Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, η ιδέα των κουπονιών εκπαίδευσης (education vouchers) απασχολούσε μόνο ένα μικρό κύκλο της φιλελεύθερης διανόησης. Με την πρόταση όμως της υπουργού Παιδείας για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, καθώς και με την ιδρυτική διακήρυξη του κόμματος της κ. Μπακογιάννη, τα κουπόνια εκπαίδευσης φαίνεται να απασχολούν πλέον και την κεντρική πολιτική σκηνή. Πολύ συχνά, τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος χρησιμοποιούν τον όρο ‘νεοφιλελεύθερη’ για να χαρακτηρίσουν κάθε πολιτική που δεν είναι συμβατή με τον αφελή συντηρητισμό τους. Είναι μάλλον αναπόφευκτο ότι και τα κουπόνια εκπαίδευσης θα έχουν την ίδια τύχη. Μόνο που ετούτη τη φορά θα έχουν δίκιο. Το ζητούμενο ήταν να συνδυαστεί το φιλελεύθερο αίτημα για περισσότερη αποκέντρωση και μεγαλύτερη ελευθερία επιλογής, με τη σοσιαλδημοκρατική αντίληψη περί ισότητας των ευκαιριών και στήριξης των μαθητών που προέρχονται από οικογένειες χαμηλότερων εισοδημάτων. Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, η λύση ήρθε από τον ‘νεοφιλελεύθερο’ Milton Friedman το 1955 – μια λύση που βασίζεται σε μια ιδέα του αμερικάνου επαναστάτη Thomas Paine και εφαρμόζεται πλέον με τοπικές παραλλαγές (μεταξύ άλλων) στην ‘σοσιαλδημοκρατική’ Σουηδία, την Ολλανδία, τη Χιλή, τη Νέα Ζηλανδία.

Πριν λίγο καιρό, οι ψηφοφόροι της Καλιφόρνια καταψήφισαν (σε δημοψήφισμα) νομοθετική πρωτοβουλία που θα νομιμοποιούσε τη χρήση, εμπορία και περιορισμένη καλλιέργεια της μαριχουάνας. Υπέρ: 54% Κατά: 46%. Η Πρόταση 19 ζητούσε τη νομιμοποίηση, για όλους τους πολίτες άνω των 21 ετών, της κατοχής μέχρι και 28.5 γραμμαρίων μαριχουάνας, τη χρήση της σε κλειστούς ιδιωτικούς χώρους (όπως κατοικίες και ειδικά καταστήματα), καθώς και την καλλιέργεια μαριχουάνας για προσωπική χρήση σε χώρο όχι μεγαλύτερο των 2.3 τετραγωνικών μέτρων. Αν και η πλειοψηφία των ψηφοφόρων αρνήθηκαν την έγκριση της Πρότασης 19, τα τριάμισι εκατομμύρια Καλιφορνέζων που υπερψήφισαν την πρόταση άνοιξαν πλέον το δρόμο για μια πιο ανοιχτή συζήτηση περί νομιμοποίησης και διεθνώς. Η πολιτική της απαγόρευσης εφαρμόζεται για περισσότερα από 80 χρόνια. Έχω την αίσθηση ότι δεν υπάρχει κανείς που μπορεί να υποστηρίξει ότι η πολιτική αυτή έχει επιτύχει. Από το πεδία μάχης του Μεξικού και της Κολομβίας, μέχρι τα στενά της εγκατάλειψης στις πρωτεύουσες των χωρών μας, η απαγόρευση οδηγεί καθημερινά στο έγκλημα, τη δυσοσμία του υποκόσμου και το θάνατο.

Ας υποθέσουμε το παρακάτω σενάριο. Είμαι ιδιοκτήτης ενός μικρού βιβλιοπωλείου σε κάποια επαρχιώτικη πόλη της χώρας μας. Δυσκολεύομαι να προσεγγίσω τους πελάτες μου και είναι δύσκολο να εντοπίσω τους βιβλιόφιλους της περιοχής μου. Η οικονομική κρίση επίσης δεν βοηθάει καθόλου. Διοργανώνω λοιπόν μια βραδιά μουσικής και ποίησης στο βιβλιοπωλείο μου και καλώ τον ποιητή Κ. που μόλις έχει εκδώσει τη νέα του ποιητική συλλογή. Το κατάστημά μου δεν είναι πολύ μεγάλο και δεν χωρά περισσότερο από 40-50 άτομα. Κι αυτούς με δυσκολία. Αποφασίζω έτσι, μιας και το κόστος δεν μου φαίνεται υπερβολικό, να προσφέρω τη νέα ποιητική συλλογή του Κ. με έκπτωση 50%. – με την ελπίδα πάντα να προσελκύσω πιθανούς πελάτες που ίσως θελήσουν να αγοράσουν κι άλλους τίτλους. Ίσως όχι την ίδια μέρα, αλλά κάποια στιγμή στο μέλλον σίγουρα. Κάποιοι συνάδελφοί μου ωστόσο, εκπροσωπώντας την αλυσίδα βιβλιοπωλείων Π., με πληροφορούν ότι το σχέδιό μου παραβιάζει το νόμο περί «ενιαίας τιμής βιβλίου»!!! Ο νόμος προβλέπει ότι κάθε βιβλίο που εκδίδεται στη χώρα μας, πωλείται από όλους στην ίδια λιανική τιμή – την οποία και καθορίζει ο εκδότης. Όπως καθορίζεται από το σχετικό νόμο, οι βιβλιοπώλες δεν επιτρέπεται να κάνουν εκπτώσεις μεγαλύτερες του 10% (επί της ενιαίας τιμής), όπως και δεν επιτρέπεται να προβαίνουν σε κανενός είδους «πρόσθετες παροχές» (δώρα μαζί με τα βιβλία, δωρεάν αποστολή, κλπ.)

Το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας απονέμεται φέτος στον λατινοαμερικάνο συγγραφέα Mario Vargas Llosa για «τη χαρτογράφηση του των δομών της εξουσίας και τις αιχμηρές του εικόνες της αντίστασης, της ανταρσίας και της ήττας του ατόμου». Στην αρχή της καριέρας του, όπως άλλωστε και η πλειοψηφία των λατινοαμερικανών συναδέλφων του, ο Llosa υπήρξε υποστηρικτής της επανάστασης στην Κούβα και της κυβέρνησης του Φιντέλ Κάστρο. Σύντομα όμως συνειδητοποίησε ότι ο μαρξιστικός σοσιαλισμός δεν είναι συμβατός με τα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας, κι ότι το καθεστώς του Κάστρο θύμιζε έντονα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα που ο ίδιος πολεμούσε με το έργο του. Η τελική ρήξη ήρθε το 1971, όταν η Κουβανική κυβέρνηση φυλάκισε τον ποιητή Heberto Padilla για το έργο του, που θεωρήθηκε υπονομευτικό από το καθεστώς. Από τότε μέχρι σήμερα, ο Mario Vargas Llosa αποτελεί τη φωνή του κλασικού φιλελευθερισμού στη Λατινική Αμερική και βρίσκεται σε μόνιμη αντιπαράθεση με κάθε μορφή δικτατορίας στην περιοχή – είτε αυτή προέρχεται από τα Δεξιά, είτε από τα Αριστερά.

Η σύγχρονη στρατευμένη δημοσιογραφία διαθέτει πλέον ιδιαιτέρως αναπτυγμένα εργαλεία για την αμφισβήτηση της πραγματικότητας όταν και όπου αυτό εξυπηρετεί τους στόχους του εκάστοτε προπαγανδιστή. Η τακτική είναι εξαιρετικά έξυπνη – όσο και εξαιρετικά απλή. Τοποθετούμε στη δημοσιότητα έναν ισχυρισμό τόσο εξωφρενικό και τόσο πέρα κι έξω από κάθε αντίληψη της αλήθειας, που η πρώτη αντίδραση του κοινού είναι η αμηχανία. Ίσως κι η έντονη αντίδραση. Ωστόσο, σύντομα θα υπάρξουν (παράπλευρο ελάττωμα ίσως της εξέλιξης του μηχανισμού σκέψης μας) εκείνοι που θα οδηγηθούν από την αμηχανία στην αβεβαιότητα: «δεν μπορεί… όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει και φωτιά» ή «η αλήθεια πρέπει να βρίσκεται κάπου στη μέση…». Το τοπίο θολώνει, θεωρίες συνωμοσίας εμφανίζονται να καταστρέψουν κάθε ελπίδα λογικού προβληματισμού, κι ο προπαγανδιστής έχει πετύχει πια το στόχο του. Αν η αλήθεια θολώσει αρκετά, δεν υπάρχει πλέον αλήθεια. Υπάρχει μόνο υποκειμενική αφήγηση, σουπώδης σχετικισμός, και το πεδίο είναι πλέον ανοιχτό σε κάθε ανόητο ισχυρισμό.

Ηγετική μορφή της Σχολής του Σικάγο, μαθητής και συνεργάτης του Milton Friedman, βραβεύεται το 1992 με το βραβείο Νόμπελ «για την επέκταση του πεδίου της μικροοικονομικής ανάλυσης σε ένα ευρύ φάσμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και αλληλεπίδρασης, συμπεριλαμβανομένης και της μη αγοραίας συμπεριφοράς». Παρά τις έντονες αρχικά αντιδράσεις των συναδέλφων του, ο Gary Becker δε δίστασε από την αρχή της καριέρας του να εφαρμόσει τα εργαλεία και τις τεχνικές της οικονομικής ανάλυσης σε μια σειρά θεμάτων πολιτικού και κοινωνικού προβληματισμού. Η δομή της οικογένειας, οι διακρίσεις σε βάρος μειονοτήτων, οι επιπτώσεις του πολέμου κατά των ναρκωτικών, η ποιότητα της εκπαίδευσης, η οικονομική ανάλυση του Δικαίου βρισκότανε μέχρι τότε πέρα και έξω από το πεδίο έρευνας των οικονομικών επιστημών. Ο Gary Becker δε δημιούργησε μόνο ένα καινούριο κλάδο της οικονομικής επιστήμης. Άλλαξε δραστικά τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε πλέον να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας. Η συνομιλία μας με τον καθηγητή Becker έγινε με την αφορμή της έκδοσης του Uncommon Sense. Στο τελευταίο του αυτό βιβλίο συγκεντρώνονται τα πιο σημαντικά και καινοτόμα άρθρα από το από το εβδομαδιαίο blog που διατηρεί μαζί με το δικαστή Richard Posner – μια από τις πλέον πολυδιαβασμένες πηγές πολιτικού προβληματισμού και σχολιασμού της επικαιρότητας στο διαδίκτυο.

Συχνά αναφερόμαστε στο δημόσιο χρέος σαν να ήταν απλά ένα τεχνοκρατικό μέγεθος που αφορά μονάχα τους γραφειοκράτες του Υπ.Οικ. και τους αναλυτές της Moody’s. Το Δημόσιο Χρέος όμως, αποτελεί το μεγαλύτερο ίσως έγκλημα των κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης. Η ασυδοσία της δεκαετίας του 1980 και η ανευθυνότητα των επομένων δεκαετιών έχουν οδηγήσει πλέον σε ρυθμούς αύξησης του Δημόσιου Χρέους που δύσκολα μπορούν να συγκρατηθούν. Και τις άμεσες δυσάρεστες συνέπειες καλούνται να υποστούν συμπολίτες μας που όχι μόνο δεν συναποφάσισαν τη σπατάλη που οδήγησε στο σημερινό εφιάλτη, αλλά και ούτε ‘απολαύσανε’ ποτέ τους καρπούς του εγκλήματος. Η ελληνική σοσιαλδημοκρατία (κάθε πτέρυγας του κοινοβουλίου), ακολουθώντας πιστά τις αρχές της παράδοσής της, συνέχιζε για χρόνια τον χωρίς όρια δανεισμό, εξυπηρετώντας τις ομάδες πίεσης, τις συντεχνιακές οργανώσεις και τους κομματικούς μηχανισμούς που εξασφαλίζανε τη βιωσιμότητά της.

Η εκλογή του Α. Σαμαρά στη θέση του προέδρου της Ν.Δ., δεν υπήρξε απλώς η προβλέψιμη, αλλά και η φυσική επιλογή. Για το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, η περίοδος της ιδεολογικής αφασίας – μια περίοδος που στοίχισε και στο ίδιο το κόμμα της Ν.Δ., αλλά και στη χώρα μας – φτάνει επιτέλους στο τέλος της. Όλα τα δημοκρατικά πολιτικά κόμματα αποτελούν αναγκαστικά πεδίο συμβιβασμού ιδεών, πολιτικών, ομάδων, ατόμων. Όσο μεγαλύτερη είναι η εκλογική επιρροή ενός κόμματος, τόσο πιο δύσκολη είναι η ιδεολογική του ομοιογένεια. Ωστόσο, για να μπορούν να δικαιολογήσουν την ύπαρξή τους, βασική προϋπόθεση αποτελεί η ύπαρξη ενός συνεκτικού κρίκου αξιών που συνδέει τα μέλη και τα στελέχη του. Κατά την ίδρυσή της, ο συνεκτικός αυτός κρίκος στο κόμμα της Ν.Δ. υπήρξε η προσωπικότητα και το πολιτικό όραμα του ιδρυτή της. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως, μετά την μεταπήδηση του Κων. Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας, ο κρίκος αυτός μετατράπηκε σε μία ελαστική διάφανη γραμμή που εκτινότανε «από τις παρυφές της κεντροαριστεράς» μέχρι και, κατά καιρούς, τα δεξιά άκρα του πολιτικού φάσματος.

Δύσκολα θα συναντήσουμε πολίτες διατεθειμένους να στηρίξουν μια κακή κυβέρνηση και, με την εξαίρεση ίσως των κομματικά μονόχρωμων συμπολιτών μας, δύσκολα θα συναντήσουμε και πολίτες διατεθειμένους να στηρίξουν μια κακή πολιτική. Οι περισσότεροι φαίνεται να συμφωνούμε με την ανάγκη ύπαρξης μιας καλής κυβέρνησης και, στις περισσότερες συζητήσεις, η έννοια αυτή φαίνεται να συμβαδίζει με τη βούληση για μεταρρυθμίσεις, εκσυγχρονιστικές παρεμβάσεις, και χρηστή διαχείριση. Αν και σχεδόν αυτόματα υπονοείται ότι όλοι συμφωνούμε με την ερμηνεία αυτών των όρων, μια πιο προσεκτική ματιά μπορεί να δείξει ότι όχι μόνο μια τέτοια συμφωνία δεν υπάρχει, αλλά και ότι δεν είναι δυνατή.

Βιέννη, καλοκαίρι του 1919. O Karl Popper, νεαρός κομουνιστής, παρακολουθεί τρομοκρατημένος τη βαρβαρότητα της αστυνομίας που πυροβολεί το άοπλο πλήθος με αποτέλεσμα το θάνατο νεαρών σοσιαλιστών και κομουνιστών εργατών. Οι πυροβολισμοί ξεσπάνε όταν, με την υποκίνηση των κομουνιστών, η διαδήλωση μετατρέπεται σε προσπάθεια απελευθέρωσης μιας ομάδας συντρόφων τους από τα κρατητήρια του κεντρικού αστυνομικού τμήματος της πόλης. Ο Popper, μόλις 17 ετών, αισθάνεται ότι, ως Μαρξιστής, φέρει μέρος της ευθύνης για την τραγωδία – «τουλάχιστον επί της αρχής» – μιας και η θεωρία που υποστήριζε απαιτούσε την εντατικοποίηση της πάλης των τάξεων ώστε να επιταχυνθεί ο ερχομός του σοσιαλισμού.

O David Friedman δεν είναι ευρύτερα γνωστός στην χώρα μας. Δεν παύει όμως να αποτελεί μια εξέχουσα μορφή του διεθνού φιλελευθερισμού και μάλιστα της αναρχοκαπιταλιστικής τάσης του. Γιος του νομπελίστα Milton Friedman, δεν κρύφτηκε κάτω από την σκιά του, αλλά παρήγαγε το δικό του, πολύ πλούσιο και πνευματικά προκλητικό, διανοητικό έργο, που σε πολλά σημεία διασταυρώνεται πολεμικά με τις ιδέες του πατέρα του. Το υπόβαθρο των φυσικών επιστημών που διαθέτει, του επιτρέπει να εκφράζει τις σκέψεις και τις ιδέες του με απλότητα και σαφήνεια, να είναι ιδιαίτερα μεταδοτικός και κατανοητός από τον αναγνώστη του. Η συνέντευξη δόθηκε στον Γιώργο Σαρηγιαννίδη μέσω ανταλλαγής ηλεκτρονικών μυνημάτων το διάστημα Δεκεμβρίου 2008 – Ιανουαρίου 2009.

Δεν αποτελεί συκοφαντική δυσφήμιση ο χαρακτηρισμός ‘πορνεία’ από μέρους της ιεραρχίας για τα ζευγάρια των συμπολιτών μας που μοιράζονται τη ζωή τους χωρίς την ‘ευλογία’ της εκκλησίας. Δεν λογοκρίνονται οι κατηγορίες που κατά καιρούς ακούγονται από υπουργούς, αρχηγούς κομμάτων κλπ. σε βάρος συγκεκριμένων επιχειρηματιών και δημοσιογράφων. Ακόμη και μεταξύ τους, οι πολιτικοί έχουν το δικαίωμα να αλληλοκατηγορούνται, να αλληλοχαρακτηρίζονται και να αλληλοπροσβάλλονται ανεμπόδιστα – ακόμη κι όταν οι εκφράσεις που χρησιμοποιούν είναι τόσο χαμηλού επιπέδου που πολύ δύσκολα θα μπορούσα να φανταστώ τον εαυτό μου να τις χρησιμοποιεί εναντίον κάποιου συμπολίτη μου.
Και δικαίως.

Τον Δεκέμβριο του 2003, και στα πλαίσια της έκθεσης Outlook, παρουσιάστηκε στο κοινό της Αθήνας ένα έργο του Βέλγου ζωγράφου Τιερί ντε Κορντιέ, που προκάλεσε «έντονες αντιδράσεις ως προσβλητικό του σταυρού, δηλαδή του συμβόλου της Χριστιανικής Θρησκείας» [1], όπως δήλωσε τότε ο υπ. Πολιτισμού Ε. Βενιζέλος. Ο κ. Έβερτ ζήτησε άμεσα την απόσυρση του εν λόγω πίνακα τονίζοντας ότι ο «πίνακας προσβάλλει βάναυσα το Χριστιανισμό και κατά συνέπεια δεν μπορεί να παραμείνει αναρτημένος σε δημόσιο χώρο» [1] και δήλωσε ότι αν δεν κατέβει ο πίνακας θα πάει να τον κατεβάσει ο ίδιος [2].