Ιεροί παραλογισμοί
Ιούλ 25th, 2006 | Μάριος Πλωρίτης| Κατηγορία: Γενικά, Ελλάδα |
Email This Post
|
Print This Post
|
ΕΙΛΙΚΡΙΝΑ δεν είχα καμιά διάθεση να ξανασχοληθώ με τον κ. Χριστόδουλο. Πολύ περισσότερο που ο κ. Μανώλης Βασιλάκης συνέθεσε έναν ογκώδη τόμο 666 σελίδων, με τίτλο «H μάστιγα του Θεού», όπου, με αξιοθαύμαστη υπομονή, συγκέντρωσε όλα τα στοιχεία για τον βίο και πολιτεία του Μακαριότατου, και παραθέτει πλήθος κείμενά του, που δίνουν όλο το μέγεθος των κοσμοθεωριών του.
Ομως, ένα νεότερο πόνημά του Αρχιεπισκόπου (που εκφωνήθηκε στα «Παύλεια» Βέροιας και δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα της Εκκλησίας, 28.6.06), αποτελεί – νομίζω κορυφαίο αριστούργημα του κατηχητικού λόγου του. Και αξίζει να γίνει γνωστό σε ακόμα πλατύτερους κύκλους. Ιδού:
«ΤΟ δεύτερο είδωλο του ανθρώπου (μετά τα φρικαλέα ανθρώπινα δικαιώματα προφανώς) είναι η Λογική»… που «αποτελεί την τραγωδία του σύγχρονου ανθρώπου».
Απίστευτο αλλ’ αληθές! Πριν προχωρήσει, όμως, στην πομφολυγώδη ανάπτυξη του αφορισμού του, προσφέρει εν είδει hors d’oeuvre ένα πελώριο μαργαριτάρι: «Από τον Θωμά τον Ακινάτη (1224-1274) και μετά, ο δυτικός άνθρωπος επιχειρεί να εξηγήσει με τη Λογική τα πάντα, ακόμη και ό,τι προφανώς τον υπερβαίνει».
Αλλ’ ακόμα και οι μηδενισθέντες υποψήφιοι των AEI-TEI, γνωρίζουν ότι θεμελιωτής της τυπικής Λογικής είναι ο Αριστοτέλης και ότι τα έργα του επηρέασαν καταλυτικά όλη την κατοπινή φιλοσοφία, μεσαιωνική και νεότερη. Και μάλιστα, ο μεγάλος γερμανός φιλόσοφος Ιμμάνουελ Καντ υποστηρίζει πως «η Λογική δεν μπόρεσε να κάνει ούτε ένα βήμα μπρος ή πίσω από τον καιρό του Αριστοτέλη»1.
Αλλωστε, και ο σπουδαίος θεολόγος και φιλόσοφος Θωμάς Ακινάτης, στην αριστοτελική διδασκαλία στηρίχτηκε, προσπαθώντας να συνδέσει τη θεολογία με τη φιλοσοφία. Πώς τα αγνοεί – ή τα αποσιωπά – αυτά ο θεόπνευστος διδάχος μας;
ΑΣ έρθουμε όμως, στο corpus του αρχιεπισκοπικού λιβέλλου, για να ρωτήσουμε: Αν η Λογική αποτελεί την «τραγωδία του ανθρώπου», τι είναι εκείνο που εξασφαλίζει την ευτυχία του; Αυτονόητα, το αντίθετο της Λογικής: η πίστη, το δόγμα, το «πίστευε και μη ερεύνα», ο παραλογισμός. Αυτό, δηλαδή, που κυριαρχούσε στον Μεσαίωνα και που το σάρωσαν η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός. Εξ ου, και το αβυσσαλέο μίσος και μένος του Αρχιεπισκόπου εναντίον αυτών των «Δαιμόνων».
ΤΟ περίεργο όμως είναι ότι ο κ. Χριστόδουλος, στα ατελεύτητα κηρύγματά του, μιλάει αδιάκοπα για «ελληνο-χριστιανικό πολιτισμό». Αλλ’ ακόμα κι εκείνος δεν μπορεί να αγνοεί πως ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός, σε όλες τις εκφάνσεις του (από τη φιλοσοφία ως τις επιστήμες, από την κοινωνική ως την πολιτική οργάνωση) διεπόταν από τον Λόγο, τη Λογική. Πριν 20 μέρες,2 είχα παραθέσει την επιγραμματική διατύπωση του εγκυρότερου μάρτυρα, του Αριστοτέλη: «Δεν δίνουμε την εξουσία σ’ έναν άνθρωπο αλλά στον Λόγο, επειδή οι άνθρωποι ασκούν την εξουσία για τον εαυτό τους και γίνονται τύραννοι». Οχι μόνο την πολιτική εξουσία αλλά και κάθε άλλη.
Πώς, λοιπόν, ο κ. Χριστόδουλος (και πολλοί συν αυτώ) «παντρεύουν» τον Ελληνικό πολιτισμό που κυριαρχείται από την Λογική, με την Ορθοδοξία, τον Χριστιανισμό γενικότερα, που βασιλεύεται από την «άγια» μη-λογική; Δεν είναι αυτό μια γοερή αντίφαση που, αντιστάσεως μη ούσης, χρησιμοποιείται κατά κόρον όχι μόνο από το ιερατείο αλλά και από πολιτικούς και άλλους αστέρες των μπαλκονιών και των τηλεοπτικών παραθύρων;
Πολύ περισσότερο που (κατά τον κ. Χριστόδουλο, πάντα) η συνέπεια της αφειδούς χρήσης της Λογικής είναι να «αποϊεροποιηθεί η ζωή». Δηλαδή, ο άνθρωπος και η ζωή του είναι «ιερά», αλλά έρχεται η σατανική Λογική και γκρεμίζει τα άγια και τα όσια. Ετσι που ο άνθρωπος «καθίσταται ον πεπερασμένο, χωρίς αξία, χωρίς προορισμό στη ζωή του, μια έμβια μηχανή, που μπορεί να τη χρησιμοποιεί όπως αυτός νομίζει. Το χειρότερο, δηλαδή, είναι ότι η φιλοσοφική αντίληψη της Λογικής χρησιμοποιείται και ως όπλο κατά αρχών και αξιών, που έχουν να κάνουν με την ίδια την υπόσταση του ανθρώπου».
Ο κ. Χριστόδουλος δεν εξηγεί ποιες είναι αυτές οι αρχές και αξίες. Αλλά οποιοσδήποτε άνθρωπος με σώας τας φρένας, θα τον πληροφορήσει πως βασικότατες αξίες του ανθρώπινου βίου είναι η ελευθερία ζωής, σκέψης, έκφρασης, πράξης, δηλαδή τα ανθρώπινα δικαιώματα, που ο Αρχιεπίσκοπος κατακεραυνώνει σε κάθε ευκαιρία. Κατ’ αυτόν, όμως, η σωτηρία του ανθρώπου έγκειται στην κατάργηση αυτών των δικαιωμάτων. Οπότε ο άνθρωπος θα ξαναγίνει αυτό που ήταν κάτω από τυραννικά, ολοκληρωτικά καθεστώτα: μια έμβια μηχανή (εδώ ταιριάζει ο όρος), χωρίς άλλο «δικαίωμα» παρά να πιστεύει τυφλά και να υπακούει βουβά τους προφήτες της όποιας πίστης, να εκτελεί αδιαμαρτύρητα ό,τι εκείνοι του επιτάζουν – και να τους χρυσώνει.
THN απόδειξη την προσφέρει ο ίδιος σε μια λίγο νεότερη ομιλία του στην Πολιτιστική Αμφικτυονία των Δελφών, που δημοσιεύεται επίσης στην ιστοσελίδα της Εκκλησίας (5.7.06).
Εκεί κηρύττει ανοιχτό πια και ανελέητο πόλεμο κατά των ανθρώπινων δικαιωμάτων. «H εκκλησία θα έλθει σε πολλές συγκρούσεις με το κίνημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», προφητεύει. Και στη θέση τους (που είναι μια «νομική αντίληψη»!) «εκείνη προτάσσει τη διακονία». Και τι εστί διακονία; Μα η υπηρεσία, η αδιαμαρτύρητη εκτέλεση καθήκοντος που σου ορίζουν άλλοι, «ανώτεροί σου. Ενώ τα ανθρώπινα δικαιώματα μεθοδεύουν την «κατάργηση της ηθικής συνείδησης» και μετατρέπουν τον άνθρωπο σε «υποζύγιο του διαβόλου»!
ΙΔΟΥ, λοιπόν, ο – κατά Χριστόδουλον – ιδανικός άνθρωπος: ένα πλάσμα ά-λογο, άκριτο, άβουλο, άλαλο, δουλικό, ένα υποζύγιο (κυριολεκτικά, αυτή τη φορά), που θα συμμορφώνεται ασυζητητί με τα δόγματα και τους φετφάδες των «πνευματικών» πατέρων του.
Ετσι και μόνο έτσι θα «ιεροποιηθούμε» όλοι, και ο Σατανάς, ο «άρχων του κόσμου τούτου», (όπως τον ονομάζει ο Αρχιεπίσκοπος) θα μεταναστεύσει σε κάποιον άλλον πλανήτη, για να τον «διαβολίσει» κι αυτόν – εκτός αν βρει εκεί κάποιον άλλον Χριστόδουλο που θα του χαλάσει τα σχέδια…
—————————————————–
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Το ΒΗΜΑ» στις 23/7/2006
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Μανώλη Βασιλάκη:
Οι «επαγγελματικές» οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν αντέδρασαν στην κήρυξη πολέμου από τον Χριστόδουλο! Και μάλιστα από το επίσημο βήμα του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών. Σιωπούν. Και η σιγή τους είναι εκκωφαντική. Ούτε τα προσχήματα δεν τηρούν πλέον. Ούτε το άρθρο του κ. Πλωρίτη τις έκανε να αντιδράσουν. Και η ευαισθησία, στην Ελλάδα, είναι επάγγελμα.
Τα πλήρη κείμενα στα οποία αναφέρεται ο κ. Μάριος Πλωρίτης είναι:
Χριστόδουλος εναντίον Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων:
Ομιλία Πολιτιστική Αμφικτυονία 2006
στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών
με θέμα «Θρησκείες και Πολιτισμοί του 21ου αιώνα»
5/7/2006
(Από το επίσημο site της εκκλησίας της Ελλάδος)
«[…] Δεν θα μπορούσα να κλείσω την εισήγησή μου μιλώντας στον χώρο αυτόν, χωρίς να αναφερθώ σε δυο μεγάλης σημασίας θέματα: στα δικαιώματα του ανθρώπου και στην υπεράσπιση της τέχνης.
Η Εκκλησία θα έλθει σε πολλές συγκρούσεις με το κίνημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Εκκλησία, όχι μόνο δεν αντιτίθεται στα δικαιώματα του ανθρώπου αλλά τα υπερβαίνει, αφού στη θέση των δικαιωμάτων, δηλαδή μιας νομικής αντίληψης, Εκείνη προτάσσει τη διακονία. Στη θέση των όσων ο νόμος επιτρέπει, Εκείνη προτάσσει την ελεύθερη υπηρεσία και αφοσίωση. Όμως, η Εκκλησία, δεν μπορεί να δεχθεί αυτό που μέσω του κινήματος των δικαιωμάτων προωθεί ο άρχων του κόσμου τούτου: την κατάργηση της αμαρτίας. Αυτό που θέλουν να εμφανίσουν ως δικαίωμα, δεν είναι ο σεβασμός του ανθρωπίνου προσώπου αλλά η εξαλλοίωσή του, η απαγόρευση να συναισθάνεται ο άνθρωπος την αδυναμία του έναντι του Θεού, την αμαρτωλότητά του. Μεθοδεύεται λοιπόν η αδυναμία του ανθρώπου να μετανοεί και να συγχωρείται. Με άλλα λόγια, μεθοδεύεται η κατάργηση της ηθικής συνείδησης, και η αντικατάστασή της από νομικούς κανόνες. Στον κόσμο που ετοιμάζουν, δεν θα υπάρχουν πλέον αμαρτίες, αλλά μόνον παραβάσεις του νόμου.
Σε αυτή τη μετατροπή του ανθρώπου σε υποζύγιο του διαβόλου, ασφαλώς και ανυποχώρητα θα αντιταχθεί η Εκκλησία. Δεν έχει σημασία ποιοι νόμοι θα ψηφισθούν. Κι αν νομοθετηθεί η κατάργηση της ηθικής συνείδησης, κι αν ακόμη τα σχέδια του πονηρού περάσουν. Ακόμη χειρότερα γι’ αυτόν, αφού η Εκκλησία θα μένει πλέον ο μόνος και άγρυπνος φάρος της συνείδησης.
Και τελειώνω, κλείνοντας με μιαν αναφορά στην τέχνη. Όχι τυχαίως, το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών παρουσιάζει εδώ και στοχασμό και τέχνη. Ορθώς, διότι έτσι τιμά το πνεύμα του χώρου. Αλλά μπορώ να πω ότι για την Ορθόδοξη Εκκλησία, η αγάπη για την τέχνη θα αποτελέσει ένα κριτήριο της ικανότητάς της να ανταποκριθεί στη ζωή του ποιμνίου της. Διότι όσο περισσότερο οι κοινωνίες μας γίνονται απρόσωπες και μαζικές, τόσο περισσότερο η Εκκλησία πρέπει να βλέπει την τέχνη ως όπλο υπεράσπισης του ανθρώπου από τις αλλοτριωτικές δυνάμεις. Δεν θα δεχθώ βεβαίως ότι όλα τα έργα εκφράζουν το πρόσωπο του ανθρώπου. Γνωρίζω ότι πολλά το θίγουν και το απογυμνώνουν. Αλλά η τέχνη μένει πέραν αυτών. Πιστός σύντροφος και μέγα όπλο στον αγώνα του ανθρώπου να υπερβαίνει τις συνθλίβουσες συνθήκες, να αναπνέει ελεύθερα, να νιώθει πάνω του την πνοή του Θεού.
Εύχομαι σε όλους σας το πνεύμα του Θεού του Ζώντος να κατευθύνει τα βήματά σας.»
Χριστόδουλος εναντίον Λογικής:
Καταληκτήριος ομιλία εις τα «Παύλεια» Βεροίας
28/6/2006
(Από το επίσημο site της Εκκλησίας της Ελλάδος)
[….]
2) Το δεύτερο είδωλο του ανθρώπου είναι η λογική. Από τον Θωμά τον Ακινάτη (1224-1274) και μετά ο δυτικός άνθρωπος επιχειρεί να εξηγήσει με τη λογική τα πάντα, ακόμη και ό,τι προφανώς τον υπερβαίνει. Η κατάσταση εξελίχθηκε ραγδαία προς αυτή την κατεύθυνση τόσο με τη Διαμαρτύρηση, όσο και κυρίως με το Διαφωτισμό. Η λογική κατέστη είδωλο και αντικείμενο απόλυτης υποταγής του ανθρώπου, ο οποίος έχοντας προηγουμένως θεοποιήσει τον εαυτό του δημιούργησε την ψευδαίσθηση ότι η δυνατότητα της γνώσης και της λογικής του δεν έχει όρια, ότι δηλαδή δεν υπάρχει κάτι που είναι ανεξήγητο γι’ αυτόν και τα αξιώματα που θέτει και που στηρίζονται στη λογική του, είναι αδιάσειστα, μέχρις αποδείξεως του αντιθέτου. Η απολυτοποίηση του σχετικού, όπως η “λογική” της οποίας το περιεχόμενο ορίζεται κατά περίπτωση από τον άνθρωπο ανάλογα με την προσωπικότητά του και τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί, αποτελεί την τραγωδία του σύγχρονου ανθρώπου. Διότι συνέπεια του γεγονότος αυτού είναι πρώτον να αποϊεροποιηθεί η ζωή και να θεωρούνται υπαρκτά μόνον όσα υποπίπτουν στις αισθήσεις, ή να γίνονται αντιληπτά από τη νόηση, ή διά της επιστημονικής ανακάλυψης και δεύτερον να επιβάλλονται στην κοινωνία νόμοι και κανόνες που αντιβαίνουν σε βασικές αρχές του φυσικού δικαίου.
Διά της επιβολής της λογικής ως υπέρτατης αρχής ο άνθρωπος καθίσταται ον πεπερασμένο, χωρίς αξία, χωρίς προορισμό στη ζωή του, μια έμβια μηχανή, που μπορεί να την χρησιμοποιεί όπως αυτός νομίζει. Το χειρότερο δηλαδή είναι ότι η φιλοσοφική αντίληψη της λογικής χρησιμοποιείται και ως όπλο κατά των αρχών και αξιών, που έχουν να κάνουν με την ίδια την υπόσταση του ανθρώπου. Θα σας αναφέρω ένα παράδειγμα. Τα φεμινιστικά κινήματα επιδιώκουν και σε ορισμένες χώρες το έχουν επιτύχει να είναι ελεύθερες οι αμβλώσεις, με το επιχείρημα ότι “κάθε γυναίκα έχει το δικαίωμα να κάνει το κορμί της ό,τι θέλει”, το έμβρυο είναι μέρος του κορμιού της, άρα μπορεί να το φονεύσει, όπως εξάγει τις αμυγδαλές ή την σκωληκοειδή απόφυσή της. Η λογική αυτή αντιβαίνει στη φυσική αρχή ότι το έμβρυο δεν είναι κτήμα της, αλλά ένας νέος άνθρωπος, που έχει δικαίωμα να ζήσει και ο οποίος δημιουργείται με τη συμβολή τη δική της αλλά και του πατέρα. Επίσης το αξίωμα ότι η γυναίκα μπορεί να κάνει ό,τι θέλει το έμβρυο απολυτοποιεί την ατομικότητα και καταργεί την κοινωνικότητα της ζωής.
Η επιβολή της λογικής της ατομικότητας επί της κοινωνικότητας έχει πολλές συνέπειες, όπως ότι και οι άνδρες λ.χ. θα μπορούσαν να αρνηθούν να υπερασπιστούν την πατρίδα, ή να θυσιαστούν γι’ αυτήν, ή την επιβολή αντιλήψεων δυναμικών “πεφωτισμένων”. μειοψηφιών, με ισχυρή πρόσβαση στην κρατική εξουσία, επί της γνώμης της συντριπτικής πλειοψηφίας των αδύναμων, αλλά κρινόντων με άλλες αρχές πολιτών. Επίσης διά της λογικής, σε συνδυασμό με την ατομικότητα, εισέρχεται στην κοινωνία η χρησιμοθηρία, η οποία έχει άλλες σοβαρότατες επιπτώσεις σ’ αυτήν, καθώς και αίρεται η ανεκτικότητα (tolerance), επί της οποίας στηρίζεται ουσιαστικά η αρμονική και ειρηνική συμβίωση των ανθρώπων.
Ο άνθρωπος τυφλωμένος από την ειδωλοποίηση της λογικής δεν αντιλαμβάνεται αυτό που εμείς οι οποίοι πιστεύουμε στην ιερότητα της ζωής, αναγνωρίζομε: το φυσικό Δίκαιο, ως τεθέν από τον Θεό. Εμείς που έχομε αντίληψη τού έναντι της Δημιουργίας πεπερασμένου των δυνάμεων του ανθρώπου και γνωρίζομε τα όριά μας, διακρίνομε σαφέστατα, ότι εισέρχεται εις ένα λαβύρινθο τραγικών συνεπειών, από τον οποίο είναι δυνατό να εξέλθει μόνο αν βρει τον μίτο της συνείδησής του.
[….]
Υποσημειώσεις:
- «Κριτική του Καθαρού Λόγου», B,7. [↩]
- «Διάλογοι», «Βήμα», 2.7.00 [↩]
Τι λε ρε Χριστόδουλα.. σοβαρά; α ρε στυλιάρι που χρειάζεται.. Γνωστό το παραμυθάκι. “Εμείς θα σας πούμε τι να κάνετε γιατί εμείς ξέρουμε. Εσείς απαγορεύεται να σκέφτεστε από μόνοι σας γιατί έτσι θα γίνετε φερέφωνα του Σατανά. Εμάς να ακούτε.”
ΟΞΩ ΡΕ! ΟΥΣΤ!
Το να είστε εσείς αγράμματοι και να αγνοείτε όχι μόνο την Ελληνική πατερική παράδοση, αλλά και τους καρπούς της φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, της επιστημολογίας, ακόμη και των μαθηματικών και της φυσικής των τελευταίων αιώνων, επιμένοντας στην πρωτόγονη μηχανιστική ρασιοναλιστική ερμηνεία της φύσης του πρωτόγονου διαφωτισμού, δεν είναι παράξενο. Το να είναι αγράμματος ο Πλωρίτης, είναι παράξενο. (Αλλά μάλλον δεν φταίει η αγραμματοσύνη του, όσο η εμπάθειά του, το άσβεστο μίσος του κατά της Ελληνικής εκκλησίας και το αξεπέραστο αντι-χριστοδουλικό του σύμπλεγμα (αυτουνού και όλων των “προοδευτικών” αριστερονεοφιλελευθέρων.) Αλλά καλά, για όλα αυτά δεν έχετε πάρει χαμπάρι και εκπλήσσεσθε επειδή ο Αρχιεπίσκοπος είπε κάτι κατά του δυτικού μηχανιστικού ορθολογισμού (λες και αυτό δεν κάνει ολόκληρη η σύγχρονη σκέψη και φιλοσοφία, και η δυτική βεβαίως, εδώ και έναν αιώνα). Αλλά ούτε το προφανές, ότι η μηχανιστική θεώρηση υποδουλώνει αντί να ελευθερώνει τον άνθρωπο, τον κάνει ρομπότ, μηχανικό εξάρτημα, την πληγή του σύγχρονου κόσμου για την οποία μιλάμε ήδη από τις… εκθέσεις που γράφουμε στο γυμνάσιο, δεν έχετε πάρει χαμπάρι, και σκούζετε λες και ο Αρχιεπίσκοπος είπε κάτι το… περίεργο και πρωτοφανές! Πόσο αποβλακώνει τον άνθρωπο ο νεοφιλελευθερισμός τελικά;
Αυγή αυγή θα σηκωθώ γλυκό κρασάκι νά ‘βρω.
Δός μου το χρώμα σου, ω καρπέ του Μάη, κεράσι μαύρο.
Εσένα, ψεύτρα Λογική, στο πρόσωπό σου φτύνω.
Κρασί, να βαριοκοιμηθεί το λογικό το μαύρο.
(Ομάρ Καγιάμ)
Ορίστε και τί γράφει σχετικώς, όχι ο Αρχιεπίσκοπος, αλλά ένας “άθεος” (Γ. Καραμπελιάς, “Η Θεμελιώδης Παρέκκλιση: Ρομαντισμός και Διαφωτισμός στον εικοστό πρώτο αιώνα” (Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2004)). Για φαντάσου, πριν τά πει ο Αρχιεπίσκοπος, τά είχε πει και ο Βιτγκενστάιν. Αλλά ποιος είναι ο Βιτγκενστάιν, ο Ανδριανόπουλος είναι, ο Βασιλάκης ή ο Μπίστης; …
Γιώργος Καραμπελιάς
Η Θεμελιώδης Παρέκκλιση:
Ρομαντισμός και Διαφωτισμός στον εικοστό πρώτο αιώνα
Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2004
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ “ΙΕΡΟΥ”
Όχι, δεν είναι χίμαιρα
Να καβαλάμε τ’ όνειρο τη θείαν ετούτη μέρα,
Που όλα, ορατά κι’ αόρατα, κ’ εμείς, και οι ήρωες κ’ οι θεοί,
Στην ίδια ορμάμε μέσα αιώνια σφαίρα!
Άγγελος Σικελιανός, “Αττικό”
[…]
Η επιστροφή της αισθητικής και ηθικής διάστασης
[…]
Επιστροφή του ιερού;
Ποτέ ο κόσμος μας δεν υπήρξε τόσο βαθιά αθεϊστικός ως προς τις βαθύτερες δομές του -τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τον χριστιανικό κόσμο, που γίνεται εν πολλοίς και παγκόσμιος- την ίδια στιγμή που το “ιερό” επιστρέφει στα μυαλά, στο φαντασιακό και τις πρακτικές των ανθρώπων. Επιστροφή που παίρνει τη μορφή τόσο της αναβίωσης των θρησκειών -ιδιαίτερα έντονη στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης- όσο και της γενίκευσης φαινομένων επαν-ιεροποίησης της καθημερινότητας, από τις πλέον εμπορευματοποιημένες και καταναλωτικές μορφές όπως η μαντεία, η αστρολογία, η επέκταση μαγικο-θεραπευτικών πρακτικών στις ίδιες τις δυτικές χώρες, η τελετουργική-μαγική διάσταση του αθλητισμού (κατ’ εξοχήν του ποδοσφαίρου), έως την αναμάγευση της φύσης που επιχειρεί ένα μέρος του οικολογικού κινήματος.
Ο Θεός επιστρέφει, είναι δυνατόν να επιστρέψει, μέσα σε έναν α-πομαγευμένο κόσμο;
Το χαρακτηριστικό του προνεωτερικού κόσμου ήταν η “ανομοιογένεια” του, η διαφοροποίηση ανάμεσα στον χώρο του ιερού, του θαύματος και τον βέβηλο κόσμο της καθημερινότητας34. Αντίθετα, ο κόσμος της νεωτερικότητας κατήργησε -ή τουλάχιστον προσπάθησε να καταργήσει- αυτή τη διαφορά των δύο κόσμων και με την επιστήμη επιχείρησε να αποϊεροποιήσει και να υποτάξει το σύνολο του κόσμου στο regnum hominis ή μάλλον στο regnum scientiae. Ζούμε όντως σε έναν κόσμο που όχι απλώς “έχει αντικαταστήσει την πρωινή προσευχή με την πρωινή ανάγνωση των εφημερίδων” (Χέγκελ) αλλά προσπαθεί να εισχωρήσει στα ίδια τα μυστήρια της δημιουργίας και να υποκαταστήσει τον Θεό ως προς τη ρύθμιση του φύλου των παιδιών.
34 Για την αρχέγονη ιερότητα και την προϊούσα αποϊεροποίηση του κόσμου βλέπε το βιβλίο του Mircea Eliade, Το ιερό και το βέβηλο, Εκδόσεις Αρσενίδη, Αθήνα 2002.
την αντικατάσταση φθαρμένων οργάνων, και να επαναλάβει μέσω της κλωνοποίησης το θεϊκό κατόρθωμα της δημιουργίας του Αδάμ. Και αν, σύμφωνα με τους Αντόρνο και Χορκχάιμερ, “ο ανιμισμός είχε δώσει ψυχή στο πράγμα, ο εκβιομηχανισμός μετατρέπει την ψυχή του ανθρώπου σε πράγμα” .
Και όμως, σε έναν κόσμο όπου πλέον “ουκ έχει Φοίβος δαίδαλον αυλάν” και όπου ο φρενήρης ρυθμός των Χρηματιστηρίων στέλνει εκατομμύρια ανθρώπους στα Τάρταρα και -λιγότερους- στον Παράδεισο, εκεί, παραδόξως από πρώτη άποψη, “επιστρέφουν” οι θρησκείες και το ιερό. Και αυτή η “επιστροφή” επιβεβαιώνεται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη. Από το κύμα του ευαγγελικού προτεσταντισμού που σαρώνει τις ΗΠΑ και την αμερικανική ήπειρο στο σύνολό της, έως την αναβίωση του ινδουιστικού και ισλαμικού φοντα-μενταλισμού, τη νέα επέκταση που γνωρίζει ο βουδισμός και άλλες “θρησκείες χωρίς Θεό”, όπως η σαϊεντολογία, σε ένα κομμάτι των ελίτ της Δύσης· από την αμυντική ανάπτυξη του καθολικού κινήματος της “ευχαριστιακής Αναγέννησης” έως την αναβίωση του ενδιαφέρο ντος για την ορθοδοξία στην Ελλάδα και τη Νότια και Ανατολική Κυ-ρώπη (ή ακόμα και την περιορισμένη έστω), αλλά υπαρκτή, εμφάνιση της επιστροφής σε μια θρησκεία “χωρίς Θεό” στην ίδια την Ελλάδα, τη θρησκεία της αρχαίας Ελλάδας). Έτσι φαίνεται να επιβεβαιώνεται ο Αντρέ Μαλρώ που θεωρούσε πως ο 21ος αώνας θα είναι ο αιώναν, της θρησκείας. Όσο για τον Κορνήλιο Καστοριάδη, πεπεισμένο και φανατικό άθεο, σε μια από τις τελευταίες, αν όχι την τελευταία του συνέντευξη, διαπιστώνει με τρόμο πως ο άνθρωπος δεν είναι το ζώο που “ορέγεται του ειδέναι” (επιθυμεί τη γνώση, κατά τον Αριστοτέλη), αλλά “της πίστεως”, έχει ανάγκη από σταθερές πίστεις.
Το ερώτημα στο οποίο πρέπει να απαντήσουμε είναι εάν ο σημερινός κόσμος πραγματοποιεί μια παράδοξη, απρόσμενη και ωστόσο αυθεντική “επιστροφή στο ιερό”, από το οποίο είχε αποσπαστεί -υποτίθεται τελεσίδικα- ή πρόκειται για ένα φαινόμενο άλλης τάξης μετασχηματισμός του ιδεολογικού και εθνικού στοιχείου σι: θρησκευτικότητα- ή, τέλος, για μια σύνθεση ανάμεσα στις δύο προηγούμενες “κινήσεις”;
Οι οπαδοί του διαφωτισμού -στανικώς εργαλειακού στις μέρες μας- υποστηρίζουν πως η επιστροφή των θρησκειών και η επέκταση
Μ. Χορκχάιμερ, Τ. Αντόρνο, Διαλεκτική του Διαφωτισμού,ό.π., σ. 45.
των μαγικοθρησκευτικών πρακτικών ανταποκρίνονται στην περιβόητη “κρίση μετάβασης” απέναντι στις πλανητικές εκσυγχρονιστικές διαδικασίες η οποία αντανακλά: Πρώτον, τη “μεταμφίεση” του εθνικιστικού φαινομένου σε θρησκευτικό -όπως συμβαίνει με το Αραβικό Ισλάμ ή τη σλαβική και ελληνική Ορθοδοξία. Δεύτερον, την είσοδο ευρύτατων μαζών στο προσκήνιο του μαζικού πολιτισμού μας, η οποία συνεπάγεται μια πολιτιστική υποβάθμιση του αστικού πολιτισμού, καθώς και την αποκοπή των μαζών από τον τεχνολογικό πολιτισμό -τον οποίο απλώς καταναλώνουν αλλά δεν δημιουργούν- και γι’ αυτό συνεχίζουν να επιβιώνουν ή να αναπαράγονται οι ανορθολογικές συμπεριφορές. Αν πάψουν να υπάρχουν αυτές οι αιτίες της “μεταμφίεσης” του ιερού, τότε ο κόσμος μας θα απελευθερωθεί οριστικά από τα φαινόμενα του μυστικισμού και της επανιεροποίησης και θα εκκοσμικευθεί οριστικά και αμετάκλητα.
Δηλαδή η “επιστροφή” του Θεού σε έναν κόσμο από την καθημερινότητα του οποίου έχει βίαια αποσπαστεί το “ιερό” στοιχείο μοιάζει εντελώς ακατανόητη. Αδυνατούν να συλλάβουν την ανθρώπινη ανάγκη για την επαφή με εκείνο που δεν γνωρίζουν, με το μυστήριο του κόσμου, που το “μπινγκ-μπανγκ” αντί να ξεδιαλύνει ήρθε να συσκοτίσει ακόμα περισσότερο (“πριν” από τη μεγάλη έκρηξη, με την οποία εγκαινιάστηκε ο σημερινός κόσμος, τι άραγε υπήρχε;).
Η μεσσιανική εποχή, από την οποία μόλις έχουμε εξέλθει -ασχέτως εάν αναφερόταν σε έναν θείο Μεσσία ή, στη νεωτερική Δύση κατ’ εξοχήν, σε έναν τεχνολογικό ή πολιτικό Μεσσία-, καλλιεργούσε την απατηλή προσδοκία μιας ολοκληρωτικής κατάκτησης του κόσμου, μιας τελεσίδικης Παρουσίας. Και επειδή ο κόσμος όλος θα κατακτηθεί, μπορεί -παραδόξως- να απορρίψει ή μάλλον να καταβροχθίσει το ίδιο το ιερό. Ο μεσσιανικός κόσμος είχε καταχωρίσει το “ιερό” στις προλήψεις και τις επιβιώσεις του παρελθόντος, γι’ αυτό είτε έκαιγε σαν μάγισσες όσες εξακολουθούσαν να επικοινωνούν με τον μύθο και το ανεξήγητο, είτε εξόριζε το “ανορθολογικό” στοιχείο στην προϊστορία της ανθρωπότητας, στην εποχή της αμάθειας και της “πρόληψης” από την οποία θα μας έβγαζε ο θαυμαστός κόσμος των Φώτων. Ο αποϊερωμένος κόσμος του θρησκευτικού ή του πολιτικού και τεχνολογικού μεσσιανισμού δεν αναγνωρίζει στη Φύση -τον “κόσμο”-αλλά ούτε στην ίδια την ανθρώπινη φύση κάποια εσώτερη και απροσπέλαστη αξία. Η φύση και ο άνθρωπος αποτελούν αντικείμενα ελέγχου και χειραγώγησης. “Αυτό που θέλουν να μάθουν οι άνθρωποι από τη φύση είναι πώς να τη χρησιμοποιούν ώστε να εδραιώσουν την κυριαρχία τους πάνω σ’ αυτήν και πάνω στους άλλους ανθρώπους. Τίπο-τε άλλο δεν έχει σημασία”36.
Όμως ο μεσσιανικός κόσμος, στις ηγεμονεύουσες “διαφωτιστικές” εκδοχές του, κατέρρευσε στο Άουσβιτς και τη Χιροσίμα, το Τσερνομπίλ και το Βερολίνο, για να αναδυθεί ένας νέος απροσδιόριστος και ρευστότερος κόσμος, διαρκώς πέραν των γνωστικών μας ορίων. Αυτός ο κόσμος της απροσδιοριστίας δεν βρίσκεται μόνον έξω από εμάς, είναι ο εαυτός μας αλλά και ο “Άλλος” που βρίσκεται διαρκώς μέσα μας, είναι αυτή η τυραννία της ελευθερίας και του ονείρου, του κόσμου εντός μας. Πρόκειται εν τέλει για μια καταστατική και οντολογική ρήξη ανάμεσα στο ενθάδε και το επέκεινα, σε αυτά που γνωρίζουμε και εκείνα που δεν γνωρίζουμε και που θα παραμένουν εσαεί εν μέρει απροσπέλαστα στη λογική κατανόηση, όσο και αν τα τέμνουμε και τα πολιορκούμε με τις επιστήμες μας.
Ζούμε σε έναν κόσμο που ετοιμάζεται να εισέλθει στο άγνωστο της εικονικής πραγματικότητας, της κατασκευής του ίδιου του ανθρώπου, ή τουλάχιστον των βασικών του οργάνων, στον κόσμο του ρομπότ και της ρέπλικας, όπου η τεχνολογία παύει πλέον να στρέφεται αποκλειστικά προς τη φύση και στοχεύει προνομιακά τον ίδιο τον άνθρωπο. Αν η βιομηχανική επανάσταση σημαδεύτηκε από την εκδίωξη των νυμφών και των ναϊάδων από τις πηγές και τα δάση, η νέα επανάσταση που έρχεται, η επανάσταση της πληροφορικής βιοτεχνολογίας, στοχεύει στον θάνατο του ονείρου και του έρωτα μέσα μας, των νυμφών και των ναϊάδων που κατοικούν στις φρένες μας.
Η πίστη σε ένα κοινωνικό και τεχνολογικό φάρμακο-απάντηση στην αποχαλίνωση της μεγαμηχανής κατέρρευσε μαζί με τη “σχέδιοποιημένη οικονομία”. Και οι άνθρωποι, αποπροσανατολισμένοι, ζώντας σε έναν αποϊερωμένο κόσμο αχαλίνωτων ατομικοτήτων, όπου δεν υπάρχουν υπέρτατοι σκοποί και αξίες, σε ένα υπερμοντερνισμό -που έχει πάρει το όνομα του μεταμοντερνισμού -, στρέφονται στις “αιώνιες και αναλλοίωτες αξίες” που διαθέτουν, στη φύση, τον Θεό, το έδαφος (έθνος, πατρίδες κάθε λογής), την ανασυγκρότηση του προ σώπου (οικογένεια, διαπροσωπικές σχέσεις). Έτσι, οικολογία και αναβάθμιση της φύσης, έδαφος-πατρίδα, εθνισμός και εθνικισμός, τέλος θρησκεία, αποτελούν εκφράσεις του ίδιου “ρομαντικού” ρεύματος α-ντί-δρασης και αντίστασης στην ατομοκεντρική και τεχνοκρατική πα-
36 Μ. Χορκχάιμερ, Τ. Αντόρνο, ό.π., σ. 20. 37 Βλέπε σημ. 4 του πρώτου μέρους.
γκοσμιοποίηση, τη βιο-πληροφορική τεχνολογικοποίηση του ανθρώπου.
Ακριβώς επειδή ο “απόλυτος” καπιταλισμός είναι ένα ουτοπικό σύστημα, ο “θρίαμβος” του έναντι του κομμουνιστικού αντιπάλου του, σηματοδοτεί παράδοξα την εμφάνιση νέων ρομαντικών τάσεων που συχνά αρνούνται την ίδια τη νεωτερικότητα, επιχειρώντας μια εξέγερση που στρέφεται προς τα πίσω – όπως για παράδειγμα συμβαίνει με τον αναθεμελιωτικό ισλαμισμό. Και αν ο καπιταλισμός μπόρεσε να έλθει σε “συνεννόηση” και συνδιαλλαγή με τον μαρξισμό -τι άλλο υπήρξε η σοσιαλδημοκρατία;- κάτι ανάλογο μοιάζει ανέφικτο όταν πρόκειται για τον ισλαμικό ή τον ινδουϊστικό φονταμενταλισμό.
Σε αυτό το πλαίσιο και μόνο μπορούμε να κατανοήσουμε την “επιστροφή των θρησκειών” σε έναν άθεο κόσμο και την αντιφατικότητα του φαινομένου της θρησκευτικής αναβίωσης38.
Στα πλαίσια της ρομαντικής επιστροφής, διεξάγεται μια ανελέητη σύγκρουση ανάμεσα σε διαφορετικές τάσεις και κατευθύνσεις. Η καθολικότητα της “επιστροφής του Θεού” δεν αρκεί για να χαρακτηρίσει συνολικά αυτά τα φαινόμενα ούτε να κρίνει την έκβαση της διαμάχης που διαδραματίζεται στο εσωτερικό αυτών των ρευμάτων τα οποία μπορούν να εκφράσουν, ταυτόχρονα ή παράλληλα, αντιδραστικές-ολοκληρωτικές ή ριζικές-απελευθερωτικές τάσεις. Η “επιστροφή των θρησκειών” μπορεί να είναι όργανο μιας απελευθερωτικής στρατηγικής, όπως υπήρξε η θεολογία της Απελευθέρωσης στη Νικαράγουα και τη Βραζιλία, όπως λειτουργεί ακόμα και το πεντηκοστιανό κίνημα στους Τσιάπας του Μεξικού. Μπορεί να είναι στοιχείο αντίστασης στην παγκοσμιοποίηση και στοιχείο εθνικής ταυτότητας, όπως ο ιρλανδικός καθολικισμός, ή αντίθετα τρόπος και μορφή ένταξης σε αυτή, όπως είναι κατ’ εξοχήν τα ευαγγελικά συντηρητικά ρεύματα που εκπορεύονται από τις ΗΠΑ και στηρίζουν τις πιο αντιδραστικές πολιτικές επιλογές στη Λατινική Αμερική (όπως έκαναν με τον Πινοσέτ στη Χιλή).
Εξ άλλου δεν είναι τυχαία, ή ιδεολογικά και πολιτικά αθώα, η διαφορική και ανταγωνιστική ανάπτυξη διαφορετικών θρησκευτικών
38 Γεγονός που ισχύει για το ρομαντικό φαινόμενο γενικότερα. Αν ο φουτουρισμός οδηγεί, παράλληλα με τον Μαγιακόφσκι, και στη φασίζουσα λατρεία της τεχνολογίας ενός Μαρινέτι, ο ρομαντισμός, παράλληλα με την επιστροφή στους Ινδιάνους ως επαναστατικό πρότυπο κοινωνικής οργάνωσης, μπορεί να εκτραπεί στη λατρεία του “αίματος και της φυλής” των φασιστικών ομάδων, κατά τον ίδιο τρόπο που ο διαφωτισμός μπορεί να οδηγήσει στη μηχανοκρατία και τον απολυταρχισμό.
δογμάτων και δοξασιών. Στις ΗΠΑ και τη Δύση, πρόκειται για την ανάπτυξη ατομοκεντρικών θρησκευτικών δογμάτων, όπως οι ευαγγελικοί, και των “θρησκειών χωρίς θεό”, που έχουν ιδιαίτερη απήχηση στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα τιον διανοουμένων και των καλλιτεχνών (σαϊεντολογία, βουδισμός, “εσωτερισμός”). Στην Ουκρανία ή τη Ρουμανία, η Ουνία χρησιμοποιείται ως όργανο του Βατικανού και της Δύσης. Τα ευαγγελικά προτεσταντικά δόγματα στηρίζονται από την αμερικάνικη πολιτική και ποικίλα ιδρύματα, στη διείσδυση τους στη Ανατολική Ευρώπη κ.λπ. Τέλος, ο ρατσιστικός επεκτατισμός, όπως συμβαίνει με τον σιωνισμό στην κατεχόμενη Παλαιστίνη, παίρνει τη μορφή μιας θρησκευτικής αναβίωσης.
Σε ό,τι αφορά στο Ισλάμ, η Σαουδική Αραβία ενισχύει την επέκταση μιας τυπολατρικής φονταμενταλιστικής εκδοχής του Ισλάμ, σε αντίθεση με τον σιιτισμό ή τον ριζικό ισλαμισμό του Σαγιέντ Κουτμπ39 . Στην Ορθοδοξία ενισχύονται ρεύματα όπως η νεορθοδοξία και η “θεολογία του προσώπου” και για πρώτη φορά υποχωρεί ο τυπολατρικός ευσεβισμός των παραεκκλησιαστικών οργανώσεων, γεγονός που συνδέεται με τη βαθύτατη κρίση ταυτότητας που διαπερνά όλες τις ορθόδοξες κοινωνίες, υποχρεωμένες να αναζητήσουν τις πιο αυθεντικές παραδόσεις τους για να αντισταθούν.
Η σημερινή λοιπόν “επιστροφή του Θεού” δεν αποτελεί ένα μονοδιάστατο φαινόμενο στο πεδίο των ιδεών και των ατομικών πεποιθήσεων. Αντίθετα, αποτελεί ένα βαθύτατα ψιλυσοψικο-πολιτικό φαινόμενο, γι’ αυτό και διαφορίζεται τόσο έντονα από χώρα σε χώρα, συχνά από κοινωνική τάξη σε κοινωνική τάξη. Οι θρησκείες σήμερα αποτελούν όχημα πολιτικών αντιλήψεων, αντιπαραθέσεων και αδιεξόδων. Εκφράζουν ιδεολογικές τάσεις πολιτισμών, εθνών, κοινωνικών ομάδων και ατόμων. Και μάλιστα η ταξική και ιδεολογική πάλη συχνά διεξάγεται στο εσωτερικό (ή και στο εσωτερικό, ακριβέστερα) των μεγάλων θρησκευτικών παραδόσεων. Χαρακτηριστική είναι η ιδεολογική πάλη που διεξάγεται στο εσωτερικό της ορθοδοξίας ανάμεσα στις διαφορετικές τάσεις της, και η “συμμαχία” των διαφορετικών ρευμάτων με αντίστοιχα ή ανάλογα ιδεολογικοπολιτικά ρεύματα εκτός θρησκευτικού χώρου, ακόμα και του μαρξιστικού.
39 Βλέπε Γ. Καραμπελιάς, Ισλάμ και παγκοσμιοποίηση. Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2001.
Γνώση και πίστη
Η θρησκεία, λοιπόν, “επιστρέφει”, και πάντως δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ούτε με τους αφορισμούς ενός χυδαίου και γνωσιοκεντρικού υλισμού, που δεν κατανοεί την οντολογική ανάγκη των ανθρώπων στην πίστη, ούτε βέβαια με μια απλή και αυτάρεσκη αυτοεπιβεβαίωση.
Όπως τονίσαμε ήδη, ο άνθρωπος, στο ατομικό επίπεδο, είναι αδύνατο να συλλάβει την ολότητα της ανθρώπινης γνώσης και εμπειρίας και δεν μπορεί να υπάρξει απόλυτη διαφάνεια της ιστορίας και του ανθρώπινου “κόσμου”, ο άνθρωπος “ορέγεται μεν του ειδέναι”, αλλά έχει ανάγκη αξιών και πίστεων που δεν σχετίζονται με κάποια άμεση γνωστική λειτουργία. Έτσι, ακόμα και οι μη θρησκευόμενοι πιστεύουν σε κάποιες αξίες, οι οποίες δεν είναι πειραματικά αποδείξιμες ή υπερβαίνουν το πεδίο της γνωστικής ικανότητας του ανθρώπου. Τι άραγε ήταν η πεποίθηση των κομμουνιστών για την έλευση μιας κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση, αν όχι μια “πίστη”; Τι είναι η αναφορά και η επιμονή σε κάποιες αξίες καθολικής ή έστω περιορισμένης ισχύος αν όχι μια “πίστη” του ανθρώπου; Η αντιπαράθεση λοιπόν γνώσης και πίστης είναι μανιχαϊστική και δηλοί πλήρη άγνοια της ανθρώπινης υπόστασης. “Είμαστε πλασμένοι από τα υλικά του ονείρου”, θα πει ο Σαίξπηρ, γι’ αυτό η δίψα της γνώσης και η πίστη αποτελούν εξ ίσου συστατικά στοιχεία του ανθρώπινου όντος και θα τον συντροφεύουν εσαεί.
Καμία ιδεολογική ή κοινωνική επανάσταση δεν υλοποιήθηκε με μοναδικό εργαλείο τη γνώση, έστω και εάν το πεδίο της ανθρώπινης γνώσης διαρκώς διευρύνεται και της πίστης μετατοπίζεται. Εξ άλλου η σύγχρονη εθνολογία, ανθρωπολογία και θρησκειολογία καταδεικνύουν πως οι δομές της μαγικο-θρησκευτικής σκέψης παραμένουν παραπλήσιες, αν όχι ταυτόσημες, με εκείνες της επιστημονικής. Γι’ αυτό και ο θετικισμός και ο επιστημονισμός του 19ου και ο λαϊκός κομμουνισμός του 20ου αιώνα -ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ελλάδα και ακόμα περισσότερο η Ιταλία και η Γαλλία- βιώθηκαν ως μία νέα θρησκεία, σε ρήξη και αντιπαράθεση με τα παραδοσιακά δόγματα.
Η επιστροφή του ιερού δεν εκφράζεται αποκλειστικά μέσα από την ενίσχυση των θρησκειών είτε τις εκκοσμικευμένες τελετουργίες, που αποκτούν ένα είδος -έστω δάνειο- ιερής αχλύος, αλλά και μέσα από μια καθολικότερη αναμάγευση του κόσμου που επανεισάγει η μη ερ-γαλειακή και μη μεσσιανική εναλλακτική σκέψη. Για την οικολογία λ.χ., η φύση και η ανθρώπινη φύση- είναι ιερή, ο βιασμός της οδηγεί σε τερατογενέσεις κάθε είδους και μορφής, εξ ου και τα κινήματα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τη διάσωση απειλούμενων ειδών -κινήσεις για τη διάσωση των δελφινιών, της careta-careta ή της άγριας αρκούδας. Για τη σύγχρονη αντίληψη, η ανθρώπινη ζωή είναι απαραβίαστη, αποτελεί ένα “ταμπού” που δεν μπορεί και δεν πρέπει να παραβιάζει ο άνθρωπος, εξ ου και η κατάργηση της θανατικής ποινής στις “πολιτισμένες” χώρες40. Το ένστικτο, ακόμα και η “τρέλα”, εμπεριέχουν στοιχεία ενόρασης και διείσδυσης στην αλήθεια που δεν μπορεί να αποδώσει ο ορθός λόγος. Οι πολιτισμοί, οι παραδόσεις, οι γλώσσες, τα μνημεία του παρελθόντος, ενέχουν μια εσώτερη, αυθύπαρκτη αξία και πρέπει να προστατεύονται και να διασώζονται όταν απειλούνται. Οι αξίες, οι δοξασίες, η “μαγική” ιατρική ή φαρμακολογία των “πρωτόγονων” λαών, δεν περιφρονούνται πλέον, αλλά αναγνωρίζεται η καθολική σημασία τους. Η ορθολογική και επιστημονική σκέψη δεν ορίζεται πλέον σε αντίθεση με το “ωκεάνειο συναίσθημα”, το αίσθημα, την καλλιτεχνική έκσταση, τη μαγική επίδραση της φύσης και του έρωτα, αλλά ως μία παράλληλη λειτουργία που αφορά απλώς σε ένα διαφορετικό χώρο.
Στον εικοστό αιώνα, ιδιαίτερα μετά τις αιματηρές εμπειρίες του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, του Μεσοπολέμου των επαναστάσεων και των ολοκληρωτισμών και της παρ’ ολίγον αποκαλύψεως του Β’ Πολέμου, μέσα από την κρίση της θετικιστικής αντίληψης της προόδου, καταρρέει και η πεποίθηση πως η μαγική και η θρησκευτική σκέψη δεν είναι τίποτε άλλο από απλές πρωτόλειες απόπειρες του ανθρώπινου πνεύματος για μια “επιστημονική” ερμηνεία και αναπαράσταση του κόσμου οι οποίες, υπό το φως της επιστήμης, θα διαλυθούν σαν την ομίχλη και θα αντικατασταθούν από τη “θετική”, επιστημονική σκέψη.
Η διαπίστωση για την ανθρωπολογικά μη συμπιέσιμη διάσταση της μαγικής σκέψης δεν περιορίζεται στους ανθρωπολόγους και τους μελετητές της “άγριας σκέψης” , αλλά διαπερνά την ευρύτερη φιλοσοφική σκέψη. Χαρακτηριστική και ενδεικτική αυτού του “μεγάλου μετασχηματισμού” της σκέψης του 20ου αιώνα υπήρξε η εξέλιξη ενός από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του αιώνα, του Βιτγκενστάιν.
40 Εντός των συνόρων τους βέβαια, γιατί έξω από τα σύνορα τους η θανατική ποινή ασκείται και μάλιστα σε μαζικούς στόχους .
41 Ο Κλωντ Λεβύ Στρως, με το ομώνυμο βιβλίο του [ Η άγρια σκέψη, ελλ. έκδοση Παπαζήσης, Αθήνα 1977] θα σηματοδοτήσει μια νέα περίοδο στον ιδεολογικό προβληματισμό της ανθωπολογίας.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, θα εγκαταλείψει τον λογικό θετι-κισμό του Μπέρντραντ Ράσελ, εν μέρει του δικού του “Tractatus” και του “κύκλου της Βιέννης”, και, στη σύντομη περίφημη -πλέον- κριτική του στον Χρυσό Κλώνο του Φρέιζερ, θα απορρίψει τη θεωρία του τελευταίου πως η μαγικο-θρησκευτική σκέψη είναι απλώς μια πρωτόλεια προσπάθεια ερμηνείας του κόσμου και οι μαγικές τελετουργίες πρώιμες μορφές επιστήμης. [Ο πρωτόγονος, π.χ., καρφώνει αγκίδες στο ομοίωμα του εχθρού του, σύμφωνα με τον Φρέιζερ, γιατί πιστεύει λανθασμένα πως έτσι θα πλήξει τον αντίπαλο του42.] Ο Φρέιζερ αδυνατεί να κατανοήσει πως η μαγικοθρησκευτική τελετουργία και τα συμβολικά-μεταφυσικά της στοιχεία είναι διαφορετικής τάξης από την επιστημονική γνώση και τη θετικιστική αποτίμηση. Ο πρωτόγονος “κάνει μάγια” στον εχθρό του για να τον πλήξει νοερά με όλη την αρνητική φόρτιση που τρέφει γι’ αυτόν και όχι γιατί θεωρεί πως η βελόνα αντικαθιστά το βέλος ή μάλλον τη σφαίρα. Ο Βιτγκενστάιν θεωρεί πως μια τέτοια αντίληψη μαρτυρά “πόσο στενή είναι η πνευματική ζωή που συναντάει κανείς στον Frazer”. Και αυτή η στενότητα της σκέψης, παρά το καταπληκτικό υλικό που είχε συλλέξει ο Φρέιζερ στον Χρυσό Κλώνο, ήταν συνέπεια της διαφωτιστικής του προκατάληψης που του έκανε εξαιρετικά “δύσκολο να συλλάβει μιαν άλλη ζωή, διαφορετική από εκείνη του Εγγλέζου της εποχής του”. Με άλλα λόγια, ο δυτικός άνθρωπος του ύστερου διαφωτισμού, ακόμα και ένας χαρισματικός επιστήμονας, αδυνατώντας να κατανοήσει την ιδιαίτερη τάξη του ιερού, διαθέτει πιο περιορισμένη αντίληψη για τον κόσμο από τους “αγρίους” πρωτόγονους:
Ο Frazer είναι πιο άγριος από τους περισσότερους αγρίους του, διότι αυτούς δεν τους χωρίζει τόσο μεγάλη απόσταση από ένα πνευματικό ζήτημα, όση χωρίζει έναν εγγλέζο του εικοστού αιώνα. Οι δικές του εξηγήσεις των πρωτόγονων εθίμων είναι πολύ χονδροειδέστερες από το νόημα των ίδιων των εθίμων 43
Ο τεράστιος πλούτος των στοιχείων που είχε συλλέξει ο Φρέιζερ για τις τελετές των “αγρίων” θα ήταν, κατά τη γνώμη του Βιτγκενστάιν, πιο διδακτικός αν παρουσίαζε τα γεγονότα χωρίς θεωρητικό λούστρο και τα διευθετούσε με τέτοιον τρόπο ώστε οι μεταξύ τους σχέσεις -και οι σχέσεις με τις δικές μας τελετές- να μπορούν να διαφανούν και
” Βλέπε και Ray Monk, Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, ό.π., σσ. 314-315. Ludwig Wittgenstein, Γλώσσα, μαγεία, τελετουργία, Καρδαμίτσας Αθήνα 1990 σ.
να μην ακολουθία πάντα την εξελικτική, ιστορική ή μάλλον ιστορικι-στική αλληλουχία. Αυτή την εποπτική και συγχρονική αντίληψη στην οποία είχε καταλήξει ο Βιτγκτ.νστάιν -ως ένας ιδιότυπος και πρώιμος στρουκτουραλισμός- θα την ανεύρει, όπως και ο Σπένγκλερ, στο ποίημα του Γκαίτε Die Metamorphose der Pflanzen (“H μεταμόρφωση των φυτών”). Σ’ αυτό τα φυτά αντιμετωπίζονται από την άποψη της κοινής τους δομής και όχι της ενιαίας τους προέλευσης, διότι για τον Γκαίτε δεν έχει σημασία η διαδικασία της εξέλιξης των φυτών αλλά το γεγονός ότι “όλα τα όργανα των φυτών είναι φύλλα που έχουν μεταμορφωθεί”: “Und so deutet das Chor auf ein geheimes Gesetz” (“Έτσι ο χορός των λουλουδιών μιλάει για έναν νόμο μυστικό”44.
Όμως αυτόν τον νόμο, αυτή την ιδέα, μπορώ να παραστήσω με τη μορφή μιας υπόθεσης περί της εξέλιξης, ή ίσως, κατ’ αναλογίαν προς το σχήμα ενός φυτού, μέσα από το σχήμα μιας θρησκευτικής τελετουργίας, αλλά και απλώς μέσα από την ομαδοποίηση των γεγονότων σε μια “εποπτική” παράσταση.
Η έννοια της εποπτικής παράστασης έχει για μας θεμελιώδη σημασία. Υποδηλώνει τη μορφή με την οποία βλέπουμε τα πράγματα (Ενα είδος “κοσμοαντίληψης” που, κατά τα φαινόμενα, είναι τυπική των καιρών μας, Spengler).
Αυτή η εποπτική παράσταση καθιστά δυνατό εκείνο το είδος της κατανόησης που συνίσταται ακριβώς στο να “βλέπεις τις διασυνδέσεις:
45 Η ειδικά “διαφωτιστική” τύφλωση της εξελικτικής αντίληψης συνίσταται στο να διατάσσει οποιεσδήποτε ομοιότητες ανάμεσα στα φαινόμενα κατά μήκος του χρονικού άξονα, σύμφωνα με το αιτιακό σχήμα. Το χαρακτηριστικό του νέου ανθρώπου της εποχής των Φώτων είναι πως αποζητάει διαρκώς την αιτία και την προέλευση των φαινομένων και χάνει έτσι την εποπτεία του φαινομένου στην ολότητα του, που διέθεταν οι παλαιότεροι πολιτισμοί οι οποίοι απέρριπταν κάθε μονιστικό σχήμα. Το αιτούμενο πλέον, για τον Βιτγκενστάιν, είναι μια νέα σύνθεση, μια νέα εποπτική κατανόηση η οποία να “βλέπει τις διασυνδέσεις”, και να κατανοεί εν τέλει την “εκστατική”, τελετουργική, φύση του ανθρώπου, παράλληλα με τη γνωστική του αδηφαγία.
Κανένα φαινόμενο δεν είναι εν εαυτώ μυστηριώδες. Οποιοδήποτε όμως μπορεί να γίνει μυστηριώδες για μας, κι αυτό είναι ακριβώς που χαρα-
κτηρίζει to (ΐφυπνιζόμενο ανθρώπινο πνεύμα: το ότι ένα φαινόμενο αποκτά ξαφνικά σημασία. Θα μπορούσαμε σχεδόν να πούμε πως ο άνθρωπος είναι ένα τελετουργικό ζώο, πράγμα που είναι εν μέρει λάθος, εν μέρει ανοησία. Υπάρχει όμως και κάτι σωστό σ’ αυτό.
Που πάει να πει: Ένα βιβλίο ανθρωπολογίας θα μπορούσε ν’ αρχίσει ως εξής: Παρατηρώντας τη ζωή και τη συμπεριφορά των ανθρώπων πάνω στη γη, βλέπει κανείς πως, εκτός από τις ενέργειες που θα μπορούσε να ονομάσει ζωώδεις, τη λήψη της τροφής κλπ. κλπ., υπάρχουν και κάποιες που έχουν έναν ιδιάζοντα χαρακτήρα και που θα μπορούσαν να ονομαστούν τελετουργικές πράξεις.
Τότε όμως είναι ανόητο να εξακολουθούμε να υποστηρίζουμε πως το χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτών των ενεργειών είναι το ότι προέρχονται από εσφαλμένες αντιλήψεις γύρω από τη φυσική των πραγμάτων. (Αυτό κάνει ο Frazer, όταν λέγει ότι η μαγεία είναι στην ουσία εσφαλμένη φυσική, δηλαδή εσφαλμένη θεραπευτική, τεχνολογία κ.λπ) 46.
Γι’ αυτό και η τελετουργία και το ιερό θα συνεχίσουν να επιβιώνουν και να προσλαμβάνουν απρόσμενες μορφές και υποστασιοποιήσεις, παρά τις λυσσαλέες προσπάθειες του εργαλειακού διαφωτισμού να τα εξοβελίσει από τον κόσμο της νεωτερικότητας και παρά το γεγονός ότι η επιστημονική σκέψη διευρύνει διαρκώς την ακτίνα δράσης της.
Το γεγονός ότι οι θεωρίες της κοσμολογικής δημιουργίας και της εξέλιξης των ειδών έχουν γίνει ευρέως αποδεκτές σε ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη και καθημερινά επαληθεύονται με νέα στοιχεία δεν οδήγησε στην ολοκληρωτική κατάρρευση των θρησκειών, όπως πίστευε ένας μονοδιάστατος και εν τέλει χυδαίος υλισμός, αλλά στην επιβίωση του θρησκευτικού φαινομένου και της πίστης, παράλληλα με το βασίλειο της επιστημονικής και θετικής γνώσης. Επί πλέον, κοσμικές και βέβηλες δραστηριότητες επενδύονται με χαρακτήρα ιερότητας και τελετουργίας. Οι εθνικές και ταξικές γιορτές -η Πρωτομαγιά και η 17η Νοεμβρίου, η 25η Μαρτίου και η 28η Οκτωβρίου στη σύγχρονη Ελλάδα-, η γενέθλια εορτή, ο γάμος, η βάπτιση, και… οι αθλητικές εκδηλώσεις -η κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου Ποδοσφαίρου τον Ιούλιο του 2004- μεταβάλλονται σε τελετουργικά γεγονότα ατομικού ή συλλογικού χαρακτήρα. Οι άθεοι συρρέουν στην εκκλησία το βράδυ της Ανάστασης και εορτάζουν τα Χριστούγεννα, άσχετα με τις φιλοσοφικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις τους. Γιατί, μας θυμίζει ο Βιτγκενστάιν, “το χαρακτηριστικό γνώρισμα των τελετουργικών πρά-
44Βλ. Frtiedrich Waismann (1930) The Nature of Mathematics: Wittgenstein’s
Standpoint, Shanker 1986, σσ. 60-67 και Ray Monk, ό.π., σσ. 307,8-316.
45 Ludwig Wittgenstein, Γλώσσα, μαγεία, τελετουργία, Καρδαμίτσας Αθήνα 1990, σ.
34-35.
46
Ludwig Wittgenstein, Γλώσσα, μαγεία, τελετουργία, Καρδαμίτσας Αθήνα 1990, σσ. 32-33.
ξεων δεν είναι κάποια άποψη ή κάποια γνώμη σωστή ή λάθος- μ’ όλο που μια γνώμη -μια πίστη μπορεί αυτή η ίδια να είναι τελετουργική, ν’ ανήκει δηλαδή σε μια τελετουργία”47 .
Ωστόσο το μαγικό στοιχείο, ως θεμέλιο του ιερού, διεισδύει πολύ βαθύτερα στον νεωτερικό πολιτισμό, στην ίδια τη μεταφυσική που αποτελεί “ένα είδος μαγείας”.
Είμαι τώρα της γνώμης πως θα ήταν σκόπιμο ν’ αρχίσω το βιβλίο μου μι: παρατηρήσεις περί της μεταφυσικής ως ενός είδους μαγείας. Κάνοντας όμως αυτό το πράγμα, δεν πρέπει να συνηγορώ υπέρ της μαγείας ούτε να την περιπαίζω. Απ’ τη μαγεία πρέπει να κρατάμε το βάθος.
Θά ‘λεγα μάλιστα πως ο εξοβελισμός της μαγείας έχει αυτός ο ίδιος το χαρακτήρα της μαγείας. Διότι, όταν κάποτε μιλούσα για τον “κόσμο” (κι όχι γι’ αυτό το δένδρο ή εκείνο το τραπέζι), τι άλλο ήθελα απ’ το να κλείσω μέσα στα λόγια μου κάτι ψηλότερο .
Όταν τα φώτα της νεωτερικότητας θα διαλύσουν τις “ομίχλες της μαγείας”, θα το κάνουν με έναν τρόπο εξ ίσου “μαγικό”. Ο Βιτγκεν-στάιν διαισθάνεται και προβλέπει μια εδραία επιστημονική διαπίστωση του όψιμου 20ου αιώνα: κάθε γενίκευση, κάθε “εποπτεία”, κλείνει μέσα της ένα μεταφυσικό “μαγικό” στοιχείο. Ο “κόσμος” στη γενικότητα του υπερβαίνει την άμεση αισθητηριακή μας αντίληψη και μεταβάλλεται αυτομάτως σε κάτι πέραν του φυσικού, σε μία κατά κυριο-λεξίαν “μετα-φυσική” οντότητα. Και ο κατασκευασμένος από τον άνθρωπο κόσμος, ο κόσμος των αισθημάτων, των νοημάτων και της γλώσσας, είναι για τον Βιτγκενστάιν εξίσου μαγικός: “Στη γλώσσα μας υπάρχει ενσωματωμένη μια ολόκληρη μυθολογία”49.
Ο εξοβελισμός της μαγείας από την επιστήμη θα μεταθέσει σε αυτήν τα αποβληθέντα μαγικά στοιχεία, και θα της προσδώσει υπερφυσικές και μεταφυσικές ιδιότητες και δυνατότητες – όπως η νεώτερη προσδοκία της αθανασίας. Mutatis mutandis, ο εξοβελισμός της θρησκευτικής πίστης από τον ιστορικό υλισμό θα μεταβιβάσει σε αυτόν τα στοιχεία της πίστης, και θα μεταβληθεί σε μια λαϊκή επιστημονική θρησκεία επενδεδυμένη με μεταφυσικά-μαγικά στοιχεία, – π.χ. η επιστήμη της πάλης των τάξεων θα οδηγήσει σε έναν κόσμο απόλυτης διαφάνειας ή, σε μια νεώτερη εκδοχή του Παραδείσου, απόλυτης αυτονομίας των υποκειμένων.
Η “επιστροφή toυ ιερού” που διαπιστώνεται από τη δεκαετία του 1990 και στο εξής δεν αφορά λοιπόν μόνο ή αποκλειστικά στους θρησκευόμενους αλλά και στους εκκοσμικευμένους πληθυσμούς και στους αθέους. Και δεν κατευθύνεται μόνο στην “επιστροφή των θρησκειών”, ή των προλήψεων και της “μαντείας”, αλλά εκφράζεται μέσα από μια καθολική αναμάγευση του κόσμου.
Ίσως πρόκειται για μια νέα φάση της ιδεολογικής διαδρομής των ανθρώπινων κοινωνιών: θα περάσουμε από τον παλιό προνεωτερικό δυϊσμό -το ιερό και το βέβηλο- στον διαφωτιστικό και θετικιστικό μονισμό, για να επανέλθουμε σε μια καταστατική δυαδικότητα – όχι πλέον δυϊσμό. Η μεσσιανική εποχή μετέθεσε το ιερό από τη φύση και τον “κόσμο” στην ιστορία – είτε ιερή, με την Παλαιά Διαθήκη, τα Ευαγγέλια ή το Κοράνι, είτε κοσμική, στην εντελέχεια της εγελιανής φιλοσοφίας της ιστορίας ή της μαρξιστικής τιτανομαχίας της πάλης των τάξεων. Σήμερα, στη μετα-μεσσιανική εποχή, δεν προσεγγίζουμε πλέον το… τέλος της ιστορίας, αλλά την αποκαθήλωσή της, δεδομένου ότι απορρίπτεται ο καθαγιασμός της, τον οποίο επεχείρησε ο Αυγουστίνος και ο Χέγκελ, ο Ναπολέων, και ο Μαρξ, για να ξαναμαγευ-τεί η φύση, η καθημερινότητα, τα συλλογικά υποκείμενα και το ανθρώπινο πρόσωπο50.
47 Ludwig Wittgenstein, ό.π., σ. 33.
48 Ludwig Wittgenstein, ό.π., σ. 21.
49 Ludwig Wittgenstein, ό.π., σ. 36.
50 Το γεγονός ότι αυτή η επιστροφή του ιερού ενδύεται συχνά δάνειες μορφές από τη μεσσιανική εποχή, όπως συμβαίνει εν μέρει ή καθ’ ολοκληρίαν με τον ισλαμισμό, τον εβραϊσμό ή τον ινδουισμό, δεν αναιρεί το ότι η κυρίαρχη εκδοχή της ανα-μάγευσης του κόσμου παραμένει στη Δύση και στη Λατινική Αμερική μη μεσσιανική .
Με ενοχλούν πάρα πολλά στον κ. Χριστόδουλο. Αλλά με ενοχλεί επίσης το γεγονός ότι ο κ. Πλωρίτης κάνοντας στρατηγικό cut and paste αλλάζει το νόημα των γραφομένων του κ. Χριστόδουλου.
Γράφει ο κ. Πλωρίτης μεταφέροντας σε εισαγωγικά τα γραφόμενα του κ. Χριστόδουλου:
«Τo δεύτερο είδωλο του ανθρώπου (μετά τα φρικαλέα ανθρώπινα δικαιώματα προφανώς) είναι η Λογική»… που «αποτελεί την τραγωδία του σύγχρονου ανθρώπου».
Και το πρωτότυπο κείμενο του κ. Χριστόδουλου στο σημείο αυτό είναι:
“Η απολυτοποίηση του σχετικου, όπως η “λογική” της οποίας τό περιεχόμενο ορίζεται κατά περίπτωση από τόν άνθρωπο ανάλογα μέ τήν προσωπικότητά του καί τά επιχειρήματα πού χρησιμοποιεί, αποτελεί τήν τραγωδία του σύγχρονου ανθρώπου”
Γιατί εμένα αυτό μου φαίνεται φτηνή δημοσιογραφίζουσα διαστρέβλωση; Εννοεί όντως ο κ. Χριστόδουλος αυτό που του αποδίδει ο κ. Πλωρίτης;
Με κάτι τέτοιες πρακτικές, ο κ. Πλωρίτης και κάθε ένας που σχολιάζει κείμενα άλλων χάνουν την αξιοπιστία τους απέναντι στους αναγνώστες. Τη δική μου τουλάχιστον.
@Ομάρ Καγιάμ
Μπλα… μπλα… μπλα…
Αν και ομολογώ ότι έχω άγνοια της «Ελληνικής πατερικής παράδοσης», ότι κι αν σημαίνει αυτή η αρλούμπα, είμαι έτοιμος να προκαλέσω τον προσβλητικότατο παραπάνω κύριο να συναγωνιστούμε στο ποιος θα γράψει τη μεγαλύτερη αρλούμπα. «…πρωτόγονη μηχανιστική ρασιοναλιστική ερμηνεία της φύσης του πρωτόγονου διαφωτισμού…» – ομολογώ από τα πιο πετυχημένα που έχω διαβάσει εδώ και καιρό.
Κύριε ψευδώνυμε, δεν έχει σημασία το πρόσωπο που εκφέρει μια γνώμη, αλλά η γνώμη αυτή καθ’αυτή. Αρλούμπες μπορεί να λέει ο Βιτγκενστάιν, ο Ανδριανόπουλος, εγώ, εσείς, ο Αβραάμ Πάπας. Ομοίως και ο κ. Καραμπελιάς – αυτός κι αν λέει…
Καλό θα ήτανε δε να μη διαβάζετε αποσπασματικά – και από τρίτο χέρι – τα κείμενα κάποιου φιλοσόφου και να τα προσφέρετε ως δήθεν επιχειρήματα για κάτι. Από αυτά που γράφετε, μπορώ εύκολα να συμπεράνω ότι δεν έχετε ποτέ σας ανοίξει κάποιο βιβλίο του Βιτγκενστάιν. Καλό θα ήτανε να το κάνετε πριν δώσετε αξία σε αυτά που γράφει ο κ. Καραμπελιάς. Θα ανακαλύψετε πως ο Βιτγκενστάιν μάλλον δε συμφωνεί με τον κ. Χριστόδουλο. Αυτό βέβαια δεν έχει σημασία, μιας και μπορώ να σας αναφέρω (αν θέλετε) καμιά εικοσαριά φιλοσόφους που είχαν παραπλήσιες απόψεις με τον αρχιεπίσκοπο στο ζήτημα αυτό (όχι όμως τον Βιτγκενστάιν).
Γράψτε αν θέλετε τη δική σας άποψη χωρίς να προσβάλετε τους συνομιλητές σας. Χρειάζεται βέβαια να έχετε δική σας άποψη – τότε μπορείτε να κάνετε ότι παραπομπές θέλετε (όταν και όπου χρειάζεται βέβαια).
Υ.Γ. Συμφωνώ με τον museologist στην παρατήρησή του για την παραπλανητική παραπομπή του κ. Πλωρίτη. Προσωπικά δε μου άρεσε ποτέ και το ύφος των κειμένων του. Η αλήθεια είναι όμως ότι η ομιλία του αρχιεπισκόπου είναι αρκετά ανατριχιαστική (αν και δεν εκπλήσσει πια κανέναν) και δε χρειάζεται τις παραφράσεις του κ. Πλωρίτη.
Τι είπε βρε παιδιά ο άνθρωπος και πέσατε να τον φάτε; Κολλάμε στο “Από τον Θωμά τον Ακινάτη (1224-1274) και μετά ο δυτικός άνθρωπος επιχειρεί να εξηγήσει με τη λογική τα πάντα, ακόμη και ό,τι προφανώς τον υπερβαίνει.”; Ε, φαντάζομαι πως ο κ. Παρασκευαϊδης θα εννοεί ως “δυτικό”, τον άνθρωπο που ανήκει στις κοινωνίες που αναπτύχθηκαν εκτός Βυζαντίου.
Από τη μια η αντιδεοντολογική απόδοση των λεγομένων του κ. Παρασκευαϊδη από τον κ. Πλωρίτη, κι από την άλλη η υπερβολική αντίδραση σε μια πρόταση η οποία τεχνικά μπορεί να είναι και αληθής.
Συμφωνούμε πως ο Αρχιεπίσκοπος είναι επικίνδυνος και πως ο λόγος του είναι συνήθως εμπρηστικός. Αλλά να τον ελέγχουμε για αυτά που λέει, κι όχι για αυτά που θα θέλαμε να λέει.
κύριε Ηρακλειώτη, δεν είναι ακριβές αυτό που λέει ο αρχιεπίσκοπος, ούτως ή άλλως. Τα ίδια τα επιχειρήματα του υπερασπιστή του, χωρίς να χρειάζεται καμιά πρόσθετη επιχειρηματολογία, αναιρούν αυτή του τη ρήση εφόσον πολλά αντλούνται από εκπροσώπους της δυτικής σκέψης.
Συμφωνώ βέβαια ότι η διαστρέβλωση του Πλωρίτη είναι απαράδεκτη και δεν είναι η πρώτη φορά που ο εν λόγω μετέρχεται τέτοια μέσα. Άντε, ας πούμε ότι λόγω ηλικίας συγχωρείται κάπως-εγώ ελάχιστη σημασία του δίνω, τον διαβάζω ως απολίθωμα μιας άλλης εποχής.
Η ρήση πάντως του αρχιεπισκόπου είναι αυθαίρετη, απλουστευτική, ανενημέρωτη και εντάσσεται στο πλαίσιο των αστήρικτων κοινοτοπιών που χρησιμοποιούνται προς ποδηγέτηση της σκέψης των ακροατών-αναγνωστών-πιστών και συνηθίζονται δυστυχώς όχι μόνο από θρησκευτικούς ηγέτες, αλλά και πολιτικούς, δημοσιογράφους κ.α., ακόμη χειρότερα κι από επιστήμονες καμιά φορά, όταν απευθύνονται σε ευρύ κοινό και υπηρετούν μια σκοπιμότητα. Όσοι χρησιμοποιούν τέτοιες μεθόδους, δε σέβονται κατά βάθος το κοινό τους και τις αντιληπτικές του δυνατότητες, όπως δεν σέβονται και την αλήθεια. Συχνά βέβαια κάποιοι πείθουν τον εαυτό τους ότι είναι για λόγους οικονομίας που μετέρχονται αυτά τα απλουστευτικά σχήματα, με στόχο την εξυπηρέτηση της αλήθειας, την οποία οι κοινοί θνητοί του ακροατηρίου δεν μπορούν να αντιληφθούν. Το πόσο επικίνδυνη και στρεβλή είναι μια τέτοια αντίληψη, νομίζω ότι όλοι εδώ καταλαβαίνουμε.
Νομίζω ότι ο μουσειολόγος και ο κος Πλωρίτης θα έκαναν καλή παρέα. Και οι δυο βρίσκουν πρώτα το στόχο (θα θάψω το Χριστόδουλο/ θα καταρρίψω τους ισχυρισμούς του Πλωρίτη) και στη συνέχεια με την τεχνική του κόψε-ράψε βρίσκουν και τα επιχειρήματα.
Όταν φοβάσαι τη λογική, φοβάσαι την τεχνολογία, φοβάσαι τις καινοτομίες, φοβάσαι τις αλλαγές ,φοβάσαι την εξάπλωση της θρησκείας, φοβάσαι την έλλειψη δημοτικότητας, φοβάσαι μη χάσεις τους οπαδούς σου, φοβάσαι ότι ο Θεός θα σε τιμωρήσει, φοβάσαι τα καζάνια της Κόλασης, τότε μόνο ελεύθερος δεν είσαι.
Μείνει λοιπόν κύριε μουσειολόγε στα τσιτάτα σου και στις δοξασίες σου και άσε το Θεό να καθαρίσει για σένα.
Κόντρα στο ρεύμα θα απονείμω τα εύσημα στο Χριστόδουλο επειδή δεν έφερε αντίρρηση στη δημιουργία τζαμιού στον Ελαιώνα. Εκεί μας κατάντησε με τις πράξεις του να του δίνουμε συγχαρητήρια επειδή έκανε το προφανές και το …χριστιανικό.
@Ναυάγιο
Δεν σας κατάλαβα και πολύ…Ποια ακριβώς είναι τα τσιτάτα μου και οι δοξασίες μου; Ότι παρατήρησα τη διαστρέβλωση που επιχείρησε στο συγκεκριμένο σημείο του κειμένου ο κ. Πλωρίτης; Κοινό νου να έχει κανείς θα υποψιαζόταν ότι η φράση “η Λογική»…«αποτελεί την τραγωδία του σύγχρονου ανθρώπου”, είναι τόσο τραβηγμένη που ούτε ο κ. Χριστόδουλος θα μπορούσε να την είχε πει. Γιατί μου αποδίδετε δίκη προθέσεων (ότι δηλαδή θέλω να καταρρίψω τους ισχυρισμούς του κ. Πλωρίτη);
Τα άλλα με τους “φόβους” (δικούς μου;) και ότι θα καθαρίσει ο Θεός για μένα μου είναι ακατανόητα.
Για ποιόν είναι επικίνδυνος ο Χριστόδουλος; Να απαντήσουμε πρώτα σ αυτό!
Γιατί γενικά επικίνδυνος δεν στέκει…
Κυρία Velliou, καμιά αντίρρηση πως η αντίληψη του κ. Παρασκευαϊδη είναι επικίνδυνη και στρεβλή. Κάνοντας τον δικηγόρο του διαβόλου όμως, με προβληματίζει η αντίδραση σε μια πρόταση που το πολύ πολύ να είναι ιστορικά ανακριβής. Βρίσκω την αντίδραση δυσανάλογη, δηλαδή. Επι της ουσίας φυσικά με βρίσκετε σύμφωνο.
Κύριε Ηρακλειώτη, θεωρώ επικίνδυνο γενικά το να εκτοξεύονται, να αιωρούνται και να γίνονται ευρέως δεκτές τέτοιες ανακρίβειες, πάνω στις οποίες επιδιώκεται να στηρίζονται ολόκληρα οικοδομήματα νουθεσιών ή άλλων δεοντολογικών ρήσεων. Απ’ όπου κι αν προέρχονται, εθίζουν το κοινό να δέχεται διάφορα πράγματα αξιωματικά, χωρίς να διερωτάται. Γνωρίζετε βέβαια ότι ως πρακτική είναι συνήθης, όπως ήδη είπα.
Συμφωνώ ότι δεν είναι μοναδική περίπτωση ο αρχιεπίσκοπος, άλλωστε γι’ αυτό τόνισα το σύνηθες του φαινομένου, προς εξυπηρέτηση διαφόρων σκοπιμοτήτων.
Ο αρχιεπίσκοπος ενοχλεί διότι έχει επανειλημμένα δείξει την τάση να ξεφεύγει από το στενό ρόλο του θρησκευτικού ηγέτη και να επηρεάζει σε μια σειρά από θεματα πολιτικά, διεθνή κ.λ.π. Καλώς ενοχλεί και καλώς επιδιώκεται να μπαίνει στη θέση του. Βεβαίως, ο κος Πλωρίτης και οι όμοιοι του,αυτονοητως αντιδρούν δυσανάλογα για τους δικούς τους σκοπούς-γνωστοί κι αυτοί.Από την άλλη, αν με ρωτάτε την προσωπική μου άποψη για το θέμα, δεν θεωρω ότι ο αρχιεπίσκοπος είναι δα και το σοβαρότερο πρόβλημα που έχουμε ή ότι αξίζει τόσος θόρυβος γι’ αυτόν. Καλώς όμως του ασκείται έλεγχος. Είναι δημόσιο πρόσωπο και θεσμικός παράγων, δεν μπορεί να τίθεται στο απυρόβλητο.
“Για ποιόν είναι επικίνδυνος ο Χριστόδουλος; ”
Για την χώρα.
…όπως και όλοι όσοι μπερδεύουν το μέσο και το εργαλείο με τον σκοπό…
Η λόγική, μέσα από πεπερασμένα μεν αλλά δοκιμασμένα δε σε πολλές περιπτώσεις αξιακά συστήματα, παρέχει μια άλφα βάση για να αναπτυχθεί μια κοινωνία. Έάν από κάποιον άνθρωπο ή ανθρώπους ΔΕΝ υπάρχει η κάλή θέληση της ειλικρινούς ερμηνίας αυτών των κανόνων τότε δεν φταιει το εργαλείο αλλά ο χρήστης, είτε μιλάμε για μετά τα φυσικά και πέραν των αισθήσεων πράγματα, είτε για τα δια της λογικής και των πεπερασμένων μας αισθήσεων ερμηνευόμενα.
Μην τσιμπάτε παιδιά, το νόημα για μένα είναι αλλού:
Ο κος Χριστόδουλος έχει μια συγκεκριμένη πελατεία όπως κάποτε είχε και ο Ανδρέας, μια πελατεία άκρως συναισθηματική, απροετοίμαστη για το όποιο αύριο, συντηρητική η οποία μάλιστα τα τελευταία χρόνια της προβολής του lifestyle, της τεχνητης καλοζωίας και της ευδαιμονίας των καταναλωτικών δανείων όπως της έκλυσης των ηθών, μπήκε βάναυσα στο περιθώριο. Αρα σε κάθε περίπτωση χάνονται πελάτες (δηλαδή πάρε τους μεν και χτύπα τους δε, αλλά τέλως πάντων). Ο Χριστόδουλος ξέρει που ακριβώς πάσχει το αντίπαλο μοντέλο και γι’ αυτό τον τρόπο προσπαθεί να το προσβάλλει με ακροβατισμούς και λογικές (χαχαχα) αυθαιρεσίες.
Είναι περίεργο το οτι σε καμμιά ομιλία του ο πληθωρικός πατέρας δεν είπε “αγαπάτε αλλήλους, αγαπάτε τους διαφορετικούς, αγαπήστε τους άλλους, ερευνήστε, διαφωνείστε και αμφιβάλλετε συνεχώς για τα πάντα και αν δείτε ότι η Θεία αλήθεια θα φανερωθεί από μόνη της”
Αντίθετα, του φταίνε τα υπόλοιπα κοντά επτά δισεκατομμύρια που κακώς που δεν γεννήθηκαν Ελληνες Ορθόδοξοι να γίνουν πελάτες του.
Αγαπάτε αλλήλους κύριε Χριστόδουλε. Απλό είναι να το λές αλλά άν δεν αγαπάς πρωτίστως και κυρίως τον εαυτό σου…
λιμπε:
για την ακριβεια ειναι επικινδυνος για τα ατομικα δικαιωματα και την ελευθερια πολλωωωωων συμπολιτων μας. το ειπε και ο ιδιος αλλωστε, οτι η εκκλησια θα συγκρουστει με τα ατομικα δικαιωματα!
O κ.Χριστόδουλος δεν έχει ποτέ προσπαθήσει να κρύψει τις πεποιθήσεις του και έχει χρησιομοποιήσει κάθε θεσμική θέση του στην Εκκλησία για να τις διαδώσει (είτε ως μητροπολίτης Δημητριάδος, είτε ως αρχιεπίσκοπος). Ένα από τα καλύτερα αποσπάσματα των λόγων του, χαρακτηριστικό της κοσμοθεωρίας του, είναι οι περσινές ευχές του για το νέο έτος:
Κουράστηκα πια.Η αρχή αυτής της ηλιθιότητας με το τι έκανε,τι είπε,που πήγε ο Χριστόδουλος ξεκινά με τα ΜΜΕ που τον φέρνουν πρώτο θέμα στις ειδήσεις.Για να ενημερωθούν ποιες;Οι γιαγιάδες που πριν αποδημήσουν,τρέχουν στις εκκλησίες;Ποιος είναι τελικά,ο ευεργέτης του κράτους;Υπενθυμίζω πως με το ένα τρίτο της ακίνητης περιουσίας των πάπαρ(δ)ων θα τρώγαμε με χρυσά κουτάλια!ευχαριστώ.
Chrysustolm Homily I on I Timothy I:
“Questioning is the subversion of faith.”
Chrysustolm was not a Greek, he was a
communist terrorist Syrian.
When you guys rejected Augustin’s Original Sin,
you became Oriental Despots!
Ρώτησα:
Πήρα ως απάντηση:
Ξαναρωτώ:
Προφανώς όχι οι κάτοικοί της… Άντε τουλάχιστον τα 3000000 (+τα παιδιά τους) που τον συνέδραμαν με την υπογραφή τους. Και περιμένουν να ακούσουν απ’ αυτόν κάτι παραπάνω από ευχές κατά τη διάρκεια της λειτουργίας “υπέρ της Κυβερνήσεως” κλπ.
Επομένως κατ’ αναλογία το ΠΑΣΟΚ, η ΝΔ δεν αντιπροσωπεύουν την χώρα. Να μην πώ για τους υπόλοιπους εκπροσωπούμενους και τους πιό υπόλοιπους (αναφερομένους ως λοιπά…) που δυστυχώς ανήκω. Και μη μου πείτε ότι ο Χριστόδουλος δεν ψηφίστηκε. Αν ήταν έτσι δεν θα έτσουζε…
Τί είναι η πατρίδα μας λοιπόν; Μην είν’ οι κάμποι;
H ellada einai desmia mias xountas. Apo thn eklissia k tous pronomiouxous papades ws tous pseftosindikalistes pou zitan 1400 euro otan ptixiouxoi me ikanotites pernoun 700 euro to mina eimaste desmioi ayths ths xountas. Elpizo oi genia mou (generation x pou mikame sta 30) na kanei k epitelous na erxonu oi rizikes koinonikes allages k anadiar8wseis pou xreiazomaste