Του Φώτη Περλικού

Η ελληνική παραγωγή πολιτικής σκέψης δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα μεγάλη, εν μέρει διότι η πολιτική αντιπαράθεση κυριαρχούνταν και κυριαρχείται από διαχωρισμούς στη βάση ιστορικών συναισθηματισμών, προσωπικών εκδουλεύσεων ή φιλοδοξιών και διαφορών διαχείρισης. Οι ιδεολογικές διαφορές πάντοτε δεν ήταν παρά τυπικά σύμβολα διαχωρισμού, για κρύψουν τα πραγματικά αίτια του πολιτικού διαχωρισμού στην Ελλάδα, δηλαδή την φιλοδοξία ελέγχου τους κράτους και της εξουσίας για προσωπικά οφέλη. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια, στο όνομα της πολυσυλλεκτικότητας, οδηγηθήκαμε στην πλήρη απαξίωση ακόμα και αυτών των ιδεολογικών φύλλων συκής, ειδικά των κομμάτων εξουσίας (παρά τις όποιες εξαιρέσεις).

Όταν όμως η πολιτική σκέψη και οι ιδεολογικές αναζητήσεις δεν αντιμετωπίζονται ως οράματα ή πυξίδες προτάσεων και δράσεων αλλά ως σημαίες, τότε είναι απόλυτα λογικό η απουσία πιθανότητας εφαρμογής να οδηγεί την ποιότητα της όποιας ιδεολογικής παραγωγής σε χαμηλότατα επίπεδα. Δεν είναι τυχαίο ότι στην Ελλάδα ακόμα και σήμερα επιβιώνουν, όχι ως περιθωριακές αλλά ως κυρίαρχες, παλαιοκομμουνιστικές αντιλήψεις από τα αριστερά και εθνοτικού εθνικισμού από τα δεξιά. Η φοβικότητα των Ελλήνων προς το καινούργιο, η ιδεολογική εναντίωση στην παγκοσμιοποίηση, η δαιμονοποίηση της αγοράς, η μη-ανοχή της διαφορετικότητας , η διαφωνία και απομόνωση από το σύνολο της διεθνούς κοινότητας σε σημαντικά εξωτερικά θέματα (πχ. Γιουγκοσλαβία ή σχέδιο Ανάν), η υστέρηση της παιδείας μας είναι σε ένα βαθμό και αποτελέσματα της αναντιστοιχίας των κυρίαρχων ιδεολογημάτων στη χώρα μας με τις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής.

Το βιβλίο του Τάκη Μίχα και του Δημήτρη Σκάλκου στοχεύει ακριβώς στο να ταράξει τα νερά της λιμνάζουσας πραγματικότητας των παρωχημένων πολιτικών ιδεολογιών. Να προκαλέσει τους κατεστημένους μύθους τους και να προσφέρει την βάση για την ανάπτυξη σύγχρονων ρεαλιστικών πολιτικών προτάσεων για τα χρόνια προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας. Να προσφέρει ερεθίσματα διαφορετικών αντιλήψεων, και σε ένα βαθμό να εισάγει στις σύγχρονες ιδεολογικές συζητήσεις και ζυμώσεις αλλά και πολιτικές προτάσεις της Δύσης.

Ο τίτλος είναι προκλητικός γιατί παρουσιάζεται αντιφατικός, αν οι έννοιες εκληφθούν με το παραδοσιακό τους νόημα. Προσωπικά με ξένισε αρχικά γιατί ο όρος προσπαθεί να συνδυάσει δύο φιλοσοφίες που τις χωρίζουν διαφορετικές θεμελιώδεις αρχές. Μπορεί ο φιλελευθερισμός που υπερασπίζεται το πρωτείο, την ελευθερία και την αξία του ατόμου να συνδυαστεί με την σοσιαλδημοκρατία, που στον πυρήνα της σκέψης της είναι ριζωμένη η υποταγή του ατόμου στο σύνολο;

Διαβάζοντας το βιβλίο ένας φιλελεύθερος θα αισθανθεί πολύ λιγότερο αμήχανα και κοντά στις ιδεές του βιβλίου, από έναν σοσιαλδημοκράτη. Δεν επιχειρεί να παντρέψει δύο διαφορετικές ιδεολογίες, κάνοντας εκπτώσεις στις αρχές τους. Ούτε καταφεύγει σε μαρξιστικές διαλεκτικές συνθέσεις αντιθέτων. Περισσότερο προσπαθεί να δείξει, και η τεκμηρίωσή της είναι σοβαρή, ότι ο φιλελευθερισμός μπορεί να εξυπηρετήσει στόχους κοινωνικής συνοχής, ανάπτυξης και ευημερίας πολύ πιο αποδοτικά από τις πολιτικές της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας. Οι δε συμβιβασμοί του φιλελευθερισμού δεν ξεφεύγουν από τα πλαίσια των υπάρχοντων διαφόρων εκδοχών του (πχ Rawls). Η φιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία μπορεί να αποτελέσει την ιδεολογική έκφραση μιας εύπεπτης παραδοχής εκ μέρους της ελληνικής κλασικής σοσιαλδημοκρατίας, της αποτυχίας των αρχών και των πολιτικών της.

Το βιβλίο ξεκινάει με μια ιστορική αναδρομή, κυρίως των ιδεών του φιλελευθερισμού, επικεντρώνει σε πετυχημένα παραδείγματα εφαρμογής τους από σοσιαλδημοκράτες και καταλήγει στον σχολιασμό της ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας. Ο πυρήνας όμως του βιβλίου είναι η αποκαθήλωση που επιχειρεί των διαδεδομένων μύθων εναντίον της παγκοσμιοποίησης, αλλά και η διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων εσωτερικής πολιτικής για την εκπαίδευση και τη μετανάστευση, προτείνοντας φιλελεύθερες ιδέες για να ξεπεραστούν τα σημερινά αδιέξοδα. Πετυχαίνει να μιλήσει όχι με όρους άρνησης και καταγγελίας, αλλά εκφράζοντας έναν παραγωγικό θετικό λόγο υποδεικνύοντας λύσεις.

Το βιβλίο, με δεδομένη την φτώχεια της ελληνικής παραγωγής πολιτικής σκέψης, έχει να προσφέρει σε κάθε αναγνώστη, ανεξαρτήτως πολιτικού φάσματος. Τελικά όμως, έχει πολύ περισσότερα να προσφέρει στον παραδοσιακό σοσιαλδημοκράτη. Να του προκαλέσει και να του αμφισβητήσει όσα θεωρεί δεδομένα, να του μεταφέρει τις αλλαγές στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατική σκέψη, να του προσφέρει ερεθίσματα για επαναπροσδιορισμό και τελικά να παρουσιάσει μια νέα πολιτική πρόταση. Αναμφίβολα έχει να προσθέσει στον πολιτικό προβληματισμό όποιου το διαβάσει. Η μετάφραση όμως αυτού του προβληματισμού σε πρακτικές επιλογές και η επίδρασή του στην υιοθέτηση αλλαγών είναι σε μεγάλο βαθμό και συνάρτηση των εμποδίων και των αντιστάσεων που εμφανίζει το πολιτικό σύστημα στην εφαρμογή του. Η ελληνική πραγματικότητα δυσκολεύει πάντως την διατήρηση μιας αισιόδοξης οπτικής.