Πολιτικές ηγεσίες σε ταραγμένους καιρούς
Νοέ 23rd, 2010 | Δημήτρης Σκάλκος| Κατηγορία: Δημήτρης Σκάλκος |

Οι δύσκολοι καιροί αναδεικνύουν και καταξιώνουν πολιτικούς ηγέτες. Μία τέτοια περίπτωση ανάδειξης ενός σπουδαίου ηγέτη εξιστορεί ο αμερικανός συγγραφέας και δημοσιογράφος Nicholas Shrady στο βιβλίο του για το μεγάλο σεισμό της Λισαβόνας το 1755 που κυριολεκτικά ισοπέδωσε την πορτογαλική πόλη και καταγράφηκε ως μία από τις μεγαλύτερες φυσικές καταστροφές στην ευρωπαϊκή ιστορία, με πολλαπλές πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές συνέπειες, κυριότερη των οποίων υπήρξε η ενίσχυση του πνεύματος του Διαφωτισμού και η υποχώρηση της επιρροής της πανίσχυρης Ιεράς Εξέτασης και της κυριαρχίας του σκοταδισμού των πορτογάλων Ιησουιτών. Και βέβαια, δίνοντας παράλληλα την ευκαιρία στον Βολτέρο, μέσα από την σάτιρα του ίσως κορυφαίου έργου του Καντίτ (1759), να αποδομήσει τον πανγκλοσιανό χαρακτήρα της απλοϊκής αισιοδοξίας του «καλύτερου δυνατού κόσμου».
Είναι εντυπωσιακό πως, μέσα σε ένα κλίμα πανικού, κατάρρευσης του κοινωνικού ιστού και παράλυσης των κρατικών μηχανισμών, ο πορτογάλος υπουργός Εξωτερικών Sebastião José de Carvalhio e Melo κατάφερε όχι μόνο να διασφαλίσει την επιβίωση των κατοίκων της πολύπαθης πόλης αλλά και ταυτόχρονα να θέσει τα θεμέλια ενός ευρωπαϊκού κράτους εισάγοντας θαρραλέες μεταρρυθμίσεις καθώς, μεταξύ άλλων, κατάργησε τη δουλεία, εισήγαγε σημαντικές εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, αναδιοργάνωσε το στράτευμα, στήριξε νέες βιομηχανίες, ίδρυσε τυπογραφείο. Αντελήφθη ορθά ότι η καταστροφή μέσα από την τραγικότητά της προσέφερε μια μοναδική ευκαιρία ανοικοδόμησης όχι μόνο πολεοδομικής αλλά και πολιτειακής, κοινωνικής, πολιτισμικής. Αναπόφευκτα βέβαια, τέτοιου είδους μεταρρυθμίσεις προκαλούν σφοδρές αντιπαραθέσεις καθώς θίγονται σημαντικά προνόμια και σχέσεις κυριαρχίας και ο Carvalhio δεν δίστασε να συγκρουστεί με πολιτικούς αντιπάλους, γαιοκτήμονες, επαγγελματικές συντεχνίες και βέβαια την καθολική εκκλησία, δυνάμεις που αναπόφευκτα συνασπίστηκαν εναντίον του.
Διατρέχοντας τις σελίδες του ευανάγνωστου (και όμορφα μεταφρασμένου από τον Ξεν. Γιαταγάνα) βιβλίου του Shrady που ζωντανεύουν υπέροχα τη Λισαβόνα του 18ου αιώνα, είναι αναπόφευκτοι οι παραλληλισμοί με την σημερινή κατάσταση της χώρας μας όπου καλούμαστε να ξαναχτίσουμε τη δημόσια οικονομία μας στα ερείπια της οικονομικής ισοπέδωσης και σε πείσμα των κατεστημένων οργανωμένων συμφερόντων. Σκεπτόμενοι τις ιστορικές αναλογίες, αναρωτιόμαστε αν θα μπορούσε η ελληνική κρίση να αποτελέσει γενεσιουργό παράγοντα ανάδειξης και επικράτησης ενός νέου οικονομικού και κοινωνικού υποδείγματος.
Η πρόκληση για τις σημερινές πολιτικές ελίτ του τόπου μας είναι η επιλογή ενός φιλόδοξου μοντέλου που δεν θα επουλώσει απλώς τα πρόσφατα οικονομικά μας τραύματα, αλλά και θα δημιουργήσει τις αναγκαίες προϋποθέσεις μιας μακρόχρονης αυτό-τροφοδοτούμενης ανάπτυξης, απαλλαγμένης από τις χρόνιες αδυναμίες και τις δουλείες του παρελθόντος. Ακριβώς όπως στην περίπτωση των αρχιτεκτονικών σχεδίων ανοικοδόμησης της πόλης της Λισαβόνας, όπου με τη στήριξη του Carvalhio επελέγη ένας φιλόδοξος και πρωτοποριακός πολεοδομικός σχεδιασμός, αντί της ανακατασκευής της μεσαιωνικής πόλης με τα υλικά των ερειπίων- λύση συμφέρουσα που όμως θα επαναλάμβανε τα προηγούμενα μειονεκτήματα και θα άφηνε αναξιοποίητη μία μοναδική ευκαιρία αναδιάταξης του δημόσιου χώρου. Κάτι τέτοιο βέβαια, προϋποθέτει ευρύτητα πνεύματος πέρα από τον στενό πολιτικό ορίζοντα του πολιτικού προσωπικού μας καθώς και «συστημική» σκέψη και δεν περιορίζεται σε αποσπασματικές εμβαλωματικές λύσεις που διορθώνουν συγκεκριμένες (συνήθως τις χρονικά πιεστικότερες) πλευρές του προβλήματος αδιαφορώντας για τις παράπλευρες και μεσο-μακροπρόθεσμες συνέπειες των επιλογών τους.
Ωστόσο, δεν μπορούμε να αντισταθούμε στον πειρασμό της υπόμνησης της προσωπικής τύχης του μαρκήσιου Carvalhio, ο οποίος πέθανε εγκαταλειμμένος από όλους σε κατ’ οίκον απομόνωση. Από εκεί παρακολούθησε τις μεταρρυθμίσεις του να ανακαλούνται η μια μετά την άλλη, αμέσως μετά τον θάνατο του βασιλιά Jose του οποίου τη στήριξη απολάμβανε, μόλις δύο χρόνια έπειτα από τον προσωπικό του θρίαμβο στα επίσημα εγκαίνια της νέα πόλης της Λισαβόνας. Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια μέχρι την αποκατάσταση του ονόματος του το 1856. Και αναπόφευκτα έρχονται στο νου μας μία σειρά σύγχρονων εμπειρικών μελετών πολιτικής επιστήμης που καταδεικνύουν πως τα περισσότερα κράτη που εφάρμοσαν σκληρά προγράμματα οικονομικής προσαρμογής άλλαξαν τις τολμηρές κυβερνήσεις τους μέσα σε ένα χρόνο.
Επιστρέφουμε έτσι στη γνωστή μονότονη και αποκαρδιωτική συζήτηση περί του πολιτικού κόστους. Άραγε το πολιτικό σώμα θα αναγνωρίσει την υπευθυνότητα, το όραμα και τις προσπάθειες εκείνων των πολιτικών ηγετών που εργάζονται για την αναμόρφωση της χώρας ανταμείβοντας τους και εκλογικά ή, αντίθετα, θα τους γυρίσει την πλάτη επιλέγοντας, όπως πάμπολλες φορές στο παρελθόν, εκείνους που πρόθυμα και ανέξοδα τους χαϊδεύουν τα αυτιά υποσχόμενοι τις μέγιστες απολαβές με τον ελάχιστο κόπο;
Όλα τα παραπάνω μένει βέβαια να αποδειχτούν. Μέχρι τότε, και περιμένοντας τις «φωτισμένες» ηγεσίες, το καλογραμμένο βιβλίο του Nicholas Shrady μας προσφέρει μια χρήσιμη «μελέτη περίπτωσης» στις σύγχρονες επιστήμες της απόφασης (και ειδικότερα στο «mess management»). Ακόμη και κυρίως όμως, μας δίνει πολύτιμες αναγνωστικές ανάσες, δείχνοντας μας τις ανεξάντλητες δυνατότητες ανάκαμψης των ανθρώπινων κοινωνιών σε πείσμα των δυσκολιών και των αντίξοων συνθηκών, μεταδίδοντας μας αισιοδοξία και πίστη στις ανθρώπινες ικανότητες, γνωρίσματα αν μη τι άλλο αναγκαία σε μία περίοδο κυνισμού, γενικευμένης απογοήτευσης και επιζήμιας παραίτησης.
Δημήτρης Σκάλκος
[…] This post was mentioned on Twitter by Fotis Perlikos, Thoughtsofashy. Thoughtsofashy said: RT @perlykos: Πολιτικές ηγεσίες σε ταραγμένους καιρούς http://ff.im/-udr7O […]