H ελληνική κρίση του Τύπου έχει τόση σχέση με τη διεθνή κρίση του Τύπου, όσο έχει η κρίση της ελληνικής οικονομίας με τη διεθνή οικονομία. Εφάπτονται, αλλά έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά. Φυσικά, υπάρχει το «αγκάθι» του Διαδικτύου, αλλά το πρόβλημα του ελληνικού Τύπου –όπως και της ελληνικής οικονομίας– είναι πρωτίστως πρόβλημα παραγωγής και καινοτομίας. Οι προκλήσεις, όπως και οι ευκαιρίες αναδιάρθρωσης, ήρθαν και παρήλθαν χωρίς καν να συζητηθούν σοβαρά. Ετσι, ενώ τα πράγματα γύρω μας αλλάζουν ραγδαία, η χώρα (όπως και ο Τύπος) έμεινε σε ένα παλιό αναπτυξιακό μοντέλο, το οποίο οδήγησε σε αδιέξοδα.

Η κρίση στον Τύπο είναι ίσως ο ιδεότυπος για να καταλάβουμε τη στρεβλή επίδραση που είχε η παρουσία του μεγάλου, συγκεντρωτικού και αδιαφανούς κράτους στην ελληνική οικονομία. Το γεγονός ότι η χώρα με τη μικρότερη αναγνωσιμότητα στον δυτικό κόσμο έχει τις περισσότερες εφημερίδες οφείλεται στην ελπίδα (η οποία πολλές φορές έγινε πραγματικότητα) ότι το κράτος είναι εκεί και έχει τα χρήματα να σώσει ένα από τα πολλά κοινωνικά αγαθά που κυκλοφορούν στη χώρα μας, την ενημέρωση. Πάνω σ’ αυτήν την αντίληψη και με την αδιαφανή διαχείριση των δημοσίων πόρων, πολλοί «εκδότες» έγιναν πλούσιοι χωρίς καν να προσφέρουν το αγαθό (κοινωνικό ή άλλο) της ενημέρωσης. Στήθηκαν επιχειρήσεις χωρίς επενδύσεις, φτιάχτηκαν Μέσα χωρίς αξιοπιστία, πλημμύρισαν με χαρτί τα περίπτερα και οι συχνότητες με ανοησίες. Τα ελληνικά ΜΜΕ είναι ίσως το πιο εμφανές σύμπτωμα της ασθένειας που δέρνει την ελληνική οικονομία: μεγάλο, συγκεντρωτικό και αδιαφανές κράτος που χρηματοδοτεί με διάφορους τρόπους ότι βολεύει συγκυριακά αυτούς που το διαχειρίζονται.

Το πρόβλημα, όμως, δεν είναι μόνο η σπατάλη των δημοσίων πόρων. Είναι ότι σε μια περιορισμένη αγορά, το κακό νόμισμα διώχνει το καλό. Σ’ αυτήν την αγορά, οι υγιείς επιχειρηματικές προσπάθειες ή θα υποταχθούν στη νοσηρή κατάσταση ή θα πνιγούν στα λύματά της. Αυτό αποδεικνύεται και στην περίπτωση του ζεύγους Αγγελοπούλου. Με δικά τους λεφτά, που δημιουργήθηκαν στο εξωτερικό, ξεκίνησαν ένα μεγάλο πρόγραμμα επενδύσεων στον ελληνικό Τύπο. Μαζί με τα πολλά λάθη (π. χ. ξένους ακριβοπληρωμένους συμβούλους, που δεν είχαν σχέση με την ελληνική πραγματικότητα) βρέθηκαν στον ίδιο βάλτο που όλοι οι επιχειρηματίες κάθε κλάδου ζουν όταν προσπαθούν να επενδύσουν στη χώρα. Εχασαν πολλά και όταν τα χρήματα από το εξωτερικό μειώθηκαν (εδώ μπαίνει ο παράγοντας της διεθνούς κρίσης) αποφάσισαν να αποτραβηχτούν.

Η φούσκα, όμως, του αθηναϊκού Τύπου δεν είναι μοναδική. Κάθε επαρχιακή πόλη έχει πέντε καθημερινές εφημερίδες και τρία κανάλια. Ποιος αναρωτιέται γιατί η Αθήνα έχει περισσότερα θέατρα από το «Μπροντγουέι»; Πώς ζουν οι εκατοντάδες εκδοτικοί οίκοι που ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια; Πώς μπορούν να υπάρχουν τόσες μουσικές σκηνές; Πώς ζούσαν τόσες ΔΕΚΟ, με υπεράριθμο προσωπικό και τόσα σκάνδαλα;

Ολα αυτά τα φαινόμενα γιγαντώθηκαν επειδή ήταν διάχυτη η αντίληψη ότι το κράτος έπρεπε να φροντίζει την αδιάλειπτη παροχή των κοινωνικών αγαθών («πολιτιστικά», «ψυχαγωγικά», «ενημερωτικά κ. λπ.). Φυσικά, σε όλους αυτούς τους χώρους, όσοι ήταν κοντύτερα στο γκουβέρνο απολάμβαναν περισσότερα από την προσφορά αυτών των κοινωνικών αγαθών. Ετσι, όμως, δεν είχαν κίνητρα να βελτιώσουν το προϊόν τους διότι δεν απευθυνόταν πρωτίστως στην «καταραμένη αγορά» κι εκείνοι που βελτίωναν το προϊόν είχαν συγκριτικό μειονέκτημα σε σχέση με εκείνους που έβγαζαν λεφτά άκοπα πουλώντας «κοινωνικά αγαθά» ή (για να μην κοροϊδευόμαστε) πολιτική επιρροή.

Αυτό το μοντέλο έφτασε στο τέλος του διότι τελειώνουν τα πλεονάσματα που το χρηματοδοτούσαν. Το κακό είναι ότι τελειώνουν και τα λεφτά που θα μπορούσαν να πληρώσουν δράσεις κοινωνικής πολιτικής, οι οποίες θα εκτόνωναν τις συνέπειες από το σκάσιμο της «φούσκας». Ετσι, το «αγαθό μας κράτος» χρηματοδότησε αφειδώς ό, τι δεν χρειαζόταν και όταν κληθεί να παίξει τον ρόλο που του αρμόζει –να γίνει αρωγός σε εκείνους που η κρίση θα αφήσει στο περιθώριο, να επανεκπαιδεύσει ανθρώπους, να μειώσει τις κοινωνικές εντάσεις– θα σηκώσει τα χέρια ψηλά.

Πάσχος Μανδραβέλης

———————————————————————

Σημειώσεις:
Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή στις 28/6/2009