του Κωνσταντίνου Κουκόπουλου1

Στην αλλαγή της χιλιετίας 192 κράτη έθεσαν 8 αναπτυξιακούς στόχους για την εξάλειψη της φτώχειας. Ανάμεσα στους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας, όπως ονομάζονται, είναι και η επίτευξη καθολικής πρόβασης στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση σε όλο τον πλανήτη μέχρι το 2015. Όμως πέντε χρόνια μετά την λήψη αυτών των φιλόδοξων αποφάσεων ο ΟΗΕ ανέφερε ότι 115 εκκατομύρια παιδιά παγκοσμίως βρίσκονταν εκτός του σχολείου2 , από τα οποία το 80% βρίσκονταν στην υποσαχάρεια Αφρική και την νότια Ασία.

Γίνεται κατανοητό λοιπόν, ότι όσοι λαμβάνουν στα σοβαρά αυτόν τον εκπαιδευτικό στόχο της χιλιετίας δεν μπορούν παρά να ασχολούνται με ένα μόνο πράγμα: την παραγωγή και παροχή του αγαθού της παιδείας για στα παιδιά της Αφρικής και της Νότιας Ασίας.

Το ζήτημα της καθολικής εκπαίδευσης σε αυτές τις χώρες απασχολεί πολιτικούς, μη-κυβερνητικές οργανώσεις, διανοούμενους, μέχρι και αστέρες της πόπ. Ολοένα και πιο δυνατά, υψώνονται φωνές που καλούν για ανάληψη δράσης με σημασία, δράση που θα φέρει γρήγορα αποτελέσματα. Ας μην ξεχνάμε τον στόχο μας, μέχρι το 2015 να πηγαίνουν στο σχολείο τα περισσότερα από τα 115 εκατομμύρια παιδιά που σήμερα μένουν απαίδευτα. Ζητούνται λοιπόν ριζικές λύσεις, ίσως σαν αυτή που πρότεινε ο Jeffrey D. Sachs, σύμβουλος του Γ.Γ. του ΟΗΕ επί Kofi Anan, να εξαλειφθούν τα σχολικά δίδακτρα, μέσω αυξημένων διεθνών δωρεών3 .

Όταν το 2003 η διεθνής κοινότητα έδωσε πάνω από 100 εκατομμύρια δολλάρια4 στην Κένυα για την υλοποίηση δωρεάν πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, λέγεται ότι επιπλέον 1.3 εκατομμύρια παιδιά γραφτήκαν στα δημόσια και χωρίς δίδακτρα σχολεία που δημιουργήθηκαν και στελεχώθηκαν κυρίως με τα λεφτά της Παγκόσμιας Τράπεζας (έδωσε τα 50 από τα 100 εκατομμύρια δολλάρια). Παρόμοια ωφέλη θα μπορούσαν να επιτευχθούν και σε άλλες χώρες εάν η διεθνής κοινότητα δώσει επιπλέον περίπου 8 δισεκατομύρια δολλάρια ετησίως. Το κόστος είναι μεγάλο, αλλά μήπως και τα ωφέλη δεν θα είναι επίσης μεγάλα;

Μία απάντηση στο προηγούμενο ερώτημα, από ανθρώπους όπως τον τραγουδιστή Bono ή τον υπουργό οικονομίας της Μ. Βρεταννίας Gordon Brown, είναι ότι η χρηματοδότηση δημόσιας και χωρίς δίδακτρα πρωτοβάθμιας παιδείας στις χώρες που έχουν περισσότερο ανάγκη θα έχει μεγάλα αναπτυξιακά ωφέλη για αυτές και κατά συνέπεια αξίζει να δώσουμε όσα χρήματα απαιτηθούν για να επιτευχθεί. Η απάντηση φαίνεται προφανής αφού όλοι δεχόμαστε ότι η καθολική πρόσβαση στην παιδεία πράγματι θα έχει μεγάλα αναπτυξιακά ωφέλη. Για να είναι όμως και σωστή η απάντηση θα πρέπει να δεχτούμε κάτι ακόμα, ότι η χρηματοδότηση δημόσιας και χωρίς δίδακτρα πρωτοβάθμιας παιδείας είναι ο κατάλληλος τρόπος να πετύχουμε τον στόχο της καθολικής πρόσβασης στην εκπαίδευση. Οι υποστηρικτές αυτών των πολιτικών δείχνουν αμέσως στο παράδειγμα της Κένυα για να στηρίξουν την θέση τους και πράγματι τα νούμερα είναι ενθαρρυντικά. Όμως είναι πράγματι έτσι τα πράγματα;

Μία παράμετρος που δεν λαμβάνεται υπόψη στον δημόσιο διάλογο, αν και έχει αναγνωριστεί πολλές φορές στην βιβλιογραφία, είναι ότι συχνά οι φτωχοί πληθυσμοί δεν περιμένουν την Παγκόσμια Τράπεζα να τους φέρει σχολεία και δασκάλους. Μεγάλο μέρος των φτωχότερων οικογενειών, έως και η πλειονότητα σε πολλές περιπτώσεις, καταφεύγει σε ιδιωτικά σχολεία που ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια στις παραγκούπολεις της Αφρικής και της Νότιας Ασίας. Σύμφωνα με μία έρευνα από τις πολλές5 στην Λαχόρη του Πακιστάν το 51% των παιδιών των οποίων οι οικογένειες ζουν με 1 δολλάριο την ημέρα πηγαίνουν σε ιδιωτικά σχολεία, ακόμα και όταν υπάρχουν δημόσιες εναλλακτικές.

Αυτά τα "παράδοξα" ευρήματα, που αντιφάσκουν με την συνήθη άποψη ότι τα ιδιωτικά σχολεία εξυπηρετούν τους πλούσιους, ήταν το αντικείμενο μίας πρόσφατης έρευνας που διενεργήθηκε κατά τα έτη 2003-20056 . Οι ερευνητές του πανεπιστημίου του Newcastle upon Tyne, James Tooley και Pauline Dixon αναφέρουν ότι στις αστικές και περιαστικές περιοχές που εξετάσαν, βρήκαν την πλειονότητα των μαθητών να πηγαίνει σε ιδιωτικά σχολεία. Στις αγροτικές περιοχές οι μαθητές ιδιωτικών σχολείων ήταν μια αρκετά μεγάλη μειοψηφία. Στις φτωχές περιοχές που επισκέφτηκαν, στην Ινδία, τη Κίνας, και τη υποσαχάρεια Αφρική, οι ερευνητές βρήκαν πολυάριθμα ιδιωτικά σχολεία, η πλειονότητα των οποίων δεν συμπεριλαμβάνονται στις κυβερνητικές στατιστικές. Παρά τις διαβεβαιώσεις των κυβερνήσεων ότι τα μόνα ιδιωτικά σχολεία που υπάρχουν σε αυτές τις χώρες είναι για τους πλούσιους, οι ερευνητές πήγαν μόνοι τους στις παραγκούπολεις της Κένυα ή στα ορεινά χωριά της επαρχίας Gansu της Κίνας και ανακαλύψαν ότι η εκπαιδευτική ζήτηση έχει γεννήσει μια αυθόρμητη εκπαιδευτική αγορά την οποία σπεύδουν να καλύψουν ιδιωτικά σχολεία προσανατολισμένα σε φτωχές οικογένειες.

Στην βιβλιογραφία οι κύριες αιτίες που αναφέρονται για αυτό το φαινόμενο είναι υποβαθμισμένη ποιότητα των δημόσιων σχολίων, ο μικρός αριθμός τους αλλά και σε πολλές περιπτώσεις (όπως π.χ. στην Ινδία) το πλεονέκτημα των ιδιωτικών σχολείων να διδάσκουν τα μαθήματα στα αγγλικά. Η έρευνα των Tooley και Dixon επιβεβαιώνει την υπεροχή των ιδιωτικών σχολείων για φτωχούς έναντι των αντίστοιχων δημοσίων σε σχεδόν όλους τους τομείς: καλύτεροι και περισσότεροι παρόντες δάσκαλοι, λιγότεροι μαθητές ανά τάξη, σημαντικά καλύτερες επιδόσεις στα μαθηματικά και τα αγγλικά και όλα αυτά με πολύ μικρότερo κόστος λειτουργείας. Επίσης βρέθηκε ότι στα φτωχά ιδιωτικά σχολεία των περιοχών της Αφρικής φοιτούν ισάριθμα αγόρια και κορίτσια, ενώ στα αντίστοιχα σχολεία της Ινδίας φοιτούν λίγο περισσότερα αγόρια (αν και αυτό είναι πρόβλημα και για τα δημόσια σχολεία εκεί). Όμως το πιο σημαντικό πράγμα για τους γονείς που αναφέρουν οι ερευνητές είναι η ελευθερία επιλογής μεταξύ πολλών σχολίων αλλά και η υψηλή λογοδοσία των δασκάλων στα ιδιωτικά σχολεία. Και τα δύο απουσιάζουν από τα δημόσια σχολεία.

Πώς όμως αντιμετωπίζουν οι φτωχοί γονείς το αγκάθι των διδάκτρων; Η απάντηση είναι ότι τελικά τα δίδακτρα που χρεώνουν αυτά τα ιδιωτικά σχολεία είναι προσιτά στους φτωχούς. Από τα στοιχεία της έρευνας των Tooley και Dixon προκύπτει π.χ. ότι στις υπό εξέταση περιοχές της Ινδίας τα μηνιαία δίδακτρα για την τετάρτη δημοτικού σε ένα ιδιωτικό σχολείο είναι περίπου το 4% του μηνιαίου βασικού μισθού σε αυτές τις περιοχές. Παράλληλα διαπίστωθηκε ότι παρόλο που η πλειονότητα των ιδιωτικών σχολείων εξαρτώνται από τα δίδακτρα για την λειτουργεία τους, προσφέρουν παράλληλα και δωρεάν θέσεις ή με σημαντική έκπτωση. Στο Hyderabad της Ινδίας βρέθηκε ότι περίπου τρία τέταρτα των ιδιωτικών σχολείων προσέφεραν θέσεις σε μαθητές δωρεάν ή με συμβολική τιμή, θέσεις που αριθμούσαν σχεδόν το ένα πέμπτο των θέσεων όλων των ιδιωτικών σχολείων. Παρόμοιας έκτασης φαινόμενα συνάντησαν οι ερευνητές και στην Αφρική.

Για να επιστρέψουμε στο κεντρικό ζήτημα μας, πρέπει κανείς να αναρωτηθεί εάν οι πολιτικές που προτείνει ο ΟΗΕ λαμβάνουν υπόψη αυτήν την αυθόρμητη εκπαιδευτική αγορά. Πως σχετίζεται π.χ. το φαινόμενο αυτό με την πρόσφατα θεσπισμένη δημόσιας και χωρίς δίδακτρα παιδεία στην Κένυα; Ο James Tooley πήγε στο Nairobi της Κένυα, μετά την εφαρμογή της δημόσιας και χωρίς δίδακτρα εκπαίδευσης, και επισκέφτηκε την Kibera, ίσως την μεγαλύτερη παραγκούπολη στην Αφρική, όπου μένουν μέχρι και 800.000 άνθρωποι σε περίπου 600 στρέμματα ή αλλιώς 300,000 ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (για όσους προτιμούν το μετρικό σύστημα). Σε συνεργασία με τοπική ομάδα ερευνητών, ο Tooley βρήκε κοντά στην Kibera 5 δημόσια σχολεία με συνολικά 8000 μαθητές, ενώ μέσα στην ίδια την Kibera βρήκε 76 ιδιωτικά σχολεία με πάνω από 12000 μαθητές!7 Φαίνεται ότι ακόμα και μετά την δημόσια και δωρεάν εκπαίδευση τα ιδιωτικά σχολεία ακόμα εξυπηρετούν την πλειονότητα των μαθητών σε αυτές τις φτωχότατες περιοχές.

Άποψη της Kibera

Όμως η δημόσια και δωρεάν εκπαίδευση δεν έχει αφήσει αλώβητα τα ιδιωτικά σχολεία. Ο Tooley βρήκε στην Kibera και 26 πρώην διευθυντές ιδιωτικών σχολείων που είπαν ότι έκλεισαν τα σχολεία τους λόγω του ανταγωνισμού από τα δημόσια και κρατικά επιχορηγούμενα σχολεία. Tα υπόλοιπα που δεν έχουν κλείσει αισθάνονται όμως μεγάλες οικονομικές πιέσεις, αφού, όπως αναφέρουν οι διευθυντές των σχολείων, είναι οι πλουσιότερες οικογένειες που βγάζουν τα παιδιά τους από τα ιδιωτικά και τα πάνε στα δημόσια. Όσοι θεωρούν δογματικά ότι τα ιδιωτικά σχολεία δεν μπορούν να έχουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση των αναγκών των φτωχών, θα πουν ότι δεν έγινε και τίποτα που έκλεισαν ή ζορίζονται κάποια ιδιωτικά σχολεία. Όμως εάν κανείς σταθεί κριτικά απέναντι σε αυτά τα φαινόμενα θα πρέπει να συγκρίνει την μείωση των μαθητών των ιδιωτικών σχολείων με την αύξηση της προσέλευσης στα δημόσια. Κάτι τέτοιο έκανε ο Tooley και ανακάλυψε κάτι που ανατρέπει τον ενθουσιασμό όσων υποστηρίζουν την κρατικά επιχορηγούμενη δημόσια εκπαίδευση: η αύξηση μαθητών που τα 5 δημόσια σχολεία ανέφεραν ότι είχαν μετά την κατάργηση των διδάκτρων ήταν 3,300 μαθητές. Όμως μόνο τα ιδιωτικά σχολεία που έκλεισαν εξυπηρετούσαν 4,500 μαθητές! Συνολικά τα ιδιωτικά σχολεία έχασαν 6,500 μαθητές! Ακόμα και αν αυτά τα νούμερα είναι υπερβολικά, φαίνεται δύσκολο κανείς να είναι ευχαριστημένος με το πραγματικό αποτέλεσμα της κατάργησης των διδάκτρων των δημοσίων σχολείων. Στην καλύτερη περίπτωση η δημόσια και χωρίς δίδακτρα παιδεία δεν είχε καμμία επίδραση στον αριθμό των παιδιών της Kibera που πηγαίνουν στο σχολείο.

Παρόμοια πράγματα συμβαίνουν και στην Νιγηρία όπου το 1976 καθιερώθηκε σύστημα δωρεάν πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Κάθε χρόνο απαιτείται μεγάλη εισροή ξένων δωρεών για να συντηρείται ένα εξαθλιωμένο δήμοσιο εκπαιδευτικό σύστημα. Τα δημόσια σχολεία της Νιγηρίας παραμένουν ημιάδεια γιατί, αντίθετα με τα όσα προβλέπει ή ισχυρίζεται ο OHE ότι συμβαίνει όταν καταργούνται τα δίδακτρα, οι γονείς και πάλι προτιμούν τα ιδιωτικά σχολεία, όπου γίνεται μάθημα και όχι απεργία και όπου οι δάσκαλοι ενδιαφέρονται αντί να αδιαφορούν. Για να είμαστε δίκαιοι, συχνά οι δάσκαλοι των δημοσίων σχολείων στην Νιγηρία δεν πληρώνονται τους (σχετικά υψηλούς) μισθούς τους και κατά συνέπεια δεν είναι εξολοκλήρου το φταίξιμο δικό τους. Όμως το αποτέλεσμα μετράει και, όπως είπε ένας γονέας στον James Tooley, "εάν πας στην αγορά και σου προσφέρουν δωρεάν φρούτα και λαχανικά, θα είναι σάπια. Εάν θέλεις φρέσκα φρούτα και λαχανικά τότε πρέπει να πληρώσεις για αυτά".

Γιατί λοιπόν να αγνοείται η σημασία της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στην εξυπηρέτηση των αναγκών των φτωχών; Υπάρχουν τρεις αντιρρήσεις που προφέρονται κατά της ενθάρυνσης της ιδιωτικής εκπαιδευτικής πρωτοβουλίας για τους φτωχούς:

Η πρώτη αντίρρηση αφορά την δικαιοσύνη των ιδιωτικών σχολίων. Λέγεται λοιπόν ότι τα ιδιωτικά σχολεία εντείνουν την αδικία, αφού τα δίδακτρα τους αποκλείουν όσους δεν μπορούν να πληρώσουν και επειδή οι γονείς προτιμούν να στέλνουν τα αγόρια αντί των κοριτσιών. Αφού παρατηρήσουμε ότι, σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, πολλά ιδιωτικά σχολεία προσφέρουν δωρεάν θέσεις και ανεπίσημες υποτροφίες για τους πολύ φτωχούς των περιοχών τους, είναι εύκολο να δούμε ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία δεν είναι αντιφατική με την κρατική ενίσχυση όσων αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στο κόστος των διδάκτρων. Είναι γνωστό ότι μία μορφή ιδιωτικοποίησης είναι η ενίσχυση της ζήτησης (σε αντίθεση με την χρηματοδότηση της προσφοράς), μέσω λ.χ. εκπαιδευτικών κουπονιών. Τα κουπόνια μάλιστα μπορούν να είναι στοχευμένα, δηλαδή να δίνονται στις πιο αδύνατες ομάδες ανθρώπων, για παράδειγμα στα φτωχά κορίτσια από την επαρχία. Τέτοια ενίσχυση της ζήτησης μπορεί μάλιστα να δημιουργήσει και εκπαιδευτική προσφορά σε περιοχές που δεν υπάρχει, όπως στις αγροτικές περιοχές. Αυτή η αντίρρηση λοιπόν δεν είναι ένα ουσιαστικό επιχείρημα κατά των ιδιωτικών σχολείων αφού από την μία τα ιδιωτικά σχολεία μπορούν μόνα τους να αντιληφθούν την σημασία της δικαιοσύνης (και να δώσουν υποτροφίες) αλλά, πιο σημαντικά, μπορούν να γίνουν ένα πιο αποτελεσματικό μέσο για να βοηθήσουν το κράτος και οι φιλανθρωπικοί οργανισμοί τους αδύνατους.

Η δεύτερη αντίρρηση αφορά την υποτιθέμενη χαμηλή ποιότητα των ιδιωτικών σχολείων για φτωχούς. Λέγεται ότι είναι κακό να ενθαρρύνονται οι φτωχοί να πηγαίνουν στα ιδιωτικά σχολεία γιατί αυτά προσφέρουν χαμηλής ποιότητας υπηρεσίες. Οι τελευταίες έρευνες στις φτωχότερες περιοχές δείχνουν ότι κάτι τέτοιο είναι μάλλον αναληθές. Πράγματι τα ιδιωτικά σχολεία για φτωχούς πάσχουν από υποδομές (πολλά είναι σε ανοικτούς χώρους ή παράγκες και όχι σε κανονικά κτήρια με τούβλα και τσιμέντο. Όμως αφού αναρωτηθεί κανείς γιατί οι φτωχοί γονείς της Kibera δεν προτιμούν να στέλνουν τα παιδιά τους στο ωραίο κτήριο του δημόσιου σχολείου αξίζει να ακούσει την άποψη μιας διευθύντριας ιδιωτικού σχολείου στην Kibera, ότι "η παιδεία δεν έχει να κάνει με κτήρια, αλλά με τα όσα έχει ο δάσκαλος στην καρδιά του". Αυτό συνοψίζει πολύ ωραία την διαφορετική εμπειρία που προσφέρουν τα δημόσια και τα ιδιωτικά σχολεία, αφού ο δάσκαλος του ιδιωτικού σχολείου αισθάνεται υπόλογος και υπεύθυνος απέναντι στους γονείς των μαθητών του. Γι’αυτό τον λόγο, παρόλο που οι δάσκαλοι των ιδιωτικών σχολείων για φτωχούς πληρώνονται έως και 2,5 φορές λιγότερο ανά μαθητή από τους δασκάλους των δημοσίων σχολείων, προσφέρουν πολύ περισσότερο έργο. Σε όλες τις περιπτώσεις που μελετήθηκαν από τον Tooley και την Dixon οι δάσκαλοι των δημοσίων σχολίων ήταν κατά τουλάχιστον 25% απόντες ή ανενεργοί. Πολλοί γονείς που αρχικά πήγαν τα παιδιά τους στα δημόσια παρατήρησαν ότι τα παιδιά γυρνάγαν με τα τετράδια τους ασημάδευτα και πολλοί επέστρεψαν στα ιδιωτικά όπου ξέραν από πρώτο χέρι ότι γινόταν σοβαρή δουλειά.

Αλλά ακόμα και αν πράγματι η ποιότητα των ιδιωτικών σχολίων είναι χαμηλότερη από το ιδανικό, η λύση δεν χρειάζεται να είναι δημόσια σχολεία χωρίς δίδακτρα. Εκτός από την χρηματοδότηση της ζήτησης, υπάρχει και η ιδιωτικοποίηση μέσω χρηματοδότησης της προσφοράς. Μπορούν να δίνονται χαμηλότοκα δάνεια ή απλά δωρεές σε ιδιωτικά σχολεία σε περιοχές που υπάρχει πρόβλημα στην ποιοτική προσφορά της εκπαίδευσης. Η ιδιωτική πρωτοβουλία θα έσπευδε να εκμεταλλευτεί οτιδήποτε προσφερόταν από την μεριά του κράτους ή άλλων μεγαλύτερων οργανισμών όπως ο ΟΗΕ ή η Παγκόσμια Τράπεζα. Δεδομένου μάλιστα ότι τα ιδιωτικά σχολεία ήδη προτιμούνται από τους φτωχούς θα πρέπει να αναμένουμε εντυπωσιακά αποτελέσματα εάν δωθεί μια ισότιμη ευκαιρία στον ιδιώτη.

Η τρίτη αντίρρηση στην ανάπτυξη της ιδιωτικής εκπαίδευσης για φτωχούς είναι ότι οι γονείς που επιλέγουν να στείλουν τα παιδιά τους στα ιδιωτικά σχολεία μειώνουν την πίεση για βελτίωση της δημόσιας παιδείας και κατά συνέπεια μειώνουν τις προοπτικές των φτωχότερων των φτωχών που μπορούν να στείλουν τα παιδιά τους μόνο στο δημόσιο σχολείο. Όμως, όπως εξηγήσαμε και παραπάνω οι φτωχότεροι των φτωχών μπορούν να εξυπηρετηθούν από τα ιδιωτικά σχολεία, είτε μέσω υποτροφιών είτε μέσω κρατικής ενίσχυσης. Γίνεται συνεπώς άδικο, άχρηστο και αντιφατικό προς τους στόχους μας να ζητάμε από τους φτωχούς να θυσιάσουν την επιλογή του σχολείου που θεωρούν καλύτερο για χάρη του συστήματος δημόσιας και χωρίς δίδακτρα εκπαίδευσης. Ποιούς θέλουμε να βοηθήσουμε τέλος πάντων, τους γραφειοκράτες του δημοσίου ή τους φτωχούς που αδυνατούν να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους;

Είναι ίσως κατανοητό γιατί η ιδιωτική εκπαίδευση για φτωχούς δεν λαμβάνει την προσοχή που της αξίζει. Η αυθόρμητη ανάπτυξη της αποτελεί απειλή για τους γραφειοκράτες και πολιτικούς των φτωχών κρατών αλλά και για τους γραφειοκράτες εδώ στην δύση που φαίνεται να επιθυμούν να κάνουν τους φτωχούς της Αφρικής και της Ασίας περισσότερο εξαρτημένους από την δυτική βοήθεια. Και οι κυβερνήσεις των φτωχών κρατών και οι δημόσιοι οργανισμοί της δύσης αναγκάζονται να αγνοούν την ιδιωτική εκπαίδευση γιατί για τους πρώτους χάνεται ένα σημαντικό εργαλείο προπαγάνδας και ρουσφετιού αλλά και για τους δεύτερους μειώνεται η σημασία του ρόλου και της γνώμης τους.

Ομολογουμένως η δύση οφείλει να βοηθήσει τις φτωχές πρώην-αποικίες της. Όμως δεν πρέπει να το πράξει με το να επιτίθεται, παρέα με τις διεφθαρμένες κυβερνήσεις, σε μια οργανική και τοπικά ανεπτυγμένη εκπαιδευτική αγορά που οι ίδιοι οι φτωχοί έχουν επιλέξει να δημιουργήσουν. Ο ΟΗΕ και οι μη-κυβερνητικές οργανώσεις πρέπει να είναι πιο προσεκτικοί και λιγότερο θαμπωμένοι από ιδεολογικές προκαταλήψεις όταν επιλέγουν τα επόμενα βήματα για την κατάκτηση των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας. Βλέπωντας πόσα έχουν καταφέροι οι φτωχοί μόνοι τους, με ανύπαρκτα μέσα, ίσως δικαιούμαστε να είμαστε λίγο πιο αισιόδοξοι για την επίτευξη της καθολικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης μέχρι το 2015. Αυτό βέβαια υπό την αίρεση ότι η διεθνής κοινότητα αλλάξει ρότα, αφού συνειδητοποιήσει ότι πράττει ένα μεγάλο λάθος στοιχηματίζοντας πάνω στα δημόσια και χωρίς δίδακτρα σχολεία.

Σημειώσεις:

1. Ο Κωνσταντίνος Κουκόπουλος είναι υποψήφιος βουλευτής της Φιλελεύθερης Συμμαχίας στην Α’ εκλογική περιφέρεια της Αθήνας [↩]
2. United Nations (2005), The Millennium Development Goals Report 2005, New York, 2005 [↩]
3. Jeffrey Sachs (2005), The End of Poverty: Economic Possibilities for Our Time, Penguin Group (USA) [↩]
4. Victor Chinyama (2006), Kenya’s abolition of school fees offers lessons for rest of Africa, Unicef [↩]
5. Alderman, H., Kim, J. & Orazem, P. F. (2003) Design, evaluation, and sustainability of schools for the poor: the Pakistan urban and rural fellowship school experiments, Economics of Education Review, 22, 265–274. [↩]
6. James Tooley and Pauline Dixon (2006), ‘De facto’ privatisation of education and the poor: implications of a study from sub-Saharan Africa and India, Compare Vol. 36, No. 4, December 2006, pp. 443–462 [↩]
7. James Tooley (2006), Backing the Wrong Horse: How Private Schools Are Good for the Poor, The Freeman Vol. 56, No. 4, May 2006 [↩]