Οι ζωές των άλλων
Οκτ 16th, 2008 | Γιώργος Παγουλάτος| Κατηγορία: Γιώργος Παγουλάτος |
Email This Post
|
Print This Post
|
«Ρευστοποιήστε την εργασία, ρευστοποιήστε μετοχές, ρευστοποιήστε τους αγρότες, τη γη και τα ακίνητα… καθαρίστε τη σαπίλα από το σύστημα!», προέτρεπε ο υπουργός Οικονομικών Andrew Mellon τον Πρόεδρο Hoover τις μέρες του μεγάλου κράχ του 1929. Μια μεγάλη ύφεση, έναν ναζισμό, έναν παγκόσμιο πόλεμο, έναν υπαρκτό σοσιαλισμό και 79 χρόνια αργότερα, ακόμα και η σημερινή αποτυχημένη κυβέρνηση της Αμερικής ξέρει τουλάχιστον κάτι παραπάνω από το να αντιμετωπίζει τη χρηματοπιστωτική κατάρρευση σαν μια κρίση πολυφαγίας, θεραπεύσιμη με εντατική νηστεία και απίσχνανση του ασθενούς.
Ο καπιταλισμός κέρδισε τη μάχη με τους αντιπάλους του όποτε εγγυήθηκε την ευημερία των πολλών, κι ένα μίνιμουμ επίπεδο ασφάλειας στις περιόδους ύφεσης και κρίσης. Η πλειοψηφία είναι διατεθειμένη να αποδεχθεί τον ταχύτερο πλουτισμό των ολίγων, αρκεί ένα μέρος του πλούτου να κυλά προς τα κάτω, διαχεόμενο στην κοινωνία. Η στιγμή που ο μέσος πολίτης νιώθει τις καταθέσεις του να απειλούνται είναι η στιγμή που το σύστημα κραυγάζει για σοβαρή μεταρρύθμιση. Γιατί οι αποταμιεύσεις των ανθρώπων στη δημοκρατία δεν είναι απαξιωμένα περιουσιακά στοιχεία, για να διαγράφονται μαζί με τα «τοξικά» ομόλογα. Στη δημοκρατία, οι ζωές των άλλων μετράνε.
Η γενιά των golden boys της Wall Street, ανιστόρητη, πολιτικά απαίδευτη, ξεκίνησε να κάνει τη μεγάλη αρπαχτή. Άπληστη, και οικονομικά αναλφάβητη. Τι κι αν καιρό τώρα προειδοποιούσαν οι σοβαροί οικονομολόγοι ότι στο σύστημα σωρεύονται τεράστιοι κίνδυνοι. Ότι η ιλιγγιώδης ρευστότητα πρέπει να χαλιναγωγηθεί. Ότι ο υπερδανεισμός (των καταναλωτών από τις τράπεζες, των τραπεζών από τους διεθνείς επενδυτές) δεν ήταν πια διατηρήσιμος. Ότι οι «εκτός ισολογισμών» συναλλαγές σωρεύουν ανυπολόγιστους κινδύνους για τις τράπεζες. Ότι η χαλάρωση των κανόνων στις επενδυτικές τράπεζες και το κενό εποπτείας των private equity και hedge funds αποσταθεροποιούν το σύνολο του συστήματος.
Δεν έφταναν βέβαια οι μετρημένες αποδόσεις του 5-15%, στις οποίες αρκούνται οι πραγματικές επιχειρήσεις (αυτές που επενδύουν κεφάλαια, στήνουν εξοπλισμό, απασχολούν εργαζόμενους, παράγουν προστιθέμενη αξία αντί για χρηματοοικονομικά τρικ). Εδώ εφευρέθηκε η παραγωγή χρήματος από το τίποτα. Τα τραπεζικά στελέχη εκτόξευαν τις αμοιβές τους επενδύοντας σε οτιδήποτε εμφάνιζε υψηλές βραχυπρόθεσμες αποδόσεις (άρα και πολλαπλάσιους μελλοντικούς κινδύνους). Χρησιμοποιώντας κεφάλαια που κατά 30 προς 1 ή ακόμα και 60 προς 1 ήταν δανεικά. Για την κατάρρευση χρειαζόταν μόνο να αντιστραφούν οι προσδοκίες αέναης αύξησης των τιμών, να πέσουν οι αξίες και οι δανειστές να ζητήσουν πίσω τα κεφάλαιά τους. Και αυτό ακριβώς έγινε. Οι ρυθμιστικές αρχές είχαν ήδη αλωθεί από την εποπτευόμενη Wall Street, αφήνοντας το σύστημα απροστάτευτο. Αντί να αγρυπνά στη σκοπιά του δημόσιου συμφέροντος, το κράτος είχε αποκοιμηθεί μπροστά στην τηλεόραση.
Κάθε μεγάλη κρίση καλεί για αναθεώρηση «παραδείγματος», δηλαδή του κυρίαρχου «αφηγήματος». Ο αχαλίνωτος χρηματιστικός καπιταλισμός αφομοίωσε καλά το στόρι των αποτυχιών του κράτους αλλά ξέχασε τις αποτυχίες της αγοράς. Πείστηκε για την ιδιοτέλεια των κρατικών γραφειοκρατών (δεν ήταν δα και τόσο δύσκολο) αλλά λησμόνησε την ιδιοτέλεια των ιδιωτικών μάνατζερς. Εμπέδωσε την ορθολογικότητα των πληροφορημένων επενδυτών αλλά ξέχασε την ασυμμετρία της πληροφόρησης: αυτός που πακετάρει το προϊόν ξέρει πάντα περισσότερα από εκείνον που το αγοράζει! Και ποια ορθολογικότητα; Όσοι έζησαν οποιαδήποτε από τις μανίες, τους πανικούς και τα κραχ που αναλύει ο Charles Kindleberger (Manias, Panics and Crashes), γνωρίζουν καλά ότι το επενδυτικό αμόκ, η ψυχολογία της αγέλης και οι έξοδοι πανικού είναι το υλικό με το οποίο φτιάχνονται –και σκάνε—οι μεγάλες χρηματοοικονομικές φούσκες. Και σήμερα πάλι ο φόβος κινεί τις αγορές.
Από μια κρίση μπορεί να αντληθούν τα σωστά και τα λάθος συμπεράσματα. Ο καπιταλισμός, και ιδίως ο αμερικανικός, χρειάζεται βαθιές διορθώσεις επειγόντως. Αλλά εξακολουθεί να είναι το σύστημα με τη μοναδική ικανότητα να παράγει ευημερία σεβόμενο την ελευθερία επιλογών. Η χρηματοπιστωτική απελευθέρωση, που απλώθηκε από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη και στην Ελλάδα μετά τη δεκαετία του ’80, έφερε μαζί της και σημαντικά ωφελήματα. Ενίσχυσε και εξυγίανε την κεφαλαιακή βάση των τραπεζών, που στην Ελλάδα λειτουργούσαν ως προβληματικό ταμείο αδιαφανών χρηματοδοτήσεων και μετακύλισης κόστους στους αποταμιευτές. Συνέβαλε στο χαμηλό πληθωρισμό, που προστάτευσε τα πραγματικά εισοδήματα, διεύρυνε τις ευκαιρίες δανειοδότησης, παρέχοντας στα μεσαία νοικοκυριά τη δυνατότητα να αποκτήσουν σπίτι και άνετο επίπεδο ζωής. Όμως άφησε ολόκληρους κλάδους αρύθμιστους. Ήρθε η ώρα ξανά να υπαχθούν στον έλεγχο της δημοκρατίας.
Γιώργος Παγουλάτος
Χωρίς να έχω εντρυφήσει στην οικονομική και πολιτική επιστήμη (είμαι γιατρός) θεωρώ ότι εδώ υπάρχει ένα κενό στη θεωρία του φιλελευθερισμού. Ενώ μας λέει ότι η αγορά αυτορυθμίζεται, αποζητά την εποπτεία του κράτους (επιτροπές ανταγωνισμού και άλλες). Νομίζω όμως ότι όταν συνολικά το κράτος αποδυναμώνεται και απαξιώνεται, που θα βρεθούν οι πανίσχυρες και αδέκαστες επιτροπές; Αυτές δε θα είναι μέρος του αποδυναμωμένου κράτους, θα έρχονται από άλλο πλανήτη; Θεωρώ δηλαδή ότι γιά να έχει το κράτος δύναμη παράμβασης πρέπει να είναι μέσα στην παραγωγική διαδικασία, τουλάχιστον σε υποδομές κλπ. Δε λέω φυσικά να πάμε στην πλήρη κρατικοποίηση της οικονομίας, που έχει δοκιμαστεί και έχει αποτύχει, αλλά να ισορροπήσουμε κάπου στη μεικτή οικονομία. Ο φιλελευθερισμός μπήκε στον πειρασμό να εκφράζει δόγματα σχεδόν θρησκευτικής φύσεως, όπως ο σοσιαλισμός. Να μην ξεχνούμε επίσης ότι το κράτος έχει και τη δημοκρατική νομιμοποίηση (στις δυτικές δημοκρατίες) και παρά τα προβλήματά της, οι αρχές της έχουν επεξεργασθεί γιά αιώνες, πλέον. Στην αγορά έχεις ψήφους, όσες και οι μετοχές σου. Επίσης άν το κράτος βάζει λεφτά στις επιχειρήσεις, πρέπει να έχει και θέσεις στο ΔΣ τους. Αλλιώς πώς θα παραιτηθεί από αυτό το δικαίωμα, γιατί το άκουσα και αυτό. Όπως παραιτήθηκε από την περιουσία του στο σκάνδαλο της Μονής Βατοπεδίου;
Θεωρώ ότι εδώ υπάρχει ένα κενό στη θεωρία του φιλελευθερισμού. Ενώ μας λέει ότι η αγορά αυτορυθμίζεται, αποζητά την εποπτεία του κράτους (επιτροπές ανταγωνισμού και άλλες). Όταν όμως συνολικά το κράτος αποδυναμώνεται και απαξιώνεται, που θα βρεθούν οι πανίσχυρες και αδέκαστες επιτροπές; Αυτές δε θα είναι μέρος του αποδυναμωμένου κράτους; Θεωρώ δηλαδή ότι γιά να έχει το κράτος δύναμη παράμβασης πρέπει να είναι μέσα στην παραγωγική διαδικασία, τουλάχιστον σε υποδομές κλπ. Να ισορροπήσουμε κάπου στη μεικτή οικονομία. Ο φιλελευθερισμός μπήκε στον πειρασμό να εκφράζει δόγματα σχεδόν θρησκευτικής φύσεως, όπως ο σοσιαλισμός. Να μην ξεχνούμε επίσης ότι το κράτος έχει και τη δημοκρατική νομιμοποίηση (στις δυτικές δημοκρατίες) και παρά τα προβλήματά της, οι αρχές της έχουν επεξεργασθεί γιά αιώνες, πλέον. Επίσης άν το κράτος βάζει λεφτά στις επιχειρήσεις, πρέπει να έχει και θέσεις στο ΔΣ τους. Αλλιώς πώς θα παραιτηθεί από αυτό το δικαίωμα, γιατί το άκουσα και αυτό. Όπως παραιτήθηκε από την περιουσία του στο σκάνδαλο της Μονής Βατοπεδίου
Σχόλιο του άρθρου¨ Η ειρωνία της διεθνούς κρίσης ” εφημ. Καθημερινή 26/10/08
κύριε καθηγητά, πολύ καλό και αυτό το άρθρο σας, αν και άκρως σκωπτικό, δικαιωματικά όμως στις παρούσες καταιγιστικές συνθήκες που διαγράφονται και σε όσες σίγουρα θα ακολουθήσουν.
Στην ” έβδομη ειρωνία ” που αναφερετε, αναρωτιέστε άραγε ο ίδιος αν ο σοσιαλισμός σώζει τον καπιταλισμό κατά τον Keynes ή αναζητάτε αποτελεσματικές λύσεις στην κρίση στην οποία διεθνώς έχουμε περιέλθει ?
Γιατί, απο τα λίγα που ξέρω σαν απλ’ος πολίτης και όχι σαν ειδικός επιστήμονας, σύμφωνα με τον Keynes μπορεί και πρέπει να παρέμβει το κράτος με μέτρα πολιτικής για να αυξηθεί π.χ. η συνολική ζήτηση στην οικονομία, όμως η κεύνσιανή θεωρία έχει δεχτεί επιθέσεις και από τον οικονομικό φιλελευθερισμό και απο τον μονεταρισμό και απο άλλες θεωρίες.
Κυρίως όμως, νομίζω, οτι δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός οτι τα οικονομικά επιτεύγματα των χωρών που εφάρμοσαν φιλελεύθερη οικονομική πολιτική { ας μην την ονοματίσουμε καπιταλιστική ή σοσιαλιστική, απλώς πρωτοκαθεδρία της προσωπικής ελευθερίας τόσο στις πολιτικές όσο και στις οικονομικές επιλογές ] καθώς και οι προσπάθειες της Ευρωπαικής Κοινότητας να καταργήσει τους περιορισμούς στο ενδοκοινοτικό εμπόριο και στη διακίνηση υπηρεσιών και παραγωγικών συντελεστών, προκάλεσαν μία ισχυρή ώθησh της παγκόσμιας οικονομίας προς την οικονομία της αγοράς και προς τον φιλελευθερισμό γενικότερα.
Υπ’αρχει αντίρρηση σ¨ε αυτό ? Κάπου όμως ¨”χάσαμε τη μπάλα ‘.
Και το ερώτημα που πλανάται τώρα είναι πώς θα σωθούμε όλοι εμείς οι απλοί πολίτες όχι οι τραπεζίτες ή τα golden boys . Πώς θα σωθεί το ίδιο το σύστημα΄? Δεν νομίζω μόνο με τον πακτωλό των τρις, ευρώ που έσπευσαν να μοιράσουν οι κυβερνήσεις ! Χρειάζονται μέτρα και κανόνες αυστηροί, χρειάζονται όρια, υπευθυνότητα και προνοητικότητα, καθολική αντιμετώπιση της κατάστασης ώστε να περιορισθεί το δυνατόν και να συντομευθεί η επερχόμενη ύφεση.
Χρειάζεται επίσης εμείς οι ίδιοι οι πολίτεςνα μην παρατείνουμε άλλο την άγνοια μας, την αμεριμνησία μας και την α-politic συμπεριφορά μας. Θα ήταν ειρωνία μεγάλη να πληρώσουμε εμείς την “χασούρα ” των τραπεζών, ενώ οι ίδιοι οι τραπεζίτες και όλοι γενικά οι εγκέφαλοι του καλοσχεδιασμένου αυτού τζογαδόρικου παιχνιδιού με τα κάθε λογής “τοξικά απόβλητα “να μείνουν στο απυρόβλητο και εν τέλει κερδισμένοι !
Ομως, κ. καθηγητά, η ιστορία μακροπρόθεσμα {άρα και μακροπολιτικά }εκπέμπει πάντα αισιόδοξο μήνυμα ! Ας το δούμε κι έτσι……