Από τον πειρασμό του κομφορμισμού στην παρωδία της συνθηκολόγησης

Γενιές και γενιές διανοούμενων ανδρώθηκαν πνευματικά κριτικάροντας την ελεύθερη οικονομία . Ακόμη και σήμερα που ο αντι-καπιταλισμός έχει περιπέσει στην ανυποληψία της στείρας επανάληψης, του κούφιου πολιτικού λόγου, του αγοραίου λαϊκισμού, χιλιάδες συμπολίτες μας συνεχίζουν αγόγγυστα να πλουτίζουν αυτήν την μακρά παράδοση. Μέσα από τη μαγεία των λέξεων τους κόσμοι ανατινάζονται και ξαναχτίζονται, συστήματα εξουσίας ανατρέπονται σε απόσταση λίγων γραμμών και πολύχρωμες ουτοπίες βρίσκουν τον δρόμο τους από την πλατωνική ιδεόσφαιρα στα εξώφυλλα πολιτικών επιθεωρήσεων και φρεσκοτυπωμένων βιβλίων. Από την ανάλυση μας που ακολουθεί οφείλουμε να εξαιρέσουμε εκ των προτέρων τους αφανείς αγωνιστές, τους ασυμβίβαστους ιδεολόγους, τους ανιδιοτελείς μαχητές των υπέρτατων σκοπών. Για εκείνους , οι όποιες αντιρρήσεις μας ανήκουν στη σφαίρα των ιδεολογικών διαφορών. Βέβαια καθώς ανηφορίζουμε τα σκαλοπάτια της αντικαπιταλιστικής πυραμίδας η αντιπροσώπευση των προαναφερθεισών κατηγοριών μειώνεται με εφιαλτικούς ρυθμούς.

Αν εξετάσουμε την πορεία της επαναστατικής διανόησης στη βάση του μοντέλου ζωής των εκπροσώπων της δεν είναι δύσκολο να διακρίνουμε μια διαρκώς εξελισσόμενη ηθική κατάπτωση που κορυφώνεται στη σύγχρονη εποχή. Η αποστροφή των πιο διάσημων διανοούμενων μας για τον καπιταλισμό φαίνεται δυσανάλογη με τη θέση τους στο σύστημα εξουσίας. Ξοφλημένοι πρώην επαναστάτες, νυν αξιοσέβαστοι μικροαστοί, αποκομίζουν τη μηνιαία μισθοδότηση τους από τα ανατρεπτικά αρθράκια τους και τις ογκώδεις μπροσούρες τους. Αποτυχημένοι πρώην σωτήρες της ανθρωπότητας λουφάζουν σήμερα στα πολυτελή διαμερίσματά τους τεμαχίζοντας με τη φαρμακερή τους πένα το σύστημα που δεν τους έδωσε όσα τους όφειλε (κοινώς τα πάντα). Καθηγητές πανεπιστημίων εξαπολύουν μύδρους κατά του καπιταλισμού στους πάμπλουτους χορηγούς τους εν μέσω ελαφρώς βαρετών πλην απαραίτητων δεξιώσεων. Σ’όλες αυτές τις αξιοθρήνητες περιπτώσεις ο νεανικός λιονταρίσιος βρυχηθμός κατάντησε τελικά κλαψούρισμα πληγωμένου σκύλου..

Η θεμελιώδης απογοήτευση που κινεί τα νήματα του αντικαπιταλιστικού διανοουμενισμού εξηγήθηκε από τους φιλελεύθερους φιλοσόφους με όρους ψυχολογικούς και κοινωνικούς. Ο Φον Μίζες θεώρησε τον αντικαπιταλισμό των διανοουμένων αποτέλεσμα ενός αισθήματος κατωτερότητας που ανυψωμένο σε φιλοσοφική θεωρία, παίρνει τη μορφή της θανάσιμης έχθρας απέναντι στην κατεστημένη τάξη πραγμάτων . O Νόζικ πρόσφερε μια πιο ενδιαφέρουσα λύση εξειδικεύοντας την προβληματική του. Οι διανοούμενοι κατ’ αυτόν οφείλουν το μίσος τους για το σύστημα στην εποχή της σχολικής τους εκπαίδευσης. Αντιμετώπισε τον αντικαπιταλισμό των διανοουμένων ως συνέπεια της αντίθεσης του σχολικού τους κόσμου με τον πραγματικό. Ο κεντρικός σχεδιασμός της εκπαίδευσης, η προσωποκεντρική οργάνωση της τάξης με τα ιεραρχικά υποσυστήματα που γεννά παράγει μια πλαστή εντύπωση της πραγματικότητας. Η διάκριση σ’αυτόν τον ανεστραμμένο καθρέφτη της αληθινής κοινωνίας είναι ζήτημα πειθαρχίας, υπακοής, εμπιστοσύνης στον δάσκαλο-ηγέτη, στείρας αποστήθισης και άχρηστης γνώσης. Οι μελλοντικοί διανοούμενοι, οξύνοες και διεισδυτικοί δεν αργούν να αναπτύξουν αυτές τις αρετές και να ξεχωρίσουν στην τάξη. Όμως η πραγματική ζωή τους επιφυλάσσει σκληρές εκπλήξεις. Η ελεύθερη οικονομία απαιτεί διαφορετικές αξίες. Η διάκριση εκεί είναι ζήτημα εξυπηρέτησης των καταναλωτικών αναγκών του άλλου και μετριέται με όρους οικονομικής συνεισφοράς και όχι πάντα προσωπικής αξίας. Η αντίθεση αυτή αποδεικνύεται τελικά τραυματική για το νεαρό διανοούμενο. Ένα μίσος για τη «φαυλότητα» του συστήματος αναδύεται μέσα από το αδικημένο του εγώ. Φυσικά αυτή η ανάλυση του Νόζικ δεν καλύπτει όλες τις πτυχές του φαινομένου, είναι κάπως μονόπλευρη και ατελής . Φανερώνει όμως κάποια από τα βαθύτερα ψυχοκοινωνιολογικά του αίτια , που εδράζονται στην αδυναμία των δομών να αφομοιώσουν το νόημα και την εξέλιξη της οικονομίας της αγοράς. Αυτές οι ερμηνείες, χρήσιμες ως εργαλεία δεν πρέπει να διεκδικούν τη θέση του δόγματος. Στον αντικαπιταλισμό των διανοουμένων οδηγούν και άλλοι παράγοντες, η κοινωνική ευαισθησία που πληγώνεται από τα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου , η ταξική καταπίεση, η εγγενής επαναστατικότητα του ανθρώπινου όντος. Η προσωπική αποτυχία βέβαια σαν παράγοντας ανάπτυξης της επαναστατικής συνείδησης δε θα πρέπει να παραβλεφθεί ούτε στιγμή. Ο Έρικ Χόφφερ πρώτος διαπίστωσε ότι οι μεγαλύτεροι επαναστάτες διεκδίκησαν κάποτε την ευκαιρία τους να διεισδύσουν στο σύστημα ομαλά αλλά δεν τα κατάφεραν. Ο επαναστάτης Hong Xiuquan που παρέσυρε τον Κινέζικο λαό στον πιο σκληρό εμφύλιο πόλεμο της παγκόσμιας Ιστορίας είχε αποτύχει προηγουμένως τέσσερις συνεχόμενες φορές να διοριστεί κρατικός αξιωματούχος .

Όμως τι συμβαίνει με την επαναστατική συνείδηση όταν η αρχική αποτυχία ανατρέπεται τελικά προς όφελος της επαγγελματικής καταξίωσης ? Η διάρκεια της σ’αυτήν την περίπτωση είναι απόλυτα εξαρτημένη από την χρονική διάρκεια της προσωπικής αποτυχίας του διανοουμένου. Όταν –και αυτό είναι το σημαντικό- εξαιτίας της επαναστατικής συνείδησης εκείνος γίνεται ευρέως γνωστός και η αξία του πληρώνεται με τσεκ για ομιλίες, συνέδρια, συνεντεύξεις και βιβλία η αληθινή επαναστατικότητα σβήνει σαν κερί. Αργά και σιωπηλά η αγορά παίρνει την εκδίκηση της από τους εχθρούς της …

Οι αδικίες και οι αντιφάσεις του κοινωνικοπολιτικού μας συστήματος είναι ικανές να γεννήσουν επαναστατικά κινήματα. Η ανοιχτή κοινωνία μπορεί να απορροφήσει αυτές τις αρνητικές δυνάμεις και ακόμη περισσότερο, να αφουγκραστεί τον παλμό τους, να αισθανθεί το αντιφέγγισμα τους στις λαϊκές μάζες, να διδαχτεί από αυτές. Κι όμως αυτός ο κινητήρας της παγκόσμιας κοινότητας έχει αγκυλωθεί σε βαθμό απελπιστικό. Οι επαναστατικές φωνές ακούγονται όλο και πιο ουτοπικές στα αυτιά του μέσου ανθρώπου. Το αξιοπερίεργο δε είναι ότι ακόμη και οι κεφαλές των πολιτικών άκρων που επιζητούν την πλήρη καταστροφή των υπαρχουσών κοινωνικών δομών είναι σε τελική ανάλυση αναπόσπαστα μέρη τους . Η πώληση των πνευματικών τους έργων έχει αναχθεί σε κύριο βιοποριστικό τους μέσο πάντα εντός πλαισίου της ελεύθερης οικονομίας . Το πρόσωπό τους πρωταγωνιστεί στις φτηνές τηλεοπτικές συζητήσεις των δελτίων, η πένα τους κατέχει εξέχουσα θέση στις πλέον εμπορικές mainstream εφημερίδες. Η επαναστατικότητα τους τώρα πια μετράται με τη μεζούρα του τηλεοπτικού χρόνου και των μετρητών της AGB.

Ανάμεσα σ’αυτές τις δύο καταστάσεις υφίσταται μια μυστική αιτιώδης σχέση. Τη στιγμή που ο αντικαπιταλισμός γίνεται επιχείρηση η επανάσταση εκποιείται με αντίτιμο την προνομιακή ένταξη των ιερουργών της στο συντηρητικό σύστημα εξουσίας. Οι πιο σάπιες απολήξεις της σύγχρονης κοινωνίας ( γραφειοκρατική αλαζονεία, φυσική αντιπαλότητα στην καινοτομία, , απολίθωση των δομών) βρίσκουν την τελειότερη έκφραση τους στην πνευματική πρωτοπορία των υποτιθέμενων εχθρών της. Αφού η βίαιη επανάσταση, δηλαδή η βάση του ριζοσπαστικού αντικαπιταλισμού ξέφτισε και το πηδάλιο του, ο υπαρκτός σοσιαλισμός, , χάθηκε στις καταιγίδες της Ιστορίας, οι σύγχρονοι εκπρόσωποι του νιώθουν το λιγότερο ηθικά υποχρεωμένοι να αναχαιτίσουν τουλάχιστον κάθε φιλελεύθερη αλλαγή που σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με την ελεύθερη οικονομία. Με λίγα λόγια υποχωρούν στη δεύτερη σειρά χαρακωμάτων όπου συναντούν τους παλιούς τους εχθρούς, τους αντιδραστικούς υπερσυντηρητικούς, τους νοσταλγούς του πατερναλιστικού κράτους, τους τρομοκρατημένους γραφειοκράτες , σε μια σχεδόν σουρεαλιστική συμμαχία. Από το νέο της οχυρό η «επαναστατική» ιντελιγκέντσια απορρίπτει την πιθανότητα φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων και δίχως το όπλο της επανάστασης τώρα πια εκλιπαρεί το συγκεντρωτικό κράτος, τις «κυβερνήσεις» να απλώσουν την τρυφερή τους αγκαλιά σ’όλους τους καταπιεσμένους αυτού του κόσμου. Όλες οι διακηρύξεις της συμπυκνώνονται σε μια φράση.. «μειώστε την αγορά, αυξήστε το Κράτος!!». Σ ‘αυτό το δρόμο οι αντικαπιταλιστές της αριστεράς πατούν -κάπως απρόθυμα είναι η αλήθεια- στα χνάρια της λαϊκιστικής δεξιάς. Τα πρώτα θύματα στις συμμαχίες των άκρων είναι ως συνήθως οι λιμπεραλιστές που εξορίζονται στο πυρ το εξώτερον σαν πράκτορες ξένων συμφερόντων και πιόνια της αγοράς. Τι ειρωνεία! Οι λυσσασμένοι κατήγοροι του φιλελευθερισμού μπορούν να σπαταλήσουν σε χαρτί ολόκληρο το δάσος του Αμαζονίου γράφοντας κατάρες για τον σατανικό καπιταλισμό αλλά οι κάρτες visa και τα κλειδιά της καινούργιας ΒΜW στις τσέπες τους αποδεικνύουν απλά μια υποκρισία που μάλλον διέλαθε ολοκληρωτικά της προσοχής τους. Ας μην είμαστε πολύ σκληροί μαζί τους. Μέσα στην ιδεαλιστική τους μέθη συχνά δεν καταλαβαίνουν και αυτοί οι ίδιοι τι κάνουν.

Στο γραφτό αυτό δεν περιοριζόμαστε απλά σε μια κριτική θεώρηση μιας δήθεν μειοψηφίας «ξεπουλημένων» επαναστατών. Τολμάμε να ισχυριστούμε ότι οι προβεβλημένες κεφαλές της αντικαπιταλιστικής διανόησης, αυτή η προνομιούχα τάξη της πνευματικής γραφειοκρατίας στο σύγχρονο κόσμο είναι όχι απλά φίλα προσκείμενοι αλλά οργανικό μέρος του συστήματος εξουσίας, απαραίτητο συστατικό των εδραιωμένων δομών, εχθροί κατά βάθος κάθε αλλαγής και προόδου. Είναι με λίγα λόγια ακούσιοι σύμμαχοι του πολιτικού συντηρητισμού. Η θεωρητική τους σκέψη καθηλωμένη από τη νοητική αδράνεια του χρόνιου σχιζοφρενώς αντιφατικού συμβιβασμού τους με τον καπιταλισμό δεν έχει τίποτα πια να προσφέρει στο σύγχρονο κόσμο. Ενώ οι προοδευτικές δυνάμεις αναλύουν την παγκόσμια κατάσταση, αναζητούν λύσεις και ανιχνεύουν κατευθύνσεις οι «επαναστάτες» μας απλά εθελοτυφλούν . Στα έργα τους αρνούνται τις αρετές τις ελεύθερης οικονομίας, αρνούνται τα θετικά στοιχεία της παγκοσμιοποίησης, αρνούνται τις αρχές της ανοιχτής κοινωνίας. Αρνούνται την αγορά και το εμπόριο, αρνούνται την τεχνολογία και το σύγχρονο πολιτισμό. Αν όμως δύο αρνήσεις οδηγούν σε μία κατάφαση, τότε η συμπεριφορά των αντικαπιταλιστών διανοουμένων αποδεικνύει ότι πολλαπλές αρνήσεις οδηγούν τελικά στην άνευ όρων αποδοχή. Εξαιτίας των συμφερόντων τους που είναι σφιχτά δεμένα με την ελεύθερη αγορά αδυνατούν να μηχανευτούν τη διάλυση της σε πρακτικό επίπεδο . Οι ιδεολογικές αγκυλώσεις τους όμως τους εμποδίζουν να την αποδεχτούν συνειδητά . Η αντίφαση που αναπαράγουν είναι από μόνη της κωμικοτραγική.

Η προδοσία των επαναστατικών δυνάμεων της κοινωνίας, η προσάραξη τους στους υφάλους του αρνητισμού και της υποκρισίας φανερώνει μια άνευ προηγουμένου οπισθοδρόμηση της πολιτικής ζωής. Είναι ώρα να διερωτηθούμε, μήπως χρειαζόμαστε μια επαναξιολόγηση των προσφιλών μας πολιτικών στερεοτύπων . Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός όχι ως σύνθημα σε πανώ αλλά στη βάση ρεαλιστικών προοπτικών και βιώσιμων λύσεων. Η φιλελεύθερη κοινωνία και η ανοιχτή οικονομία αποδείχτηκε ότι προσφέρουν ένα μοντέλο κοινωνικής ύπαρξης που παρά τα μειονεκτήματα του ωθεί τις παραγωγικές δυνάμεις της ανθρωπότητας σε μια διαρκή πορεία προς τα εμπρός. Το ζήτημα είναι πώς θα επενδύσουμε τον πυρήνα αυτού του συστήματος με στοιχεία ικανά να τον βελτιώσουν. Οι συμβιβασμένοι διανοούμενοι του αντι-καπιταλισμού χτίζουν ένα δυσθεώρητο ανάχωμα σ’αυτήν την πορεία.. Ο εξωπραγματικός μηδενισμός τους που κατεδαφίζει κάθε απόπειρα ρεαλιστικής προσέγγισης των παγκόσμιων προβλημάτων προκαλεί θυμηδία.. Η κοινωνική εξέλιξη δεν είναι ζήτημα αναπαραγωγής κοινότυπων δογμάτων αλλά λογικά αρθρωμένου πολιτικού λόγου. Υπάρχει λοιπόν κάποια πιθανότητα να υπερβούμε τον δογματισμό και να δώσουμε στην αμφισβήτηση μορφή δημιουργική ? Τα διδάγματα της ιστορίας μας επιτρέπουν να αισιοδοξούμε. Δεν είναι μικρή παρηγοριά να ξέρεις ότι οι προοδευτικές δυνάμεις του ανθρώπινου γένους τολμούν πού και πού να υπερφαλαγγίζουν τους αυτοαποκαλούμενους ταγούς τους.