Radicals for Capitalism: A Freewheeling History of the Modern American Libertarian Movement
Σεπ 19th, 2007 | Τηλέμαχος Χορμοβίτης| Κατηγορία: Βιβλιοκριτικές, Φιλελευθερισμός | Email This Post | Print This Post |του Τηλέμαχου Χορμοβίτη
Διαβάζοντας τον τίτλο αυτού του βιβλίου1 , ο μέσος Έλληνας αναγνώστης είναι πολύ πιθανόν να δυσκολευτεί να τον κατανοήσει. Ποια είναι ,αλήθεια, η σημασία του όρου “libertarian”; «Φιλελευθεριστές», «ελευθεριακοί» ή απλά πρόκειται για τους γνήσιους απόγονους του κλασσικού φιλελευθερισμού, όπως αυτός αναπτύχθηκε τον 18ο και 19ο αιώνα;
Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα στις Η.Π.Α. η κεντροαριστερά οικειοποιήθηκε τον όρο «φιλελεύθερος». Οι Αμερικάνοι που έμεναν σταθεροί στα ιδανικά της περιορισμένης κρατικής εξουσίας , της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς και της μη επεμβατικής εξωτερικής πολιτικής, που έμεναν δηλαδή πιστοί στο πνεύμα του κλασσικού φιλελευθερισμού , άρχισαν να χρησιμοποιούν τον όρο “libertarian” , για να διακρίνονται από τους Αμερικάνους “liberals”, που πίστευαν πια σε ένα ενεργητικό και εκτεταμένο κράτος. Στην Ελλάδα και γενικά στην Ηπειρωτική Ευρώπη, ο φιλελευθερισμός διατηρεί την αρχική του σημασία και έτσι θα μπορούσαμε να αποδώσουμε τον όρο «libertarian» ως «φιλελεύθερος», παρότι οι Αμερικάνοι libertarians είναι πολλές φορές πιο ριζοσπαστικοί από τους κλασσικούς φιλελεύθερους.
Ο συνεργάτης του περιοδικού Reason, Brian Doherty, καταφέρνει για τον μεταπολεμικό αμερικάνικο κλασσικό φιλελευθερισμό, ότι κατάφερε ο George H. Nash, για τον αμερικάνικο συντηρητισμό στο μνημειώδες “The Conservative Intellectual Movement in America Since 1945”: Να μας προσφέρει ένα έργο-πραγματικό σημείο αναφοράς για την ιστορία του κινήματος. Το «Radicals For Capitalism» αφηγείται την ιστορία του libertarian κινήματος στις Η.Π.Α., από τη δεκαετία του 1940, όταν άρχισε να παίρνει τη σημερινή μορφή του σαν μια αντίδραση στην πολιτική έντονης κρατικής παρέμβασης του New Deal ,μέχρι τη σημερινή εποχή. Το ογκώδες αυτό βιβλίο (740 σελίδες) παρουσιάζει με εύληπτο τρόπο τις κυριότερες φιλελεύθερες ιδέες αλλά επιπλέον καλύπτει και την οργανωτική ιστορία του φιλελευθερισμού. Το ξεχωριστό του στοιχείο είναι πως η αφήγηση της ιστορίας του κινήματος γίνεται μέσα από την εξιστόρηση της ζωής των σημαντικότερων μορφών του σύγχρονου αμερικάνικου φιλελευθερισμού. Οι προσωπικότητες τους, οι ιδέες τους, οι ιδιωτικές τους στιγμές, οι φιλίες, οι συμμαχίες αλλά και οι έριδες και οι αντιπαλότητες μεταξύ τους, κάνουν το βιβλίο να διαβάζεται όχι μόνο σαν ένα καλό δοκίμιο ιστορίας ή πολιτικής επιστήμης, αλλά και σαν ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα!
Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου ο Doherty σκιαγραφεί τις ρίζες του κινήματος, τις επιρροές που δέχτηκε από τους Ευρωπαίους Φιλελεύθερους του 19ου αιώνα, όπως ο Benjamin Constant, ο Frederic Bastiat, ο Herbert Spencer. Τονίζει όμως και τον ξεχωριστό αμερικάνικο χαρακτήρα του, που βασίστηκε στην εγγενή δυσπιστία του αμερικάνικου λαού απέναντι στην κεντρική εξουσία και την αγάπη του προς την ατομική ελευθερία.
Για τον Doherty, πέντε είναι οι «γίγαντες» του μεταπολεμικού αμερικάνικου φιλελευθερισμού. Όπως επισημαίνει και o συγγραφέας , πρόκειται για τέσσερις άνδρες και μια γυναίκα. Τέσσερις Εβραϊκής καταγωγής και ένας Καθολικός. Τέσσερις οικονομολόγοι και μια συγγραφέας. Τέσσερις οπαδοί του «ελάχιστου κράτους» και ένας αναρχοφιλελεύθερος. Δύο γηγενείς Αμερικάνοι και τρεις μετανάστες. Και μεταξύ τους, δύο βραβεία Νόμπελ. Ο Ludwig Von Mises, ο Friedrich Hayek, η Ayn Rand, ο Milton Friedman και ο Murray Rothbard. Χωρίς αυτούς ο φιλελευθερισμός δεν θα έπαιρνε την ιδεολογική και οργανωτική μορφή που έχει σήμερα , ούτε θα εξελισσόταν από το περιθωριακό κίνημα του 1950, όπου σχεδόν όλα τα μέλη του γνωρίζονταν μεταξύ τους, σε ένα κίνημα με επιρροή σε εκατομμύρια ανθρώπους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως έχουν και οι ιστορίες μικρότερων μορφών του φιλελευθερισμού. Ιδιόρρυθμοι αλλά θαρραλέοι, με κοινό χαρακτηριστικό τους έναν παθιασμένο αντικρατισμό : Η συγγραφέας και δημοσιογράφος Rose Wilder Lane, που αρνήθηκε να λάβει την κάρτα Κοινωνικής Ασφάλισης που δικαιούταν. Ο μεγαλοεκδότης R.C. Hoiles που προτιμούσε τους …οίκους ανοχής από τα δημόσια σχολεία, επειδή, όπως έλεγε, τουλάχιστον στους οίκους ανοχής κανείς δεν σε υποχρεώνει να πας. Ο ακτιβιστής και δημοσιογράφος Karl Hess που αρνήθηκε να πληρώσει φορολογία το 1969, με αποτέλεσμα μέχρι το τέλος της ζωής του να μην μπορεί να αποκτήσει εισόδημα ή ιδιοκτησία στο όνομα του, και άλλοι πολλοί.
Για τον Doherty ο φιλελευθερισμός δεν είναι μονολιθικό κίνημα και δε διστάζει να δείξει την πολυμορφία του, τις διάφορες τάσεις που τον διαπερνούν ακόμη και τις σκληρές συγκρούσεις που πολλές φορές αναπτύσσονται στους κόλπους του: ριζοσπάστες και «πραγματιστές», οπαδοί του φυσικού δικαίου και οπαδοί του ωφελιμισμού, οπαδοί του ελάχιστου κράτους και αναρχοφιλελεύθεροι. Ο συγγραφέας προσπαθεί να είναι αντικειμενικός και να παρουσιάσει όλες τις απόψεις, όσο αντικειμενικός βέβαια μπορεί να είναι κάποιος που αποτελεί και ο ίδιος μέρος του κινήματος.
Όμως παρά τις διάφορες τάσεις του κινήματος, αυτό που γίνεται σαφές μέσα από το βιβλίο, είναι η ριζοσπαστική φύση του φιλελευθερισμού. Κάτι που θα βοηθήσει τον ,σε μεγάλο βαθμό, παραπληροφορημένο Έλληνα αναγνώστη να ξεκαθαρίσει πως ο φιλελευθερισμός δεν είναι ένας απολογητής του συστήματος και της Αμερικάνικης κυβέρνησης και πως μικρή σχέση έχει με το σημερινό κυρίαρχο consensus. Ο σημερινός κόσμος , παρά τα φιλελεύθερα βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, προσεγγίζει περισσότερο ένα σύστημα κορπορατιστικού καπιταλισμού, πάρα μια γνήσια laissez faire αγορά, όπως οραματίζονται οι φιλελεύθεροι. Όπως δείχνει και ο Doherty , οι libertarians, είτε ενάντια στο New Deal του Roosevelt, είτε ενάντια στους πολέμους της Αμερικάνικης κυβέρνησης, είναι οι διαχρονικοί outsiders στην αμερικάνικη ιστορία, μόνιμα απέναντι στις υπερβάσεις της κεντρικής εξουσίας. Δεν είναι τυχαίο πως ο Doherty ονομάζει το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του, που αναφέρεται στις προοπτικές του κινήματος, «Μια Συνεχής Επανάσταση» , για να τονίσει ακριβώς αυτό το ριζοσπαστικό στοιχείο του φιλελευθερισμού.
Το “Radicals For Capitalism” αποτελεί μια εξαιρετική εισαγωγή για όλους όσους θέλουν να γνωρίσουν τις ιδέες και την ιστορία του κινήματος και μπορεί να διαλύσει πολλές από τις παρεξηγήσεις που κυκλοφορούν στην Ελλάδα για το νόημα του φιλελευθερισμού. Είναι όμως χρήσιμο και για τους Έλληνες φιλελεύθερους. Με την κατάσταση στην Ελλάδα να θυμίζει τις Η.Π.Α., της δεκαετίας του 1940, όταν η κυβέρνηση θεωρούνταν η λύση για όλα τα προβλήματα, και η παρουσία των φιλελεύθερων ιδεών στο δημόσιο διάλογο ήταν περιθωριοποιημένη , το βιβλίο αυτό μπορεί να δώσει πολύτιμα παραδείγματα δράσης και αισιοδοξίας στους Έλληνες φίλους της ελευθερίας.
——————————————————
Σημειώσεις:
- “Radicals for Capitalism: A Freewheeling History of the Modern American Libertarian Movement”- Brian Doherty ( Public Affairs, New York, 2007) [↩]
Εξαιρετική η επιλογή και ο τρόπος της παρουσίασης του συγκεκριμένου βιβλίου.
ευγε,
Μακαρι να μεταφραστει και στα Ελληνικα . . .
Η παρουσίαση του σχετικού βιβλίου από τον κ. Χαρμοβίτη Τηλέμαχο με επανέφερε σε θέματα ιδεολογίας και πολιτικής σκέψης ως “γερά χαρτιά” της φιλελεύθερης κίνησης στις ΗΠΑ. Εύχομαι να καρπίσουν ανάλογες προσπάθειες στην Ελλάδα.
Φιλικά,
Μεταξάς Σωκράτης
Πολύ ενδιαφέρον. Αυτό που μου έκανε εντύπωση λίγο είναι η μεγάλη προσπάθεια του συγγραφέα (ή του σχολιαστή) να πείσει ότι ο φιλελευθερισμός είναι έξω από το mainstream, ότι δεν είναι απολογητής της σημερινής τάξης πραγμάτων, ότι είναι επαναστατικός κτλ.
Ε λοιπόν, αυτό δεν ισχύει: Ο φιλελευθερισμός με την ευρύτερη έννοια του είναι η βάση όλων των δυτικών κοινωνιών. Και αυτό δεν είναι κακό, αλίμονο! Είναι εντυπωσιακό το πως αυτόν τον καιρό, με το (λαικίστικο) κίνημα της αντιπαγκοσμιοποίησης αλλά και άλλους λόγους, στην Ελλάδα αλλά και παντού, υπάρχει μια δυσαρέσκεια (ή είναι απλώς βαρεμάρα;) με το δυτικό, εύπορο κατά το πλείστον, δημοκρατικό, φιλελευθερο και σχετικά καπιταλιστικό μοντέλο. Και αυτό είναι κοινωνιολογικά ενδιαφέρον καθότι το μοντέλο αυτό, παρά τα επιμέρους προβλήματα του,είναι με διαφορά το καλύτερο πολιτικό και οικονομικό μοντέλο που ξέρουμε αλλά έχει δημιουργήσει και την καλύτερη (από τόσες και τόσες απόψεις) κοινωνία που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα.
Αυτοί που ίσως είναι όντως περιθωριακοί είναι ορισμένοι θεωρητικοί και, εν μέρη, ακραίοι φιλελευθεροι, ή αναρχικοί. Δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι θεωρώ φιλελεύθερο καν τον κύριο που δεν πλήρωσε τους φόρους του! Είμαι σχεδόν σίγουρος (αν και μπορεί να τον αδικώ) ότι είχε και ένα gunruck στο αγροτικό του, μισούσε τους μεξικάνους και τους ομοφυλόφιλους και είχε ένα μάλλον ηλιοκαμένο σβέρκο! 😉
Συνεπώς, ελπίζω πάντως η ΦΣ και οι γηγενείς φιλελευθεροι να μην το πάρουν πολύ τις μετρητοίς αυτά περί “συνεχής επανάστασης” και ριζοσπαστισμού.
Αυτό που κυρίως λείπει από την Ελλάδα, κατ’ εμέ, είναι ένας βασικος σεβασμός και κατανοήση των εννοιών της ανθρώπινης ελευθερίας & δικαιωμάτων (τα οποία είτε αγνοούνται σε στυλ τα κακόμοιρα τα μυρμηγκάκια, είτε παρερμηνεύονται ως οικονομικά “δικαιώματα” από το κράτος να τους διορίσει στο δημόσιο κτλ), και του καπιταλισμού και της ελευθερης οικονομίας (η οποία είναι ο μεγάλος μπαμπούλας αλλά και ο μεγάλος ασθενής καθότι υποτίθεται χρειάζεται συνεχής παρέμβαση από το κράτος).
Αυτά είναι τόσο προφανή στο μεγαλύτερο μέρος του Δυτικού κόσμου που κάνει την Ελλάδα πραγματικά ένα παρία στην οικονομία και την πραγματική δημοκρατία. Δικαιώματα μεγάλων ομάδων του πληθισμού καταπατούνται (πχ. ομοφυλόφυλοι, μετανάστες κτ) ενώ αναγκαίες μεταρυθμίσεις (πχ. Ολυμπιακή, ασφαλιστικό) εγκληματικά αγνοούνται, ή όταν γίνονται, γίνονται μισές, αναποτελεσματικές και ουσιαστικά στα κρυφά (πχ δείτε τις “προτάσεις” των κομμάτων, της ΦΣ εξαιρετέας, για το ασφαλιστικό πριν από τις εκλογες.
Αφού καταφέρουμε να αποδεχτούμε τα βασικά αυτά, τότε χαλάλι, τότε σε 200 χρόνια ας διασπαστεί η (τότε κυβερνούσα!) ΦΣ σε δύο κόμματα, να εκπροσωπηθούν και οι αναρχοφιλελευθεροι!
Κάτι άλλο που πρόσεξα είναι ότι, από τον τίτλο του το βιβλίο αυτό φαίνεται να περιορίζεται στον οικονομικό φιλελευθερισμό. Αύτο είναι αποδεκτό – κάθε μελέτη μπορεί και ίσως πρέπει να εξειδικευτεί. Ωστόσο πιστεύω ότι είναι λάθος, λάθος αναλυτικό αλλά ίσως περισσότερο λάθος πολιτικό, να χωριστεί η οικονομική από την πολιτική/κοινωνική ελευθερία. Θα με ενδιέφερε ιδιαιτέρως να μάθαινα τι έκαναν οι Αμερικάνοι λιμπερτάριανς κατά την διάρκεια του Civil right movement, τι κάνουν τώρα με τα ανθρώπινα δικαιώματα για τους gay κλπ. Έχω μια υποψία, ότι δυστιχώς οι περισσότεροι λιμπερτάριανς θεωρητικοί ήταν κολημένοι με την μάχη με τον κομμουνισμό (και ίσως καλά έκαναν) για να ασχοληθούν με τον ρατσιμό δίπλα τους αντίθετα από τους αμερικάνους liberals παρά τις κρατικιστικές εμμονές των τελευταίων.
Άλκη κάνεις νομίζω μια παρανόηση. Συγχέεις τα φιλελεύθερα χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας με τον βαθμό άσκησης εξουσίας εκ μέρους των φιλελεύθερων. Σε σημαντικό βαθμό ισχύει ότι ο φιλελεύθερισμός βρίσκεται στη βάση των δυτικών κοινωνιών, και ειδικά των ΗΠΑ. Αυτό όμως είναι κύρια το αποτελέσμα των Ιδρυτών Πατέρων, του Αμερικάνικου Συντάγματος, της οργάνωσης του αμερικανικού κράτους και των αξιών που τους διαπερνούν. Όμως οι φιλελεύθεροι στον 20ο αιώνα δεν ήταν οι διαχειριστές του κράτους, αλλά αντίθετα για μεγάλες περιόδους βρέθηκαν εκτός mainstream και ισχύει αυτό που λέει το βιβλίο ότι ουσιαστικά ξεκίνησαν από μηδενική βάση την δεκαετία του ’40. Επίσης δεν ισχύει η μονομέρεια στην προσέγγιση της ελευθερίας. Ο Μίλτον Φρίντμαν πρωτοστάτησε στην κατάργηση της υποχρεωτικής θητείας στις ΗΠΑ και υπήρξε πάντα συνεπής υπέρμαχος της αποποινικοποίησης της χρήσης ναρκωτικών, για να φέρω δύο γνωστά παραδείγματα.
Άλκη, και η Ayn Rand και ο Milton Friedman είχαν τοποθετηθεί γραπτώς καταδικάζοντας τους διαχωριστικούς νόμους του Jim Crow. Επίσης είχαν τοποθετηθεί αρνητικά απέναντι στην ιδέα χρήσης των “δικαιωμάτων των πολιτειών” ως κριτική στο civil rights κίνημα (παρ’ότι τα “δικαιώματα των πολιτειών” ήταν συχνό επιχείρημα των libertarians κατά της αυθαιρεσίας της ομοσπονδιακής κυβέρνησης).
Και τώρα οι libertarians βρίσκονται ακόμα μπροστά σε τέτοια θέματα: http://www.ontheissues.org/Celeb/Libertarian_Party_Civil_Rights.htm
Δεν διαφωνώ. Απλώς λέω ότι σίγουρα τα θέματα αυτά δεν είναι ή ήταν ψηλά στην ατζέντα των περισσοτέρων από αυτούς και, από το λίγο που γνωρίζω, σίγουρα δεν ήταν στην πρωτοπορεία των αγώνων.
Όσο για το ότι οι φιλελευθεροι δεν είχαν/έχουν θέσεις εξουσίας, έχεις δίκιο αν και αυτό ισχύει γενικότερα για κάθε είδους ιδεολόγους. Βέβαια ο βαθμός στον οποίο ισχύει αυτό εξαρτάται από τον ορισμό του καθένα για το τι σημαίνει φιλελευθερος και τον βαθμό ιδεολογικής “καθαρότητας” που πρέπει να έχουν.
Πάντως το γεγονώς ότι ακόμα και στην Αμερική το λιμπερτάριαν κόμμα πέρνει μηδενικά ποσοστά, ακόμα και σε ευνοικές συγκυρίες γι αυτό (ανικανότητα Μπους, θρησκευόμενο ρεπουμπλικάνικο κόμμα κτλ), είναι μια ακόμα ένδειξη ότι λίγη τύχη θα έχει ένα αντίστοιχο κόμμα στην Ελλάδα. Γνώμη μου είναι ότι η ΦΣ πρέπει να μείνει μεσα στο ευρωπαικό φιλελευθερο μαινστρεαμ, με φιλελευθερες αλλά ρεαλιστικές και πρακτικές προτάσεις.
Το ενδιαφέρον ερώτημα είναι ποιες είναι αυτές. Σε ένα άλλο άρθρο, ένας σχολιαστής κατηγορούσε την ΦΣ για την θέση της υπέρ του διαχωρισμού εκκλησίας και κράτους το οποίο, πχ. εγώ θεωρώ αυτονόητο, ανάγκαιο, σημαντικό αλλά και ώριμο θέμα να συζητηθεί από την κοινωνία (οι υστερίες του Χριστόδουλου άλλωστε το αποδεικνύουν!)
Δεν υπάρχει μαγική λύση αλλά αυτό που προτείνω εγώ είναι να εξετάσουμε όλες τις Ευρωπαικές ή Δυτικές χώρες και να υοθετήσουμε τις πιο φιλελευθερες πολίτικες από κάθε χώρα. Έτσι, δεν θα είμαστε αιθεροβαμόνες – π.χ. πόσο υπερβολική μπορεί να θεωρηθεί η θέση υπέρ του πολιτικού γάμου ομοφυλοφύλων άμα αυτό υπάρχει στην καθολική Ισπανία, στο βαρετό Βέλγιο, στην Ολλανδία και, σε διαφορετικές μορφές, στις περισσότερες Ευρωπαικές χώρες; Το ίδιο με την Εκκλησία, το ίδιο με το ασφαλιστικό, το ίδιο με την Ολυμπιακή κτλ κλτ. Από την άλλη έτσι αποφεύγουμε ακραίες θέσεις όπως παντελής ελευθερία στην εμπορία ναρκωτικών, παντελής κατάργηση επιδοτήσεων στον πολιτισμό και άλλα θέματα τα οποία έχουν ακουστεί σε αυτήν την ιστιοσελλίδα αλλά δεν ισχύουν πουθενά ή σχεδόν πουθενά στον κόσμο.
Και γενικά πιστεύω ότι προγραμματικά η ΦΣ είναι στην σωστή γραμμή και το πρόγραμμα της είναι ρεαλιστικό χωρίς να χάνει την σαφή φιλελευθερη γραμμή του.