Ένα από τα συχνότερα και διαρκώς επαναλαμβανόμενα συνθήματα που ακούμε είναι ότι η πείνα και η φτώχεια θερίζουν τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Αυτό γίνεται αφορμή για να στηθεί ένα ολόκληρο γαϊτανάκι κατηγοριών εναντίον του καπιταλισμού, των ανοιχτών αγορών, της Δύσης μα κυρίως των ΗΠΑ και του διαβολικού (και συνάμα ηλίθιου) προέδρου τους. Φυσικά δε μπορεί κανένας νοήμων άνθρωπος να αρνηθεί ότι η πείνα και η φτώχεια είναι υπαρκτά και σοβαρά ζητήματα. Ωστόσο αυτό που πρέπει να έχουμε υπόψη είναι ότι τα πράγματα πάντα ήταν άσχημα, ότι συνεχώς έχουμε μια σταθερή βελτίωση της κατάστασης και ότι τελικά η παρούσα κατάσταση μας επιτρέπει να αισιοδοξούμε για το μέλλον.

Ας ορίσουμε αρχικά τι είναι πείνα. Σύμφωνα με τον ορισμό του FAO (Food and Agricultural Organization of the United Nations) ορίζεται ως η έλλειψη επαρκούς τροφής για την εκτέλεση ελαφράς φυσικής δραστηριότητας. Ανάλογα με το βάρος, το φύλο, την ηλικία, το κλίμα κτλ κυμαίνεται μεταξύ 1720 και 1960 θερμίδων ημερησίως.

Το ποσοστό των ανθρώπων που λαμβάνουν λιγότερες από τις αναγκαίες θερμίδες έπεσε από 45% το 1949, σε 35% το 1971, σε 18% το 2000 και αναμένεται να πέσει στο 12% το 2010 (πάντα με βάση στοιχεία και εκτιμήσεις του FAO). Ο αξιοσημείωτο είναι ότι έχει πέσει όχι μόνο το ποσοστό του πληθυσμού που πεινά αλλά και σε απόλυτα νούμερα. Από 920 εκατομμύρια το 1971 σε 792 εκ. το 2000 και το 2010 εκτιμάται σε 680 εκ. Όσο τρομακτικά υψηλά και να φαίνονται τα νούμερα πρέπει να συνυπολογίσουμε την μεγάλη αύξηση του πληθυσμού, ότι σήμερα υπάρχουν επιπλέον 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη που δεν πεινούν. Το 1971 δεν πεινούσαν τα 1,851 δις από τα 2,771 συνολικά, ενώ το 2000 δεν πεινούν τα 4,099 από τα 4,891. Σε όλο τον κόσμο, η κατά κεφαλή κατανάλωση θερμίδων αυξάνει (σε κάποιες χώρες υπάρχουν ιδιάζουσες συνθήκες βέβαια). Και στον ανεπτυγμένο και στον αναπτυσσόμενο. Η τάση είναι ξεκάθαρη και φαίνεται σταθερή για τα επόμενα χρόνια. Πρέπει να θυμόμαστε ότι οι θερμίδες είναι πολύ αξιόπιστο στατιστικό δεδομένο διότι επιτρέπει μικρές αποκλίσεις από τη μέση τιμή. Δηλαδή δε μπορεί ο πλούσιος να τρώει 15.000 θερμίδες και ο φτωχός 500 και να βγαίνει κάποιος πλασματικός μέσος όρος που δεν αντανακλά την πραγματική τωρινή κατάσταση και την ξεκάθαρη τάση βελτίωσης.

Επιπλέον, οι τιμές των αγροτικών προϊόντων έχει μειωθεί δραματικά, κάνοντάς τα προσιτά σε όλο και μεγαλύτερους αριθμούς, ενώ ταυτόχρονα η παραγωγή διαρκώς αυξάνεται και βελτιώνεται. Η παγκόσμια αγροτική έχει διπλασιαστεί από το 1961 και ειδικά στις αναπτυσσόμενες έχει τριπλασιαστεί (πάλι σύμφωνα με τον ΟΗΕ) ενώ αντίστοιχα παρά τη δραματική αύξηση στη ζήτηση, οι τιμές των τροφίμων παγκόσμια έχουν πέσει πάνω από δύο τρία (σύμφωνα με έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου με βάση στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας). Αν φυσικά δε βλέπετε αυτή τη μείωση στο τραπέζι σας, ας είναι καλά οι αγρότες των ανεπτυγμένων χωρών, οι πολέμιοι της παγκοσμιοποίησης και οι απαράδεκτες προστατευτικές πολιτικές ΗΠΑ και ΕΕ που εμποδίζουν την ελεύθερη διάθεση ανταγωνιστικών αγροτικών προϊόντων προς όφελος των καταναλωτών των ανεπτυγμένων αγορών. Η βελτίωση στην αναπτυσσόμενο κόσμο θα ήταν πολύ μεγαλύτερη αν δεν υπήρχε το πρόβλημα του υπερπληθυσμού (ελπίζω να μην κατηγορηθεί γι’ αυτό η Αμερική και το Playboy), ώστε παρά την τεράστια αύξηση της παραγωγής, αυτή αντιστοιχεί σε κατά κεφαλήν αύξηση 52%.

Γιατί βελτιώνεται η παραγωγή; Διότι φτιάχνουμε συνεχώς ποικιλίες με μεγαλύτερη απόδοση, βελτιώνεται το αρδευτικό σύστημα, τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα περιορίζουν τις ασθένειες, αυξάνουν την αποδοτικότητα κτλ και τέλος βελτιώνονται οι διαχειριστικές ικανότητες των αγροτών. Όλα αυτά δεν μπορούν να ερμηνευτούν απλά σαν αποτέλεσμα την έμφυτης ανθρώπινης εφευρετικότητας, αλλά πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα τελευταία 200 χρόνια ήταν η υιοθέτηση του κεφαλαιοκρατικού συστήματος που επέτρεψε την αξιοποίηση της ανθρώπινης εφευρετικότητας, την επιβράβευση της επινοητικότητας, την μεγιστοποίηση της αποδοτικότητας κτλ. Η σύγκριση με τη στατικότητα του παρελθόντος αλλά και των ανταγωνιστικών συστημάτων είναι καταλυτική.

Το κεφαλαιοκρατικό σύστημα έδωσε κίνητρα για έρευνα σε νέες τεχνολογίες, παρείχε την κατάλληλη χρηματοοικονομική υποστήριξη, ανέπτυξε τα δίκτυα διανομής κτλ, αλλά πάνω απ’ όλα δημιούργησε ένα περιβάλλον ανταγωνισμού και προσπάθειας για βελτίωση και για δεύτερη φορά μας έσωσε από την παγίδα του Μάλθους. Για να γίνει κατανοητό πόσο πιο αποτελεσματικά λειτουργεί η αγροτική παραγωγή σε ιδιωτικά χέρια, αρκεί να δούμε το 1988 την ΕΣΣΔ, όπου το 4% των καλλιεργήσιμων αγροτικών εκτάσεων που ήταν ανεξάρτητες ιδιωτικές μικροεκτάσεις παρήγαγαν πάνω από το 25% της συνολικής αγροτικής παραγωγής, ή ακόμα πιο κοντά μας την αποτυχία των κρατικοδίαιτων αγροτικών συνεταιρισμών στη χώρα μας και τα τεράστια ελλείμματα που συσσώρευσαν. Αν εφαρμόζαμε κολεκτιβιστικές και συνεταιριστικές αρχές στην αγροτική παραγωγή, θα είχαμε εκατοντάδες εκατομμύρια επιπλέον νεκρούς από λιμό λόγω ανεπάρκειας της παραγωγής (για να μην επεκταθώ στην ανεπάρκεια της διανομής), σε καταστάσεις ανάλογες με αυτές που έζησε η ΕΣΣΔ την πρώτη εικοσαετία της ή η Κίνα στο Μεγάλο Άλμα προς τα Μπρος ή στις μέρες μας η Βόρεια Κορέα. Βέβαια η Κίνα είναι καταπληκτικό παράδειγμα πώς η απελευθέρωση της αγροτικής παραγωγής (όπως έγινε από τον Ντενγκ τη δεκαετία του 80 έστω και όχι πλήρως) μπορεί να ξεκινήσει ένα κύκλο ανάπτυξης και προόδου. Φυσικά το ζήτημα δεν εξαντλείται έτσι απλά, αλλά τα στοιχεία δείχνουν μια ξεκάθαρη τάση όσο και αν η πραγματικότητα δεν βολεύει τους πολιτικούς σχεδιασμούς κάποιων.

Ας περάσουμε τώρα και στο ζήτημα της φτώχειας. Με σημερινές ισοτιμίες, το παγκόσμιο κατά κεφαλήν εισόδημα ήταν για χιλιετίες σταθερό περίπου 400$. Μόλις το 1800 πέρασε τα 700$ και τα τελευταία 200 χρόνια έχει οκταπλασιαστεί. Ειδικά στις ΗΠΑ είχαμε 36 φορές αύξηση από το 1789. Τότε το κατά κεφαλήν εισόδημα ήταν 996 σημερινά $ σε σχέση με τα 36,200 σημερινό εισόδημα. Όσο ανομοιομερώς και να έχει κατανεμηθεί η αύξηση, μεγάλο μέρος της έχει διαχυθεί σε όλα τα στρώματα της αμερικανικής κοινωνίας. Αλλά φυσικά το θέμα μας είναι οι λαοί των οποίων το αίμα αυτοί πίνουν. Συγκριτικά στη Λατινική Αμερική είχαμε αύξηση 7 φορές, στην Ασία 8, στην Αφρική 4. Και όλα αυτά στο διάστημα της πιο μεγάλης τους «εκμετάλλευσης». Όσο και αν πολλοί θέλουν να το αμφισβητήσουν, το κεφαλαιοκρατικό σύστημα παράγει περισσότερη ευημερία από οποιοδήποτε άλλο προγενέστερο ή ανταγωνιστικό σύστημα, και μάλιστα με τάσεις διαρκώς ανοδικές που σταδιακά διαχέεται σε όλους τους συμμετέχοντες.

Αυτή η αύξηση τελικά γίνεται μονόπλευρα σε βάρος των φτωχών χωρών ή η ανάπτυξη είναι αναλογική; Για να υπολογίσουμε την αξία του εισοδήματος των πολιτών κάθε χώρας, δεν μπορούμε να χρησιμοποιούμε απλά τις ισοτιμίες των νομισμάτων διότι έτσι τα στοιχεία βγαίνουν πλασματικά. Η αγοραστική δύναμη το καθενός εξαρτάται από τις τιμές των προϊόντων στη χώρα του. Έτσι πχ με 100$ να αγοράζει κανείς στις ΗΠΑ 100 κιλά ψωμί αλλά στην Αιθιοπία με 100$ παίρνει 500 κιλά. Άρα ονομαστικό εισόδημα 100$ ενός Αιθίοπα αντιστοιχεί σε 500$ αγοραστικής δύναμης στις ΗΠΑ. Αυτή είναι η έννοια του PPP (Purchasing Power Parity) που καθιέρωσε ο ΟΗΕ. Αν λοιπόν σταθμίσουμε σε ΡΡΡ $ το εισόδημα όλων των κρατών, βλέπουμε ότι από το 1960 μέχρι το 1997 (με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας) όχι μόνο δε χειροτέρεψε το χάσμα στη σχέση των πλουσιοτέρων 20% των κρατών με το φτωχότερο 20% (και το πλουσιότερο 30% με το φτωχότερο 30% αντίστοιχα), αλλά αντίθετα υπάρχει ένα μικρό αλλά σταθερό κλείσιμο της ψαλίδας στην αγοραστική δύναμη.

Κάποιες χώρες με ατυχείς πολιτικές και οικονομικές επιλογές να μην κατόρθωσαν να βελτιώσουν επαρκώς τη μοίρα τους, αλλά η δυνατότητα να το κάνουν υπάρχει και αρκεί να ακολουθήσουν το παράδειγμα τόσων επιτυχημένων κρατών. Η συμμετοχή στο παγκόσμιο δίκτυο εμπορίου και συναλλαγών είναι ο μόνος δρόμος για την αποφυγή της παγίδας της οικονομικής υπανάπτυξης. Και φυσικά γι’ αυτό είναι τραγική η θέση ΗΠΑ και ΕΕ στο ζήτημα του προστατευτισμού των αγροτικών προϊόντων. Μια θέση που υπαγορεύτηκε όχι από το «μεγάλο κεφάλαιο» αλλά από το πολιτικό κόστος που δημιουργούν οι χιλιάδες αντιπαραγωγικοί αγρότες τους που αδυνατούν να λειτουργήσουν ανταγωνιστικά σε ακόμα πιο ανοιχτές αγορές. Γι’ αυτό καλό είναι να συνειδητοποιεί κάθε ακτιβιστής-πολέμιος της παγκοσμιοποίησης ότι κάθε πέτρα/καδρόνι/μολότωφ κτλ που πετάει είναι μια μπουκιά λιγότερη από το πιάτο του φτωχού αγρότη του αναπτυσσόμενου κόσμου.

Τα στοιχεία μας δείχνουν ότι αν και υπάρχουν ακόμα πολλά για να γίνουν, βρισκόμαστε στο σωστό δρόμο, έχουμε ήδη πετύχει πάρα πολλά και έχουμε θέσει τις προϋποθέσεις για να πετύχουμε ακόμα περισσότερα. Αν φυσικά οι κάθε λογής σωτήρες και μεσσίες μας το επιτρέψουν, και δεν εκτρέψουν τα πράγματα σε πειραματισμούς όπως αυτοί που τόσο ακριβά πλήρωσαν ο ρωσικός, ο κινεζικός και πολλοί άλλοι λαοί ανά την υφήλιο.

Μερικά ακόμα στοιχεία από την έκθεση του ΟΗΕ για την παγκόσμια ανάπτυξη το 2003 (Human Development Report 2003). Η έκθεση τονίζει μια μεγάλη ποικιλία προβλημάτων που εμποδίζουν τις αναπτυσσόμενες χώρες. Χρειάζεται μακροοικονομική σταθερότητα, μείωση της διαφθοράς και βελτίωση της διακυβέρνησης, συμμετοχή των πολιτών (civil societies) αλλά και αντιμετώπιση προβλημάτων όπως η έλλειψη πρόσβασης στην παγκόσμια αγορά, βία και συγκρούσεις, άδικοι εμπορικοί κανονισμοί σε βάρος τους, αλλά και ζητήματα όπως κακές κλιματολογικές και γεωγραφικές συνθήκες, φυσικές καταστροφές, επιδημίες κτλ.

Μαντέψτε ποια χώρα προσφέρει το μεγαλύτερο ποσοστό από την άμεση οικονομική βοήθεια στις αναπτυσσόμενες χώρες; Μα φυσικά οι γνωστοί φονιάδες των λαών, αυτοί που πίνουν το αίμα με το καλαμάκι σαν κόκα-κόλα. Οι ΗΠΑ Με 11,429δις$. Ακολουθεί η Ιαπωνία με 9,847δις$ και μετά Γερμανία, Βρετανία, Γαλλία όλες με λιγότερα από 5δις$. Παρεμπιπτόντως η χώρα μας έχει μια από τις χειρότερες επιδόσεις με μόλις 202εκ$ και από τα πιο χαμηλά ποσοστά σε σχέση με το ΑΕΠ της μόλις 0,17% . Για να λέμε την αλήθεια και οι ΗΠΑ δίνουν χαμηλό ποσοστό του ΑΕΠ τους σε άμεση βοήθεια και θα μπορούσαν να δώσουν περισσότερα (έχουν ήδη υποσχεθεί μονομερώς να αυξήσουν σημαντικά την ήδη μεγάλη βοήθειά τους). Αλλά δεν είναι μόνο άμεση βοήθεια που προσφέρουν. Οι ΗΠΑ είναι η χώρα με τους χαμηλότερους δασμούς στα προϊόντα από τον αναπτυσσόμενο κόσμο (μόλις 9,7%) πράγμα που καθιστά την αγορά τους την πιο προσβάσιμη ανάμεσα στις πλούσιες χώρες για τους παραγωγούς του Τρίτου Κόσμου. Αυτό είναι μια τεράστια ώθηση για την ανάπτυξη των εθνικών οικονομιών των φτωχότερων κρατών. Και πράγματι, το 46% των εισαγωγών των ΗΠΑ έρχεται από αναπτυσσόμενες χώρες. Να βράσω λοιπόν την ευαισθησία των Σκανδιναβών όταν διατηρούν τέτοιους απαράδεκτους δασμούς. Τι ν κάνω το ότι οι Δανοί δίνουν πολλαπλάσιο ποσοστό του ΑΕΠ τους σα βοήθεια όταν είναι μέσα στην πεντάδα με τις μικρότερες εισαγωγές από των αναπτυσσόμενο κόσμο.

Η πραγματική βοήθεια στον αναπτυσσόμενο κόσμο δεν είναι να του προσφέρουμε μια άμεση βοήθεια, ένα εμβόλιο ή ένα πιάτο φαΐ. Είναι να βοηθήσουμε να στήσουν οικονομίες υγιείς που θα μπορούν από μόνες τους να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής όσων υποφέρουν. Και τα παραδείγματα είναι πολλά και πετυχημένα. Οι χώρες πχ της Ανατολικής Ασίας έχουν ξεφύγει οι περισσότερες (δε μιλάμε για τη Λαοκρατική -ο Θεός να την κάνει- Δημοκρατία της Βορείου Κορέας) από τον κύκλο της ανέχειας και προσφέρουν στους πολίτες τους πλέον υπηρεσίες (υγεία, παιδεία, διαβίωση κτλ) ανεπτυγμένων χωρών χάρη στον εξαγωγικό προσανατολισμό τους (αρχικά αγροτικός που δημιούργησε τις δυνατότητες να γίνει πλέον βιομηχανικός). Γι’ αυτό η Ανατολική Ασία είναι η μόνη περιοχή που έχει υπερκαλύψει τους στόχους που θέτει ο ΟΗΕ για την ανάπτυξη ενώ οι υπόλοιποι, παρά τη βελτίωση, ακόμα υστερούν.

Αντίθετα, αυτό που δυσκολεύει αφάνταστα την προσπάθεια για ανάπτυξη είναι οι επιδοτήσεις στα αγροτικά κυρίως προϊόντα του ανεπτυγμένου κόσμου. Αυτό που επιτυγχάνουν οι πολέμιοι της παγκοσμιοποίησης είναι να στερούν την πρόσβαση στους φτωχούς παραγωγούς σε ανεπτυγμένες αγορές και έτσι η διατήρηση των ανισοτήτων. Και έχουν και το θράσος μετά να μιλάνε τη φτώχεια και την πείνα στον Τρίτο Κόσμο. Απαιτούν να ξοδεύει η Ε.Ε. για να επιδοτεί τους αντιπαραγωγικούς (αλλά αρκετά δυναμικούς σε διαδηλώσεις και σε μπλόκα) αγρότες της σε βάρος της Υποσαχάριας Αφρικής (αρκετά λογικό αφού οι αφρικανοί αγρότες δεν μπορούν να κλείσουν την Βιοκαρπέτ, ούτε το μισό γαλλικό οδικό δίκτυο όπως ο ανεκδιήγητος Μποβέ). Κάποτε πρέπει να δούμε την πραγματικότητα κατάματα….

Περλικός Φώτης