Ας πούμε λοιπόν ότι υπάρχουν δυο χωριά κάπου στην ορεινή Ελλάδα. Ας ονομάσουμε αυτά τα χωριά το χωριό Α και χωριό Β. Τα δυο αυτά χωριά λοιπόν είναι αποκομμένα από τον υπόλοιπο κόσμο και εξαρτώνται το ένα από το άλλο για όλες τις βασικές τους ανάγκες. Το χωριό Α παράγει περισσότερο βιομηχανικά προϊόντα και το χωριό Β ασχολείται πιο πολύ με τον τομέα τροφίμων. Βέβαια και τα δυο χωριά παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες σε όλο το φάσμα της οικονομικής δραστηριότητας, απλά έχουν εξειδικευτεί στους τομείς που είπα πιο πάνω. Για πολλά χρόνια λοιπόν αυτά τα δυο χωριά έχουν μια αρμονική εμπορική σχέση μεταξύ τους. Το κάθε ένα παράγει αρκετά έτσι ώστε να έχει επάρκεια για τις ανάγκες του και ανταλλάσσει με το άλλο, προϊόντα και υπηρεσίες που είτε δεν παράγει αρκετά, είτε δεν παράγει καθόλου. Η κατανομή της ανταλλαγής των προϊόντων και υπηρεσιών είναι έτσι ώστε οι εξαγωγές και οι εισαγωγές και στα δυο χωριά να είναι ίδιες. Δηλαδή τα δυο χωριά μεταξύ τους έχουν μηδέν εμπορικό έλλειμμα η πλεόνασμα.

Στη ζωή ισχύει ο χρυσός κανόνας ότι η πρόληψη κοστίζει γενικά λιγότερο από την θεραπεία. Αλλά η πρόληψη απαιτεί νοοτροπία συστηματικής πρόνοιας, μια ιδιότητα που δεν μας χαρακτηρίζει ούτε ως άτομα, ούτε ως κοινωνικό σύνολο. Θα αποφύγω να δώσω παραδείγματα, προκειμένου να επικεντρωθώ στο δημοσιονομικό πρόβλημα που μας καίει αυτή τη στιγμή. Δυστυχώς όλα όσα λέγαμε μερικοί τις τρεις τελευταίες δεκαετίες για τα ελλείμματα και το χρέος περιφρονήθηκαν και τώρα έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια δημοσιονομική κατάσταση εκτός ελέγχου, η οποία χειροτερεύει καθημερινά λόγω και της επιδεινούμενης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Προσωπικά έχω επιφυλάξεις αν αντιλαμβα-νόμαστε πως από το «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» καταλήξαμε στο «Η Ελλάδα ανήκει στους δανειστές της». Αλλά έστω και τούτη την ύστατη ώρα δεν αποκλείεται να μας έχουν μείνει αποθέματα δυνάμεων να αντιδράσουμε οικειοθελώς και να μην περιμένουμε να καταφθάσει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Γι’ αυτό επιθυμώ να καταθέσω τις ακόλουθες σκέψεις.

O Καβάφης γράφει «…Εκ των μελλόντων οι σοφοί τα προσερχόμενα αντιλαμβάνονται … ενώ εις την οδόν έξω, ουδέν ακούουν οι λαοί…». Ο Φρεντερίκ Μπαστιά υποστήριζε ότι ένας καλός οικονομολόγος διαφέρει από έναν κακό στο ότι ο πρώτος σε αντίθεση με τον δεύτερο μπορεί να προβλέψει μακροπρόθεσμα τις συνέπειες των μέτρων που εισηγείται. Τις συνέπειες της εφαρμογής του στην τραπεζική αγορά και στην οικονομία γενικότερα φαίνεται ότι αγνοεί και το σχέδιο των …σοφών της κυβέρνησης για την ενίσχυση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, το οποίο εξαγγέλθηκε πρωθύστερα(;) πριν οποιαδήποτε τράπεζα δηλώσει ότι αντιμετωπίζει πρόβλημα δημιουργώντας αρνητική ψυχολογία στην πραγματική οικονομία. Η μόνη αληθοφανής δικαιολογία τής κυβέρησης είναι ότι το ίδιο λάθος σε διάφορες παραλλαγές γίνεται (ή υπαγορεύεται) στις μέρες μας από τις περισσότερες δυτικές κυβερνήσεις. Η μαύρη τρύπα των χρηματοπιστωτικών συστημάτων τους με διάφορα τεχνάσματα από μέρους των κυβερνήσεων επιχειρείται να κλείσει με χρήματα των φορολογουμένων. H κρατική παρέμβαση διασώζει τους πλούσιους -μετόχους και στελέχη των επενδυτικών κυρίως τραπεζών- σε βάρος των φορολογουμένων. Μας διαφεύγει ωστόσο μια λεπτομέρεια, τα χρήματα δεν επαρκούν. Οι ενισχύσεις του σχεδίου Πόουλσον αδυνατούν να καλύψουν έστω και το ένα τέταρτο της ζημιάς.

Οι οικονομικές κρίσεις που συνοδεύουν την εξέλιξη του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος, απεικονίζουν τα λάθη των βασικών του πρωταγωνιστών αλλά και δείχνουν τις αναγκαίες διορθώσεις που πρέπει να συντελεσθούν για να επανέλθει το οικονομικό σύστημα σε τροχιά ανάκαμψης και κατάκτησης νέων υψηλοτέρων επιπέδων ευημερίας. Η αρετή αυτή του καπιταλισμού να στηρίζεται στην ανεμπόδιστη και ελεύθερη λειτουργία των αγορών, του δίνει την ευκαιρία να επιβιώνει στις πιο αντίξοες συνθήκες αλλά και να τιμωρεί ανελέητα όλους αυτούς που παρασιτικά θέλουν να καρπωθούν οφέλη που δεν τους αναλογούν αλλά και όλους τους υπόλοιπους και ιδιαίτερα τους κρατικούς και εταιρικούς μανδαρίνους που τον διαστρεβλώνουν αλλά και ασχημονούν παίζοντας με τις πιο αυστηρές αρχές του. Στον καπιταλισμό δεν υπάρχει καμία παραβίαση των παραγωγικών του κανόνων που να μένει ατιμώρητη από την άτεγκτη λειτουργία των αγορών. Οι αγορές δεν ξεγελιούνται ούτε από κυβερνήσεις ολκής όπως των ΗΠΑ, ούτε από εταιρικά μεγαθήρια όπως η AIG και η Citigroup. Στον καπιταλισμό όταν ο Βασιλιάς είναι γυμνός, οι αγορές το φωνάζουν δυνατά και τον καθιστούν μικρό, νάνο και ασήμαντο. Η κρίση του καπιταλισμού είναι η δύναμη του!

Ας υποθέσουμε πως κάποιος τυπώνει ένα πλαστό χαρτονόμισμα των €500, το οποίο ρίχνει σε κυκλοφορία αγοράζοντας κάποιο αγαθό. Όντας πλαστό, δεν αποτελεί αντάλλαγμα σε κάποια εργασία του. Ο ίδιος ο πλαστογράφος, δεν αισθάνεται καμία τύψη, τουναντίον, αισθάνεται πως η πράξη του ωφελεί το κοινωνικό σύνολο, αφού, όπως λένε οι οικονομολόγοι, «μετά το Keynes, είναι καλό για την οικονομία να ρίχνεται χρήμα στην αγορά για να κινείται». Ωστόσο, ο πλαστογράφος τιμωρείται από το Νόμο. Σε παλαιότερους καιρούς μάλιστα, θα τιμωρούταν με θάνατο. Ας δούμε τώρα μια τράπεζα που κυκλοφορεί μια πιστωτική κάρτα, η οποία είτε δίδεται στον καταναλωτή από ένα συγκεκριμένο εμπορικό κατάστημα για να διευκολύνει τις αγορές του, είτε από την ίδια την τράπεζα με «bonus» αγορών από συγκεκριμένα εμπορικά καταστήματα. Η κάρτα μάλιστα αποτρέπει τον καταναλωτή από το να τράβα χρήματα από ATM με την χρέωση μεγαλύτερου επιτοκίου. Έτσι ο καταναλωτής χρησιμοποίει την κάρτα που τόσο γενναιόδωρα του δωρίσθηκε. Πλέον ο καταστηματάρχης είναι σίγουρος πως δεν θα λάβει πλαστό χαρτονόμισμα. Αγοράζει λοιπόν ο καταναλωτής από τα συμβεβλημένα μαγαζιά αγαθά, αξίας, ας πούμε, πάλι €500. Διαμέσου της κάρτας μεταφέρονται τα €500 από τον λογαριασμό που έχει ανοίξει επί πιστώσει η τράπεζα για τον καταναλωτή, στο λογαριασμό που διατηρεί στην τράπεζα το κατάστημα. Η τράπεζα καταγράφει τις παραπάνω ενέργειες στα λογιστικά της βιβλία. Αν παρατηρήσουμε προσεχτικά, η τράπεζα δεν έχει κυκλοφορήσει χρήμα, δηλαδή αυτό που έχει από τις καταθέσεις των πελατών της και το οποίο αντιπροσωπεύει πραγματικά κέρδη που αποταμιεύει ο κάθε καταθέτης. Η τράπεζα με την πιστωτική κάρτα, κυκλοφορεί χρήμα το οποίο δεν έχει και επιπλέον δύναται να κερδίση τόκο από αυτό.

Όταν εκδηλώνεται μία οικονομική κρίση σε παγκόσμια έκταση όπως η σημερινή αλλά και βάθους που ίσως να ξεπεράσει αυτή του 1929 αν ενεργήσουμε με βάση κρατικιστικά και Κεϋνσιανά, πεπαλαιωμένα και τετριμμένα πρότυπα, είμαστε υποχρεωμένοι να αντιτάξουμε τις σύγχρονες αρχές λειτουργίας των αγορών και να υποδείξουμε στις κυβερνήσεις τα τραγικά λάθη που πιθανόν να υποπέσουν. Όταν τελειώσουν τα 700 δις. Δολάρια του σχεδίου Πόλσον, θα καταλάβουμε πως ένα τόσο απίθανα μεγάλο ποσό, μόνο μία κυβέρνηση θα μπορούσε να το δαπανήσει με σχεδόν μηδενικό αποτέλεσμα. Μετά θα περάσουμε στο 1 τρις. Δολάρια του σχεδίου Ομπάμα που θα διοχετευθεί στις καταρρέουσες αυτοκινητοβιομηχανίες, στη πράσινη τεχνολογία, στη κοινωνική ασφάλιση, στη δημόσια υγειονομική περίθαλψη, στους αναξιοπαθούντες και στα δημόσια έργα. Εν τω μεταξύ το δημοσιονομικό έλλειμμα των ΗΠΑ θα έχει ξεπεράσει το 10% του ΑΕΠ, ο ισολογισμός της FED θα δείχνει πεντακάθαρα την θεαματική αύξηση φρέσκων τυπωμένων δολαρίων ενώ το υψηλότατο κόστος απαγκίστρωσης από το Ιράκ και της μεγαλύτερης εμπλοκής στο Αφγανιστάν, θα αποτελέσει την θρυαλλίδα για την έκρηξη του πιο μεγάλου οικονομικού ηφαιστείου που γέννησε η οικονομική ιστορία των ΗΠΑ.

Πλήθος αναλυτών την περίοδο της βαθιάς κρίσης που διανύουμε αρέσκονται να αναλίσκονται σε ιστορικές συγκρίσεις με το κραχ του 1929 και της μεγάλης ύφεσης που ακολούθησε την δεκαετία του ’30. Οι πιο προχωρημένοι από αυτούς, κυρίως πεπεισμένοι σοσιαλδημοκράτες και ανοικτοί στον κάθε είδους παρεμβατισμό, ομιλούν ξεκάθαρα για την επάνοδο στην περίοδο του ελέγχου της οικονομίας από το κράτος. Με την εκλογή μάλιστα του Ομπάμα και την αύρα της επιτυχίας του, οι τόνοι αυτών των αναλυτών ανεβαίνουν, παρομοιάζοντας τη νέα εποχή που ανατέλλει με αυτή του Ρούζβελτ και του Νιού Ντηλ. Ουδέν αναληθέστερο και οι καιροί δεν είναι μενετοί ούτε οι άνεμοι ούριοι για βιαστικές κρίσεις και πρόχειρες και επιπόλαιες πολιτικές παράδοσης της παγκόσμιας οικονομίας στους πολιτικούς και τους γραφειοκράτες. Κατ’ αρχήν τα κράτη και οι ρυθμιστικές τους αρχές προκάλεσαν την κρίση και σήμερα περισσότερο από ποτέ, είναι μέρος της κρίσης και δεν μπορούν επ’ ουδενί να αποτελέσουν μοχλό εξόδου από αυτήν. Όπως ο σοφός Αρχιμήδης, ας αναλογιστούμε που το κράτος θα στηρίξει τον μοχλό για να επιφέρει την λύση της κρίσης? Το έδαφος του κράτους και δη του Αμερικανικού, είναι σαθρό και με το υπέρογκο έλλειμμα και το δυσανάλογο χρέος, δεν προσφέρεται για τη στήριξη του μοχλού για την έξοδο από την κρίση. Το κράτος είναι η πηγή και το πιο αναπόσπαστο και κεντρικό μέρος της κρίσης και κάθε άφρονα πολιτική επέκτασης του, μόνο νέα δεινά θα επιφέρει και οι οικονομίες του κόσμου θα βαλτώσουν για πολλά χρόνια όπως έγινε όλη τη δεκαετία του ’30 που εφαρμόστηκε το περιβόητο Νιου Ντηλ.

Για πάνω από τριάντα χρόνια με άρθρα μου στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο έχω αναδείξει τις μεγάλες παρενέργειες που ασκεί η ολιγοπωλιακή δύναμη που κατέχουν και διαχειρίζονται 3-4 μεγάλες τράπεζες στην χώρα μας. Οι παραινέσεις μου αντιμετωπίστηκαν με αδιαφορία. Μέσα από συγχωνεύσεις και εξαγορές υπουργοί των οικονομικών και ειδήμονες θεωρούσαν ότι θα διαμορφωνόταν ένα εύρωστο και ασφαλές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Δεν τους μέμφομαι γιατί οι ίδιες ιδέες και πολιτικές επικράτησαν από άκρου σε άκρον της υφηλίου. Αλλά ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση και δεν έχουμε πλέον ανάγκη αποδείξεων ότι αυτές οι ιδέες και οι συνακόλουθες πολιτικές ήταν λανθασμένες και πρέπει να τους καταλογιστεί το μεγαλύτερο ποσοστό της ευθύνης για τις δεινές επιπτώσεις που θα προκληθούν στην πραγματική οικονομία. Γι’ αυτό, υπό μορφή συμβολής στο δημόσιο διάλογο σκέφθηκα ότι ίσως είναι χρήσιμο να επανέλθω και να καταθέσω τις ακόλουθες σκέψεις. Όλοι ή σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι η κρίση ξεκίνησε και άρχισε να διαχέεται σε παγκόσμια κλίμακα από το χρηματοπιστωτικό σύστημα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ). Τα αίτια είναι πολλά, και αρκετά πάνε πολλά χρόνια πίσω. Ίσως και στην αρχή της προηγούμενης δεκαετίας. Αλλά επειδή άσκησαν τις επιδράσεις τους προοδευτικά δεν έγινε αντιληπτό πόσο επώδυνες θα γίνονταν όταν θα συσσωρεύονταν με το πέρασμα του χρόνου. Εξάλλου, ενόσω συνεχιζόταν η οικονομική ανάπτυξη και οι ξένοι επενδυτές ήταν διατεθειμένοι να χρηματοδοτούν τον σπάταλο τρόπο της ζωής των αμερικανών, δεν υπήρχαν κίνητρα στους φορείς της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής να παρέμβουν διορθωτικά. Συνεπώς, η αδιαφορία τους να δώσουν σημασία στις φωνές μερικών απομονωμένων οικονομολόγων που υπενθύμιζαν ότι η κατάσταση δεν μπορούσε να συνεχιστεί, ήταν κατανοητή.

Suppose someone imported contaminated milk from China. Could he, if caught, invoke the free market principles to pursue his trade? Certainly not. However, the executives who issued sub-prime mortgages in the USA and spread them to unsuspecting customers by including them in various innocent-looking packages – a practice (mis)named securitisation – got away with murdering financial stability all over the world. To ask for better policing of this market is not harming free enterprise but ensuring its survival. These investment bank whiz kids, who designed an opaque and highly unregulated way to lend money to people who could not pay it back, really set up a huge pyramid scheme which blew up in everybody’s face. The greedy bankers who sold these ‘toxic’ products are certainly to blame but so are the greedy mortgage brokers who peddled these loans just to make a commission. No doubt steps must be taken to end such practices that have led to the present credit crunch.. The American film company ‘20th Century Fox’ is already working on a sequel to its famous 1987 classic ‘Wall Street’ in which Michael Douglas won an Oscar, portraying Gordon Gekko the predator-in-chief of the junk bond boom. One blogger suggested that this time Mr Gekko must be shown leading markets out of their slump. ‘But he would need a new vocabulary’ notes the Economist that ran the story in its 18 October issue. ‘His era-defining catch phrase in the original, Greed – for lack of a better word – is good jars in these harsh times. Greed – provided it is sufficiently regulated – is tolerable, might be more appropriate’. The truth is, of course, that the ‘creative destruction’ which, according to Joseph Shumpeter, writing in 1940, is in the nature of capitalism is once again coming into play on a global scale this time. When Mr Alavanos of SYRIZA explodes against the Government in the Greek Parliament shouting: ‘We have a crisis of capitalism and you say long live capitalism!’ he simply expresses his furious anger that the system he hates makes progress both through innovation and through failure.

Οι αιτίες αυτής της κρίσης θα είναι αντικείμενο συζήτησης και μελέτης για πολλά χρόνια. Θα υπάρξουν πολλές θεωρίες και πολλές εκδοχές. Σήμερα σας παρουσιάζω την δική μου εκδοχή. Να πω ότι δεν φταίει κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο η κάποια συγκεκριμένη εταιρεία για αυτή την κρίση. Είναι το αποτέλεσμα πολλών διαφορετικών εταιρειών, τυχαίων γεγονότων καθώς και λανθασμένες πολιτικές επιλογές εκ μέρους του νομοθέτη. Ας αρχίσουμε με ορισμένους ορισμούς και μια εισαγωγή. Καταρχάς τα δομημένα ομολόγα (securitized bonds) υπάρχουν τώρα και πάρα πολλά χρόνια. Πιο συγκεκριμένα από τα τις αρχές της δεκαετίας του 70. Οτιδήποτε έχει ταμειακές ροές μπορεί να δομηθεί και έπειτα να πακεταριστεί και να πουληθεί στη συνέχεια στην αγορά. Αυτό το καινούργιο χρεόγραφο το ονομάζουμε ABS (assets backed security). Στην περίπτωση των στεγαστικών δανείων, οι τράπεζες πούλαγαν αυτά τα δάνεια στις επενδυτικές τράπεζες και στην συνέχεια οι επενδυτικές τράπεζες τα μάζευαν όλα μαζί σε χρεόγραφα και τα πούλαγαν σε επενδυτές. Τώρα ο δανειολήπτης αντί να πληρώνει την τράπεζα, πληρώνει τους ομολογιούχους αυτού του χρεογράφου. Η Fannie Mae δημιουργήθηκε το 1938 μετά από την μεγάλη κρίση του 1929. Αρχικά ήταν μια κρατική οντότητα που αγόραζε στεγαστικά δάνεια από τις τράπεζες. Ο λόγος που το έκανε αυτό είναι για να έχουν οι τράπεζες πάντα ρευστό να δανείζουν στην αγορά. Το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής είναι ότι ο μέσος Αμερικανός πάντα είχε πρόσβαση σε στεγαστικά δάνεια με σχετικά χαμηλό επιτόκιο. Το 1968 το κογκρέσο μετέτρεψε αυτή την οντότητα σε ιδιωτική επιχείρηση. Το 1970 η Αμερικανική κυβέρνηση δημιούργησε την Freddie Mac σαν ανταγωνιστή της Fannie Mae με τα ίδια ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια.

Κάποιοι διατείνονται ότι η κρίση είναι συστημική και προκλήθηκε εξαιτίας της «απληστίας των καπιταλιστών». Λάθος. Η ανοιχτή κοινωνία και η ελεύθερη οικονομία είναι ατομοκεντρικά συστήματα τα οποία για την εξέλιξή τους βασίζονται στα ιδιωτικοοικονομικά κίνητρα των ανθρώπων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται βεβαίως και η απληστία. Αλλά όπως το νερό, η φωτιά, η πυρηνική ενέργεια και οι άλλες μεγάλες δυνάμεις της φύσης πρέπει να περιορίζονται για να αποφέρουν στους ανθρώπους τα οφέλη τους, έτσι και η δυνατότητα άσκησης απληστίας εκ μέρους των ατόμων πρέπει να περιορίζεται θεσμικά και ηθικά ώστε να λειτουργεί επωφελώς για το κοινωνικό σύνολο. Ισως τα εγκλήματα κατά της ζωής ή της υγείας να οφείλονται στην έλλειψη ηθικών κανόνων των ατόμων που τα διαπράττουν. Κανείς ωστόσο δεν διανοείται στο όνομα του περιορισμού της εγκληματικότητας να καταργηθούν τα ατομικά δικαιώματα και το κράτος να ελέγχει προληπτικά και εξονυχιστικά τη ζωή των πολιτών. Αν λοιπόν η οικονομική κρίση προκλήθηκε από υπερβολές στις οποίες οδηγήθηκαν οι τραπεζίτες και οι χρηματιστές στην προσπάθειά τους να συσσωρεύσουν κέρδη και πλούτο, η ευθύνη δεν βρίσκεται στη συμπεριφορά τους, αλλά στην αποτυχία των μηχανισμών που αποσκοπούν στην εξισορρόπηση αυτής της έμφυτης δύναμης των ανθρώπων ώστε να αποβαίνει επωφελής για όλους τους πολίτες.

Πολλοί βρήκαν την ευκαιρία να κατηγορήσουν την ελεύθερη αγορά για τη δεινή κρίση που έχουμε περιέλθει διότι θέλουν να σκεπάσουν τον ρόλο του κράτους ως προαγωγού των ανυπέρβλητων χρηματοοικονομικών διαταραχών στις οποίες έχουμε βυθισθεί. Οι απότομες μεταβολές των επιτοκίων ήταν εργαλείο της Fed που αποπροσανατόλισε δανειστές και δανειζόμενους. Οι περιβόητες Freddie Mac και Fannie May είναι κρατικά δημιουργήματα, πλημμυρισμένες με ανορθολογικές κυβερνητικές επιδοτήσεις, στηριγμένες σε κρατικιστικά διαστρεβλωμένα κίνητρα που οδήγησαν σε μία αναρίθμητη σειρά νόθων δανείων καμίας ουσιαστικής αξίας και σάπιας επιχειρηματικής ηθικής. Οι αγορές δεν ευθύνονται σε τίποτα. Απλά υπολόγισαν γρήγορα το φθηνό χρήμα και την πολιτική βουλιμία των κρατικών αρχών για ξέφρενη στεγαστική πίστη και ανέβασαν αμέσως τις τιμές. Με τον ίδιο τρόπο οι αγορές αντιλήφθηκαν άμεσα την αδυναμία και τη στάση πληρωμών, τον καταιγιστικό ρυθμό απούλητων κατοικιών και κατασχέσεων και οδηγήθηκαν στην πτώση. Η ελεύθερη αγορά υπολογίζει με τον καλύτερο και πιο συνεπή τρόπο τις επιχειρηματικές συμπεριφορές και αποτυπώνει την αξία τους με την πιο ακριβή, πιο άμεση και πιο κατηγορηματική αντιστοιχία με την πραγματικότητα. Η αγορά είναι η αλήθεια που διαμορφώνουμε και πρέπει να την καταλάβουμε για να επιβιώσουμε.

Οι Ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις δεν είναι ανταγωνιστικές σε σχέση με μικρομεσαίες επιχειρήσεις σε χώρες του εξωτερικού. Τα προβλήματα των Ελληνικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων έχουν την ρίζα τους στο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό καθεστώς που μαστίζει την Ελληνική οικονομία τα τελευταία χρόνια, καθώς και στην κουλτούρα του Έλληνα μικρομεσαίου επιχειρηματία. Το Ελληνικό μοντέλο, με τον άνθρωπο ορχήστρα και την έλλειψη οργάνωσης, στελεχών και τεχνολογίας έχουν δημιουργήσει το σημερινό καθεστώς. Καλώς ή κακώς μια σοσιαλιστική, ελεύθερη οικονομία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στους ελεύθερους επαγγελματίες και στις επιχειρήσεις που πρέπει να παράγουν αξία για να υποστηρίξουν οικονομικά και κοινωνικά το κράτος. Το κράτος με την σειρά του παρέχει υπηρεσίες στους πολίτες σε κόστος τέλειου ανταγωνισμού. Το πολιτικό & οικονομικό σύστημα της Ελλάδος, εξαρτάται από τις μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις σε τεράστιο βαθμό. Αυτές αποτελούν την καρδιά κάθε φιλελεύθερης οικονομίας γιατί παράγουν την αξία από την οποία πορεύεται ο κρατικός μηχανισμός και το κοινωνικό κράτος.

Γίνονται συχνά παράπονα για την αύξηση της ανισότητας εισοδήματος στις Η.Π.Α. τις πρόσφατες δεκαετίες. Εκτιμήσεις αύξουσας ανισότητας οι οποίες αναφέρονται ευρέως στα μέσα βασίζονται συχνά στα στοιχεία φορολογικών δηλώσεων του ομοσπονδιακού φόρου εισοδήματος. Αυτά τα στοιχεία φαίνεται να δείχνουν ότι το μερίδιο του αμερικάνικου εισοδήματος που ανέβηκε στο ανώτατο 1% (τα άτομα με τα μεγαλύτερα εισοδήματα) έχει αυξηθεί σημαντικά από την δεκαετία του ‘70. Παρόλα αυτά, έχουν γίνει μεγάλες αλλαγές στους κανόνες φορολογίας με τον καιρό, οι οποίες έκαναν μια δραματική διαφορά στο τι αναφέρεται ως εισόδημα στις ατομικές φορολογικές δηλώσεις. Αλλαγές στους φόρους προκάλεσαν χιλιάδες επιχειρήσεις να μεταβούν από το να κατατάσσονται στο επιχειρησιακό φορολογικό σύστημα στο ατομικό φορολογικό σύστημα. Στελέχη επιχειρήσεων μετέβηκαν από το να δέχονται τις επιλογές αποθεμάτων να φορολογούνται σαν κέρδη κεφαλαίου σε μη καταρτισμένες επιλογές αποθεμάτων, που φορολογούνται σαν μισθοί. Η τεράστια ανάπτυξη στα σχέδια αποταμιεύσεων ευνοούμενα από την φορολογία, όπως το 401 (k)s, οδήγησε σε δισεκατομμύρια δολαρίων από εισόδημα επενδύσεων να εξαφανίζονται από τις φορολογικές δηλώσεις. Εν τω μεταξύ, μελέτες της ανισότητας εισοδήματος οι οποίες βασίζονται σε στοιχεία φορολογικών δηλώσεων συνήθως εξαιρούν εμβάσματα, κάτι το οποίο έχει σαν αποτέλεσμα την υπερβολή των μεριδίων εισοδήματος που έλαβαν αυτοί στην κορυφή, αγνοώντας τα αυξανόμενα ποσά εισοδήματος στον πάτο.

Από την αρχή της μεταπολίτευσης, σχεδόν όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις εμφανίζονται εμπνεόμενες από έναν φορολογικό οίστρο, ο οποίος πηγάζει από την οδυνηρή πλάνη ότι θα μας οδηγήσει στην αποτελεσματική και τελεσίδικη αντιμετώπιση του δημοσιονομικού ελλείμματος και του δημόσιου χρέους. Ομως, η πραγματικότητα διαψεύδει οικτρά και μάλιστα επαναλαμβανόμενα τους μεγάλους αρχιτέκτονες των φορολογικών εκστρατειών του πρόσφατου ελληνικού οικονομικού βίου και είναι να απορεί κάποιος πώς Ελληνες πολιτικοί και ιδίως οικονομολόγοι, παγιδεύονται στη μονομανή αύξηση των εσόδων, όταν οι δαπάνες αυξάνονται ασυγκράτητα, σπάζοντας κάθε λογικό άνω φράγμα. Στη δεκαετία του ’70 εν μέσω της παγκόσμιας κρίσης και του στασιμοπληθωρισμού ανεχτήκαμε τα βαριά μέτρα λιτότητας, τα ανώτατα περιθώρια κέρδους, τις ελεγχόμενες πάσης φύσεως τιμές, τις διοικητικές και γραφειοκρατικές ρυθμίσεις, τις κρατικοποιήσεις. Τον κρατικό πατερναλισμό σε όλο του το μεγαλείο! Στη δεκαετία του ’80 διακριθήκαμε για τον δημοσιονομικό μας εκτροχιασμό σε όλο του το εύρος! Τίποτα δεν μας συνέτιζε. Ούτε οι διαδοχικές υποτιμήσεις του εθνικού μας νομίσματος, ούτε οι έκτακτες εισφορές επί των κερδών, ούτε η βαρύτατη φορολογία, ούτε η εκτίναξη του χρέους, ούτε οι διοικητικοί περιορισμοί των εισαγωγών και η δραστική συρρίκνωση του εμπορίου. Μας έκανε υπερήφανους η κρατική γιγάντωση και η μικροαστική νιρβάνα της μονιμότητας, του μισθού που αποκτάται χωρίς κόπο και χωρίς ευθύνες με πλήρη εξασφάλιση και εγγύηση του Δημοσίου.

Το δίκαιο και τα οικονομικά είναι δύο επιστήμες με μεγάλες διαφορές μεταξύ τους. Η σημαντικότερη από αυτές τις διαφορές είναι το αντικείμενό τους. Τα οικονομικά είναι μια εμπειρική επιστήμη. Μελετά ατομικές συμπεριφορές αλλά και κοινωνικά φαινόμενα. Η νομική είναι μια δεοντολογική επιστήμη. Το αντικείμενό της είναι οι κανόνες δικαίου, μια σειρά από «πρέπει». Στόχος του δικαίου είναι η ρύθμιση της κοινωνικής ζωής, ενώ των οικονομικών η περιγραφή της. Παρά τις διαφορές αυτές, μεγάλοι οικονομολόγοι, φιλόσοφοι και κοινωνικοί επιστήμονες ασχολήθηκαν στο έργο τους με τον οικονομικό ρόλο των θεσμών και ιδιαίτερα του δικαίου αλλά και με την επιρροή της οικονομίας στην εξέλιξη των θεσμών. Από τον Adam Smith μέχρι τον Karl Marx και τον Max Weber, η διαπλοκή δικαίου και οικονομίας ήταν προφανής. Όμως παρά τις ενδιαφέρουσες και πάντα επίκαιρες ιδέες τους κανείς από αυτούς δεν μπόρεσε να προσφέρει μια πειστική θεωρία που να συνδέει τις δύο επιστήμες. Αντιμετώπιζαν την οικονομία αλλά και το δίκαιο ως κοινωνικά φαινόμενα που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, χωρίς όμως να μπορέσουν να προχωρήσουν πέραν μιας (όχι πάντα τόσο πειστικής) περιγραφής.

Με δέος παρακολουθούμε την εξέλιξη της δεινούς διεθνούς οικονομικής κρίσεως, αφενός μεν να επιμηκύνεται αφετέρου δε να δραματοποιείται, τόσο όσον αφορά τα τυπικά μακροοικονομικά χαρακτηριστικά όσο και τα θεμελιώδη και ουσιαστικά στοιχεία της φάσης του οικονομικού κύκλου που διανύουμε. Κάθε κρίση εμφανίζεται αναπάντεχα και ξαφνιάζει, παρά το γεγονός ότι μερικοί, έστω ελάχιστοι, την είχαν προβλέψει. Ομως όταν ξεσπάει η κρίση παρασύρει όλους, ακόμη και τους προνοητικούς και έτσι η προσπάθεια για τη λύση της κρίσης και για την απάντηση του αινίγματος που φέρει γίνεται επιτακτική. Για παράδειγμα η μεγαλύτερη Κασσάνδρα του 2007 ήταν η Royal Bank of Scotland, αλλά αυτό δεν έσωσε ούτε την ίδια από τις γιγαντιαίες απομειώσεις ενεργητικού αλλά και τις χαμένες πιστώσεις. Φαίνεται σαν ο προφήτης της καταστροφής, που δεν είχε την πρόνοια να περισώσει τον εαυτό του. Αλλά αυτή είναι η μαγεία των αγορών, να μην αφήνουν κανένα, όσο κραταιός και αν είναι, να εφησυχάζει. Σοφός, προφήτης ή πλούσιος, αν εκδηλωθεί η κρίση θα παρασυρθεί στη δίνη της με τον ίδιο ή και χειρότερο τρόπο. Η παρούσα λοιπόν κρίση που διανύουμε, πρώτα από όλα τιμώρησε τους χρηματοπιστωτικούς παγκόσμιους πρωταγωνιστές, αφού αφάνισε τις μαμούθ κεφαλαιοποιήσεις τους και αρκετές, όπως τη φημισμένη Bear Stearns, τις οδήγησε στο χείλος της απόλυτης καταστροφής.

Πριν λίγες εβδομάδες ο πρόεδρος της ΕκΤ σχολίασε κάτι που η υπόλοιπη αγορά έχει προσέξει τώρα και αρκετό καιρό. Το ότι η διαφορά αποδόσεων μεταξύ των Γερμανικών ομολόγων και ορισμένων άλλων χωρών έχουν μεγαλώσει σε επικίνδυνο επίπεδο. Τον “κώδωνα του κινδύνου” για την πορεία της αγοράς ομολόγων που αντικατοπτρίζει την πορεία της πραγματικής οικονομίας χτυπούν […]

Συνέντευξη του Robert Reich στον Τάκη Μίχα1 «Οταν οι επιχειρήσεις δείχνουν κοινωνική ευαισθησία, τότε κινδυνεύει η δημοκρατία»! Στην άλλη άκρη του τηλεφώνου βρίσκεται ο καθηγητή Ρόμπερτ Ράιχ, ξεχωριστή φυσιογνωμία στον χώρο της αριστερής οικονομικής σκέψης στις ΗΠΑ. Υπουργός Εργασίας της κυβέρνησης Κλίντον και στενός συνεργάτης του Μπιλ και της Χίλαρι, είχε πρωτοστατήσει στην αύξηση του […]

Εσωτερικότητες και τα οικονομικά του αυτοελέγχου του Glen Whitman1 ,2 Περίληψη Οι οικονομολόγοι για καιρό επιχειρηματολογούσαν ότι η κρατική παρέμβαση έχει περισσότερο νόημα σε περιπτώσεις που περιλαμβάνουν «εξωτερικότητες». Οι εξωτερικότητες είναι τα κόστη ή οφέλη που επιβαρύνουν τρίτους. Όταν αποκλειστικά τα άτομα βαρύνονται από το πλήρες κόστος καθώς και τα πλήρη οφέλη των δικών τους […]

του Γιώργου Καισάριου1 Ποια νομίζετε ότι είναι η άρχουσα τάξη στην Ελλάδα; Όχι δεν οι δημόσιοι υπάλληλοι, δεν είναι ούτε ο Βαρδινογιάννης, Κόκαλης και Μπόμπολας. Η άρχουσα τάξη στην Ελλάδα είναι όλοι αυτοί που πληρώνονται πολύ περισσότερα αναλογικά από ότι έχουν δώσει και είναι αυτοί που απολαμβάνουν τα πάντα εις βάρους αυτών που δεν έχουν […]

του Vernon L. Smith1 Ο πυρήνας της σκέψης του Ludwig von Mises είναι η θεωρία της ανθρώπινης δράσης, ή πραξεολογία, η γενική επιστήμη την οποία προσπαθεί να εκφράσει. Μέσα σε αυτήν την γενική επιστήμη συμπεριλαμβάνονται – είναι ενσωματωμένα – τα καταλακτικά, ή η επιστήμη της ανταλλαγής (Μίζες [1949] 1996: 1-3 – στο εξής Μ). Κατά […]

του Γεωργίου Κ. Μπήτρου1 1. Εισαγωγή Για λόγους που θα γίνουν προφανείς στην συνέχεια της εισήγησής μου θεωρώ σκόπιμο να αρχίσω με την παράθεση και τεκμηρίωση τριών προτάσεων οι οποίες έχουν βαθιές ρίζες στα οικονομικά της ευημερίας και μπορούν να βοηθήσουν στις προσπάθειες που καταβάλλονται για τη διαμόρφωση μιας φιλελεύθερης περιβαλλοντικής πολιτικής. Πρόταση 1: Όλες […]

του Timothy P. Carney1 Οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν υπερβολικά μεγάλη επιρροή στην Ουάσινγκτον, σύμφωνα με το 90% των Αμερικανών σε μια δημοσκόπηση του Δεκεμβρίου 2005. Κάθε εβδομάδα, οι ειδήσεις αποκαλύπτουν κάποιο σκάνδαλο με πολιτικούς, λομπίστες, εταιρικό χρήμα και κατηγορίες διαφθοράς. Οι διευθύνοντες σύμβουλοι έχουν συναντήσεις με γερουσιαστές, γραμματείς υπουργείων, και προέδρους. Οι συντάκτες νόμων και […]

του Πάνου Ευαγγελόπουλου* Η πορεία των επενδύσεων στη χώρα μας μολονότι προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο της ανταγωνιστικότητας, ποτέ δεν ήταν ευνοϊκή αλλά ούτε καν επαρκής για να στηρίξει τα ελληνικά προϊόντα όχι μόνον στις δύσκολες και απρόσιτες πολλές φορές διεθνείς αγορές, αλλά ακόμη και στην εγχώρια αγορά στην οποία έχει διαμορφωθεί μία σταθερή […]

Διευρυμένο δημόσιο, διαφθορά, και απειλή προς τον φιλελευθερισμό του Marian L. Tupy* Η Κεντρική Ευρώπη ζει με περισσότερη ελευθερία και μεγαλύτερη ευημερία, από την πτώση του κομμουνισμού και έπειτα. Παρόλα αυτά, τα φιλελεύθερα κόμματα, που ήταν υπεύθυνα για αυτήν την εξέλιξη, βρίσκονται σήμερα αμυνόμενα. Τον περασμένο χρόνο, οι φιλελεύθεροι υπέφεραν μια σειρά εκλογικών αποτυχιών στην […]