Πολιτιστική ποικιλομορφία και κοινωνικές επιπτώσεις
Ιαν 19th, 2007 | Τάκης Μίχας| Κατηγορία: Επιστήμες | Email This Post | Print This Post |του Τάκη Μίχα*
Ο καθηγητής Ρόμπερτ Πάτναμ του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ είναι αναμφίβολα ένας από τους πιο γνωστούς σήμερα πολιτικούς επιστήμονες. Το βιβλίο του «Bowling Alone» (Παίζοντας μπόουλινγκ μόνος), στο οποίο περιέγραφε το φαινόμενο της μοναξιάς και της διάρρηξης των κοινωνικών ιστών που προκαλεί η προϊούσα «εξατομικοποίηση» της σύγχρονης αμερικανικής κοινωνίας, θεωρήθηκε σταθμός στη μελέτη των τάσεων που κυριαρχούν στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.
Πρόσφατα ο Πάτναμ βρέθηκε πάλι στο προσκήνιο της επικαιρότητας με μια μελέτη του που είχε αντικείμενο τις επιπτώσεις του πολυπολιτισμού στην αμερικανική κοινωνία. Η μελέτη διήρκεσε 4 έτη, είχε για δείγμα 30.000 άτομα και έγινε σε πανεθνικό επίπεδο.
Τα κυριότερα συμπεράσματα της μελέτης ήταν τα εξής:
1) Η αυξανόμενη ποικιλομορφία και η μετανάστευση είναι αναπόφευκτα φαινόμενα και σε γενικές γραμμές βοηθούν τόσο τις χώρες υποδοχής όσο και τις χώρες από τις οποίες προέρχονται οι μετανάστες. Ο Πάτναμ αναφέρει ενδεικτικά τρία στοιχεία:
* Οι μετανάστες στις ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν ένα δυσανάλογα μεγαλύτερο ποσοστό των κατόχων βραβείων Νόμπελ.
* Η δημιουργικότητα είναι συνήθως μεγαλύτερη σε ομάδες εργασίας όπου επικρατεί πολιτισμική ποικιλομορφία.
* Η οικονομική παραγωγικότητα είναι συνήθως υψηλότερη σε μέρη όπου υπάρχει μεγάλος αριθμός μεταναστών.
* Η μετανάστευση βοηθάει περισσότερο την ανάπτυξη των φτωχών χωρών από ό,τι το εμπόριο, η οικονομική βοήθεια ή η μείωση του χρέους.
2) Βραχυπρόθεσμα η μετανάστευση και η εθνοτική ποικιλομορφία απειλούν την κοινωνική συνοχή. Οι αναλύσεις του δείγματος έδειξαν ότι όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως φυλής ή εθνότητας, τείνουν να γίνονται πιο δύσπιστοι προς τους συνανθρώπους τους όσο αυξάνεται η πολιτισμική ποικιλομορφία της κοινότητάς τους. Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι δεν αυξάνεται η δυσπιστία τους μόνο προς τα μέλη άλλων εθνικών ομάδων, αλλά επίσης και προς τα μέλη της δικής τους ομάδας. Όσο περισσότερη πολιτισμική ποικιλομορφία επικρατεί σε μια κοινωνία τόσο λιγότερο τείνουν οι άνθρωποι να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο. Η παρουσία διάφορων πολιτισμικών ή εθνοτικών ομάδων τείνει να οδηγεί στην κατάρρευση της εμπιστοσύνης που υπάρχει σε μια κοινωνία.
Το Λος Αντζελες, που είναι η πόλη με τη μεγαλύτερη πολιτισμική ποικολομορφία στις ΗΠΑ, παρουσιάζει και τον χαμηλότερο δείκτη εμπιστοσύνης. Αν πάρουμε π.χ. τους Λατίνους της πόλης, το 34% δεν εμπιστεύεται τους λευκούς, το 40% τους Ασιάτες, το 54% τους μαύρους και το 43% τους… άλλους Λατίνους.
Η εμπιστοσύνη που επικρατεί μεταξύ των κατοίκων επηρεάζει και τον βαθμό της συνεργασίας τους σε διάφορες κοινοτικές δραστηριότητες. Στο Λος Άντζελες υπάρχουν πολύ λιγότερες κοινές δραστηριότητες σε σχέση με συγκριτικά εθνικά ομοιογενείς περιοχές όπως το Νιου Χάμσαϊρ, η Μοντάνα ή το Μέιν.
«Οταν αντιμετωπίζουμε ποικιλομορφία», λέει ο Πάτμαν, «κλεινόμαστε στο καβούκι μας όπως οι χελώνες. Οι επιπτώσεις της ποικιλομορφίας είναι χειρότερες από ό,τι φανταζόμαστε. Και όχι απλά δεν εμπιστευόμαστε τους ανθρώπους που δεν μας μοιάζουν. Σε κοινωνίες με ποικιλομορφία δεν εμπιστευόμαστε κανέναν. Δεν εμπιστευόμαστε τον δήμαρχο, την τοπική εφημερίδα, ούτε καν τους θεσμούς».
Ο Αμερικανός καθηγητής εξηγεί το φαινόμενο αυτό ως «υπερφόρτωση του κοινωνικο-ψυχολογικού συστήματος», ως ένα σοκ που οφείλεται στην εισροή ξένων σε μια σε γενικές γραμμές ομοιογενή κοινωνία.
3) Μακροπρόθεσμα οι επιτυχημένες κοινωνίες αποδοχής μεταναστών, σύμφωνα με τον Πάτναμ, μπορούν να αντιμετωπίσουν την απειλή στην κοινωνική συνοχή που προκαλεί η ποικιλομορφία οικοδομώντας μια πιο περιεκτική έννοια εθνικής ταυτότητας, ένα πιο διευρυμένο «εμείς». Όπως δείχνει η ιστορία της Αμερικής, αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της λαϊκής κουλτούρας, της παιδείας, των εθνικών συμβόλων και των κοινών εμπειριών -με προεξάρχουσα την εμπειρία της κοινής στρατιωτικής θητείας.
Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό, η μελέτη του Αμερικανού πολιτικού επιστήμονα προκαλεί θύελλα συζητήσεων. Οι υποστηρικτές της μετανάστευσης επικεντρώθηκαν στο πρώτο και στο τρίτο σημείο, ενώ αντίθετα εκείνοι που ανησυχούν για τη «βαλκανοποίηση» των κοινωνιών τόνιζαν το δεύτερο. Πάντως όλοι συμφωνούν ότι όπως άλλωστε έχουν δείξει πολλές μελέτες το μέγεθος της εμπιστοσύνης που υπάρχει μεταξύ των πολιτών είναι ίσως το πιο σημαντικό κεφάλαιο το οποίο διαθέτει μια κοινωνία.
——————————————————————————
*www.tmichas.wordpress.com
δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» στις 15/01/2007
“όπως άλλωστε έχουν δείξει πολλές μελέτες το μέγεθος της εμπιστοσύνης που υπάρχει μεταξύ των πολιτών είναι ίσως το πιο σημαντικό κεφάλαιο το οποίο διαθέτει μια κοινωνία”
Ευτυχώς, όμως, υπάρχει και αντίλογος στους μελετητές. Υπάρχουν και οι ρεαλιστές, όπως ο κύριος Μίχας, που αποδεικνύουν καθημερινά, σε άλλα γραπτά τους, ότι αυτό το κεφάλαιο εμπιστοσύνης στηρίζεται σε επικινδύνους μύθους, όπως η πατρίδα, η θρησκεία και η οικογένεια και προσπαθούν να το εξαφανίσουν. Βέβαια, δεν έχουν το επιστημονικό γόητρο του Πάτναμ και της παρέας του, αλλά έχουν περισσότερο πάθος, το οποίο υποκαθιστά και με το παραπάνω την επιστημοσύνη …
Η εμπιστοσύνη μπορεί να στηριχθεί σε διάφορα πράγματα. Δεν αποτελεί αντίλογο στην σπουδαιότητα της εμπιστοσύνης το να παρατηρήσεις ότι η εμπιστοσύνη που αποκτάται με φυλετικούς τρόπους (φυλετικός κατά το tribal) έχει και σοβαρές παρενέργειες.
Εδώ εχουμε φτάσει να φοβόμαστε και την σκιά μας! Μεγάλο ρόλο, ειδικά στην ελλάδα, παιζουν τα ΜΜΕ και ειδικά τα λαικά ΜΜΕ που απευθυνονται σε αγραμματους οπως Αλτερ κτλπ αλλα και δημοσιογραφοι οπως ο Ευαγγελατος που εκαναν μια νεα σχολή στα ελληνικα ΜΜΕ με δημοσιογραφια που κανει το μεσο αγραμματο ελληνα να φοβατε ακομα και την σκια του!
Ο Τάκης ειναι δημοσιογράφος και ίσως να ξέρει καλύτερα απο μένα, αλλα πιστεύω οτι τα Ελληνικα ΜΜΕ εχουν παιξει καταστροφικό ρόλο
Μα φυσικά ! Ο ισχυρότερος δεσμός μεταξύ ανθρώπων είναι η συνενοχή σ’ ένα έγκλημα. Δεν προτείνει, όμως, κανείς την τέλεση εγκλημάτων ώστε να τονωθεί η εμπιστοσύνη μεταξύ των συνενόχων (εξαίρεση οι πενταμελείς τρομοκρατικοί πυρήνες στους Δαιμονισμένους του Ντοστογιέφσκι που δολοφονούν ένα μέλος τους για να τονώσουν τους δεσμούς μεταξύ των τεσσάρων υπολοίπων).
Το κρίσμο σημείο, όμως, της όλης συλλογιστικής είναι ότι η συμμετοχή σε ομάδες, αξιολογείται υποχρεωτικώς με την προθυμία των μελών να αποκλείσουν όσους δεν ανήκουν στην ομάδα. Αυτό δεν είναι παρενέργεια, αλλά υποχρεωτικό χαρακτηριστικό της κοινωνικής οργανώσεως. Έχει κόστος, αλλά έχει και όφελος. Εμπιστοσύνη για τους δικούς και καχυποψία για τους ξένους πάνε πακέτο.
Μπορούμε να έχουμε κάποιο λινκ προς τις έρευνες που αναφέρονται (την τελευταία του Πάτμαν και εκείνες περί της σημασίας της εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών); Ή τουλάχιστον τους τίτλους τους;
Στην http://www.wikipedia.org ψάξτε Robert Putnam, Bowling Alone και social capital για αρχή.
Διαφωνώ, η προθυμία απόκλεισης νέων μελών είναι χαρακτηριστικό της φυλετικής κοινωνικής οργάνωσης της οποίας φυσικά η σημερινή κοινωνία είναι γεμάτη κατάλοιπα. Πράγματι η φυλετική οργάνωση έρχεται να αντιμετωπίσει μεγάλους περιορισμούς στην επικοινωνία και στην συνδιαλλαγή οι οποίοι όμως σήμερα ολοένα και εξαφανίζονται. Έτσι γίνεται εμφανές ότι στην τελική ανάλυση το κόστος αυτό της φυλετικής οργάνωσης μπορεί να αποφευχθεί σε ένα βαθμό.
Άρα, διαφωνείτε με τα ευρήματα του ερευνητού. Ο οποίος δεν τα έβγαλε από το κεφάλι του, αλλά δαπανώντας 4 χρόνια και ρωτώντας 30.000 ανθρώπους σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Φαίνεται ότι η κατά φυλάς οργάνωση της κοινωνίας είναι βαθιά μέσα στην ψυχή του ανθρώπου και δύσκολα αλλάζει. Άλλοι ερευνητές μιλούν για κύκλο 100-120 ανθρώπων που μπορεί κανείς να διατηρήσει γύρω του, κατάλοιπο της νομαδικής ζωής του ανθρωπίνου είδους.
Αν, οπως είναι λογικό, θέλουμε να αλλάξουμε αυτήν την κατάσταση, πρέπει πρώτα να την αξιολογήσουμε ρεαλιστικά και να μην ελπίζουμε οτι είναι καλύτερη απ’ ότι πράγματι είναι.
Να σημειώσω δε πως η «εμπιστοσύνη» είναι και σημαντικότατος νευροοικονομικός παράγοντας καλής λειτουργίας των αγορών και της κοινωνίας γενικότερα.
Φυσικά και δεν διαφωνώ με τα αποτελέσματα του ερευνητή, ούτε και πιστεύω ότι πρέπει να αλλάξουμε εμείς την κατάσταση. Η κατάσταση αλλάζει μόνη της μιας και οι ανθρώπινοι θεσμοί εξελλίσονται πιο γρήγορα απ’ότι ο ίδιος ο άνθρωπος. Και υπό την επήρεια καινούριων θεσμών η ανθρώπινη “ψυχή” είναι ικανή για καινοφαινείς συμπεριφορές. Το ότι ένας άνθρωπος εξακολουθεί να μπορεί να διατηρήσει κύκλο μόνο 120 ατόμων δεν σημαίνει ότι συνεχίζει και την αντιμετωπίζει ως φυλή, με ότι συνεπάγεται αυτό. Τα 120 άτομα αυτά τείνουν να αντλούνται από ολοένα και ευρύτερο αριθμό ατόμων ανά τον κόσμο. Έτσι η δικτυακή (και δεν το εννοώ μόνο τεχνολογικά) κοινωνική οργάνωση αποκτά μεγαλύτερη σημασία απ’ότι η φυλετική.
Με κίνδυνο να γίνω κουραστικός, ο ερευνητής άλλα βρήκε.
Οι άνθρωποι δεν κάνουν παρέα με πρόσωπα που δεν ανήκουν στην ίδια μ’ αυτούς πολιτισμική ή εθνοτική ομάδα, ακόμα κι όταν τα πρόσωπα αυτά είναι γείτονές τους. Τώρα, αν επικοινωνούν μέσω ιντερνέτ με τους πρώην συμφοιτητές τους, ας πούμε, στο Λονδίνο (είναι Αμερικανοί είπαμε), λίγο βοηθά στο να μην φοβούνται τους μαύρους της γειτονιάς τους. Αλλά, κατά την παροιμία : Ο γείτονας τρέχει άζωστος κι ο συγγενής ζωσμένος. Δηλονότι, τον γείτονα έχουμε περισσότερο ανάγκη και ας είναι Αλβανός. Αντί, όμως, να κουβεντιάζουμε μαζί του, επιλέγουμε να βλέπουμε ξεχωριστά ο καθένας στο διαμέρισμά του τις ανοησίες της τηλεοράσεως. Αυτή είναι η θέση του Πάτναμ.
Ενδιαφεροντα κυριως τα δυο σταδια ενσωματωσης των μεταναστων:
Α) φοβος της υποδεχομενης κοινοτητας
Β) ενταξη και επαναπροσδιορισμος της ιδιας της κοινοτητας.
Επιτρεψτε μου να κανω μερικους συλλογισμους.
Φαινεται πως η εννοια της κοινοτητας προσδιοριζεται ως σχεση σε αντιθεση με αναγνωρισιμες ετεροτητες. Ετσι, δινεται μια αισθηση εντασης των συνδετικων αντανακλαστικων της με την αφιξη του ξενου στοιχειου.
Αν σκεφτουμε τη δικη μας μικρη μεταναστευτικη ιστορια (πρακτικα ξεκινα το 90 με την εισοδο των Αλβανων) παρατηρουμε μιαν εξαρση του εθνικισμου (πρωτη σοβαρη μεταπολιτευτικη εμφανιση της ακροδεξιας) και της θρησκειοληψιας.
Θα συμφωνησω με τον chris mantas πως τα “λαϊκα” ΜΜΕ καθορισαν σε μεγαλο βαθμο αυτην την ταση, πολλαπλασιαζοντας τα συνηθη συνοδα φαινομενα μιας μαζικης υποδοχης μεταναστων. Θυμομαστε ολοι τη φραση ρεφραιν για αγνωστους εγκληματιες: “ο δραστης εικαζεται πως ειναι αλλοδαπος, αλβανικης καταγωγης”. Διανυοντας την περιοδο του σοκ, η αμαθη ελληνικη κοινωνια, η οποια εχει συγκροτηθει πανω σε ενα συνολο αρχων καθαρα εθνοκεντρικων, παρουσιαζει ακομα τετοιας μορφης συμπτωματα.
Το δευτερο συμπερασμα της ερευνας ειναι ακομη πιο εντυπωσιακο.
Ο στρατος ειναι προεξαρχουσα διαδικασια ενσωματωσης! Ενας μηχανισμος που στηριζεται στην αξιοποιηση της ετεροτητας σε σχεση με τον εξωτερικο ενδεχομενο εχθρο. Πιθανως, η τελετουργικη αξια τετοιων διαδικασιων σε μια κοινωνια, οσο κι αν υποτιμηθουν, παραμενει ισχυρη.
Μην ξεχναμε επισης πως, παρα τα ευρηματα του καθηγητη, ειναι θεμα προσεκτικης εξετασης η ιδιοπεριπτωση της Ελλαδας. Πρωτον, δεν υπαρχει συνεχης εμπειρια υποδοχης μεταναστων οπως στη χωρα ερευνας. (Πριν το 90 υπηρχε μονο το κυμα του 22. Μεσολαβησαν δυο γενιες…) Δευτερον, η ανασφαλεια στηριζεται στη “ρητορικη απειλης” που υιοθετειται ξεκαθαρα ή, υποβοσκει στον, παντοτε συντηρητικο, δημοσιο λογο (επωνυμων και οχι).
Στην Ελλαδα, αυτη η ρητορικη σε πρωτη φαση αφορουσε στην πρωτογενη εγκληματικοτητα. Σε δευτερη φαση, και με πιο ψυχραιμο τροπο, υπηρξε διαχωρισμος της ηρας απο το σταρι και τους “καλους” απο τους “κακους” μεταναστες. Μια νεα, πιο ευγενικη διατυπωση θελει οι κακοι να οδευουν προς την εγκληματικη οργανωμενη ή, μεμονωμενη παρανομια και οι καλοι να “παιρνουν τις δουλειες μας”.
Πιστευω πως η γενια των παιδιων που γεννηθηκαν εδω απο μεταναστες θα δειξει τι ειδους δεικτες αποδοχης εχουμε ως χωρα. Θα ειμαστε πιο κοντα στο Λονδινο με την πολυφυλετικη δομη ή, στο Παρισι με τα “λευκα” διαμερισματα του κεντρου και τα “μαυρο-αλγερινα” μπανλιε;
Μια προβλεψη μου ειναι πως, με δεδομενο πως οι μεταναστες δινουν μεγαλη αναλογια απογονων σε σχεση με τους “ιθαγενεις”, θα δουμε σε χρονο μιας περιπου γενιας την εναρμονιση μεταξυ των Ελληνων διαφορετικης καταγωγης. Επισης, η φυλετικη ομοιοτητα με τους μεταναστες θα επιτρεψει σε πολυ συντομο χρονικο διαστημα επιμειξιες που ειναι, τελικα, και το πιο καθοριστικο στοιχειο ενσωματωσης σε μια κοινωνια.