Τα τελευταία οικονομικά στοιχεία από τις Ηνωμένες Πολιτείες δείχνουν πως η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική που ακολούθησε ο Πρόεδρος Ομπάμα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης δεν φέρνει αποτελέσματα. Οι γιγαντιαίες δημόσιες δαπάνες, οι κρατικές επενδύσεις στην ανάπτυξη (ακόμη κι αν αυτή είναι «πράσινη») και η ροή των χρημάτων των φορολογουμένων προς κάθε κατεύθυνση για την αναζωπύρωση υποτίθεται της οικονομικής δραστηριότητας αποτυγχάνει. Η ανεργία εξακολουθεί να αυξάνει, νέες δουλειές δεν δημιουργούνται ενώ το τεράστιο δημόσιο χρέος με χρήμα τυπωμένο η δανεικό πολλοί φοβούνται πως σύντομα θα χτυπήσει αδυσώπητα το αμερικανικό νόμισμα.

Η κατάσταση στην Βρετανία δεν είναι καλύτερη. Κι εκεί το χρέος έχει τιναχθεί στα ύψη ενώ οι προοπτικές της ανάπτυξης είναι απογοητευτικές. Η Ευρωπαική Τράπεζα δήλωσε πως τίποτε καινούργιο δεν πρόκειται να προκύψει από τις ευρωπαικές πρωτεύουσες ενώ η λογική του μεγάλου κράτους εξακολουθεί να συγκινεί σχηματιστές πολιτικής και αναλυτές των δημοσίων πραγμάτων. Η κατάσταση είναι παραπάνω από ανησυχητική. Ολοι είναι πεισμένοι πως η κρίση οφείλεται στον αχαλίνωτο υποτίθεται καπιταλισμό. Και πως υπεύθυνες είναι οι ελεύθερες αγορές. Παραβλέποντας τον τεράστιο δημόσιο τομέα και την αχαλίνωτη γραφειοκρατία στην Ευρώπη και την πολιτική των, κρατικής έμπνευσης και επιβολής, θαλασσοδανείων στην στέγη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οσοι υποστηρίζουν κάτι τέτοιο απορρίπτονται άμεσα σαν δογματικοί νεοφιλελεύθεροι. Ασχετο αν τα γεγονότα και τα δεδομένα υποστηρίζουν τις απόψεις τους. Κι όλοι ψάχνουν την λύση σε πολιτικές είτε αδράνειας (όπως πολλοί στην Ευρώπη) είτε επεκτατικές αλλά αποδειγμένα αποτυχημένες κι’ αναποτελεσματικές.

Το φάντασμα του Κέυνς σηκώθηκε από τον τάφο και βασανίζει ηγέτες και σχολιαστές οδηγώντας τους σε νέα αδιέξοδα και καταστροφές. Στην Ελλάδα μάλιστα, όπου στην κυβέρνηση εμφανίζονται να συγκρούονται νεοφιλελεύθεροι και κρατιστές, οι επιλογές του μεγάλου κράτους δεν λένε ούτε στιγμή να κοπάσουν. Πως είναι δυνατόν να κατηγορούνται σαν νεοφιλελεύθερες πολιτικές της κυβέρνησης που διόγκωσαν τον δημόσιο τομέα, αύξησαν τις κρατικές δαπάνες, πολλαπλασίασαν τις διοικητικές παρεμβάσεις στην οικονομική δραστηριότητα και επέκτειναν την δημόσια γραφειοκρατία; Τώρα μάλιστα, στην μέση μιάς ιδιαίτερα δύσκολης οικονομικά περιόδου, η κυβέρνηση επιλέγει να επιβάλει φόρους. Δίνοντας το τελειωτικό χτύπημα σε κάθε προσδοκία ανάκαμψης. Ποιές άραγε διαφορετικές πολιτικές θα προωθούσαν οι «γνήσια δεξιοί» επικριτές του νεοφιλελευθερισμού;

Η αλήθεια που οι περισσότεροι δεν είναι έτοιμοι να ομολογήσουν (παρά μοναχά μερικές φορές όταν βρεθούν εκτός κυβερνητικού νυμφώνα) είναι πως τα προβλήματα και οι κρίσεις δεν είναι παρά αποτελέσματα ενός και μόνο κοινωνικού φαινομένου. Της έλλειψης δηλ. στις ημέρες μας στιβαρών και αποφασιστικών ηγεσιών. Οι ηγεσίες εμπνέουν τον κόσμο και αυτές είναι που οδηγούν τους λαούς σε κινήσεις πάνω και πέρα από τις συνήθειες και τις καθημερινές τους πρακτικές. Που αναζητούν δηλ. λύσεις πέρα από τα συνήθη και τετριμμένα. Και που αποφασίζουν να οδηγήσουν την κοινωνία πάνω στο δικό τους ειδικό όραμα. Κι όχι να ακολουθούν τον κόσμο πειθαναγκαζόμενοι σε πολιτικές που τους επιβάλουν οι όποιες μετρήσεις της κοινής γνώμης. Όπως σημείωσε πρόσφατα η Αριάννα Huffington στις ΗΠΑ, αν υπήρχαν δημοσκοπήσεις τότε και τις ακολουθούσε, ουδέποτε ο Αβραάμ Λίνκολν θα είχε αποτολμήσει την επίθεση εναντίον του Νότου για την απελευθέρωση των σκλάβων.

Με λόγια δεν είναι εύκολο κάποιος να περιγράψει τους τρόπους με τους οποίους οι εμπνευσμένες ηγεσίες μπορούν να κάνουν λαούς να μεγαλουργήσουν. Όπως εξ ίσου δύσκολο είναι να σκιαγραφηθούν οι επι μέρους συνέπειες που μπορεί να προκληθούν από την ανυπαρξία τους. Δίχως ηγεσίες επιπλέουν οι μετριότητες. Δεν είναι όμως απαραίτητο να επέλθουν καταστροφές. Αυτό όμως που κανένας δεν αμφισβητεί είναι πως δίχως ηγεσίες δεν υπάρχουν επιτεύγματα, άλματα μεγαλουργίας και εθνικές επιτυχίες.

Τα σημερινά κοινωνικο-οικονομικά αδιέξοδα αποζητούν πολιτικές τολμηρές, διεισδυτικές και πιθανότατα ανατρεπτικές. Η αντιγραφή των Κευνσιανών μοντέλων της δεκαετίας του ’20 δεν πρόκειται αν δώσουν λύση στα προβλήματα. Ούτε και η παθητική εμμονή σε πολιτικά ορθές συμπεριφορές σε ζητήματα ασφάλειας, μετανάστευσης κι’ αντιμετώπισης λογής κοινωνικών αδιεξόδων θα ανοίξουν κάποια πόρτα διεξόδου.

Η πρόσφατη τολμηρή στάση του Τούρκου Πρωθυπουργού σχετικά με την στάση του Τουρκικού κράτους κατά το παρελθόν απέναντι σε μειονοτικές εθνικές ομάδες αποτελεί δείγμα ηγετικής τόλμης. Το αντίκρισμα του ιστορικού παρελθόντος με την νηφάλια ματιά τη σημερινής κοινωνικής ωριμότητας απαιτεί τόλμη και θάρρος. Διότι οδηγεί τον λαό μακριά από κατεστημένους επίσημους μύθους και κυρίαρχες εθνικές αφηγήσεις. Κάθε τέτοια πρωτοβουλία συνεπιφέρει πολιτικό κόστος. Αλλά χρειάζεται κότσια και δυνατή προσωπικότητα για να το επιχειρήσει κάποιος και να σταθεί απέναντι στις πρώτες κυρίως ενορχηστρωμένες αντιδράσεις. Ποιος έλληνας ηγέτης τόλμησε ποτέ να ακουμπήσει και να αποδομήσει παρόμοιας εμβέλειας εθνικούς μύθους;

Είναι ποτέ δυνατόν η χώρα λ.χ. να ξεπεράσει τα όποια προβλήματά της και να βγεί από τα αδιέξοδα όταν λαική συμπάθεια αγκαλιάζει την άρνηση εργαζομένων να δεχθούν το ενδεχόμενο πως η εταιρία στην οποία απασχολούνται, αφού χρεοκοπήσει, αναπόφευκτα θα κλείσει. Αλλά και την άποψη λ.χ. του ΚΚΕ πως τα ερευνητικά κέντρα της χώρας οφείλουν να φροντίζουν τα συμφέροντα των εκεί εργαζομένων αδιάφορο αν παράγουν έργο επιστημονικά πρωτοποριακό και αξιοποιήσιμο από την οικονομία της χώρας.

Ανδρέας Ανδριανόπουλος