Πως και ποτε χρειαζεται κρατικη παρεμβαση στις αγορες: το παραδειγμα των δημοσιων εργων

Η υπερβολικη κρατικη παρεμβατικοτητα ειναι ενα γνωστο προβλημα που συναντιεται σε ολα τα κρατη του κοσμου. Καθε κεντρο αποφασεων του δημοσιου τομεα προσπαθει εκ φυσεως να διευρυνει τον χωρο που επηρεαζει. Αυτο βεβαια δε σημαινει οτι καθε κρατικη παρεμβαση ειναι εξορισμου μη αναγκαια. Ακομα και σε τομεις ομως που η κρατικη παρεμβαση ειναι αναποφευκτη, ο τροπος που γινεται απεχει πολυ απο τον ιδεωδη. Ενα απο τα σημαντικοτερα προβληματα στην συγχρονη Ελλαδα ειναι η συνεχης αλλαγη του νομικου πλαισιου μεσα στο οποιο κινουμαστε. Καθε νεος υπουργος, καθε νεος διοικητης θελει να δωσει και τη δικη του λυση στα θεματα τα οποια αντιμετωπιζει. Δυστυχως ομως αυτο συνηθως δε γινεται με διαφανη, καθαρο τροπο με αποτελεσμα να αρχιζουν οι γκρινιες, οι κριτικες και μετα ο επομενος υπουργος να ξεκινα απο την αρχη με τη δικη του προταση. Ειναι λογικο αυτο;

Ενα συγχρονο κρατος οταν σκεφτεται πως να βελτιωσει καποιον τομεα στον οποιο επηρεαζει τις ζωες των ανθρωπων πρεπει να λειτουργει με ενα συγκεκριμενο μεθοδικο τροπο:

Α) Ορισμος του προβληματος:

Ποιοι ειναι οι στοχοι μου; Ποσο σημαντικος ειναι καθε στοχος;

Β) Δημιουργια σχεδιου που απανταει στο:

Ποιος ειναι ο καλυτερος τροπος να τους πετυχω με το δυνατον μικροτερο κοστος;

Γ) Γρηγορη και αποτελεσματικη εφαρμογη του σχεδιου που αναπτυσσεται στο σημειο Β, απαρεκλιτα και χωρις εκπτωσεις για καποιον απο τους εμπλεκομενους.

Μονο αν ακολουθειται αυτη η μεθοδος μπορουμε να μιλαμε για μια ευνομουμενη πολιτεια με ενα κρατος που προσπαθει να λυνει προβληματα οχι να δημιουργει. Συμβαινει αραγε αυτο στην Ελλαδα; Ας παρουμε το επικαιρο παραδειγμα των δημοσιων εργων.

Και τα λαθη ξεκινανε απο το σημειο Α. Πριν ξεκινησουμε να συζηταμε για τη λυση του προβληματος πρεπει να ξερουμε ποιο ειναι το προβλημα! Βλεπουμε ομως οτι τα κεντρα αποφασεων αποφευγουν συστηματικα να αποκαλυπτουν ποιοι ειναι οι στοχοι τους, πραγμα που κανει και τις αποφασεις τους αμφισβητησιμες. Μονο οι καλα καθορισμενοι στοχοι αρμοζουν σε μια δημοκρατικη και διαφανη διακυβερνηση!

Ας επιλεξουμε λοιπον και τους στοχους μας, στο παραδειγμα με τα δημοσια εργα. Προφανεις στοχοι ειναι το χαμηλο κοστος του εργου με υψηλη ποιοτητα. Ενας δευτερευων στοχος μπορει να ειναι η υγεια της αγορας των κατασκευων. Μπορουμε τωρα να περασουμε στο επομενο βημα.

Οταν εχουμε δηλαδη τη λιστα με τους στοχους μας, πρεπει να βρουμε και πως γινεται να επιτευχθουν οι στοχοι. Και αρμοδιοι για την απαντηση στο προβλημα ειναι φυσικα οι ειδικοι επιστημονες που ασχολουνται με το θεμα.

Οταν η κυβερνηση θελει να αλλαξει τον μηχανισμο απονομης δημοσιων εργων, τον γνωστο «μαθηματικο τυπο», πρεπει να ψαξουμε τους ειδικους του τομεα και να τους αναθεσουμε τη συγγραφη μιας μελετης. Τυχαινει ο σχεδιασμος δημοπρασιων ή γενικοτερα ο σχεδιασμος μηχανισμων (mechanism design) να ειναι ενας απο τους πιο συναρπαστικους κλαδους των οικονομικων με προσφατα Νομπελ να εχουν δοθει στους πρωτοπορους ερευνητες του κλαδου. Αρα το λογικο στην περιπτωση μας ειναι να ανατεθει σε ειδικους οικονομολογους να σχεδιασουν, σε συνεννοηση με ανθρωπους που ξερουν την αγορα των κατασκευων, τον βελτιστο μηχανισμο απονομης δημοσιων εργων*. Οποιαδηποτε αλλη λυση ειναι καταδικασμενη να γινει με αδιαφανη τροπο και θολα κριτηρια. Θα αντιμετωπισει γκρινια και δικαιη κριτικη και πιθανοτατα βεβαια θα εχει και μικρη διαρκεια ζωης, το αργοτερο μεχρι τον επομενο υπουργο…

Μαλιστα διαλεγοντας τη λογικη μεθοδο που προτεινουμε η ελληνικη κυβερνηση δε θα ειναι μονη της, ουτε ιδιαιτερα πρωτοποριακη. Καθε οργανωμενη πολιτεια δρα ετσι και το πιο προσφατο παραδειγμα ειναι οι δημοπρασιες κινητης τηλεφωνιας 3ης γενιας που σχεδιαστηκαν απο ειδικους οικονομολογους σε πολλες ευρωπαικες χωρες και απεφεραν τεραστια ποσα στην εκαστοτε κυβερνηση.

Τι κανει ακριβως αυτη η μεθοδος;

Πολυ συχνα οι παικτες σε μια αγορα κατεχουν καποια πληροφορια που ειναι σημαντικη για τους αλλους παικτες. Ετσι για παραδειγμα ενας πωλητης μεταχειρισμενων αυτοκινητων γνωριζει την αξια του αυτοκινητου, ο αγοραστης ομως οχι. Στην κλασσικη του μελετη πανω στο θεμα The Market for Lemons ο George A. Akerlof (Νομπελ Οικονομικων 2001) εδειξε οτι οπου εχουμε τετοια προβληματα ασυμμετρης πληροφοριας οι ελευθερες αγορες αποτυγχανουν στον κυριο στοχο τους που ειναι να αποδιδουν το μεγιστο οφελος στους καταναλωτες. Η απαντηση σε αυτο το προβλημα ειναι ο σχεδιασμος μηχανισμων που δινει κινητρα στον καθε παικτη να αποκαλυπτει ειλικρινα την πληροφορια που εχει. Αυτα τα κινητρα πρεπει να ειναι ετσι σχεδιασμενα ωστε, η ψευδης πληροφορια να μη συμφερει τους παικτες.

Στον τομεα των δημοσιων εργων καθε κατασκευαστης γνωριζει ποσο θα του κοστισει για να κατασκευασει ενα εργο. Η κυβερνηση θελει να αποδωσει το εργο στον κατασκευαστη με το μικροτερο κοστος, αλλα δυστυχως δεν ειναι σε θεση να γνωριζει ποιος ειναι αυτος. Γιαυτον τον λογο η κυβερνηση θελει να φτιαξει ενα μηχανισμο με τον οποιο το ψευδος εκ μερους των κατασκευαστων να μην ειναι συμφερον. Κατω απο ορισμενες προυποθεσεις, μια Αγγλικου τυπου* δημοπρασια ειναι ακριβως ο μηχανισμος που ψαχνουμε. Σε αυτην την δημοπρασια αναγραφεται σε μια οθονη το ποσο που ειναι διατεθειμενη να πληρωσει η κυβερνηση για το εργο. Αυτο το ποσο ξεκιναει απο καποια προκαθορισμενη τιμη και πεφτει συνεχως. Οταν ο κατασκευαστης δεν ειναι διατεθειμενος να αναλαβει το εργο για λιγοτερο απο το ποσο που αναγραφεται στην οθονη δινει ενα σημα οτι εγκαταλειπει την δημοπρασια. Οταν εχουν εγκαταλειψει την δημοπρασια ολοι εχτος απο εναν κατασκευαστη, η δημοπρασια ληγει και ο τελευταιος κερδιζει το συμβολαιο στην τιμη που αναγραφεται εκεινη την στιγμη στην οθονη. Με αυτον τον μηχανισμο η καλυτερη στρατηγικη για εναν κατασκευαστη ειναι να εγκαταλειπει την δημοπρασια οταν η αναγραφομενη τιμη πεσει κατω απο το κοστος που περιμενει να εχει απο το εργο. Ετσι πετυχαινουμε ακριβως ο καθενας να αποκαλυπτει το κοστος του και η εταιρεια με το μικροτερο κοστος να αναλαμβανει το εργο. Να σημειωθει οτι δεν περιμενουμε απο τον κατασκευαστη να νοιαστει για το κοινωνικο συνολο παρα μονον για το συμφερον του. Ο μηχανισμος ομως εχει σχεδιαστει ετσι ωστε οταν ο καθε κατασκευαστης κοιταει το συμφερον του να εχουμε το μεγιστο οφελος για την κοινωνια. Ειναι ακριβως η πραγματοποιηση της ιδεας του Ανταμ Σμιθ περι αορατης χειρος που κατευθυνει τους παικτες να πραττουν συμφωνα με το κοινωνικο οφελος, παρα του οτι ο καθενας κοιτα το προσωπικο του οφελος. Μονο που αυτη η αορατος χειρ, χρειαζεται καμμια φορα λιγη βοηθεια…

Τελος ενα πολυ σημαντικο σταδιο στη λυση του προβληματος ειναι το Γ. Ο μονος τροπος να αποδωσουν οι καλα σχεδιασμενες λυσεις ειναι να εφαρμοζονται γρηγορα και για ολους. Οι κανονες του παιχνιδιου πρεπει να ειναι σαφεις και ακομα πιο σαφες πρεπει να ειναι οτι θα τηρηθουν απαρεκλιτα! Ειναι γνωστο σε ολους τους ειδικους οτι ενας καλος μηχανισμος δεν μπορει να κανει τιποτα αν δε τηρειται αυστηρα. Η ελλιπης τηρηση ηταν το μεγαλυτερο προβλημα στα δημοσια εργα μεχρι τωρα, με υπερβασεις να δικαιολογουνται ad hoc και ανυπαρκτο ελεγχο της ποιοτητας των εργων. Η ελληνικη κυβερνηση δε μπορει να αφησει την παραμικρη αβεβαιοτητα οτι θα τηρησει τον μηχανισμο. Και ο ξεκαθαρος τροπος δημιουργιας του μηχανισμου που περιγραψαμε διασφαλιζει ακριβως αυτο. Κανεις, ουτε ο επομενος υπουργος, δε θα μπορει να παρακαμψει τον μηχανισμο χωρις να δικαιολογησει καθαρα τα κινητρα του και το σκεπτικο του!

Ας σημειωθει οτι ο λογος που δεν εφαρμοζεται αυτή η μεθοδος στην Ελλαδα δεν πρεπει να αναζητηθει στην συνηθη κριτικη οτι τα θεωρητικα οικονομικα απεχουν της πραγματικοτητας. Ο τομεας του σχεδιασμου μηχανισμων εχει αναλυθει διεξοδικα με τρεις τροπους. Θεωρητικα με σημαντικες ερευνες, εμπειρικα με παρατηρησεις απο πραγματικες αγορες και τελος με παμπολλα πειραματα με ανθρωπινους παιχτες σε οικονομικα εργαστηρια ανα τον κοσμο.

Η λυση στο θεμα των δημοσιων εργων πιθανοτατα δεν ειναι τοσο ευκολη οσο ο μηχανισμος της Αγγλικης Δημοπρασιας που παρουσιαστηκε εδω. Αλλα το σιγουρο ειναι οτι οι ειδικοι του θεματος ειναι και οι αρμοδιοι να προτεινουν τη λυση. Καθε αποπειρα να πνιγουν οι φωνες των επαγγελματιων και να λυθει το προβλημα αλλιως εχει τους κινδυνους του ερασιτεχνισμου ή χειροτερα κρυβει αλλα κινητρα. Το ερωτημα ειναι, ποιος φοβαται τους ειδικους;

——————-

*Για την ακριβεια ειναι η γιαπωνεζικη εκδοση της αγγλικης δημοπρασιας.

Βιβλιογραφια και συνδεσεις:

Λιγα λογια του Akerlof σχετικα με το εργο του

http://www.nobel.se/economics/articles/akerlof/

Απλα αρθρα σχετικα με δημοπρασιες

Ενα θαυμασιο βιβλιο του Paul Klemperer σχετικα με τις δημοπρασιες

http://www.nuff.ox.ac.uk/users/klemperer/VirtualBook/VirtualBookCoverSheet.asp

Οι διαφοροι κλασσικοι τυποι δημοπρασιων

http://www.agorics.com/Library/auctions.html

Μια ενδιαφερουσα σελιδα σχετικα με το market design

http://www.kellogg.nwu.edu/faculty/vohra/htm/design.html

Σημαντικοτερες ερευνες σχετικες με δημοπρασιες (για προχωρημενους)

Η κλασσικη εργασια του κλαδου

Milgrom, Paul R. and Robert J. Weber (1982) A Theory of Auctions and Competitive Bidding, Econometrica 50, 1089-1122

Μια γενικη αναλυση του προβληματος

McAfee, R.Preston (1998) Four issues of market design, Revista de analisis economico 13, 7-24

Μια συνοπτικη παρουσιαση της θεωρητικης βιβλιογραφιας

McAfee, R Preston & McMillan, John, 1987. “Auctions and Bidding,” Journal of Economic Literature, Vol. 25 (2) pp. 699-738. American Economic Association

Συνοπτικα δεδομενα απο τα οικονομικα πειραματα με δημοπρασιες

Kagel, John H. (1995) Auctions: A survey of experimental results In: Kagel, John H and Alvin Roth (eds.) The Handbook of Experimental Economics, Princeton University Press, Princeton NJ