Η πολιτική της ανυπακοής

Δεκ 23rd, 2008 | | Κατηγορία: Πάσχος Μανδραβέλης | Email This Post Email This Post | Print This Post Print This Post |

Kανείς στη Μασαχουσέτη των αρχών του 19ου αιώνα δεν θα πίστευε ότι ο ερημίτης της Κομητείας Κονκόρντ, ονόματι Χένρι Ντέιβιντ Θορό, θα γινόταν κάποτε επαναστάτης. Οπως και κανείς, πριν από τον Μαχάτμα Γκάντι, δεν έδωσε σημασία σε ένα μακροσκελές άρθρο με τον τίτλο «Αντίσταση στην πολιτική του κράτους» («Resistance to Civil Government») που δημοσιεύτηκε το 1849 στην εντελώς άγνωστη επιθεώρηση «Εsthetic Papers».

Ο Χένρι Ντέιβιντ Θορό ήταν ένας άνθρωπος που ήθελε απλώς να τον αφήνουν ήσυχο. Ζούσε σε καλύβα δίπλα σε μια λίμνη στο δάσος που περιέβαλε το χωριό του. Αποτελούσε κάτι αξιοπερίεργο στην μικρή κοινότητα του Κόνκορντ διότι «γύρνούσε στα δάση, χωρίς καν να έχει όπλο». Σύμφωνα με τον μέντορά του, τον συγγραφέα και φιλόσοφο Ράλφ Γουόλντο Εμερσον, ο Θορό «δεν άσκησε ποτέ κανένα επάγγελμα. Ζούσε μόνος του δεν παντρεύτηκε ποτέ. Δεν ψήφισε ποτέ, δεν πήγε στην εκκλησία ποτέ, δεν πλήρωσε φόρους ποτέ. Δεν έφαγε ποτέ κρέας. Δεν ήπιε ποτέ κρασί και αρνιόταν την χρήση καπνού. Παρ’ όλο που ζούσε στη Φύση δεν χρησιμοποιούσε όπλο ή παγίδες ζώων. Δεν είχε το ταλέντο να γίνει πλούσιος, αλλά ήξερε πώς να είναι φτωχός χωρίς να επιτρέπει ούτε ένα σημάδι κακομοιριάς ή έλλειψης καλαισθησίας… Επέλεξε να γίνει ο εργένης της σκέψης και της Φύσης».

κανείς, πριν από τον Μαχάτμα Γκάντι, δεν έδωσε σημασία σε ένα μακροσκελές άρθρο με τον τίτλο «Αντίσταση στην πολιτική του κράτους» («Resistance to Civil Government») που δημοσιεύτηκε το 1849 στην εντελώς άγνωστη επιθεώρηση «Εsthetic Papers»

Παρ’ όλα αυτά ο Θορό δεν ήταν ξεκομμένος από τα πολιτικά και φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής του. Ηταν ένθερμος υποστηρικτής του ελάχιστου κράτους και σφοδρός πολέμιος της δουλείας. Μετείχε στους κύκλους των στοχαστών του «υπερβατισμού» (transcendentalism), ένα ρεύμα ιδεών που αναπτύχθηκε στην Νέα Αγγλία τον 19ο αιώνα, πατριάρχης του οποίου ήταν ο Ράλφ Γουόλντο Εμερσον.

Ο Θορό έγραφε πολύ, κυρίως πράγματα που είχαν σχέση με τη Φύση, αλλά τα έργα του (ακόμη και το κορυφαίο «Waldo») θα ήταν μια υποσημείωση της ιστορίας αν ένα πρωί δεν χτύπαγε την πόρτα της καλύβας του ο έφορος της Μασαχουσέτης.

Ηταν η εποχή που οι ΗΠΑ είχαν ξεκινήσει έναν κατακτητικό πόλεμο κατά του Μεξικού (που κατέληξε στην προσάρτηση του Τέξας και άλλων εδαφών μέχρι την Καλιφόρνια), πόλεμο στον οποίο εναντιώνονταν όλα τα φιλελεύθερα πνεύματα των ΗΠΑ και, φυσικά, ο Θορό. Ηταν, επίσης, η εποχή που ανθούσε η δουλεία. Ο Θορό, όπως και πολλοί άλλοι (κυρίως «Κουάκεροι»), αρνούνταν να πληρώνουν φόρους με τη λογική ότι δεν ήθελαν να συμβάλλουν σε έναν άδικο πόλεμο που θα ενίσχυε τον θεσμό της δουλείας. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Θορό αρνήθηκε να πληρώσει άδικο φόρο. Οπως διηγήθηκε ο ίδιος, στα 1835 «το Κράτος με συνάντησε εκ μέρους της Εκκλησίας και με διέταξε να πληρώσω ένα συγκεκριμένο ποσό για έναν κληρικό, τη λειτουργία του οποίου ο πατέρας μου παρακολουθούσε, αλλά όχι εγώ. “Πλήρωσε”, μου είπαν, “ή θα πας φυλακή”. Αρνήθηκα, αλλά δυστυχώς κάποιος άλλος πλήρωσε εκ μέρους μου. Δεν έβλεπα τον λόγο γιατί ο δάσκαλος έπρεπε να πληρώσει τον παπά και όχι ο παπάς τον δάσκαλο, αφού δεν ήμουν δάσκαλος της Πολιτείας, αλλά στηριζόμουν σε μη υποχρεωτικές συνδρομές (των μαθητών)… Πάντως, έπειτα από απαίτηση των αρχών, συμφώνησα να κάνω μια γραπτή δήλωση που έλεγε περίπου τα εξής: “Εγώ, ο Χένρι Ντέιβιντ Θορό δηλώνω σε όλους ότι δεν επιθυμώ να είμαι μέλος οποιασδήποτε κοινότητας στην οποία δεν έχω κάνει αίτηση να ενταχθώ”».

Ο Μαχάτμα Γκάντι ήταν ο πρώτος που έκανε πράξη τις ιδέες του Θορό, ακολούθησε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και πολλοί άλλοι

Κατόπιν αυτού, ουδείς του ξαναζήτησε εκκλησιαστικό φόρο, αλλά ούτε φόρο εισοδήματος (επειδή δεν είχε εισόδημα) ούτε φόρο ακίνητης περιουσίας (επειδή δεν είχε ακίνητη περιουσία). Ομως, τον Ιούλιο του 1846 εκλήθη να πληρώσει αναδρομικά «εκλογικό φόρο» έξι ετών που στην ουσία είναι «κεφαλικός φόρος». Φυσικά αρνήθηκε (δεν ψήφιζε καν) και καταδικάστηκε σε φυλάκιση. Αρνήθηκε να εξαγοράσει την ποινή του και οργίστηκε όταν (πιθανότατα) η αδελφή του πλήρωσε για να βγει από τη φυλακή. Η μία νύχτα όμως που πέρασε στο κελί ήταν για τον ίδιο μια τρομαχτική εμπειρία. Τότε κατάλαβε, όπως έγραψε στο ημερολόγιό του, την τρομαχτική δύναμη του κράτους να παραβιάζει τη συνείδηση και τα πιστεύω των πολιτών.

Αυτή η εμπειρία έγινε διάλεξη και η διάλεξη άρθρο για να καταλήξει σε μια κλασική πολιτική πραγματεία με το όνομα «Πολιτική ανυπακοή», η οποία εξετάζει πώς και υπό ποιες προϋποθέσεις οι άνθρωποι υπακούουν στους νόμους, ακόμη κι αν πιστεύουν ότι οι νόμοι είναι άδικοι. Το έργο πέρασε απαρατήρητο τα επόμενα 50 χρόνια ώσπου ένας Ινδός δικηγόρος στη Νότιο Αφρική το έκανε ευαγγέλιο του κινήματος της «μη-συνεργασίας με τις αρχές». Ο Μαχάτμα Γκάντι ήταν ο πρώτος που έκανε πράξη τις ιδέες του Θορό, ακολούθησε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και πολλοί άλλοι.

Από τον Σοφοκλή στον Τζον Ρολς

Η πολιτική ανυπακοή απαντάται για πρώτη φορά στον Σοφοκλή. Μόνο που το αίτημα της Αντιγόνης δεν είναι πολιτικό, είναι ηθικό. Η ηρωίδα της τραγωδίας παραβαίνει τον άδικο για τους Θεούς νόμο και θάβει τον αδελφό της.

Μέχρι το «Civil Disobedience» η ιδέα της επανάστασης ήταν συνυφασμένη με τη βία και το αίμα. Ο Θορό αντέτεινε ότι ένας πολίτης, στηρίζοντας έναν άδικο νόμο μέσω της υπακοής ή της χρηματοδότησης, κατ’ ουσίαν τροφοδοτεί την αδικία. Οι άνθρωποι με συνείδηση μπορούν να πολεμήσουν την αδικία χωρίς να καταφύγουν στη βία

O Θορό –αν και περιέργως πως δεν αναφέρει πουθενά την Αντιγόνη στην πραγματεία του– ξεκινάει μεν από την ηθική των ατόμων που είναι πιο ιερή από τους νόμους του κράτους, αλλά κάνει το αίτημα πολιτικό. Για την ακρίβεια, η μεγαλύτερη συμβολή του Θορό δεν είναι ότι ενέπνευσε ειρηνικές επαναστάσεις, οι οποίες άλλαξαν τον κόσμο. Η μεγαλύτερη συμβολή του είναι ότι επαναστατικοποίησε την ιδέα της επανάστασης. Μέχρι το «Civil Disobedience» η ιδέα της επανάστασης ήταν συνυφασμένη με τη βία και το αίμα. Ο Θορό αντέτεινε ότι ένας πολίτης, στηρίζοντας έναν άδικο νόμο μέσω της υπακοής ή της χρηματοδότησης, κατ’ ουσίαν τροφοδοτεί την αδικία. Οι άνθρωποι με συνείδηση μπορούν να πολεμήσουν την αδικία χωρίς να καταφύγουν στη βία. Μπορούν να επιβραδύνουν και τελικά να σταματήσουν την μηχανή της αδικίας χρησιμοποιώντας την τριβή της «μη-συνεργασίας».

Ο μεγάλος φιλόσοφος του Δικαίου Τζον Ρολς πήγε την πολιτική ανυπακοή ένα βήμα παραπέρα. Εθεσε τους κανόνες της. Οταν κάποιοι πολίτες νιώθουν ότι ο νόμος προσβάλλει τα δικαιώματά τους, οφείλουν να τον παραβούν τηρώντας όμως τρεις προϋποθέσεις: 1) η παραβίαση του νόμου να μην εμπεριέχει βία 2) να γίνεται δημόσια (δηλαδή και χωρίς κουκούλες) 3) οι παραβάτες να πληρώνουν το τίμημα της παράβασης. Το τελευταίο είναι κρίσιμο. Πρώτον, πιστοποιεί ότι οι παραβάτες δεν εξυπηρετούν ίδιον όφελος παραβαίνοντας το νόμο και δεύτερον μεγιστοποιείται το αποτέλεσμα της πολιτικής ανυπακοής. Είτε επικοινωνιακά είτε διά της νομολογίας που εκδίδει κάποιο δικαστήριο.

Μετά απ’ όλα αυτά, πρέπει να αναλογιστούμε κάτι σε σχέση με τα ελληνικά πράγματα: πόση «Πολιτική ανυπακοή» και πόσο απολιτικό μπάχαλο ζήσαμε αυτές τις μέρες; Οχι μόνο κατά τη διάρκεια της νεολαιίστικης εξέγερσης, αλλά γενικώς.

Πάσχος Μανδραβέλης

—————————————————————————–

Σημειώσεις:
-Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή στις 21/12/2008
Ιnfo:
– Ντέιβιντ Χένρι Θορό, «Πολιτική ανυπακοή – Ζωή χωρίς αρχές – Περπατώντας», τρία δοκίμια, εκδ. «Διεθνής Βιβλιοθήκη»
– Τζον Ρολς, «Θεωρία της Δικαιοσύνης», εκδ. Πόλις
– Τζον Ρολς, «Η δίκαιη κοινωνία», εκδ. Πόλις

5 σχόλια
Leave a comment »

  1. «τον τε μηδέν τώνδε μετέχοντα ουκ απράγμονα, αλλ’ αχρείον νομίζομεν», κι όποιος κατάλαβε, κατάλαβε.

  2. Καλά ακούγονται όλα αυτά, αν παραβλέψει κανείς τα έξης:
    1. Πως ο Ασκητής Μοναχός που θέλει να είναι ο Thoreau δεν είναι Πολίτης και στην ουσία, δεν θέλει να είναι Πολίτης και ούτε το χρειάζεται. Δεν χρειάζεται Αστυνόμευση και Στρατό γιατί δεν τον νοιάζει αν τον σκοτώσουν μήτε έχει περιουσία να προστατεύσει. Με άλλα λόγια δεν χρειάζεται Κράτος. Άρα προς τι ο λόγος ανυπακοής αν δεν τον αφορά το Κράτος; Το λάθος είναι του Κράτους αν με το ζόρι τον θέλει Πολίτη. Το λάθος είναι του Πολίτη αν θέλει να μπαινοβγαίνει από τον ρόλο του.
    2. Πως αρχή της Αστικοφιλελεύθερης Δημοκρατίας είναι η υπακοή στον Νόμο και όχι σε κάποιον Αυθέντη. Αν κάποιος δεν είναι ικανοποιημένος από τους Νόμους της Πολιτείας του και θεωρεί πως δεν μπορεί να τους αλλάξει με την ψήφο του (πράξη που αρνείται επίσης ο Thoreau) μπορεί να αλλάξει Πολιτεία. Δηλαδή είτε να μεταναστεύσει (αν κρίνει πως αξίζει τον κόπο) είτε να καταργήσει την Πολιτεία με ό, τι αυτό επισύρει. Αυτό το δεύτερο αντιβαίνει προς την απαθή ιδιοσυγκρασία του Thoreau. Γιατί είναι από μόνη της Αξίωση Ισχύος, με οποιονδήποτε τρόπο και αν γίνει.
    3. Πως η «Αντιγόνη» είναι Τραγωδία και όχι ηθικοδιδακτικό κείμενο χριστιανικού ή βουδιστικού χαρακτήρα. Αφορά την θεμελιώδη και αξεπέραστη μέσα στα ανθρώπινα όρια αντίθεση ανάμεσα στο Ατομικό και το Καθολικό (ασχέτως αν αυτό το Ατομικό υπακούει σε ένα άλλο Καθολικό): το Άτομο συγκρούεται με την Κοσμική τάξη, αποτυγχάνει και μέσα από το Πάθος του αποκτά συνείδηση της Ατομικότητας του άλλα και γνώση της Κοσμικής Τάξης. Και ο Κρέων είναι για τον ίδιο λόγο Τραγικός. Αν δεν ήταν έτσι, όχι μόνο δεν θα είχαμε Τραγικότητα άλλα ούτε και ανάγκη σύσταση Πόλεως.
    4. Πως αν κάνουμε την απείθεια και την απάθεια μαζικό φαινόμενο όπως ήταν οι Καθαροί και οι Βογόμιλοι στον Μεσαίωνα, οι διάφορες Προτεσταντικές Σέκτες στους Νεότερους Χρόνους ή οι Χίππι στον 20ο αι. έχουμε αφενός σοβαρό πρόβλημα όσον αφορά την σημασία που δίδουμε στον Πολιτισμό, και αφετέρου ξεχνάμε την κατάργηση του Προσώπου που αυτές οι τεχνητές κοινότητες απαιτούν.

    Τέλος, γιαυτούς που επιμένουν να παίρνουν στα σοβαρά τους άγουρους “επαναστάτες”, θα ήθελα να πω πως ο μόνος 15χρονός με συνείδηση που μας έχει αφήσει η Ιστορία ονομαζόταν Αρθούρος Rimbaud, και έγραφε ποιήματα.

  3. Ὄντως, ἠ «Ἀντιγόνη» δὲν καταλήγει σὲ συμπέρασμα. Ὁ Σοφοκλῆς ἦταν πολύ ἐπιδέξιος ΟΦΑς, κάτι σὰν τόν Ἀβραάμ Δημητρόπουλο. Νὰ πῶς τελειώνει ἠ τραγωδία :
    «Πολύ τό φρονεῖν εὐδαιμονίας πρῶτον ὐπάρχει.
    Χρή δε τὰ τ’ ἐς θεοὺς μηδὲν ἀσεπτεῖν
    Μεγάλοι γὰρ λόγοι, μεγάλας πληγὰς τῶν ὐπεραύχων ἀποτίσαντες
    γῆρᾳ τὸ φρονεῖν ἐδίδαξαν.»
    Ἡ Ἑλληνικὴ ἐκδοχὴ τῆς πολιτικῆς ἀνυπακοῆς φαίνεται πολύ ἀποτελεσματικώτερη εἰς τὸ νὰ ξεδοντιάζει καί νὰ γελοιοποιεῖ τὸ κράτος.

  4. γήρᾳ φυσικά.

  5. Πολύ ωραίο το κείμενο του κυρίου Σιβρίδη. Γιατί όμως του το χαλάτε του Μανδραβέλη; Αφού ο άνθρωπος έτσι αντιλαμβάνεται τον φιλελευθερισμό και είναι και πολύ περήφανος γι’αυτό.

Σχολιαστε