Πριν από λίγoυς μήνες τέθηκε σε ισχύ το πολυσυζητημένο Πρωτόκολλο του Κυότο. Η συνθήκη αυτή αναγκάζει τις ανεπτυγμένες μόνο χώρες να μειώσουν την εκπομπή αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου κατά 5,2% -σε σχέση με το επίπεδο του 1990- στο διάστημα 2008-2012. Οι χώρες που εκπέμπουν περισσότερα αέρια από ότι έχουν θέσει ως στόχο μέχρι το 2012, θα υποχρεώνονται στη δεύτερη περίοδο-αρχίζει το 2013- να περιορίσουν την εκπομπή κατά 30% επιπλέον. Συνολικά 122 χώρες επικύρωσαν τη συνθήκη ή προσχώρησαν σ΄ αυτή, ωστόσο μόνο 39 χώρες έχουν θέσει συγκεκριμένα όρια για μείωση των ρύπων. Η ΕΕ για παράδειγμα θέτει ως στόχο την επίτευξη του ποσοστού 8%.

Το ετήσιο κόστος της εκπλήρωσης των κριτηρίων του Κυότο υπολογίζεται ότι θα ανέρχεται το 2010 στα 346 δισεκατομμύρια $, που ισοδυναμεί με το 1,5% του ΑΕΠ των χωρών που συμμετέχουν στη συνθήκη. Με ελεύθερη την εμπορία των δικαιωμάτων εκπομπής τότε το κόστος πέφτει στα 161 δισ $. Αν όμως είχε επιτραπεί το εμπόριο δικαιωμάτων μεταξύ όλων των χωρών του πλανήτη (οι περισσότερες χώρες δεν συμμετέχουν στην συνθήκη) τότε το κόστος περιορίζεται στα 75 δισ $. Το κόστος σταδιακά θα διογκώνεται. Υπολογισμοί του ΟΟΣΑ λένε ότι το ετήσιο κόστος για τις χώρες του ΟΟΣΑ το 2050 θα ξεπερνά τα 900 δισ $ ή περίπου το 2% του ΑΕΠ, ενώ το 2100 το κόστος θα υπερβαίνει το 4% του ΑΕΠ. Εύλογα αναρωτιέται κανείς ποιος θα συμμορφωθεί με αυτό το κόστος όταν δεν προβλέπονται χρηματικά πρόστιμα ή άλλου είδους ρεαλιστικοί μηχανισμοί ελέγχου της εφαρμογής της συνθήκης.

Είναι πολύ εύκολο για κάποιον να επικυρώνει μια συνθήκη που δεν του επιβάλλει κανένα περιορισμό και κανένα κόστος σ’αυτόν, ενώ αντίθετα επιβάλλει στραγγαλιστικούς περιορισμούς σε άλλους που δεν την υπέγραψαν! Και τα κριτήρια επιλογής του «ανεπτυγμένου» από του αναπτυσσόμενου είναι εντελώς θολά. Πώς γίνεται η Σιγκαπούρη ή το Χονγκ Κονγκ να θεωρούνται αναπτυσσόμενες και χωρίς κανένα περιορισμό; Ακόμα χειρότερα, η Κίνα εκπέμπει σήμερα το 13% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (και είναι η δεύτερη χώρα στον κόσμο σε εκπομπές, αν και πιθανότατα οι πραγματικές της εκπομπές είναι μάλλον πολύ μεγαλύτερες, έως και διπλάσιες από τις αναφερόμενες) και με τεράστιες αυξητικές τάσεις αν αναλογιστεί κανείς τους ρυθμούς ανάπτυξης που τρέχει η κινεζική οικονομία. Κι όμως η Κίνα εξαιρείται από κάθε περιορισμό του Πρωτοκόλλου! Για ποιο περιορισμό εκπομπών μιλάμε όταν αφήνουμε ανεξέλεγκτο τον δεύτερο μεγαλύτερο παραγωγό διοξειδίου; Αναρωτιέται κανείς εαν αυτός είναι τελικά ο πραγματικός στόχος των εμπνευστών του Πρωτοκόλλου.

Ένα από τα βασικά προβλήματα του Κυότο είναι ακριβώς ότι δε δεσμεύει τις αναπτυσσόμενες χώρες (που τώρα έχουν μικρές εκπομπές CO2 αλλά στο άμεσο μέλλον θα ελευθερώνουν τεράστιες ποσότητες). Η Ινδία, το Μεξικό, η Βραζιλία είναι μαζί με την Κίνα ακόμα μερικές από τις βασικές χώρες που εξαιρούνται. Όμως το 82% των παραπάνω εκπομπών μέχρι το 2100 αναμένεται να προέλθει ακριβώς από τις χώρες που εξαιρούνται σήμερα από το Πρωτόκολλο! Η αρμόδια επιτροπή του ΟΗΕ (το IPCC) υπολογίζει πώς ήδη από το 2020 η πλειοψηφεία των εκπομπών διοξειδίου θα προέρχεται από τις εξαιρούμενες αναπτυσσόμενες χώρες. Επειδή ακριβώς δεν δεσμεύει όλους, έχει υπολογιστεί ότι το μόνο που θα καταφέρει η συνθήκη είναι να καθυστερήσει τα επίπεδα διοξειδίου κατά 6 χρόνια. Δηλαδή το 2100 θα έχουμε με την εφαρμογή της συνθήκης το ίδιο ποσό CO2 στην ατμόσφαιρα όσο το 2094 αν δεν υπήρχε καμία συνθήκη!!

Το δε κόστος της ενδεχόμενης ανόδου θερμοκρασίας κατά 1,8 – 2 βαθμούς Κελσίου το 2100 υπολογίζεται περίπου στο 2% του ΑΕΠ των ανεπτυγμένων χωρών (και περιλαμβάνει όλα τα πολυδάπανα σχέδια αντιμετώπισης της ανόδου των υδάτων, των προβλημάτων στις καλλιέργιες κτλ). Δηλαδή θα πληρώνουν 4% του ΑΕΠ τους για να αποτρέψουν μια κατάσταση που δεν μπορεί έτσι να αποτραπεί και τελικά θα κληθούν να δώσουν άλλο ένα 2% για την αντιμετώπισή της!! Γι’ αυτό είναι εντελώς λογικό ότι και η Αμερικανική Γερουσία με ψήφους 95-0 αρνήθηκε να υπογράψει μια συνθήκη μονομερή που δεν δεσμεύει τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Η άνοδος του κόστους της ενέργειας στις χώρες υπό περιορισμό, απλά θα οδηγήσει σε μια μαζική μετακίνηση των πιο ενεργοβόρων βιομηχανιών τους σε περιοχές όπως η Λατινική Αμερική, η Αφρική και η Ασία, όπου η παραγωγή ενέργειας γίνεται με πολύ πιο εχθρικές στο περιβάλλον μεθόδους. Για παράδειγμα η Ινδία καταναλώνει 3 φορές περισσότερη ενέργεια και εκπέμπει 4 φορές περισσότερο διοξείδιο για κάθε δολλάριο του ΑΕΠ της σε σχέση με τις ΗΠΑ. Η Κίνα έχει ακόμα χειρότερες επιδόσεις αφού για την παραγωγή ίδιου προϊόντος με τις ΗΠΑ χρειάζεται 5 φορές περισσότερη ενέργεια και 8 φορές μεγαλύτερες εκπομπές CO2. Το αποτέλεσμα θα είναι πώς για την παραγωγή του ίδιου ΑΕΠ με σήμερα θα έχουμε πολύ μεγαλύτερες εκπομπές αερίων!

Όποιος νομίζει ότι το πρωτόκολλο είναι μια ευκαιρία να μειωθεί το οικονομικό χάσμα μεταξύ των χωρών του κόσμου και να βελτιώσει τις οικονομίες των αναπτυσσόμενων χωρών γελιέται πικρά. Ακόμα και αν δε συμμετέχουν, οι αναπτυσσόμενες θα πληρώσουν ένα τεράστιο τίμημα. Η οικονομική επιβράδυνση των ανεπτυγμένων χωρών, που θα έρθει αναπόφευκτα ως αποτέλεσμα την ανόδου το κόστους της ενέργειας, θα μειώσει τα περιθώρια εξαγωγών προς αυτές. Εξαγωγές που είναι ζωτικές για την επιβίωση και την ανάπτυξη των φτωχότερων χωρών. Παράλληλα το κόστος των εισαγώμενων προϊόντων από τις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες θα εκτοξευθεί. Η ανάπτυξη μπορεί να έρθει μόνο μέσα από το ελεύθερο εμπόριο, όχι μέσα από καταναγκαστικούς περιορισμούς.

Το μέλλον που προδιαγράφει η εφαρμογή μιας τέτοιας συνθήκης δεν μπορεί να βρει σύμφωνο κανένα φιλελεύθερα σκεπτόμενο άνθρωπο. Το Πρωτόκολλο αυτό είναι ένας τρομακτικής κλίμακας περιορισμός των οικονομικών ελευθεριών σε παγκόσμιο επίπεδο, για τον περιορισμό των εκπομπών του CO2, για τις οποίες ο άνθρωπος ευθύνεται μόλις κατά 3%. Μία και μόνη έκρηξη ηφαιστίου απελευθερώνει τόσο διοξείδιο πού κάνει τους περιορισμούς της συνθήκης να μοιάζουν αστείοι. Η υιοθέτησή του όμως συνεπάγεται την καθόλου αστεία παράδοση σε κάποιους γραφειοκράτες της ρύθμισης των αγορών, ειδικά της ενέργειας, που θα εκτοξεύσει το κόστος παραγωγής και θα μηδενίσει την ανάπτυξη. Ο κρατικός έλεγχος στην οικονομία, και μάλιστα με διεθνή ισχύ και εφαρμογή, επανέρχεται από την πίσω πόρτα να περιορίσει την ανθρώπινη ανάπτυξη και δημιουργία. Το κόστος όμως των περιορισμών δεν είναι μόνο οικονομικό (που σε πολλές περιπτώσεις θα φανεί αβάστακτο), αλλά θα το πληρώσουμε και με μια νέα επεκτατική γραφειοκρατική παρεμβατικότητα. Και αυτή θα είναι μόνο η αρχή για ένα σωρό παρόμοιους περιορισμούς με πρόφαση την «προστασία του περιβάλλοντος». Η στέρηση οικονομικών ελευθεριών συνιστά θεμελιώδη καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Ζούμε σήμερα την σύγχρονη εκδοχή του «δρόμου προς τη δουλεία» που τόσο διορατικά για την εποχή του είχε περιγράψει το 1945 ο F.A. Hayek. Οι ίδιες δυνάμεις που θέλουν να ελέγχουν το άτομο και την ελευθερία του δρουν και σήμερα. Και πάλι στο στόχαστρό τους βρίσκονται τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και οι ελεύθερες ανοιχτές αγορές, οι κολώνες που στηρίζουν την προσωπική μας ελευθερία. Επιζητούν και πάλι έλεγχο των αγορών και την ρύθμιση της οικονομίας από μέρους τους. Το μόνο που έχει αλλάξει είναι η δικαιολογία τους. Αντί να μιλάνε πλέον για τις κοινωνικές αδικίες, την φτώχεια, την ανάγκη για «πρόοδο» κτλ, αφού και η ιστορική εξέλιξη τους διέψευσε αλλά και επιστημονικά και φιλοσοφικά έχουν χάσει κάθε έρεισμα, σήμερα επανέρχονται με νέα συνθήματα. Το περιβάλλον είναι το νέο όχημα για την ιδεολογική επικράτηση όσων πιστεύουν στον έλεγχο του ατόμου, και οι ευαισθησίες του κόσμου για τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι η σύγχρονη κερκόπορτα για τον περιορισμό της ελευθερίας μας, των δυνατοτήτων ανάπτυξης και τελικά της ευημερίας μας. Κι όπως πάντα, κάθε επίθεση στην ελευθερία του ατόμου, συνοδεύεται από συνθήματα, συναισθηματισμούς, πολύ ενθουσιασμό και ελάχιστο ορθολογισμό.

Βέβαια στην γηρασμένη Ευρώπη του κρατικού παρεμβατισμού και της ελεγχόμενης οικονομίας μια τέτοια προοπτική δε διαφοροποιεί πολύ τα πράγματα από την υπάρχουσα κατάσταση. Η Ε.Ε. της αναιμικής ανάπτυξης, του γραφειοκρατικού ελέγχου και των διογκωμένων αναδιανεμητικών συστημάτων έχει πάψει προ πολλού να είναι πρωτοπόρος και δύναμη προόδου σε οτιδήποτε (εκτός φυσικά από κάποιες εξαιρέσεις στην περιφέρειά της). Στην ήπειρο που γέννησε δύο ολοκληρωτικά συστήματα τον προηγούμενο αιώνα, που στηρίχθηκε σε σοσιαλδημοκρατικά/συντηρητικά μοντέλα παρεμβατισμού, που προσπαθεί να ενωθεί δημιουργώντας ακόμη περισσότερες γραφειοκρατικές δομές οι οποίες πνίγουν το άτομο, τις ελευθερίες του και τελικά την οικονομία, ακόμα και σήμερα η κουλτούρα του πατερναλιστικού κράτους είναι δίαχυτη. Καθόλου τυχαία ένας από τους κύριους εκπροσώπους του γραφειοκρατικού πατερναλισμού, ο Πρόεδρος της Γαλλίας Ζακ Σιράκ, δήλωσε πρόσφατα ότι ο φιλελευθερισμός αποτελεί τον «σύγχρονο κομμουνισμό» και δεν θα αφήσει τους «υπερ-φιλελεύθερους» να κυριαρχήσουν στην ΕΕ! Αυτή η διάχυτη αντίληψη είναι που δίνει την εξουσία στους γραφειοκράτες να ορίζουν ερήμην μας τις ζωές μας.

Αλλά οι κρατικιστές ελάχιστα προβλήματα μπόρεσαν ποτέ να λύσουν (ενώ είναι υπεύθυνοι για την δημιουργία απείρων). Κάτι το οποίο όχι απλώς βλέπουμε στην πράξη και την καθημερινότητά μας, αλλά έχει αναλυθεί επιστημονικά και διεξοδικά, μεταξύ πολλών άλλων ακαδημαϊκών και από τρεις κατόχους Νόμπελ οικονομικών (Hayek, Stigler, Coase). Έτσι και στο ζήτημα των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα, λύση για το περιβάλλον δεν είναι ο κρατικός έλεγχος αλλά η ελεύθερη οικονομική ανάπτυξη που οδηγεί στην δημιουργία νέων, οικονομικά αποδοτικών και πιο φιλικών στο περιβάλλον τεχνολογιών. Είναι ενδεικτικό ότι στις ΗΠΑ, τα σωματίδια στον αέρα έχουν μειωθεί κατά 65% από το 1970 μέχρι το 1998, τα τοξικά απόβλητα έπεσαν περισσότερο από το μισό μεταξύ 1988 και 1998, ενώ από το 1980 και μετά τα επίπεδα διοξειδίου του θείου, μονοξείδιου του άνθρακα και μολύβδου έχουν όλα μειωθεί σημαντικά, και όλα αυτά με ταυτόχρονη τεράστια μεγέθυνση της αμερικανικής οικονομίας. Επιπλέον, οι εκπομπές CO2, μπορεί να μην έχουν μειωθεί ακόμα αλλά μόνο μεταξύ 1991 και 1999 μειώθηκε πάνω από 15% η εκπομπή ανα μονάδα του ΑΕΠ, ενώ η απαιτούμενη κατανάλωση ενέργειας για την ίδια μονάδα ΑΕΠ έπεσε από το 1970 πάνω από 30%.

Αν θα καταφέρει το πρωτόκολλο του Κυότο να πετύχει τους στόχους του είναι κάτι που θα φανεί στο απώτερο μέλλον. Σύντομα όμως θα βρεθεί ο κόσμος να πληρώνει τον λογαριασμό με πραγματικές θηλιές στο λαιμό, στο όνομα μια αβέβαιης προστασίας απέναντι σε ένα ακόμα πιο αβέβαιο κίνδυνο. Η πρόοδος και η ευημερία του κόσμου στηρίζεται πάνω ακριβώς στην αξιοποίηση της ελευθερίας του ατόμου να καινοτομεί, να δημιουργεί, να βελτιώνεται, να παράγει. Στερώντας την δυνατότητα να παράγει ελεύθερα σβήνουμε κάθε δύναμη προόδου, εκσυχρονισμού και πρωτοπορίας.

Φώτης Περλικός