Επειδη παρατηρησα οτι ο Κεϊνς ακομα φαινεται να χρησιμοποιειται σαν οπλο απο τους σοσιαλιζοντες και ακομα και απο τους αντιπαλους τους στην Ελλαδα, βρισκω χρησιμη μια μικρη αναφορα στο τι ειπε ο ανθρωπος (και τι δεν ειπε)
Ο Τζων Μεϋναρντ Κεϊνς ηταν ενας αξιοσημειωτος οικονομολογος απο ολες τις μεριες. Ηταν Αγγλος, θρεμμενος στο βικτωριανο κατεστημενο αλλα σχετικα ελευθερων ηθων*, ηταν μαλλον φιλογερμανος**, δουλευε στον πραγματικο κοσμο και οχι μονο σε εναν ελεφαντινο πυργο και ηταν, πραγμα περιεργο για εναν ακαδημαϊκο οικονομολογο, πολυ πλουσιος! Οταν δεν επιτιθοταν στους κλασσικους των οικονομικων, δουλευε στον τομεα των χρηματοοικονομικων και μεχρι το τελος της ζωης του εβγαλε μια αξιοσημειωτη ποσοτητα χρηματων απο αυτη τη δραστηριοτητα.
Τζων Μεϋναρντ Κεϊνς:
Ενας μεγαλος οικονομολογος
Φαινεται ηδη απο την μικρη εισαγωγη, οτι ο ανθρωπος ειναι πολυ ακαταλληλος για να γινει ηρωας της αριστερας. Ουτε κρατιστης ηταν (ηταν σιγουρα οπαδος της ιδιωτικης πρωοβουλιας), ουτε ιδιαιτερα σοσιαλιζων ηταν. Κι ομως για καποιον λογο, οποτε οι οπαδοι της αναδιανομης και του κοινωνικου κρατους θελουν μια σοβαροφανη στηριξη στις απαιτησεις τους, αναφερουν παντα την λεξη που ξεκιναει απο «K»: Κεϊνσιανισμος! Γιατι?
Η κυρια συμβολη του Κεϊνς στα οικονομικα ειναι ο ισχυρισμος οτι υπαρχουν περιπτωσεις οπου η ελευθερη αγορα θα ερθει σε μια κριση απο την οποια δεν μπορει να ξεφυγει μονη της. Δουλευοντας περισσοτερο με την διαισθηση παρα με την τυπικη, μαθηματικη λογικη η οποια ειναι σημερα βαση των οικονομικων, ο Κεϊνς εδειξε οτι υπο προϋποθεσεις η οικονομια μπορει να ερθει σε ενα σημειο ισορροπιας που ειναι ανεπιθυμητο, με υψηλη ανεργια και χαμηλο εισοδημα. Αυτο συμβαινει οταν εχουμε για καποιον λογο (ψυχολογικο ισως) μια ελλειψη ζητησης, οταν οι πολιτες αποταμιευουν υπερβολικα και καταναλωνουν λιγο. Κανονικα θα μπορουσε η κεντρικη τραπεζα να αυξομειωσει το επιτοκιο, μεχρι οι ανθρωποι να αρχισουν να αποταμιευουν λιγοτερο. Ο Κεϊνς ομως ειπε οτι αυτο σε εξαιρετικες περιπτωσεις δεν θα δουλεψει. Οταν τα επιτοκια ειναι ηδη αρκετα χαμηλα, η Κεντρικη τραπεζα δεν μπορει να τα μειωσει αρκετα ωστε να πεσει η αποταμιευση και να ανεβει η καταναλωση. Ετσι εχουμε ενα ελλειμα ζητησης, οι εταιρειες δεν βρισκουν καταναλωτες και απολυουν κοσμο με αποτελεσμα να μειωνεται κι αλλο η ζητηση. Αυτη ειναι περιπου η ιστορια του Μεγαλου Κραχ του 1929, με μονη διαφορα οτι η Κεντρικη Τραπεζα των ΗΠΑ εκανε μνημειωδη λαθη, χειροτερευοντας την κριση αντι να βοηθησει την οικονομια με εγκαιρη χαλαρωση της νομισματικης πολιτικης (χαμηλα επιτοκια). Απο καποια στιγμα και περα τα λαθη της Κεντρικης Τραπεζας δεν μπορουσαν να διορθωθουν χωρις την επεμβαση του κρατους με λεγομενες κεϊνσιανες πολιτικες.
Ο Κεϊνς προτεινε λοιπον, σε αυτες τις εξαιρετικες περιπτωσεις, να κανει το κρατος πλουσια δημοσια εργα και να παρουσιαζει υψηλα ελλειμματα. Σε μια πολυ διαδεδομενη εκφραση, ειπε οτι ακομα και αν πληρωνουμε τους εργατες να κανουν τρυπες στο εδαφος και να τις ξανακλεινουν, αυτο θα εκανε καλο στην οικονομια!
‘To dig holes in the ground’, paid for out of savings, will increase, not only employment, but the real national dividend of useful goods and services. It is not reasonable, however, that a sensible community should be content to remain dependent on such fortuitous and often wasteful mitigations when once we understand the influences upon which effective demand depends.
John Maynard Keynes, The General Theory of Employment, Interest and Money (New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1964), p. 220.
Περιεργως, οπως εχουμε ξαναπει, πολλοι αποφευγουν να παραθεσουν την συνεχεια της προτασης που λεει οτι δεν χρειαζεται να καταφευγουμε σε τετοιες σπατάλες, αν καταλαβουμε πως λειτουργει η πλευρα της ζητησης στην οικονομια. Προφανως θα ηταν πολυ βολικη μια πληρης αντιστροφη των ηθικων κανονων που θα ελεγε οτι η προσοχη ειναι ηλιθιοτητα και η σπαταλη ειναι αναπτυξιακο εργαλειο! Δεν υπαρχει ομως δωρεαν γευμα στα οικονομικα, ο Κεϊνς το ηξερε καλα αυτο και ευτυχως ελαχιστες χωρες προσπαθησαν να εχουν την σπαταλη σαν επισημη εθνικη πολιτικη (με την εξαιρεση της Ελλαδας του 81-89).
Η συμβολη του Κεϊνς
Οι ιδεες του Κεϊνς ηταν πρωτοποριακες και οι κλασσικοι οικονομολογοι που πιστευαν οτι δεν υπαρχουν ανεπιθυμητες κρισεις στην ελευθερη αγορα, δυσκολευτηκαν να τις δεχτουν. Ο Κεϊνς ομως ηταν τυχερος. Οπως ειπε ο Τζ.Κενεθ Γκωλμπρεηθ οι καλες ιδεες δεν φτανουν, πρεπει να εχουν και ευνοϊκες περιστασεις. Η ευνοϊκη περισταση ηταν το Νιου Ντηλ του Ρουζβελτ, το τεραστιο προγραμμα δημοσιων εργων που αρχισε να βγαζει την Αμερικη απο την κριση του 1929 και οι τεραστιες στρατιωτικες δαπανες για τον Β ΠΠ. Αυτα τα δυο γεγονοτα εδειξαν οτι οντως οι δημοσιες δαπανες μπορουν να στηριξουν την οικονομια, βραχυπροθεσμα. Χαρη στην συγκυρια ο Κεϊνς εγινε αγαπημενος των ταγων της πολιτειας με αποκορυφωμα την ατακα του Ριτσαρντ Νιξον το 1971:
“We are all Keynesians now.”
Δυστυχως ομως τις ιδεες του Κεϊνς τις παρερμηνευσε πληρως η ευρωπαϊκη αριστερα*** σαν ενα επιχειρημα υπερ του κοινωνικου κρατους ή ακομα χειροτερα σαν προτροπη προς αιωνια ελλειμματα ελληνικου στυλ. Ο Κεϊνς ομως δεν μιλησε ποτε για κοινωνικο κρατος! Οποιεσδηποτε δημοσιες δαπανες αρκουν… Και ακομα περισσοτερο δεν μιλησε ποτε για αιωνια ελλειμματα! Ειπε οτι το κρατος πρεπει να εχει πλεονασμα στις καλες εποχες για να μπορει σε μια κριση να κανει ελλειμματα. Μαλιστα η επεμβαση μεσω δημοσιων ελλειμματων χρειαζεται μονο οταν η νομισματικη πολιτικη της Κεντρικης Τραπεζας ειναι αναποτελεσματικη, πραγμα ιδιαιτερα σπανιο στην ιστορια****. Αντιθετα πολλες χωρες νομισαν οτι βρηκαν την χρυση συνταγη και αρχισαν να εχουν υπερογκες δημοσιες δαπανες με μεγαλα ελλειμματα συνεχως. Αυτο οδηγησε απευθειας στην εκρηξη του πληθωρισμου και στην οικονομικη στασιμοτητα. Υπηρξε μια εποχη (70-80) που ο Κεϊνς θεωρηθηκε υπευθυνος για ολα αυτα απο τους ακαδημαϊκους και οι θεωριες του παρηκμασαν.
Σημερα ομως σχεδον καθε οικονομολογος δεχεται την τεραστια συμβολη του Κεϊνς στην κατανοηση των κρισεων. Πολλοι, οπως ο Πωλ Κρουγκμαν, λενε μαλιστα οτι τα προβληματα της Ιαπωνιας με την τρομερη υφεση και αποπληθωρισμο κατα την δεκαετια του 90, ηταν ακριβως το προβλημα για το οποιο μιλουσε ο Κεϊνς. Και ετσι οι ιδεες του ειναι και σημερα επικαιρες. Για να ερθουμε στα λογια του Κρουγκμαν
But the essential truth of Keynes’s big idea – that even the most productive economy can fail if consumers and investors spend too little, that the pursuit of sound money and balanced budgets is sometimes (not always!) folly rather than wisdom – is as evident in today’s world as it was in the 1930s. And in these dangerous days, we ignore or reject that idea at the world economy’s peril.
Εδω πρεπει να κανουμε και αλλη μια σημειωση: Η συζητηση αυτη γινεται περι της αληθειας των λεγομενων του Κεϊνς κατα την οικονομικη επιστημη. Ο Κρουγκμαν, ο Κεϊνς και ολοι οι αλλοι ειναι οικονομολογοι. Το τονιζω αυτο, γιατι οπως εχω ξαναπει, δεν ειναι φιλοσοφοι. Η ερωτηση αν θελουμε κοινωνικο κρατος και αναδιανομη ειναι κατεξοχην μια φιλοσοφικη ερωτηση που απτεται των ανθρωπινων δικαιωματων. Δεν ειναι μια ερωτηση απλα αν η αναδιανομη θα βοηθησει την οικονομια! Ειναι κυριως η ερωτηση, ακομα κι αν βοηθαει ισως την οικονομια, αν ειναι αποδεκτο το κρατος με την βια να στερει τα ατομικα δικαιωματα ανθρωπων? Δικαιουμαστε με τα οπλα να παιρνουμε κονδυλια απο καποιους παρα την θεληση τους [1] για να τα δωσουμε σε καποιους αλλους?
Συνοψιζοντας, ο Κεϊνς ηρθε οντως αντιμετωπος με τις ιδεες των κλασικων οικονομολογων περι της αλανθαστης ελευθερης αγορας. Ομως ηρθε να βελτιωσει τον καπιταλισμο, προσφεροντας μας εξηγηση για τις κρισεις και τι να κανουμε οταν αυτες συμβαινουν. Εδω ειναι και μαλλον η εξηγηση που οι πραγματικες ιδεες του Κεϊνς δεν εγιναν ποτε ιδιαιτερα δημοφιλεις στο ευρυ κοινο. Οι ανθρωποι θελουν επαναστατες, θελουν ανθρωπους που αποκυρησσουν καθε προσωπικη μας ευθυνη για τον κοσμο μας και μας υποσχονται εναν αλλο. Θελουν καποιον που τους προσφερει τον επιγειο παραδεισο, οχι εναν ευπορο στοχαστη που πιστευει στις δυνατοτητες του υπαρχοντος συστηματος και προτεινει σκληρη δουλεια και περισκεψη για να το βελτιωσουμε λιγο…
———————————————————-
*Μικρο κουτσομπολιο: Ηταν παντρεμενος με μια Ρωσιδα χορευτρια αλλα λενε οτι ειχε και σχεσεις με αλλους, αντρες και γυναικες, πλατωνικες και μη.
**Το λιγοτερο γνωστο εργο του The Economic Consequences of the Peace [2] ισχυριζοταν οτι οι συνθηκες που επεβαλλαν οι συμμαχοι στην Γερμανια ηταν υπερβολικα επαχθεις και μη παραγωγικοι. Προεβλεπε λοιπον οτι η πληγωμενη Γερμανια θα ζητουσε το αιμα της πισω, πραγμα που οδηγησε τελικα στον Β ΠΠ! Ο πραγματιστικος στοχασμος του Κεϊνς οδηγησε τελικα εν μερει και στην ορθοτερη συμπεριφορα των Αμερικανων που αντι να τιμωρουν αναιτια τους ηττημενους του Β ΠΠ, σχεδιασαν το περιφημο Σχεδιο Μαρσαλ.
***Για την παρερμηνεια των ιδεων του Κεϊνς διαβαστε και αυτο το ωραιο αρθρο του Κρουγκμαν [3].
Με τα λογια του ΠΚ:
inevitably there are those who follow the letter of the innovator’s ideas but misunderstand their spirit, who are more dogmatic in their radicalism than the orthodox were in their orthodoxy. And as ideas spread, they become increasingly simplistic–until what eventually becomes part of the public consciousness, part of what “everyone knows,” is no more than a crude caricature of the original.
Μεταξυ αλλων διακωμωδειται και το ψευδο-επιχειρημα αρκετων σοσιαλιζοντων οτι ο Κεϊνς στηριζε την αναδιανομη των κερδων των επιχειρησεων υπερ των μισθωτων, σαν ενα μεσο για να αναβει η συνολικη ζητηση.
****Πολλοι οικονομολογοι ισχυριζονται οτι αυτη η κατασταση πληρους αναποτελεσματικοτητας της νομισματικης πολιτικης δεν εχει παρουσιαστει ποτε στην ιστορια! Λενε οτι, οποτε η Κεντρικη Τραπεζα δεν μπορουσε να επηρεασει την οικονομια μαλλον εφταιγε η ιδια οχι τα εργαλεια που ειχε στην διαθεση της.
Πηγες:
Φυσικα το μνημειωδες The General Theory of Employment, Interest and Money. Μπορειτε να το βρειτε στα ηλεκτρονικα βιβλια μας [4]
H εξαιρετικη βιογραφια του Κεϊνς απο τον Ρομπερτ Σκιντέλσκυ: John Maynard Keynes 1883-1946: Economist, Philosopher, Statesman [5]
Δυο ωραια αρθρα του Π.Κρουγκμαν περι Κεϊνς
http://web.mit.edu/krugman/www/keynes.html [6]
http://web.mit.edu/krugman/www/vulgar.html [3]
Λιγα λογια για τον Κεϊνς απο το λεξικο του Εκονομιστ
http://www.economist.com/research/Economics/alphabetic.cfm?LETTER=K [7]