Τα τελευταία χρόνια, μία αλλόκοτη νέα ορολογία ταλανίζει τον δημόσιο διάλογο της χώρας μας. Αν κανείς επιχειρήσει μία έρευνα στο διαδίκτυο για τον όρο «νεοφιλελευθερισμός» (neoliberalism) θα βρει χιλιάδες αναφορές. Οι περισσότερες από αυτές παραπέμπουν σε ιστοσελίδες διαφόρων “μη κυβερνητικών οργανισμών” σχετιζόμενων κυρίως με το “παγκόσμιο κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης”. Όλες είναι αρνητικές και ως επί το πλείστον συνοδεύονται από κριτική εναντίον της παγκοσμιοποίησης και της ελεύθερης αγοράς. Μία τέτοια λοιπόν ιστοσελίδα ορίζει τον νεοφιλελευθερισμό ως μία πολύ ακραία εκδοχή του φιλελευθερισμού:

«Αν ο Άνταμ Σμιθ επέστρεφε στη ζωή και έβλεπε μερικά από τα πιο ακραία στοιχεία του νεοφιλελευθερισμού, πιθανότερα θα τα έβρισκε παράξενα. Ωστόσο προέρχονται από τις ιδέες του πρώιμου φιλελευθερισμού. Η πίστη στην αγορά, στις δυνάμεις της αγοράς, έχει διαχωριστεί από την αντικειμενική παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Η τυφλή εμπιστοσύνη στην αγορά είναι αυτό που διαχωρίζει τον νεοφιλελευθερισμό από τον φιλελευθερισμό.»

Ο συγγραφέας συνεχίζει υποστηρίζοντας ότι στόχος του νεοφιλελευθερισμού είναι να επεκτείνει τον ρόλο της αγοράς ώστε να περιλαμβάνει όλες τις ανθρώπινες σχέσεις. Ναι, καλά διαβάσατε: ΟΛΕΣ τις ανθρώπινες σχέσεις:

«Ένα γενικό χαρακτηριστικό του νεοφιλελευθερισμού είναι η επιδίωξη να εντείνει και να επεκτείνει την αγορά, αυξάνοντας τον αριθμό, την συχνότητα και την επαναληψιμότητα των συναλλαγών. Απώτερος (και ανέφικτος) σκοπός του νεοφιλελευθερισμού είναι ένα σύμπαν όπου κάθε πράξη, κάθε ανθρώπου είναι μία συναλλαγή, διεξαγόμενη ανταγωνιστικώς προς κάθε άλλο ον και κάθε άλλη συναλλαγή.»

Καθόλου εντύπωση βέβαια δεν προκαλεί το γεγονός ότι προκηρύξεις όπως αυτή δεν παραθέτουν καμία βιβλιογραφική ή άλλη αναφορά σε πηγές με στοιχεία ότι υπάρχουν σοβαροί άνθρωποι που πιστεύουν στο παραπάνω κακέκτυπο θεωρίας. Δεν κάνει εντύπωση σε κανέναν ότι δεν υπάρχει ούτε μία θετική αναφορά στο διαδίκτυο για τον «νεοφιλελευθερισμό»; Ούτε μία ιστοσελίδα αφιερωμένη στην στήριξη των θέσεών του (σε αντίθεση με τις πολυάριθμες σοβαρές ιστοσελίδες και οργανισμούς με θέμα τον φιλελευθερισμό και την ελεύθερη αγορά);

Είναι φανερό ότι ο όρος «νεοφιλελευθερισμός» αδυνατεί να περιγράψει την ελληνική πολιτική και οικονομική κατάσταση (που κάθε άλλο παρά φιλελεύθερη είναι) από όποια σκοπιά κι αν το δει κανείς. Προσδιορίζει όμως τέλεια τους ανθρώπους που τον χρησιμοποιούν. Είναι η αριστερή εκδοχή της μυστικής χειραψίας, ένας κώδικας αναγνώρισης συνοδοιπόρων αντιπάλων της ελεύθερης αγοράς.

Τι αντιπροσωπεύει ένας νεοφιλελεύθερος; Σε ποιους αντιτίθεται και ποιους υποστηρίζει; Αν η απάντηση είναι χαμηλότερους φόρους, ιδιωτικοποίηση της οικονομίας, ελαχιστοποίηση των ρυθμίσεων της αγοράς και περιορισμός του κράτους στο ελάχιστο δυνατό τότε σε τι διαφέρει από τον οικονομικό φιλελευθερισμό; Σε αντίθεση με τον Μαρξισμό, ή τις διάφορες άλλες ολοκληρωτικές θεωρήσεις, ο αληθινός φιλελευθερισμός δεν είναι ένα δόγμα, μία κλειστή και αυτάρκης ιδεολογία με προκατασκευασμένες απαντήσεις σε όλα τα κοινωνικά προβλήματα. Αντιθέτως, ο φιλελευθερισμός είναι μία ιδεολογία η οποία, πέρα από κάποιες σχετικά απλές και ξεκάθαρες βασικές αρχές δομημένες με βάση την προστασία της πολιτικής και της οικονομικής ελευθερίας (δηλαδή της δημοκρατίας και της ελεύθερης αγοράς), είναι δεκτική σε μία μεγάλη ποικιλία τάσεων και αποχρώσεων. Αυτό που έως τώρα δεν έχει συμπεριλάβει στο θεωρητικό οπλοστάσιό της, και ούτε πρόκειται στο μέλλον, είναι αυτήν την καρικατούρα που βαφτίστηκε από τους εχθρούς της με το προσωνύμιο «νεοφιλελευθερισμός».

Ένας νεο- είναι αυτός που προσποιείται ότι είναι κάτι, αυτός που την ίδια στιγμή είναι μέσα αλλά και έξω από κάτι. Είναι ένα ασαφές υβρίδιο, ένα σκιάχτρο δίχως καμία συγκεκριμένη αξία, ιδέα, πολίτευμα ή ιδεολογία. Το να αναφέρεται κανείς στον «νεοφιλελευθερισμό» είναι το ίδιο σαν να μιλάει για «ημιφιλελευθερισμό» ή «ψευδοφιλελευθερισμό». Είναι σκέτη ανοησία. Είτε είναι κανείς υπέρ της ελευθερίας είτε είναι εναντίον της, δεν μπορεί να είναι ημι-υπέρ της ή ψευδο-υπέρ της, όπως κανείς δεν μπορεί να είναι ημιέγκυος, ψευδοζωντανός ή νεονεκρός. Ο όρος δεν κατασκευάστηκε για να περιγράψει μία συνεκτική πραγματικότητα, αλλά ως ένα όπλο, ένα μέσο λοιδορίας και εννοιολογικής υποτίμησης της φιλελεύθερης σκέψης. Και, καθώς διανύουμε την νέα χιλιετία, είναι ο φιλελευθερισμός –περισσότερο από κάθε άλλη ιδεολογία- αυτός που συμβολίζει τα εκπληκτικά επιτεύγματα της ελευθερίας στην μακρά πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού.

Εν τέλει, έχω μία πρόταση να κάνω στους πολιτικούς που με πάθος χρησιμοποιούν τον όρο «νεοφιλελευθερισμός». Πιθανώς να έχουν τους λόγους τους να συνεχίσουν να το κάνουν. Αν είναι έτσι όμως, νομίζω ότι είναι θέμα ευσυνειδησίας και συνέπειας να αναφέρονται στις δικές τους προτάσεις για περισσότερο παρεμβατική πολιτική με τον όρο «νεοσοσιαλισμός»…