Δήλωσε πρόσφατα ανώτερο στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ: «Προτείνουμε την παραμονή της Ολυμπιακής στον δημόσιο τομέα. Και μας κάνει εντύπωση που η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ το αρνείται αυτό, δεδομένου ότι την ίδια θέση έχει και η ΠΑΣΚΕ».

Εμένα δεν μου κάνει εντύπωση που η συνδικαλιστική παράταξη του ΠΑΣΟΚ αποκλίνει από τις θέσεις του κόμματος. Κάποτε θεωρούσα την αυτονομία των συνδικαλιστικών παρατάξεων από τα κόμματα, δείγμα δημοκρατίας. Σήμερα την θεωρώ δείγμα της κλειστής επαρχιώτικης κοινωνίας μας, ανίκανης να δει το συνολικό μακροπρόθεσμο συμφέρον της. Η ορατότητά της περιορίζεται στο στενό, βραχυπρόθεσμο μικροσυμφέρον κάθε κομματιού της: είτε της οικογένειας, είτε της συντεχνίας, είτε του τοπικισμού.

Ο όρος συντεχνία παραπέμπει στην προ-βιομηχανική κοινωνία. Στην κοινωνία εκείνη, οι επαγγελματικοί αγώνες διεξάγονταν για τα συμφέροντα όλων όσων ασχολούνταν μ’ ένα συγκεκριμένο κλάδο της οικονομίας (ένα συγκεκριμένο επάγγελμα), ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη, δηλαδή τη θέση που κατείχαν στην επαγγελματική ιεραρχία: αφεντικά ή τεχνίτες ή ανειδίκευτοι εργάτες. Το σύνολο των μελών του επαγγέλματος ονομάστηκε συντεχνία και το φαινόμενο κορπορατισμός.

Η βιομηχανική επανάσταση έβαλε τέρμα στον κορπορατισμό αναδεικνύοντας ως συγγενέστερα από τα συντεχνιακά, τα ταξικά συμφέροντα. Η κοινωνική ταυτότητα και η κοινωνική αλληλεγγύη δεν είχε πλέον σχέση με το επάγγελμα, αλλά με την κοινωνική τάξη του καθενός.

Τα συνδικάτα αναπτύχθηκαν σε εθνικό επίπεδο. Με τα χρόνια, ο ρόλος τους διευρύνθηκε, πέρα από την υπεράσπιση των εργατικών συμφερόντων. Ο συνδικαλισμός αναδείχτηκε σε παράγοντα λαϊκής συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων, δηλαδή στη συνδιοίκηση. Τα συνδικάτα και οι συνδικαλιστές έπαψαν να διώκονται. Αντίθετα, περιβλήθηκαν με αναγνώριση, σεβασμό και προνόμια για διευκόλυνση του έργου τους, ως «κοινωνικοί εταίροι». Και ξαφνικά, πριν 10~20 χρόνια, επανεμφανίζεται η λέξη «συντεχνία». Τι συνέβη άραγε;

Αυτό που συνέβη είναι ότι η ταξική αλληλεγγύη και οι συνδικαλιστικοί αγώνες γίνονται για την προώθηση των ταξικών συμφερόντων, εκεί όμως όπου υπάρχει εξ αντικειμένου περιθώριο να προωθηθούν. Όταν τα περιθώρια στενεύουν, όταν η προοπτική δεν είναι η βελτίωση των αποδοχών και των συνθηκών εργασίας, αλλά το κλείσιμο των επιχειρήσεων, οι απολύσεις, η ανεργία, τότε δεν καταπίπτει μόνον ο νεοφιλελευθερισμός. Μεταπίπτει και η «ταξική αλληλεγγύη» στο καθεστώς «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Ένα χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της μετάπτωσης είναι οι εργαζόμενοι στο εργοστάσιο «Ρικομέξ»: στο σεισμό της 7/9/1999, το κτίριο της «Ρικομέξ» κατέρρευσε και 39 εργαζόμενοι έχασαν τη ζωή τους. Δεκατέσσερις οικογένειες θυμάτων κατέθεσαν αγωγή με την οποία ζήτησαν αποζημίωση ύψους ενάμισι εκατομμυρίου ευρώ η κάθε μία ως ηθική αποκατάσταση και βλάβη. Οι υπόλοιποι εργαζόμενοι της Ρικομέξ κατέδειξαν μιαν εντυπωσιακή απουσία ταξικής αλληλεγγύης, όταν τοποθετήθηκαν κυνικά εναντίον των οικογενειών συναδέλφων, υποστηρίζοντας ότι, αν η εταιρεία καταβάλει τις αποζημιώσεις, τότε οι ίδιοι κινδυνεύουν να μείνουν άνεργοι αφού η επιχείρηση θα υποχρεωθεί να κηρύξει πτώχευση. Οι οικογένειες των θυμάτων μπορεί να ανήκουν στην εργατική τάξη, αλλά όχι (πια) στην ίδια συντεχνία.

Αν η επανεμφάνιση της συντεχνίας είναι φαινόμενο που παρατηρείται και σε χώρες της Ευρώπης σε περιόδους κρίσης, στη δική μας χώρα έχει βαθιές ρίζες, που ξεκινούν πριν τη δημιουργία του ελληνικού κράτους. Εδώ, η μόνιμη οικονομική ανασφάλεια εμπόδισε την ολόπλευρη ανάπτυξη της ταξικής ενότητας και πάλης. Οι έννοιες αυτές -όπως και πολλές άλλες έννοιες του διαφωτισμού- είναι ξένες, εισαγόμενες μαζί με το μαρξισμό.

Ο κατακερματισμός των εργατικών συμφερόντων σήμανε και την περιθωριοποίηση της «εργατικής τάξης». Κανένας οργανισμός και κανένα κόμμα, πλην του απολιθωμένου ΚΚΕ, δεν αναφέρεται στην «εργατική τάξη». Τον όρο αυτόν αντικατέστησε ο όρος «εργαζόμενοι» και τον όρο «πάλη των τάξεων» ο όρος «κινήματα», όπου μονάχα ένα από αυτά είναι το «εργατικό κίνημα». Αντίθετα, ανάμεσα στα «κινήματα» αναφέρονται όλο και συχνότερα το φεμινιστικό, το οικολογικό, των ομοφυλόφιλων, των φοιτητών, καθώς και τα αντιπολεμικά, αντιπυρηνικά, αντιρατσιστικά, αντιπαγκοσμιοποιητικά (και γενικότερα κινήματα με πρόθεμα «αντι», πράγμα που δείχνει τον αμυντικό χαρακτήρα τους).

Οι συντεχνίες είναι τόσο ισχυρές που, αντίθετα με ό,τι πιστεύεται, διαμορφώνουν από μόνες τους πολιτική γραμμή, ενίοτε διαφορετική από τα κόμματα στα οποία ανήκουν. Το παράδειγμα της ΠΑΣΚΕ δεν είναι μοναδικό. Ο πρόεδρος της ΔΑΚΕ Κώστας Πουπάκης εναντιώνεται επίσης στην ιδιωτικοποίηση της Ολυμπιακής, αλλά και σε καίριες επιλογές της Ν.Δ., όπως, στην εισοδηματική και φορολογική πολιτική ή στην αλλαγή της λίστας των βαρέων και ανθυγιεινών. Αν ο Αλέξης Τσίπρας ψάξει στον ΣΥΝ, θα βρει πολλές παρόμοιες περιπτώσεις. Δεν τις κατονομάζω, όχι επειδή δεν τις γνωρίζω, αλλά επειδή φοβάμαι την επανάληψη των δήθεν αριστερών επιθέσεων από τους θιγόμενους, που υπερασπίζονται όχι την ιδεολογία τους, αλλά τα προνόμιά τους.

Διονύσης Γουσέτης