Αμφισβητώντας τις δομές του status quo
Αυγ 7th, 2007 | Πάνος Καζάκος| Κατηγορία: Βιβλιοκριτικές |
Email This Post
|
Print This Post
|
Στο βιβλίο τους οι Θ. Πελαγίδης και Μ. Μητσόπουλος αναλύουν επίκαιρα προβλήματα της νεοελληνικής πολιτικής από τη σκοπιά της νέας πολιτικής οικονομίας. Προσεγγίζουν την πολιτική εγκαταλείποντας προσφιλείς και βολικούς μύθους, φερ’ ειπείν ότι στον δημόσιο βίο και ειδικότερα στις οργανώσεις συμφερόντων δρουν προσωπικότητες που υπηρετούν αποκλειστικά το γενικό καλό. Αναζητούν τις δυνατότητες για καλή διακυβέρνηση, διερευνώντας τις πηγές της κακής.
Η νέα πολιτική οικονομία (ή, συχνά, δημόσια επιλογή) έχει ως αφετηρία τη δανεισμένη από την οικονομική θεωρία παραδοχή ότι οι αποφάσεις των ατόμων στην «πολιτική αγορά» καθοδηγούνται από το δικό τους συμφέρον. Αυτό επιδιώκουν τα άτομα να ικανοποιήσουν. Σ’ ένα δεδομένο θεσμικό πλαίσιο επιλέγουν τα μέσα που θεωρούν καταλληλότερα για τον σκοπό αυτό. Συμπεριφέρονται συνεπώς ορθολογικά. Ο πολιτικός π.χ. επιζητεί την επανεκλογή τους και υπολογίζει το πολιτικό κόστος- τις επιπτώσεις των λόγων ή αποφάσεών του σε ψήφους. Τούτο δε όταν δεν εξετάζουμε περιπτώσεις ωμότερων συναλλαγών. Ο γενικός στόχος της ανάλυσης του τύπου αυτού είναι να εξηγηθούν συγκεκριμένα παθολογικά συμπτώματα της πολιτικής, φερ’ ειπείν η συσσώρευση χρεών.
Φυσικά η δημόσια επιλογή είναι μια από τις δυνατές προσεγγίσεις της πολιτικής . Κάθε μια μπορεί να είναι χρήσιμη αναδείχνοντας διαφορετικές όψεις της πραγματικότητας. Σημασία όμως έχει ότι οι παραγόμενες στο πλαίσιο τους υποθέσεις είναι ικανές να υποστούν εμπειρική δοκιμασία.
Στην Ελλάδα η δημόσια επιλογή αποφεύγεται συστηματικά γιατί είναι δραστικά κριτική απέναντι στους πάσης φύσης μεσολαβητές ανάμεσα στο άτομο και στο γενικό καλό. Αμφισβητεί τα κίνητρά τους, αναζητά τις βαθύτερες αιτίες ανειλικρινών δηλώσεων και υποσχέσεων, ακραίων διεκδικήσεων και αντιστάσεων εναντίον διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, διερευνά τις αιτίες γραφειοκρατικών εμπλοκών, της πολιτικής αναποτελεσματικότητας (δες χρέη), της θεσμικής ρευστότητας και της υπονόμευσης του rule of law. Για τον λόγο αυτό η εργασία των Θ. Πελαγίδη και Μ. Μητσόπουλου ταράσσει τα λιμνάζοντα ύδατα συμβατικών μελετών.
Η ελληνική πραγματικότητα προσφέρεται ως ιδανική περίπτωση για να δοκιμασθεί η εγκυρότητα της νέας πολιτικής οικονομίας. Πράγματι, η εργασία των συγγραφέων έχει επηρεασθεί από το δράμα του «εκσυγχρονισμού» 1996-2004 και την τραυματική και ολοκληρωτική απόρριψη μιας μεταρρυθμιστικής ηγεσίας από το «βαθύ κόμμα» και τις με αυτό συνυφασμένες συντεχνίες. Φυσικά υπάρχουν και άλλες ερμηνείες που δεν αφήνουν στο απυρόβλητο την ηγεσία.
Οι συγγραφείς επικεντρώνουν την ανάλυσή τους στις ομάδες ειδικών συμφερόντων που διαθέτουν πολιτική και οικονομική δύναμη. Οι ομάδες αυτές οργανώνουν τις δράσεις τους με πρωταρχικό σκοπό την προαγωγή των ειδικών συμφερόντων των μελών τους σε βάρος του γενικού συμφέροντος. Εκμεταλλεύονται το κράτος και τους πολιτικούς για να αντλήσουν «προσόδους» (rent-seeking). Έχοντας πετύχει πολλά στο παρελθόν έχουν κάθε λόγο να υπερασπίζονται το status quo. Προσφεύγουν σε ευφάνταστα ιδεολογήματα που αντλούν είτε από το παρελθόν (αριστερή ρητορική) είτε από τις μύχιες επιθυμίες των ανθρώπων. Οι συγγραφείς επιστρατεύουν σκληρές αναλογίες για να διασπάσουν το αμυντικό ιδεολογική τείχος των ειδικών συμφερόντων. Λίγο ή πολύ τα προσομοιάζουν με Βίκινγκς που κατέβηκαν στη χώρα, μιλούν για κλεπτοκρατία κλπ. Συνεπώς, η προσέγγιση των συγγραφέων έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τυπικές αριστερές αναλύσεις αλλά και την αφελή πλουραλιστική προσέγγιση που αθωώνουν τις οργανώσεις συμφερόντων.
Οι συγγραφείς δεν ενδιαφέρονται μόνο για ακαδημαϊκή εγκυρότητα αλλά και για την πολιτική πράξη. Από την ανάλυσή τους αντλούν ευθέως συνταγές για μια πετυχημένη μεταρρυθμιστική στρατηγική. Δείχνουν ότι η τελευταία οφείλει να αντιμετωπίσει, ανάμεσα σε άλλα, ζητήματα αξιοπιστίας, αβεβαιότητας, πληροφόρησης, καλού σχεδιασμού, συνεκτικού οράματος και αποζημίωσης όσων χάνουν από τις μεταρρυθμίσεις.
Η σκληρή γλώσσα του έργου προκαλεί – επί τέλους. Αλλά οι αναμφίβολα ισχυρές πτυχές του δεν πρέπει να αποθαρρύνουν την κριτική. Από τις πιθανές αντιρρήσεις ξεχωρίζω δύο: Πρώτον, το ίδιον συμφέρον δεν είναι η μόνη δύναμη που επηρεάζει συμπεριφορές. Δεν είναι δυνατόν να εξαλείψουμε τον ρόλο των ιδεών, των αξιών, της παράδοσης, της ανάγκης για επιβεβαίωση του ατόμου μέσα σε ομάδες και, αν θέλετε, κάποια διάθεση για προσφορά. Ο Θοδωρής Πελαγίδης δείχνει να το αναγνωρίζει κάπως, ιδίως όταν εμπιστεύεται μεταρρυθμιστικές ηγεσίες. Πάντως, η υπόθεση της ορθολογικότητας παραμένει παραγωγική με την έννοια ότι εξηγεί φαινόμενα που άλλες προσεγγίσεις αδυνατούν να εξηγήσουν, παραδείγματος χάριν το κατακερματισμένο ασφαλιστικό σύστημα, τα χρέη, τον εκλογικό κύκλο, την ανοχή στις καταπατήσεις δασών, τις νόθες αποκρατικοποιήσεις.
Δεύτερον, η ανάλυση επικεντρώνεται στις οργανώσεις ειδικών συμφερόντων. Αυτό είναι μεν κατανοητό μπροστά σε όσα βιώνουμε σήμερα, αλλά δεν ικανοποιεί θεωρητικά γιατί απενοχοποιεί πλήρως την εκάστοτε κυβέρνηση και τα κόμματα. Οι συγγραφείς είναι λιγότερο αυστηροί απέναντι στις ηγεσίες των κομμάτων και στα ίδια τα κόμματα. Αφήνουν κατά διαστήματα να εννοηθεί ότι οι ηγεσίες είναι θύματα μιας προσοδοθηρικής κοινωνίας.
Τελειώνω επισημαίνοντας ένα ανησυχητικό φαινόμενο που περιγράφουν γλαφυρά οι συγγραφείς έχοντας προφανώς σχετικά βιώματα: Ότι η ζωή των μεταρρυθμιστών στους διάφορους επαγγελματικούς χώρους είναι δύσκολη. Το σύστημα επινοεί ευφάνταστους τρόπους για να εξουδετερώνει εσωτερικές αντιστάσεις. Η θεωρία που επέλεξαν οι συγγραφείς δίνει την εξήγηση.
———————————————————————————
Σημειώσεις:
“Ο Ελληνικός λαός, ο από του 1821 και εντεύθεν, ουδέποτε υπήρξε κυρίαρχος. Την κυριαρχίαν κατείχε πάντοτε μικρά μειοψηφία, ήτις μέχρι του 1909 προήρχετο πάντοτε εκ της εθνικής μάζης, ανήρχετο κατά κανόνα δι’ υπηρεσιών προς το σύνολον του έθνους ή προς την ιδιαιτέραν των επαρχιών, και συνεδέετο στενώτατα μετά του λαού δια προσωπικών δεσμών. Η μειοψηφία αύτη, καίτοι διηρημένη εις κόμματα, απετέλει όμως απέναντι της λαϊκής μάζης μίαν μόνην τάξιν, ζηλότυπον των προνομίων και δικαιωμάτων της. Η τάξις αύτη εξήσκησε την κυριαρχίαν κατά το δοκούν κατά τασ ιδίας εαυτής ιδέας και συμφέροντα, άνευ του λαού. Ο λαός στενώς μετ’ αυτής συνδεδεμένος και ακολουθών αυτήν, δια τους μετ’ αυτής δεσμούς, ενόμιζε μόνον ότι ήτο κυρίαρχος και ότι οι πράξεις της μειοψηφίας αυτής ήσαν και πράξεις του· εφρόντιζε δε η τάξις αύτη να τον διατηρεί εν τη πλάνη ταύτη δια πολιτικής συνετής.
Νέοι άνδρες κατέλαβον την πρώτην θέσιν εν τω έθνει μετά το 1910 και εξασκούσι μέχρι σήμερον την κυριαρχίαν επίσης δικτατορικώς ως και η προκάτοχος αυτών τάξις. Με την διαφοράν ότι ο λαός, μη έχων μετά της νέας τάξεως τους δεσμούς τους οποίους είχε μετά της προηγουμένης, αισθάνεται εαυτόν αποξενωμένον των έργων και πράξεων αυτής και συνεπώς αποξενωμένον και της εξασκήσεως της κυριαρχίας. Νομίζει δε ότι τώρα μόνον απεξενωθη αυτής, ενώ πράγματι ουδέποτε μετείχεν αυτής. Ούτος είναι η κύριος λόγος της κατά της τάξεως ταύτης εκδηλουμένης σήμερον έχθρας του.
Αύτη, συνεπής προς εαυτήν, εις αντίθεσιν προς την προηγουμένην τάξιν, ολιγώρησε, και δη περιεφρόνησε και υπετίμησε να συνδεθεί προσωπικώς και τοπικώς μετά του λαού και εβασίσθη, δια την τήρησιν της υπεροχής της, επί της είτε νομιζομένης είτε πραγματικής ικανότητος των μελών της εις έργον τι ή επάγγελμα. Ούτω διηυρήνθη το χάσμα.”
Αυτά τα γράφει ο Ιωάννης Μεταξάς, όπως τον παραθέτει ο Θανάσης Διαμαντόπουλος σε κείμενό του που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Προσανατολισμοί” το 1984. [Άσχετο : ποιός ξέρει να μου πει πού θα βρώ το αρχείο εκδόσεων αυτού του περιοδικού ;].
Εξηγούν γιατί ο Ανδρέας Παπανδρέου επέτυχε και ο Κώστας Σημίτης απέτυχε. Ο πρώτος έχτισε προσωπικούς δεσμούς (αργομισθίες σε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού), ο δεύτερος όχι. Έτσι ο Σημίτης έδωσε στον λαό ένα ψάρι να φάει, αλλά δεν μπόρεσε να τον μάθει και να ψαρεύει.
ΟΤ (οff topic)
κ. Γεωργάνα,
Ελάτε σε επαφή με τον κ.Γιάννη Τζαννετάκο, τον γνωστό δημοσιογράφο.
Ητο ο εκδότης και η ψυχή του περιοδικού από την ίδρυση του (επι χούντας) μέχρι που σταμάτησε να κυκλοφορεί(νομίζω στα μέσα της δεκαετίας 80).
φιλικά,
ΣΠ
Εκτός θέματος συνέχεια.
Ευχαριστώ, θα δοκιμάσω.
Φυσικά, θα ήταν καλύτερα να μπορούσε να με συστήσει κάποιος, δεδομένου ότι μερικοί άνθρωποι είναι πολύ απασχολημένοι από τον μέσο όρο.
Επι πλέον, οι ίδιοι άνθρωποι σπανίως έχουν αρχείο και ακόμη σπανιώτερα το θέτουν στην διάθεση τρίτων.
Δεν χάνω, βέβαια, και τίποτα.
Οσωστος προσδιορισμος περι λαικης κυριαρχιας εντουτοις δεν αποποινικοποιει τις πολιτικες επιλογες του πασοκ που ειχε την λαικη κυριαρχια στο προσκεφαλο αλλα ακομα αρνειται να της δωσει την εξουσια που δικαιουται απο το Συνταγμα παιρνοντας 2 μονο επωδυνες πολιτικα αλλα απαραιτητες αποφασεις για το μελλον του τοπου…
1] Τον απογαλακτισμο του Κρατους απο το δογμα
2] Την πληρη απελευθερωση της Παιδειας και την ενταξη της στην Αγορα εργασιας με ενισχυσει των οικονομικα αδυναμων για να υλοποιηθει η απαιτουμενη εξειδικευση εργασιας για να εξασφαλισουν ολοι μια θεση κατω απο τον ηλιο…
Πράγματι κ. Καζάκο, Μύθος βολικός οι προσωπικότητες που υπηρετούν αποκλειστικά το γενικό καλό.
Διότι υπάρχει και ο “νόμος του Σελίν” που επιβεβαιώνετε, συνοψίζω, … ένας έντιμος πολιτικός μπορεί να φέρει μεγάλα αδιέξοδα, ενώ ένας που αρέσκεται σε υλικά αγαθά ευνοεί ανετότερα την ροή της υλικής ανάπτυξης χωρίς περιττά γραφειοκρατικά εμπόδια.
Τώρα, άν κάπου εμφιλοχώρησε ένας Προμηθέας και παρέβηκε την εχεμύθεια της εξουσίας και πρόδωσε το μυστικό της φωτιάς ενώ οι προθέσεις του είναι να μετατραπεί σε τύρανο και όχι να υπηρετήσει το γενικό καλό, πώς να το εξηγήσουμε;
Δύσκολα, διότι μερικοι επιμένουν να κρίνουν τις προθέσεις και εθελοτυφλούν στ’ αποτελέσματα όπου κρίνονται οι πάντες. Πάντως διακαιώνουν μεθοδολογικά τα “Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών”, διότι και αυτά στις προθέσεις μείνανε, ενώ οι εμπνευστές τους, της Οχράνα κλπ, δεν μείνανε στις προθέσεις αλλά προχώρησαν σε “έργα”.
@Γ.Ι.Γ.
Exω στη διάθεση μου ένα τμήμα αρχείου απο περ. “Προσανατολισμοί” άν ψάχνεις κάτι συγκεκριμμένο και μπορώ να βοηθήσω….
Η μεγιστη συμβολη του Ανδρεα Παπανδρεου ηταν η δημιουργια της αισθησης υπερηφανειας και εθνικης συμφιλιωσης που για πρωτη φορα μετα τον εμφυλιο, ενωσε ολου τους αγωνιστες και αναγνωρισε τη δρση τους υπερ της ελευθεριας και της λαικης κυριαρχιας
Δημιουργηθηκε λοιπον για πρωτη φορα η ταξη των σοσιαλιστων -εθνικα υπηρεφανων Ελληνων που ψαχνουν τροπους και μεσα εκσυγχρονισμου της Οικονομιας μεσα στους κολπους της Ευρωπαικης Ενωσης στην οποια συνειδητα νοιωθουν οτι ανηκουν και δικαιουνται να παραμεινουν..
Εκει που απετυχε ο Σημιτης ηταν απλα στο οτι εμπιστευτηκε την τοπικη ολιγαρχια που φανηκε να τον στηριζει αλλα στην πραγματικοτητα τον προδωσε και τον εξεθεσε πολιτικα με το χρηματιστηριο δειχνοντας στοιχεια ανωριμοτητας κακης επιχειρηματικοτητας και δεσποτισμου με στοχο τον απολυτο ελεγχο της αγορας και τη διαλυση του κοινωνικου κρατους…
Η Ελλαδα παραπαιει σημερα, γιατι οι πολιτες δεν εμπιστευονται τον πολιτικο κοσμο και το χειροτερο στρεφουν τις προσπαθειες τους ατομικα και οχι συλλογικα , αφαιροντας τη λαικη δυναμη για επιβολη φιλολαικης πολιτικης στην εκαστοτε εξουσια..
Οι πολιτες απομονωμενοι κοιταζουν πως θα βγουν απο τα διεξοδα κατ’ιδιαν και μεσω προσωπικων σχεσεων , χωρις ωστοσω να υπαρχει η αντισοιχη παιδεια που θα εξασφαλιζει σε ολους ισες δυνατοτητες και ευκαιριες…
Τη Χωρα δυναστευουν οι ολιγαρχες που ελεγχουν τα ΜΜΕ και στηριζουν πολιτικες δικης τους επινοησης , απο το παρασκηνιο..
Η διαπλοκη και η διαφθορα ανεξελεγχτες καθοριζουν τα προσωπα που πρωταγωνιστουν στο θριλερ ακροαματικοτητας που στοχευει ακριβως σε αυτο… Να κανει τον λαο να αμφιβαλει και να απομακρυνεται απο την αλληλεγγυη και την αγωνιστικοτητα δειχνοντας αδιαφορια και κορεσμο στην μαζικη δραση και αγωνα!
@gb
Ευχαριστώ.
Ψάχνω το δεύτερο μέρος του κειμένου του Θανάση Διαμαντόπουλου. Πρόκειται για απομαγνητοφώνηση του πανηγυρικού για την 28η Οκτωβρίου που εξεφώνησε ο καθηγητής Διαμαντόπουλος στην Πάντειο για την 44η επέτειο της 28ης Οκτωβρίου. Λογικώς, λοιπόν πρόκειται για τεύχος που κυκλοφόρησε μετά τον Οκτώβριο του 1984. Αν θέλετε, θα μπορούσα να σας στείλω σε μορφή pdf το πρώτο μέρος. Δυστυχώς το forum αυτό δεν επιτρέπει την ανταλλαγή ιδιωτικών μηνυμάτων, αλλά αν θέλετε, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα forum όπως το http://www.adslgr.com όπου έχω όνομα ggeorgan.
Και πάλι σας ευχαριστώ.
Ευρέθησαν τεύχη μόνο 1 έως 10, και 20ό, ετών 1972, “παλαιοντολογικής” αξίας!
υ.γ.συγνώμη για την κατάχρηση του χώρου.
H νέα πολιτική οικονομία και η ”δημόσια επιλογή” έχω την αίσθηση ότι επιχειρούν να ερμηνεύσουν τη πραγματικότητα και δεν αποτελούν αρχέτυπική θεωρία που εξηγεί υποτίθεται την ανθρώπινη συμπεριφορά με βάση την ανθρώπινη φύση. Ισως όμως ”θεσμοθετούν” την βασική ανθρώπινη αδυναμία, που σε κάθε περίπτωση βέβαια είναι καλό να βγαίνει στην επιφάνεια και να εκτίθεται στη κριτική…
Σύμφωνα με νεώτερα δεδομένα που προκύπτουν απο την εξελικτική ανθρωπολογία, το ανθρώπινο είδος εξελίχθηκε ακριβώς επειδή μπόρεσε να ενεργήσει σύμφωνα με το ”συλλογικό όφελος” και όχι το ατομικό ! Σας παραπέμπω στο άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Science (Vol.303, 20/2/2004/ pp.1128-1131) με τίτλο The Evolution of the Golden Rule.
Πιστεύω ότι αυτή η διάσταση καλό είναι να λαμβάνεται πλέον υπ’ όψη στό πολιτικό λόγο και σχεδιασμό, διότι τελικά αυτοί αποσκοπούν στο κοινό καλό και τη κοινή πρόοδο. Είναι η ακύρωση ακριβώς του ”χρυσού” αυτού κανόνα που έχει οδηγήσει την Ελλάδα στο σημερινό πολιτικό αδιέξοδο…
Οποιος ενδιαφέρεται το έχω και σε .pdf.
Ευχαριστώ για το χώρο.
Χωρίς να υποβαθμίζω την σημασία και τον εξελικτικό ρόλο των συλλογικών ενστίκτων του ανθρώπου, νομίζω ότι τα συμπεράσματα του κ. Σέρβη δεν ακολουθούν από τις υποθέσεις του. Καταρχάς το ότι υπάρχει μια μεγάλη εξελικτική διάσταση στα συλλογικά ένστικτα του ανθρώπου δεν κάνει αυτομάτως αυτά τα ένστικτα χρησιμότερα άλλων, πιο εγωιστικών, ενστίκτων (που επίσης έχουν προκύψει από την εξέλιξη). Ούτε ισχύει λογικά ότι κάτι φυσικό είναι αυτομάτως και καλό, οπότε στον πολιτικό σχεδιασμό να μπορούμε αβίαστα να προωθήσουμε τον “χρυσό κανόνα” ως μια γενική λύση στα προβλήματα μας.