειναι καν τοσο διαφορετικες οσο θα νομιζε κανεις.
Ετυχε προσφατα στο εβδομαδιαιο σεμιναριο μας να εχουμε ακριβως αυτην την συζητηση μεταξυ θεωρητικων και πειραματικων οικονομολογων.
Κανεις οικονομολογος (που εχει ασχοληθει λιγο με το θεμα) δεν θεωρει σοβαρα οτι οι ανθρωποι εχουν μια συναρτηση οφελους, εξεταζουν ολα τα ενδεχομενα, ζυγιζουν ολες τις πιθανοτητες και μετα επιλεγουν την κινηση με το μεγιστο οφελος. Ομως συμπεριφερονται υπο προϋποθεσεις λες και/ωσαν (η γνωστη υποθεση του as if) να εκαναν ολη αυτην την δουλεια.
Οι ανθρωποι χρησιμοποιουν κανονες αποφασης, ευρηστικες μεθοδους κτλ που καποιες φορες μεγιστοποιουν το οφελος τους, αλλες οχι. Τωρα η συζητηση ειναι κατα ποσο μπορουμε να προσεγγισουμε την συμπεριφορα με τα ορθολογιστικα μας μοντελα. Νομιζω μπορουμε να φτιαξουμε ακριβη μοντελα για να το διερευνησουμε αυτο νομιζω, αυτος ειναι βασικα ο στοχος των οικονομικων της συμπεριφορας (behavioural economics) και της περιορισμενης ορθολογικοτητας (bounded rationality).
Μια ενδιαφερουσα πτυχη που προκυπτει απο αυτην την μελετη ειναι και πως να χρησιμοποιησουμε τα λογικα λαθη των ανθρωπων προς οφελος τους (ετοιμαζω ενα αρθρο σχετικα με αυτον τον “φιλελευθερο πατερναλισμο”)
ΥΓ Φυσικα για τα μοντελα του Χαγεκ ή του Φρηντμαν, τα μεθοδολογικα τους προβληματα ξεκινουν πολυ πριν την χρηση σωστων μικροοικονομικων μοντελων. Ξεκινανε βασικα απο το γεγονος οτι δεν εχουν μικροοικονομικη θεμελιωση για την δουλεια τους αλλα βασιζονται περισσοτερο στην διαισθηση (που στην περιπτωση του Χαγεκ αποδειχτηκε εξαιρετικη, αλλα στην περιπτωση αλλων αποδειχτηκε επικινδυνη ταση).
Για δες… διαισθάνομαι τα Νευροοικονομικά και πάλι να λύνουν πτυχές του προβλήματος! 🙂
Κάποιοι στο τμήμα στατιστικής του Καίμπριτζ υπολόγισαν με απλούστατη συλλογιστική ότι για να πείσεις τον πελάτη με ασφάλεια 95% ότι είσαι καλύτερος διαχειριστής κεφαλαίων από τους άλλους χρειάζεσαι 1560 χρόνια. Και μιλάμε για κάτι που μπορεί να μετρηθεί κάθε δευτερόλεπτο.
Eδώ κάνουμε ένα λάθος. Το φαγητό πλέον είναι ελάχιστα ανάγκη και κυρίως απόλαυση και στον υλιστικό κόσμο που ζούμε οι απολαύσεις και οι κάθε είδους ηδονές δεν έχουν όρια. Ίσως οι οικονομολόγοι θα έπρεπε να επιστρέψουν στην μελέτη του ανθρώπου(” πάντων πραγμάτων μέτρον άνθρωπος”), της συμπεριφοράς του, αλλά και του προορισμού του, ισορροπώντας μεταξύ πνεύματος και ύλης απο την οποία αποτελείται, και αφού τον μελετήσουν, εν συνεχεία να προσαρμόσουν και τις οικονομικές τους θεωρίες. Μην λησμονούμε ότι η φύση τιμωρεί αυστηρά την υπερβολή [“Μηδέν ά-γαν” δηλ. τίποτε το μη γήινον(α- στερητικόν και γαν)], διότι κάθε μη γήινον είναι υπερβολικόν).Ας μας καθοδηγεί πάντα ο συμβολισμός του μέτρου του Ηνιόχου των Δελφών, ο οποίος με τα ηνία(δηλ.την λογική)ελέγχει τους δύο ίππους(δηλ. το θυμικό και το θυμοειδές) για να πάει το άρμα μπροστά.Και αυτή η λογική ισορροπία που τιθασεύει τα ένστικτα, διαμορφώνεται μέσα από την σωστή παιδεία και αυτοπειθαρχία των ανθρώπων.Πρέπει το μυαλό να το επανατοποθετήσουμε στην κεφαλή απο την κοιλιά που βρίσκεται σήμερα, διότι δυστυχώς οι υλιστικές θεωρίες δεν επαρκούν για ερμηνεύσουν τις ανθρώπινες συμπεριφορές.
“Αλλά φαίνεται ότι η λαιμαργία μεταλλάσεται ως ενστικτο και εμφανίζεται με μια νέα μορφή: την απληστία. Ο κάτοικος της Δ. Ευρώπης και Β. Αμερικής δεν πεινάει πλέον για τρόφιμα αλλά για όλα αυτά που εξασφαλίζουν την επιβίωσή του σε ένα σύγχρονο αστικό πεδίο (άλλοι θα λέγανε αστική ζούγκλα, σωτό κι αυτο…), δηλ. το χρήμα.”
Εδώ γίνεται διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Κανείς δεν πεινάει για το χρήμα. Τα Ευρώ ούτε τρώγονται, ούτε καίγονται, ούτε μπορούν να χρησιμοποιηθούν για οτιδήποτε άλλο παρά μόνο για να αγοράσουν υλικά αγαθά και υπηρεσίες. Άρα αυτό για το οποίο πεινάει ο κάτοικος της π.χ. Δ. Ευρώπης δεν είναι το χρήμα, αλλά περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες. Μεγαλύτερο σπίτι, με τζάκι ή και πισίνα, περισσότερα ταξίδια, ασφαλέστερο αυτοκίνητο (με αερόσακο, ABS, navigation system, και πάει λέγοντας), περισσότερη διασκέδαση (στην ταβέρνα, στο κλαμπ, κ.λπ.), καλύτερη ιατροφαρμακευτική περιθαλψη, κ.α.. Το χρήμα είναι απλώς το εργαλείο που διευκολύνει την ανταλλαγή.
Εκεί νομίζω υπάρχει και το πρόβλημα των Μαρξιστών. Ο Μαρξ θεωρούσε ότι αρκεί η εκπλήρωση των βασικών αναγκών, να έχει ο καθένας μια σκεπή πάνω από το κεφάλι του, και φαγητό να συντηρηθεί. Η πραγματικότητα είναι ότι οι άνθρωποι είναι πολύ πιο πολύπλοκα όντα με πολλές περισσότερες ανάγκες και επιθυμίες, τις οποίες έχουν το δικαίωμα να επιδιώξουν να ικανοποιήσουν.
Συνεχίζοντας το παραπάνω σχόλιο, προσθέτω από μια παλαιότερη συζήτηση:
Ώρες ώρες γίνεται εκνευριστική η απέχθεια (στα όρια του μίσους) που ενδημεί στη χώρα μας για το χρήμα ή το κέρδος και η παράλληλη προβολή υποκειμενικών, θολών, αόριστων αρχών για να τα αντικαταστήσουν. Πολλές φορές γίνεται ασυνείδητα, αλλά εξίσου πολλές συνειδητά.
Σε μια ελεύθερη ανοιχτή κοινωνία το χρήμα δεν είναι αυτοσκοπός, όπως τόσο χονδροειδώς κατηγορείται. Είναι το μέσο που απελευθερώνει τον άνθρωπο να επιδιώκει τους δικούς του στόχους, με τα δικά του μέσα και με τους δικούς του τρόπους. Είναι αυτό που επιτρέπει στον κάθε άνθρωπο να ζει ανεξάρτητος, να ιεραρχεί ελεύθερα τις αρχές και τις αξίες του, να ορίζει την ζωή του και να την κατευθύνει δίχως καταναγκασμούς.
Το μίσος ενάντια στο χρήμα στην πραγματικότητα δεν στρέφεται ενάντια σ’αυτό αλλά στους υπόλοιπους ανθρώπους και στο πώς τα διαχειρίζονται. Αυτό που μισούν όσοι κατηγορούν το χρήμα είναι η ικανότητα που δίνει στον διπλανό τους να επιδιώκει σκοπούς που δεν εγκρίνουν, χρησιμοποιώντας μέσα που δεν τους αρέσουν. Το χρήμα δίνει στον κάθε πολίτη ανεξαρτησία από όλους όσους θέλουν να ελέγχουν την ζωή του, τις ενέργειές του ή τις ιδέες του. Κοιτώντας τους εχθρούς του χρήματος, ή του μόνου τρόπου που μπορεί να παραχθεί ανεξάρτητα από την εξουσία τους, δηλ την ελεύθερη αγορά (το σύνολο των αυθόρμητων συναλλαγών αμοιβαίου οφέλους και αμοιβαίας συναίνεσης), βλέπει κανείς καθαρά τους επίδοξους υποδουλωτές του ανθρώπου.
I second that! 🙂
Έτσι το βλέπω κι εγώ. Γι’αυτό νομίζω και πως ο οικονομικός φιλελευθερισμός είναι σε μεγάλο βαθμό σε θέση να φέρει και τον κοινωνικό φιλελευθερισμό, όσο αυταρχική και κλειστή είναι η κοινωνία στην οποία πάει να εφαρμοστεί.
Το αντίθετο είναι πιο δύσκολο εξαιτίας της υποταγής του ατόμου στους κρατικοδίαιτους θεσμούς και μηχανισμούς κοινωνικής πρόνοιας.
Παραδοσιακά στην ελλάδα(αλλά και σε άλλα μέρη του πλανήτη)ως αντίπαλο δέος στο χρήμα προβάλεται η τιμιότητα, η μπέσα, το φιλότιμο και η αποδοχή της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως λέει και μια στροφή:
Όσοι έχουνε πολλά λεφτά
δεν ξέρουν να τα φάνε
Αφού στον άλλο το ντουνιά βρε αμάν αμάν
λεφτά δεν θα περνάνε
Ποιο ακριβώς από αυτά σε ενοχλεί;
Και όμως με τα χρόνια, αποκτώντας και εγώ σιγά σιγά χρήμα δεν κατάφερα να απαλλαγώ από τις διαφημήσεις (όλους όσους θέλουν να ελέγχουν τις ενέργειές του ή τις ιδέες του) ή τους πωλητές ασφαλειών ζωής (την ζωή του).
Λες ότι δεν έχω αρκετά; Εγώ πάλι ότι αυτοί έχουν πολλά.
O Κώστας ανεφερε ότι: “Εκεί νομίζω υπάρχει και το πρόβλημα των Μαρξιστών. Ο Μαρξ θεωρούσε ότι αρκεί η εκπλήρωση των βασικών αναγκών, να έχει ο καθένας μια σκεπή πάνω από το κεφάλι του, και φαγητό να συντηρηθεί. Η πραγματικότητα είναι ότι οι άνθρωποι είναι πολύ πιο πολύπλοκα όντα με πολλές περισσότερες ανάγκες και επιθυμίες, τις οποίες έχουν το δικαίωμα να επιδιώξουν να ικανοποιήσουν.”
Οι άνθρωποι οντως είναι πολύπλοκα όντα και η κάλυψη των αναγκών τους (αναγκών μας δηλαδή) είναι κεφαλαιώδους σημασίας στη παγκόσμια ιστορία. Ομως τα όρια μεταξύ καλυψης μιας ανάγκης και της υπερβολής είναι ευδιάκριτα στις περισσότερες περιπτώσεις. Π.χ. η ανάγκη για άνετη διαβίωση που προβλέπει όλα όσα ανέφερε ο Κώστας δεν χρειάζεται άφθονα χρήματα, ο καταναλωτής μπορεί να αρκεστει σε ένα συγκεκριμένο ποσό. Η απληστία αρχίζει απο το σημείο αυτό και μετά. Αυτό είναι και το νόημα της κινέζικης παροιμίας: ακόμα και 100 κρεβάτια να χει κάποιος, μόνο ένα θα χρησιμοποιήσει για να κοιμηθεί.
Σχετικά με το σχόλιο του κ. Περλίκου, δεν απεχθάνεται κανείς το κέρδος ως κέρδος (με εξαίρεση οπαδούς της αναρχικής και μη ακροαριστεράς) αλλά τον αντίκτυπο του κέδρους αν κα εφόσον έχει αντίκτυπο σε π.χ. κοινωνικές ομάδες ή περιβαλλοντικά θέματα. Είναι αυτονόητο πιστεύω ότι δεν είναι αποδεκτό το κέδρος μιας εταιρίας που σκοπίμως μολύνει το περιβάλλον. Αναφορικά με τη πρόταση: “Το χρήμα δίνει στον κάθε πολίτη ανεξαρτησία από όλους όσους θέλουν να ελέγχουν την ζωή του, τις ενέργειές του ή τις ιδέες του”, αυτό συνεπάγεται σωστής παιδείας που θα οδηγήσουν τον καταναλωτή στη σωστή διαχείριση του χρήματος. Διότι πολλές φορές στην ιστορία η ελευθερία των φτωχότερων στρωμάτων της κοινωνίας καταπιέστηκε από τα πλουσιοτερα στρώματα. Πάντως, δε νομίζω να καταπιέζονταν ο Ωνάσσης ή ο Ροκφελλερ πριν γίνουν βαθύπλουτοι και ανέτρεψαν τη καταπίεσή τους μέσω του πλούτου. Αντίθετα, υπάρχουν παραδείγματα όπως αυτό ενός Ρώσου μεγιστάνα (ξεχνάω το όνομά του) που αντιτίθονταν στη κυβέρνηση Πούτιν και κατέληξε στη φυλακή.
Καλά όλα αυτά, αλλά μπορείτε να μάς εξηγήσετε γιατί οι ιδιώτες στην Ελλάδα είναι ακόμη πιο ανίκανοι, κηφήνες και παράσιτα από ό,τι ο Δημόσιος τομέας; Γιατί έχουμε φαγωθεί με τις αποκρατικοποιήσεις, λοιπόν;
Μόνο 6 ελληνικές επιχειρήσεις στις 1.000 καλύτερες της Ευρώπης
0,6% του ΑΕΠ, κυρίως από το Δημόσιο
Ουραγοί στην έρευνα, με «πάτο» τον ιδιωτικό τομέα
Του ΜΙΧΑΛΗ ΚΑΪΤΑΝΤΖΙΔΗ
Η Ελλάδα, παρότι έχει υψηλό επίπεδο ερευνητών, υστερεί στην αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της δουλειάς τους.
Την εικόνα αυτή, η οποία επιβεβαιώνει ότι η Ελλάδα είναι ουραγός στον πλέον προωθημένο τομέα της οικονομίας, έδωσε χθες ο υφυπουργός Ανάπτυξης, Γιάννης Παπαθανασίου, σε εκδήλωση που διοργανώθηκε για να καλέσει τις ιδιωτικές επιχειρήσεις να αυξήσουν τις επενδύσεις τους στην έρευνα και την τεχνολογία.
Την εικόνα επιβεβαιώνει και έρευνα της Deloitte, για τις πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες εταιρείες τεχνολογίας στην περιοχή της Ευρώπης, Μέσης Ανατολής και Αφρικής. Στη λίστα των 500 πιο γρήγορα αναπτυσσόμενων εταιρειών τεχνολογίας απουσιάζει η Ελλάδα. Αντίθετα, συμμετέχουν χώρες όπως η Τουρκία με 21 επιχειρήσεις, η Πολωνία με 12, η Τσεχία με 9, η Λετονία με 1 και άλλες.
Στο 1,5% μέχρι το 2010
Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα, το ζητούμενο είναι να αυξηθούν οι συνολικές επενδύσεις στην έρευνα και την τεχνολογία, από το 0,60% του ΑΕΠ που είναι σήμερα, στο 1,50% το 2010, όπως έχουμε υποχρέωση με βάση τα κριτήρια της Λισαβόνας.
Με δεδομένο ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του ερευνητικού έργου υλοποιείται σήμερα από τον ευρύτερο δημόσιο τομέα (κυρίως πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα), το υπουργείο επιδιώκει την αύξηση των ερευνητικών επενδύσεων των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Αυτές, σήμερα, υπολογίζονται στο 0,20% του ΑΕΠ και θα πρέπει να αυξηθούν σε 0,60% το 2010.
Το μοντέλο που προκρίνει το υπουργείο Ανάπτυξης και η Γενική Γραμματεία Ερευνας-Τεχνολογίας είναι η άμεση συνεργασία των ερευνητικών φορέων με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις.
Ετσι, ο υπουργός κάλεσε σήμερα όλους τους εμπλεκόμενους όχι να δώσουν ακόμη μια νέα -πολλά υποσχόμενη, γενικόλογη πρόταση- αλλά να βρουν έναν τρόπο συνεννόησης, ώστε να επιτευχθεί η άμεση συνεργασία ερευνητικών φορέων και ιδιωτικών επιχειρήσεων. Τα αποτελέσματα όμως της πολιτικής αυτής, που αποτελεί μονόδρομο για τις άλλες χώρες, μένει να τα δούμε στο άμεσο μέλλον.
Καμία ελληνική στις 500
Οσο για την έρευνα της Deloitte, από αυτήν προκύπτει ότι «νικητής» στην κατάταξη των 500 εταιρειών εμφανίζεται η αγγλική ΜΧ Telecom Ltd, πάροχος ασύρματων υπηρεσιών, με μέση αύξηση κύκλου εργασιών την τελευταία 5ετία 57,939%.
Επίσης, ότι οι εταιρείες τεχνολογίας από τη Νορβηγία, το Ισραήλ και την Ιρλανδία είναι οι πιο επιτυχημένες στην κατάταξη, σε αναλογία με τον πληθυσμό της χώρας, ενώ η Μεγάλη Βρετανία έχει τον μεγαλύτερο αριθμό εταιρειών στη λίστα, με 91 από τις 500. Δεύτερη έρχεται η Γαλλία με 84, ενώ η Ιρλανδία έχει 23, η Νορβηγία 35 και το Ισραήλ 44.
Τέλος, να σημειωθεί ότι η μέση αύξηση του κύκλου εργασιών για τις 500 εταιρείες της λίστας, την τελευταία 5ετία, αγγίζει το 1,369%, ποσοστό που είναι διπλάσιο σε σχέση με την αύξηση της περασμένης χρονιάς.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 07/12/2006
Το Δημόσιο είναι άχρηστο, τό ξέρουμε. Οι ιδιώτες γιατί είναι και αυτοί τό ίδιο και περισσότερο άχρηστοι και κηφήνες; Το DNA μας φταίει;
“Ομως τα όρια μεταξύ καλυψης μιας ανάγκης και της υπερβολής είναι ευδιάκριτα στις περισσότερες περιπτώσεις. Π.χ. η ανάγκη για άνετη διαβίωση που προβλέπει όλα όσα ανέφερε ο Κώστας δεν χρειάζεται άφθονα χρήματα, ο καταναλωτής μπορεί να αρκεστει σε ένα συγκεκριμένο ποσό. Η απληστία αρχίζει απο το σημείο αυτό και μετά.”
Διαφωνώ! Τα όρια δεν είναι καθόλου ευδιάκριτα. Π.χ. πολλά που σήμερα μας φαίνονται λογικά, πριν μερικές δεκαετίες θα φαινόντουσαν στον πολύ κόσμο υπρβολικά και άπληστα. Για παράδειγμα, πολλά από τα σημερινά σπίτια με τις μεγάλες έχρωμες τηλεοράσεις, τα στερεοφωνικά, τα διπλόπορτα ψυγεία, κ.α. κομφόρ την δεκαετία του 1960 θα φαινόντουσαν extravagant. Το ίδιο ισχύει και για τα υπερατλαντικά αεροπορικά ταξίδια, που σήμερα έχουν γίνει σύνηθες φαινόμενο, τις κρουαζιέρες, και πάει λέγοντας. Ποιος λοιπόν μπορεί να πει ότι ο διαστημικός τουρισμός, που σήμερα είναι προνόμιο λίγων υπερ-πλουσίων, δε θα γίνει στο μέλλον κάτι τόσο σύνηθες όσο είναι σήμερα ένα υπερατλαντικό ταξίδι? Κανείς. Εκτός βέβαια αν κάποιος που θεωρεί τέτοιες επιλογές υπερβολικές και άπληστες επιβάλλει τις απόψεις του στους υπόλοιπους. Εδώ όμως προκύπτουν ερωτήματα.
Πρώτον, εφ΄όσον δεν υπάρχει αντικειμενικό μέτρο για να κρίνουμε τι είναι άπληστο και τι όχι, έχουμε ηθικά το δικαίωμα να επιβάλλουμε ένα τρόπο ζωής στους συνάνθρωπούς μας με βάση τις δικές μας προτιμήσεις και αξίες (όπως προσπάθησε να κάνει η εκκλησία στο μεσαίωνα)?
Δεύτερον, κάνοντας κάτι τέτοιο μήπως τελικά χαλιναγωγούμε την πρόοδο? Αν δηλαδή όταν πρωτοεμφανίστηκε το αυτοκίνητο το οποίο τότε ήταν κάτι που μόνο οι πιο πλούσιοι μπορούσαν να αγοράσουν είχε πει η κοινωνία, ξέρεις, είναι απληστία να αγοράζει κάποιος αυτοκίνητο τη στιγμή που ο φτωχός αγρότης δεν έχει να πάρει ούτε κάρο, και το είχε απαγορεύσει, θα είχαμε φτάσει στη σημερινή πραγματικότητα όπου το αυτοκίνητο θεωρείται λογικό και προσιτό στην πλειονότητα του κόσμου?
Και τέλος, δεν έχω καταλάβει ακόμα τι μας ενοχλεί, το ότι κάποιος διαθέτει τα μέσα να ζήσει μια τέτοια ζωή ή ότι εμείς η άλλοι δεν τα διαθέτουμε? Στο βαθμό που οι επιλογές του άλλου δεν μας ζημιώνουν πραγματικά (μπορεί να μας ενοχλεί η κυράτσα που φοράει τη γούνα ή να ζηλεύουμε το Καγιέν του μεγαλογιατρού) δεν νομίζω ότι έχουμε το δικαίωμα να του απαγορεύσουμε να το έχει ούτε να απαιτήσουμε να μας αγοράσει και εμάς ένα. Στο βαθμό που οι επιλογές του μας ζημιώνουν (π.χ. το Hummer που ρυπαίνει πολύ περισσότερο τον αέρα που αναπνέουμε) υπάρχουν τρόποι να τον κάνουμε να πληρώσει για το κόστος αυτό.
“η λαιμαργία μεταλλάσεται ως ενστικτο και εμφανίζεται με μια νέα μορφή: την απληστία.”
Τι σημαίνει απληστία; Να θέλεις παραπάνω απ’ όσα χρειάζεσαι; Και πόσα είναι αυτά που χρειαζόμαστε; Έστω ότι το λύνουμε αυτό το πρόβλημα -το πόσα χρειαζόμαστε- είναι επιθυμητό να σταματήσουν να θέλουν περισσότερα οι άνθρωποι στον ανεπτυγμένο κόσμο; Και η κασέτα είναι αρκετή για να ακούμε μουσική, γιατί να θέλουμε cd, και το cd αρκετό είναι γιατί να θέλουμε ipod; Η “απληστία” κινεί την αγορά, η “απληστία” είναι που μας έβγαλε από την μιζέρια και την φτώχεια και μας έκανε να παράξουμε απαράμιλλο πλούτο τις τελευταίες δύο εκατονταετίες, η “απληστία” των παραγωγών τους κάνει να παράγουν όλο και περισσότερο και των καταναλωτών να καταναλώνουν. Αν είχες ένα μαγικό ραβδάκι να εξαφανίσεις την απληστία του πρώτου κόσμου θα καταδίκαζες τον τρίτο να παραμείνει φτωχός. Τώρα γίνονται και αυτοί “άπληστοι” και θέλουν να παράγουν όλο και περισσότερο και η δική μας “απληστία” θα τους φέρει όλο και πιο κοντά στον πρώτο κόσμο.
Είναι επιθυμητό ο γιατρός, ο μπακάλης, ο φούρναρης να εργάζεται για να βγάζει ίσα ίσα “όσα του χρειάζονται”; Φαντάζεσαι να υπάρχουν τόσα καρβέλια στην αγορά όσα χρειάζονται για να ζήσουν ίσα ίσα οι αρτοποιοί; Η “απληστία” του αρτοποιού μας εξασφαλίζει ότι θα υπάρχουν τόσα καρβέλια όσα θέλουν οι καταναλωτές. Η “απληστία” είναι αυτή που εξαφάνισε τους λιμούς από τον πρώτο κόσμο.
ναι και γω δεν καταλαβαινω τις γκρινιες περι απληστιας. Το πολλαπλασιαστο των ανθρωπινων αναγκων ειναι ενα παναρχαιο φαινομενο και ειναι αυτο που οδηγησε τον Νεανντερταλ να μην ειναι ευχαριστημενος με το να εχει απλα κανα κοψιδι για να φαει, αλλα ηθελε και ενα σπιτι, εργαλεια, φωτια, τεχνολογια κτλ
οορρριιστε?? τι σχεση εχει το ενα με το αλλο? αποκλειεις δηλαδη ενα παραγωγικο ατομο να ειναι τιμιο και να εχει φιλοτιμο? εγω θα ελεγα κατα κανονα ισχυει το αναποδο, οι μη παραγωγικοι κατεργαζονται κολπα και κομπινες, αυτοι ειναι που δεν αποδεχονται τους αλλους αλλα πανε να τους φανε!
που ακριβως δειχνει το αρθρο που παραθετεις οτι ο ιδιωτικος τομεας ειναι χειροτερος απο τον δημοσιο? το μονο που βλεπω ειναι οτι οι ελληνικες επιχειρησεις ειναι σχετικα χειροτερες απο καποις αλλες. Προφανες ειναι αυτο, και φυσικα εχει πολυ να κανει με την ασφυκτικη παρεμβαση του κρατους στην ελληνικη αγορα, τις στρεβλωσεις, την ελλειψη ευνομιας κτλ
Οτι ο ιδιωτικος τομεας ειναι πιο παραγωγικος απο τον δημοσιο φαινεται απο παμπολλες εμπειρικες μελετες (στην περιπτωση της Ελλαδα ο καθηγητης Μπητρος εχει κανει μια τετοια) αλλα και απο την καθημερινη εμπειρια μας. Ο ΟΤΕ πριν το ανοιγμα της αγορας ειχε τριπλασιες τιμες, οι ιδιωτικες αεροπορικες εταιρειες εχουν φερει επαναστασεις, οι εταιρειες κινητης τηλεφωνιας εχουν κανει την ελληνικη αγορα μια απο τις πιο ανεπτυγμενες παγκοσμιως, οι ιδιωτικες τραπεζες ειανι δυναμικοτατες απο τοτε που αρχισε να απορρυθμιζεται η αγορα κτλ κτλ
Αναφέθηκε ότι: “Η “απληστία” του αρτοποιού μας εξασφαλίζει ότι θα υπάρχουν τόσα καρβέλια όσα θέλουν οι καταναλωτές. Η “απληστία” είναι αυτή που εξαφάνισε τους λιμούς από τον πρώτο κόσμο.”
Όπως προανέφερα, το έντιμο κέρδος (επιχειρηματικό και μη) είναι απόλυτα θεμιτό και καλώς επιδιώκεται η μεγιστοποίησή του. Ασφαλώς είναι σωστό ο φούρναρης να παράγει παραπάνω για να κερδίσει ή ο εργαζόμενος να δουλέψει παραπάνω για να αμοιφθεί περισσότερο.
Η απληστία αρχίζει από τη στιγμή που το κέδρος αυξάνεται με δόλιους τρόπους. Η ίδια απληστία είναι που κανει πολλούς επιχειρηματίες να παραβαίνουν τους νόμους περί φορολογίας (άσχετα αν ξέρουν ότι μεγάλο μέρος των χρημάτων αυτών θα αξιοποιηθούν σε έργα κοινής οφέλειας) και να κάνουν όλες αυτές τις απάτες υγειονομικού χαρακτήρα που κάθε χρόνο βλέπουμε στις ειδήσεις. Θα υπενθυμίσω ότι ο Εννιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων τρέχει και δε φτάνει με τις απειρες παραβάσεις που διαπιστώνει. Το ίδιο και το ΙΚΑ με τους τόσους ανασφάλιστους εργαζομένους.
Ο φούρναρης ή κρεοπώλης του παραδείγματος του Ανταμ Σμιθ δεν κλεβει το κράτος ή τον εργαζόμενο ούτε παίζει με τη δημόσια υγεία! Άλλωστε, ο ίδιος ο Σμιθ ονειρεύονταν ένα κόσμο δίκαιο. Το ίδιο και ο μεγαλογιατρός, αν απόκτησε τη Πόρσε Καγιέν ή Φερράρι με εντιμα μέσα όχι με φακελάκια και δεν παρκάρει σε πεζόδρομους τότε καλώς την οδηγεί!
Αναφορικά με το αν ο τρίτος κόσμος θα φτωχείνει αν ο πρωτος σταματήσει να είναι άπληστος, ας θυμηθούμαι ότι ο πρώτος κόσμος έχει ανάγκες που ο τρίτος θα αποκτήσει αργότερα και αυτό εξηγείται από τη πυραμίδα του Maslow. Δηλ. ο κάτοικος των ΗΠΑ χρειάζεται Η/Υ που ο κάτοικος της Βραζιλίας δε χρειάζεται διότι ακόμα λόγω του βιοποριστικού προβλήματός του (φαβέλες, φτώχεια κτλ). Δεν είναι απληστία να χρειάζεσαι αυτοκίνητο όταν είσαι κάτοικος Μ. Βρετανίας, είναι όμως όταν είσαι κάτοικος Σουδάν και δεν έχεις να φας. Άρα καλώς θα παραχθεί το αυτοκίνητο στο Σουδάν (και θα καλυφθούν οι βιοποριστικές ανάγκες) και εξαχθεί στη Μ. Βρετανία (άρα καλύπτονται οι ανάγκη για μετακίνηση).
Ακόμα, λόγω της αποικιοκρατίας και των σχετικών πολέμων ο τρίτος κόσμος είναι πάμφτωχος. Το ίδιο ισχύει και με τα κράτη του (αν)υπαρκτού σοσιαλισμού (δηλ. της στυγνής σοβιετικής κυριαρχίας) καθώς και Κούβας και Β. Κορέας που η παραγωγή τους στηρίζονταν στη διάθεση του πολιτμπιρό της Μόσχας. Αν η Ταιβαν,η Ν. Κορέα και BRICs (δηλ. Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Βραζιλία) είναι γιατί όσες ήταν πρώην αποικίες (Ν. Κορέα, Ταιβαν, Βραζιλία και Ινδία) μπόρεσαν να εκμεταλλευτούν οι ίδιες τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και το ίδιο ανθρώπινο δυναμικό και γιτί όλες οι χώρες αυτές ανοίχτηκαν στη δύση λόγω της προηγούμενης παραγράφου.
Ο ΗΝΙΟΧΟΣ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ
Πάει ο Πολύζαλος και τ’ άλογο.
Πάει και τ’ άρμα.
Οι Φαιδριάδες τ’ αφανίσανε.
Μας έμεινε ο ονειρικός Ηνίοχος
με τα σκεπτόμενα μάτια
μεσόκληρος δυο εποχών
γαλήνια ακίνητος μετά από τον αγώνα
θριαμβευτής
να οδηγεί αόρατο ένα άρμα.
Ίσως την Τέχνη παραπέρα.
Γιώργης Χολιαστός