του Πάνου Ευαγγελόπουλου*

Η πολιτική ως οργανωμένη συλλογική δράση διαχείρισης των κοινών υποθέσεων μιας δημοκρατικής κοινωνίας αποσκοπεί με βάση το φιλελεύθερο επιχείρημα στην θεμελίωση αλλά και στην διεύρυνση της ευημερίας του ατόμου. Το άτομο άτυπα μεν αλλά ουσιωδώς δε υπογράφει το σύνταγμα για την συλλογική οργάνωση της κοινωνίας και κατερχόμενο στις εκλογές κατά τακτά χρονικά διαστήματα δίνει σαφή εντολή για το είδος της πολιτικής που πρέπει να ακολουθηθεί υπό την ρήτρα της χρηστής διοίκησης και της τήρησης των νόμων. Η εμφάνιση της διαφθοράς και μάλιστα σε πολυδιάστατη μορφή οδηγεί στην απώλεια του κριτηρίου της πολιτικής και μάλιστα στην απόρριψη της συλλήβδην.

Δεν είναι τυχαίο ότι ιστορικά η διαφθορά καταβύθισε μεγάλες ηγετικές προσωπικότητες, εξοστράκισε ακόμη και δικαίους και ικανούς πολιτικούς ενώ εξαφάνισε αυτοκρατορίες αλλά και οδήγησε σε κατάρρευση συστήματα πολιτικής οργάνωσης και ιδεολογίες που κατά τα άλλα ήθελαν να στηρίζονται σε υψηλά ιδανικά. Η πολιτική κάθε φορά που συναντά την διαφθορά ηττάται οικτρά και ταπεινωτικά. Η διαφθορά αρχικά διαβρώνει τους θεσμούς με αρχιτέκτονες λίγους επιτήδειους με εκπληκτικό ταλέντο στην άλωση των ρυθμίσεων που επιτάσσουν οι νόμοι και οι κανόνες. Τα λάφυρα τους είναι η αποκόμιση σημαντικών ωφελειών εις βάρος των πολλών που στηρίζουν και σέβονται τους κανόνες δικαίου. Από εκεί και πέρα η μίμηση από άλλους που βλέπουν και σαγηνεύονται αλλά και ο προσεταιρισμός των ανθρώπων κλειδιών για να κλείσουν οι δουλειές εναντίον του δημοσίου συμφέροντος, ρίχνουν τα φράγματα που κρατούν οι κανόνες δικαίου και η διαφθορά πλημμυρίζει και δηλητηριάζει κάθε τι στο δημόσιο βίο. Από αυτό το σημείο και μετά κάθε πολιτικό εγχείρημα αλλαγής, εκσυγχρονισμού και μεταρρύθμισης ενταφιάζεται στην λάσπη που άφησε ο ποταμός της διαφθοράς.

Ο δραστικός περιορισμός της διαφθοράς πρέπει να αποτελεί την μείζονα πολιτική επιδίωξη της κάθε κυβέρνησης διότι μόνον τότε το κύριο πολιτικό της έργο θωρακίζεται πρώτον με αξιοπιστία και δεύτερον δημιουργούνται οι πιο κατάλληλες συνθήκες για την εδραίωση και την επιτυχία των αποτελεσμάτων που παράγονται από την συλλογική της δράση. Παρά το αδιαμφισβήτητο αυτό γεγονός, εξ αιτίας της κοινωνικής δυναμικής, ακόμη και οι δημοκρατικές κυβερνήσεις βρίσκονται σε απρόοπτες κρίσεις σκανδάλων και διαφθοράς. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι κυβερνήσεις καταλαμβάνονται από αμηχανία η οποία μετατρέπεται από αμέλεια σε βαθιά ενοχή όταν διαπιστώσουν ότι κάποια εξαρτώμενα μέλη από αυτήν έχουν συμβάλλει στην εξέλιξη του σκανδάλου διαφθοράς. Αυτή είναι η πιο κρίσιμη φάση των επιλογών που αν οδηγήσει από την μια πλευρά στην ακινητοποίηση του κυβερνητικού έργου και από την άλλη σε ένα ανερμάτιστο κυνήγι ενόχων τότε ούτε η διαφάνεια θα αποκατασταθεί ούτε πολιτικό έργο θα παραχθεί με αποτέλεσμα η διαφθορά να αποτελέσει τον λιμναίο βάλτο μιας στάσιμης χώρας που προσπαθεί να μην βουλιάξει.

Η διαχείριση των κρίσεων των σκανδάλων και της διαφθοράς σε μία τέτοια περίπτωση οδηγεί τις πιο πολλές φορές σε ένα κυνήγι μαγισσών που θα μπορούσαμε να το περιγράψουμε με αυθαίρετο και άμεσο αποκεφαλισμό πιθανών υπευθύνων, καθορισμό βαρύτατων ποινών, υιοθέτηση αυστηρότατων περιορισμών και θεσμοθέτηση νέων υπεράριθμων επιτροπών, αρχών και οργανισμών προληπτικών ελέγχων και κατασταλτικών μηχανισμών. Είναι ακριβώς η λύση που επέλεξε η Σοβιετική Ένωση για να σώσει τον υπαρκτό σοσιαλισμό. Αντίθετα οι ανεπτυγμένες δημοκρατίες ακολουθούν έναν άλλο δρόμο αντιμετώπισης της διαφθοράς. Κύριο μέλημα τους είναι να μεταρρυθμίσουν του θεσμούς που λανθάνουν στην αντιμετώπιση της διαφθοράς. Να τους καταστήσουν διάφανους στη λειτουργία τους, υπόχρεους σε λογοδοσία, συμμετοχικούς στη διαχείριση, ανοικτούς στις νέες αντιλήψεις οργάνωσης και μεταβάλλοντας την συλλογική τους δομή με την ανάδειξη της ατομικής ευθύνης και της ατομικής συνεισφοράς. Η μεγαλύτερη ισχύς της φιλελεύθερης δημοκρατίας είναι η αναγωγή του ατόμου ως κύριου φορέα ανάληψης πρωτοβουλιών τόσο στην ιδιωτική ζωή όσο και στη δημόσια σφαίρα. Εάν λοιπόν προβούμε σε εκείνες τις μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα διαρρήξουν το κρατικό κέλυφος εξουσίας που απομονώνει τους πολίτες από την διαχείριση των θεσμών τότε η διαφθορά θα παύσει να επωάζεται στη θερμή αγκαλιά των προσοδοθήρων.

Η πρόκληση για την αντιμετώπιση της διαφθοράς απαιτεί απαντήσεις. Η εμπειρία της χώρας μας από την περίοδο Κοσκωτά, την χρηματιστηριακή φούσκα μέχρι αυτή των ομολόγων δείχνει την αποτυχία μας να φέρουμε την πολιτική στην πλευρά του νικητή. Πρέπει λοιπόν να απαγκιστρωθούμε από τον πρόχειρο αναθεματισμό και την παραδοσιακή και αναποτελεσματική τακτική των βαρύτατων κυρώσεων και να στραφούμε με ευθύνη στη διαμόρφωση θεσμών που θα δίνουν σημαντικές ευκαιρίες στην επίτευξη της ατομικής προόδου χωρίς να χρειάζεται η καταφυγή στις σειρήνες και τις πρακτικές της διαφθοράς.

———————————————————————————–
*Ο κ. Πάνος Ευαγγελόπουλος είναι διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών του
Πανεπιστημίου Αθηνών

Δημοσιεύτηκε στην οικονομική εφημερίδα ΚΕΡΔΟΣ στις 14-04-2007