Οι πρόσφατες εξελίξεις στη Γεωργία έφεραν ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας τη συζήτηση σχετικά με τα κριτήρια της «εθνικής κυριαρχίας» και της «εθνικής ακεραιότητας». Είναι γεγονός ότι τόσο στην περίπτωση της Οσετίας και της Αμπχαζίας όπως και παλαιότερα στην περίπτωση του Κοσόβου υπερίσχυσαν άλλα κριτήρια. Τόσο στην περίπτωση της Γεωργίας όσο και στην περίπτωση του Κοσόβου τα κριτήρια που επικαλέστηκαν οι δυνάμεις που παρενέβησαν ήταν ανθρωπιστικά, δηλαδή «εθνικές εκκαθαρίσεις» και «γενοκτονία»: στην περίπτωση του Κοσόβου τις εθνικές εκκαθαρίσεις των Αλβανών από τη Σερβία του Μιλόσεβιτς και στην περίπτωση του Καυκάσου τις εθνικές εκκαθαρίσεις των Οσετών από τη Γεωργία του Σαακασβίλι. Οι περιπτώσεις των δύο επεμβάσεων ελάχιστα διέφεραν μεταξύ τους και είναι απορίας άξιο ότι πολλοί υποστηρικτές της μιας παρέμβασης μπορούν να διαφωνούν με την άλλη.

Είναι φυσικά γνωστό ότι πολλοί στοχαστές έχουν, για ποικίλους λόγους, έντονες αντιρρήσεις για τις λεγόμενες «ανθρωπιστικές παρεμβάσεις». Αυτό που είναι ίσως λιγότερο γνωστό είναι ότι η κριτική εναντίον των «ανθρωπιστικών παρεμβάσεων» φαίνεται να ενώνει τη συντηρητική Δεξιά με την άκρα Αριστερά.

Ετσι, στον χώρο της Αριστεράς, άτομα όπως ο μακαρίτης Εντουαρντ Σάιντ,ο Νόαμ Τσόμσκι και άλλοι πρωτοστάτησαν εναντίον των διεθνών παρεμβάσεων στο Κόσοβο (και αλλού) θεωρώντας αυτές τις παρεμβάσεις ως έναν τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ επιδιώκουν να κατοχυρώσουν την ηγεμονία τους… Κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Κόσοβο, ο Σάιντ ασκούσε κριτική εναντίον πολλών κεντρώων που «χρησιμοποιούν την έννοια της ανθρωπιστικής παρέμβασης για να δικαιολογούν τους βομβαρδισμούς». Οπως χαρακτηριστικά έλεγε ένας άλλος γκουρού της Αριστεράς, ο Ζαν Μποντριγιάρ, «τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν προ πολλού απορροφηθεί από τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης και χρησιμοποιούνται ως άλλοθι. Ανήκουν στη νομική και ηθική υπερδομή – εν συντομία πρόκειται για διαφημιστικά μηνύματα». Για την άκρα Αριστερά ο κινητήριος μοχλός αυτών των παρεμβάσεων δεν είναι κάποιες αφηρημένες ηθικές τύψεις, αλλά, αντίθετα, το κυνικό συμφέρον ενός κράτους ή της άρχουσας οικονομικής τάξης.

Ομως, ανάλογες είναι και οι απόψεις που βρίσκει κανείς στον χώρο των «ρεαλιστών», που συνήθως ταυτίζονται με την «αντιδραστική» Δεξιά. Και στον χώρο αυτό η άποψη που επικρατεί είναι ότι στις διεθνείς σχέσεις το μόνο που μετράει είναι η δύναμη και τα κρατικά συμφέροντα.

Για τη σχολή αυτή η διεθνής πολιτική δεν έχει ηθική και αποτελεί μια άγρια πάλη για επιβίωση και κατάκτηση. Σε αυτόν τον τρόπο σκέψης δεν υπάρχει χώρος για ανθρωπιστικές παρεμβάσεις. «Δεν θα πρέπει να στέλνουμε τα στρατεύματά μας να σταματήσουν τις εθνικές εκκαθαρίσεις σε χώρες που βρίσκονται έξω από τα στρατηγικά μας συμφέροντα», έλεγε η Κοντολίζα Ράις σε μία από τις πρώτες ομιλίες της. (Να θυμηθούμε εδώ ότι αρχικά η επέμβαση του Ιράν έγινε για την προστασία των συμφερόντων των ΗΠΑ, και όχι επειδή ο Σαντάμ παραβίαζε τα ανθρώπινα δικαιώματα.)

Ενας από τους πιο εξέχοντες σύγχρονους αντιπροσώπους της σχολής των «ρεαλιστών» είναι ο Χένρι Κίσιγκερ. Μετά τον πόλεμο του Κοσόβου ο Κίσινγκερ κατηγόρησε τον Τόνι Μπλερ «για την εγκατάλειψη της ιδέας της εθνικής κυριαρχίας» και την «προώθηση ενός νέου στιλ εξωτερικής πολιτικής, που καθορίζεται από την εσωτερική πολιτική και την επίκληση οικουμενικών ηθικών συνθημάτων». Ενας άλλος εκλεκτός διανοητής της σχολής των «ρεαλιστών», ο Χαντς Μόργκενχαου, υποστήριζε ότι η κατάκτηση ασθενών κρατών -από ισχυρότερα πάντοτε- δικαιωνόταν στο όνομα του «ανθρωπισμού».

Πάντως, είναι λάθος να πιστεύει κανείς ότι οι «ανθρωπιστικές παρεμβάσεις» είναι ένα σημερινό φαινόμενο που άρχισε με τον Μπιλ Κλίντον και τον Τόνι Μπλερ. Οπως γράφει ο καθηγητής του Πρίνστον Gary Bass στο πρόσφατο βιβλίο του «Η πάλη της ελευθερίας» («Freedom’s battle»), αυτού του είδους οι παρεμβάσεις αποτελούν ένα φαινόμενο που πάει πολλά χρόνια πίσω – και συγκεκριμένα στον 19ο αιώνα. Ανατρέχοντας τη σύγχρονη ιστορία, ο Bass υποστηρίζει ότι η πρώτη «ανθρωπιστική παρέμβαση» ήταν των Μεγάλων Δυνάμεων στην Ελληνική Επανάσταση του ‘21. Τότε οι Δυνάμεις περιφρόνησαν την «εθνική ακεραιότητα» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προκειμένου να βοηθήσουν τους Ελληνες να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους. Με αποκορύφωμα τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, το 1827, όπου οι ναυτικές δυνάμεις της Ρωσίας, της Αγγλίας και της Γαλλίας κατέστρεψαν ολοσχερώς τον οθωμανικό στόλο.

Τάκης Μίχας

————————————————————

Σημειώσεις:
Δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία στις 8/9/2008