Γιατι ο ακριτος πιθηκισμος δεν ειναι παντα καλος

Το βιβλιο που περισσοτερο απολα με εσπρωξε προς την αγαπη για την ακαδημαϊκη ζωη ειναι η βιογραφια του Νομπελιστα φυσικου Ριτσαρντ Φαϋνμαν. Σε ενα απο τα τελευταια κεφαλαια, μετα απο πολλες χιουμοριστικες ιστοριες σε ιστορικα μερη (μεταξυ αλλων στο Λος Αλαμος που κατασκευαστηκε η πρωτη πυρηνικη βομβα), ο κ. Φαϋνμαν μιλουσε για τον κινδυνο η φυσικη να μετατραπει σε επιστημη «λατρειας του φορτιου». Μου πηρε χρονια για να καταλαβω τι εννοουσε αυτος ο εξαιρετος επιστημονας και ποσο ευρεια εφαρμογη εχει η κριτικη του.

Η ιστορια του εχει ως εξης:

Σε ενα νησι του Ειρηνικου κατα τον Β ΠΠ οι Αμερικανοι ειχαν κατασκευασει μια προχειρη στρατιωτικη βαση και ενα αεροδρομιο. Οι ιθαγενεις που πρωτη φορα ερχοντουσαν σε επαφη με τον δυτικο πολιτισμο, πιστεψαν οτι αυτα τα τεραστια ασημενια αεροπλανα ηταν υπερφυσικα πουλια σταλμενα απτους θεους. Οταν τελειωσε ο πολεμος και οι Αμερικανοι τα μαζεψαν και εφυγαν, οι ιθαγενεις συνεχισαν να λατρευουν αυτα τα πουλια. Συντηρουσαν τακτικα τον αεροδιαδρομο, κατασκευασαν ενα ξυλινο οικοδομημα που εμοιαζε με πυργο ελεγχου, εφτιαξαν εως και ομοιωματα των ακουστικων που φορουσαν οι τεχνικοι εδαφους. Τα πουλια φυσικα δεν ηρθαν ποτε ξανα και οι ιθαγενεις εμειναν με την απορια γιατι τους παρατησαν οι θεοι…

Οποιος γελαει με την αφελεια αυτων των ανθρωπων ομως, που λατρευαν το φορτιο αντι για τον πολιτισμο που το κατασκευασε, πρεπει να σκεφτει οτι το λαθος τους επαναλαμβανεται παντου! Ο κ. Φαϋνμαν μιλουσε για τον κινδυνο να μετατραπει η φυσικη σε επιστημη λατρειας της μεθοδου αντι του αποτελεσματος καθως πολλοι λατρευουν την φορμα της επιστημης και οχι την ουσια. Αλλα και στην καθημερινη ζωη πιστευω οτι παρα πολλοι ανθρωποι, σε υψηλες θεσεις μπερδευουν το αποτελεσμα (τον ερχομο των πουλιων), με τα εργαλεια που φαινομενικα το φερνουν (το αεροδρομιο).

• Ενα ωραιοτατο παραδειγμα απο τον τομεα των οικονομικων φερνει ο Τσαβιερ Σαλα-ι-Μαρτιν*. Το 1980 περιπου, οι Ισπανοι πολιτικοι που θαυμαζαν την ευημερια των Σκανδιναβικων χωρών, αποφασισαν να προωθησουν το σουηδικου τυπου κοινωνικο κρατος στην Ισπανια, με πλουσια επιδοματα ανεργιας και προστατευμενη αγορα εργασιας.

Εκαναν το λαθος να νομισουν οτι οι παροχες κανουν την Σουηδια ευημερουσα αντι για το αντιθετο, οτι δηλαδη η δυνατοτητα των Σκανδιναβικων χωρων να προσφερουν τετοιες παροχες πηγαζει απο την ανεπτυγμενη οικονομια τους και την υψηλοτατη παραγωγικοτητα τους. Προφανως αυτο που φαινομενικα λειτουργουσε στην Σκανδιναβια, δεν λειτουργησε στην Ισπανια, η οποια πληρωσε τις μεταρρυθμισεις με εκτιναξη της ανεργιας στο 25%! Ακριβως οπως ειχαν προβλεψει οι οικονομολογοι, οι Ισπανοι που ξαφνικα απεκτησαν το δικαιωμα να αραζουν σε ενα καφενειο και να παιρνουν 80% του μισθου τους, αρχισαν να κανουν ουρες εξω απο τα καφενεια!

Η ιστορια ομως δεν τελειωνει εδω. Παραμενει ενα μυστηριο γιατι η Σουηδια με τετοιο κοινωνικο κρατος δεν εχει μεγαλη ανεργια, παρα μονο περιπου 5%. Δεν ειναι οι Σουηδοι κανονικοι ανθρωποι, να προτιμουν την χαλαρωση απο την δουλεια? Η απαντηση ηρθε παλι απο τον κ. Σαλα-ι-Μαρτιν σε μορφη ανεκδοτου:

Προ μιας βδομαδας πηγα λοιπον στην Στοκχολμη για ενα συνεδριο. Εφτασα στο αεροδρομιο κατα τις 7 το πρωι μιας χιονισμενης Κυριακης. Οι επιβατες περιμεναν στο αεροπλανο να συνδεθουν με τον βραχιονα του αεροδρομιου για να αποβιβαστουν. Περιμεναν 20, 30 λεπτα… Στην μια ωρα ηρθε η ανακοινωση απο τα μεγαφωνα: Δεν υπηρχε σε ολοκληρο το αεροδρομιο κανεις χειριστης για αυτα τα μηχανηματα μια και ειχαν δηλωσει ολοι αρρωστοι εκεινη την ημερα. Απο συζητησεις μαθαμε μετα οτι αυτο ειναι απολυτως συνηθισμενο φαινομενο στην Σουηδια, οπου ο καθενας μπορει να παρει 6 μερες αναρρωτικη αδεια χωρις καμια βεβαιωση απο γιατρο! Αποτελεσμα η Σουηδια να χανει περιπου 10% των εργατοωρων σε «αναρρωτικες αδειες»!

Αρα στην πραγματικοτητα η ανεργια στην Σουηδια του περιφημου κοινωνικου κρατους ειναι 15% (αν οχι 25% οπως υποστηριζουν αλλοι, λογω των υπερβολικα πολλων προωρων συνταξιοδοτησεων)!

• Ενα αλλο παραδειγμα ειναι η υψηλη γεννητικοτητα στην Αφρικη. Πολλοι οικονομολογοι θεωρησαν οτι η υψηλη γεννητικοτητα φερνει χαμηλα εισοδηματα, μια και ολες οι πλουσιες χωρες εχουν πολυ χαμηλοτερη γεννητικοτητα. Αποτελεσμα ηταν να ξοδευτουν ποταμοι δολλαριων στην Αφρικη για προφυλακτικα και σεξουαλικη διαπαιδαγωγηση. Το αποτελεσμα ομως ηταν μηδενικο! Γιατι οι οικονομολογοι δεν ειχαν καταλαβει οτι η φτωχεια, οι χαμηλοι μισθοι και η ελλειψη κοινωνικης προνοιας ειναι που κανουν εναν Αφρικανο να θελει να εχει 6 παιδια που θα εργαζονται και θα φερνουν χρημα οταν ειναι μικρα και θα τον φροντισουν οταν μεγαλωσει. Σαν την Ελλαδα του 50, η ελλειψη αναπτυξης προκαλει την υπεργεννητικοτητα, οχι τουμπαλιν!

• Ενα τριτο παραδειγμα εξισου ατυχες ηταν παλι απο τον χωρο της αναπτυξιακης βοηθειας στην Αφρικη. Η Παγκοσμια τραπεζα υπεθεσε καποτε οτι η Αφρικη ειναι φτωχη επειδη δεν εχει καλη εκπαιδευση. Και δεν εχει καλη εκπαιδευση γιατι καταρχας δεν εχει αρκετα σχολεια. Ετσι χρηματοδοτηθηκε ενα τεραστιο προγραμμα κατασκευης σχολειων στην Αφρικη και η Παγκοσμια Τραπεζα υπερηφανευοταν για το κατορθωμα της να κατασκευασει τοσα σχολεια ! Συντομα ομως καταλαβαμε οτι ειχαμε κανει λαθος! Ο στοχος προφανως δεν ειναι η κατασκευη σχολειων, αλλα τα παιδια να μορφωνονται. Τα παιδια δεν πανε σχολειο στην Αφρικη, επειδη πρεπει να δουλεψουν με τους γονεις τους για να μην πεθανουν της πεινας, οχι επειδη τους λειπουν τα κτιρια! Ετσι το πειραμα απετυχε και αυτα τα σχολεια σαπιζουν σημερα σε καποιες ερημιες της Αφρικης, γιατι για μια ακομη φορα λατρεψαμε τα εργαλεια και οχι το αποτελεσμα…

Το διδαγμα απο τις ιστοριουλες αυτες ειναι απλο.

Α) Οτι δουλευει σε μια χωρα δεν δουλευει απαραιτητα σε μια αλλη. Για να βοηθησουμε μια χωρα, αυτο που πρεπει κυριως να μελεταμε ειναι οι αποτυχιες ενος οικονομικου συστηματος και να ψαχνουμε για καλες λυσεις (ανατρεχοντας και στην διεθνη εμπειρια), οχι απλα να αντιγραφουμε ακριτα αλλα συστηματα που θεωρουμε επιτυχιες.

Β) Δεν πρεπει να συγχεουμε τα συμπτωματα με τις αιτιες. Η Σουηδια (και γενικα η Β.Ευρωπη) εχει μεγαλο κοινωνικο κρατος, επειδη το σηκωνει η υψηλοτατη παραγωγικοτητα της. Ειναι μια συνειδητη επιλογη, να θυσιασει την περαιτερω οικονομικη προοδο της στον βωμο αλλων στοχων. Αυτη η επιλογη δεν υπαρχει ομως για μια χωρα που δεν ειναι παραγωγικη οσο η Σουηδια!

Με λιγα λογια, οπως εχουμε εξηγησει και αλλου, αν η Ελλαδα θελει να γινει Σουηδια, πρεπει πρωτα να αναπτυχθει και να φτιαξει την οικονομια της και μετα να αναζητησει την βελτιωση του κοινωνικου κρατους!

——————-

*Xavier Sala-i-Martin: Καθηγητης του Πανεπιστημιου Columbia με πλουσιο ερευνητικο εργο στον τομεα της Αναπτυξης και Προoδου Αναπτυσσομενων Χωρών. Γνωστος για το δυσκολοπροφερτο ονομα του, αλλα κυρίως για την εμπειρικη του δουλεια που μετραει την εξελιξη των Παγκοσμιων Ανισοτητων. Η δουλεια του εχει αναφερθει πολλακις στον Εκονομιστ, στους ΦΤ και αλλου και εχει χρησιμοποιηθει για να διορθωσει τις μεθοδους της Παγκοσμιας Τραπεζας.

Επισκεφτειτε την ιστοσελιδα του, εκτος απο ενδιαφερουσα ειναι και πολυ αστεια!

Πηγες:

Richard P. Feynman, Σιγουρα θα αστειευεστε κυριε Φαϋνμαν.

Barro R. J. and X. Sala-i-Martin, “Economic Growth“, MIT Press, 1998 (BX).