Δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος του περιοδικού ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ. Νοέμβριος 2005
1. «Το μεγαλύτερο δράμα» για κάποιους, παρατηρούσε ο συγγραφέας Gilbert Keith Chesterton [1] «δεν είναι πως δεν βλέπουν τη λύση. Είναι ότι δεν μπορούν καν να δουν το πρόβλημα».
Ένα παιχνίδι φαντασίας, δείχνει πως είχε δίκαιο.
2. Το σενάριο του παιχνιδιού αρχίζει με μια έννοια που έχει εισβάλει στη ζωή μας. Το «κοινωνικό κεφάλαιο [2]» (Κ.Κ.). Με μεγάλη δόση αφαίρεσης, θα προσπαθήσω να την απλοποιήσω.
Η πολιτικο – κοινωνική εξέλιξη αλλά και η οικονομική ευημερία των κρατών, λένε οι θεμελιωτές της θεωρίας, είναι πλέον αδύνατες χωρίς την αύξηση του Κ.Κ. Αυτό το «social capital» αυξάνεται, όταν στις κοινωνίες πολλαπλασιάζονται μορφές φαινομενικά άσχετες με τη πολιτική. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ). Τα δίκτυα πολιτών που δρουν στον δημόσιο χώρο. Άλλα μη κρατικά υποκείμενα. Οι σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Ο εθελοντισμός. Η ανάπτυξη ισχυρής κοινωνίας πολιτών κ.λπ. Η ανάπτυξη όλων αυτών, γράφει ο εκ των θεμελιωτών της θεωρίας, Robert Putnam [3], «εξασφαλίζει χειροπιαστά ωφελήματα» για την κοινωνία. Που μπορούν να αποτιμηθούν σε χρήμα ή να συνδεθούν με το good governance. Να βοηθήσουν την ανάπτυξη ή να βελτιώσουν τις δημόσιες υπηρεσίες. Να ενισχύσουν τα συστήματα κοινωνικής φροντίδας ή να αναβαθμίσουν την παιδεία. Με δυο λόγια η διακυβέρνηση ενός κράτους, αλλά και η πολιτική δεν εξαρτώνται πλέον μόνο από τις ικανότητες ενός ηγέτη, τις ψήφους ενός κόμματος και την απόδοση της κυβέρνησης. Αλλά και από τις επιδόσεις της ως προς την ανάπτυξη του Κ.Κ.
Στην πραγματικότητα δύσκολα θα συναντήσεις αντίπαλο αυτής της θεωρίας.
Τη συνυπογράφουν οι Bourdieu [4], Coleman [5], Portes [6], Putnam [7], Oakshott [8], Φουκουγιάμα [9] και όλοι, σχεδόν, οι Διεθνείς Οργανισμοί.
3. Το παιχνίδι φαντασίας συνεχίζεται με διλήμματα.
Η θεωρία, έχει δύο πιθανότητες. Ή είναι σωστή, ή είναι λαθεμένη.
– Εάν είναι λαθεμένη, έχει καλώς. Τίποτα δεν χρειάζεται να αλλάξει.
– Εάν, όμως, είναι σωστή;
5. Στη δεύτερη περίπτωση, οι κόμματα και κυβερνήσεις έχουν δίλημμα. Να θεωρήσουν ότι τους αφορά ή όχι;
– Εάν δεν τους αφορά, έχει καλώς.
– Εάν την ενστερνιστούν, το δίλημμα εξειδικεύεται.
6. Να μπουν στον χορό ή όχι;
-Εάν αδιαφορήσουν, έχει καλώς. Θα πρέπει, όμως, να είναι σίγουροι ότι χωρίς αυτούς το φαινόμενο δεν θα επεκταθεί. Γιατί εαν επεκταθεί «χωρίς αυτούς» θα πρέπει να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν συνέπειες σαν αυτές που υπαινίσσεται ο Γ. Σεφέρης [10]. Οι νέες μορφές πολιτικής, αυτές που θα προκύψουν, ως αποτέλεσμα των πολιτικών του συνεχώς διευρυνόμενου Κ.Κ., θα τους προσπερνούν σαν σμήνη μελισσών και οι ίδιοι γρήγορα θα καταλήξουν σαν «ένα πουκάμισο αδειανό …..».
– Εάν μπουν στο χορό, τότε θα πρέπει να χορέψουν! Θα πρέπει, δηλαδή, να χρεωθούν την ευθύνη για την υλοποίηση πολιτικών που θα ισχυροποιούν το Κ.Κ.
7. Στο χορό, προκύπτει … θύελλα νέων διλημμάτων. Οι χρεώσεις που ανέλαβαν, είναι συμβατές ή όχι με τη συνήθη πολιτική πρακτική που γνωρίζουν, με τα οργανωτικά τους μοντέλα, με την λειτουργία τους;
– Εάν είναι συμβατές, έχει καλώς. Τέτοιες εντάξεις έγιναν χιλιάδες στην ιστορική διαδρομή των κομμάτων.
– Το δράμα, στο παιχνίδι που παίζουμε, αρχίζει εάν δεν εντάσσεται. Εάν δεν είναι συμβατή με αυτά που ξέρουν να κάνουν κόμματα και κυβερνήσεις! Ή εάν συμβαίνει κάτι δραματικότερο. Εάν η υιοθέτησή της λαίλαπας, προϋποθέτει ανατροπή των μέχρι σήμερα αυτονόητων στο χώρο της πολιτικής.
8. Αν ισχύει η θεωρία, ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Συνασπισμός και ΚΚΕ (με τη μορφή που τα γνωρίσαμε), αποδεικνύονται άχρηστοι! Αδύνατον να παίξουν πλέον τον ρόλο που παίζουν σήμερα.
Εάν ισχύει, τέρμα και η πιθανότητα «επιτυχημένης κυβέρνησης» χωρίς προηγούμενη ανάπτυξη Κ.Κ!
Ούτε «κυβέρνηση που λύνει προβλήματα», ούτε «κράτος του οποίου οι υπηρεσίες λειτουργούν άψογα». Αυτά ανήκουν στην εποχή που η αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης σχετιζόταν με την κυβερνητική ικανότητα να διοικεί τον δημόσιο τομέα! Σήμερα αυτό δεν γίνεται.
9. Μήπως, όμως, η ανάπτυξη του Κ.Κ. είναι θεάρεστη υπόθεση, αλλά δεν αφορά τα κόμματα;
Κάτι τέτοια ακούει ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης Στέλιος Αλεξανδρόπουλος [11] και εξεγείρεται! Αυτά είναι ανοησίες, θα έλεγε! Τα αφορά και πολύ, γράφει στο περιοδικό «Κοινωνία Πολιτών [12]» Νο 10. Και η υπόθεση της ανάπτυξης του Κ. Κ, αποτελεί πολιτικό στοίχημα, μια και γίνεται πράξη «με κατάλληλες πολιτικές» από πολιτικούς και κόμματα.
10. Ο διάσημος Μανωλιός, λοιπόν, μάλλον δεν θα είχε πρόβλημα. Θα το έλυνε με το να βάλλει «τα ρούχα του αλλιώς»! Τα κόμματα, όμως, χρειάζονται να μάθουν να περπατούν …. με το κεφάλι κάτω! Όπερ σημαίνει.
-Να αντικαταστήσουν τις πρακτικές κυριαρχίας τους στο δημόσιο χώρο, ώστε να αφήσουν ζωτικό πεδίο για την κοινωνία των πολιτών.
-Να παραιτηθούν από τις πολιτικές δικής τους οργανωτικής ανάπτυξής και να τις αντικαταστήσουν με πολιτικές ανάπτυξης άλλων, μη ελεγχόμενων και μη εξαρτημένων οργανώσεων. Να μετατραπούν, δηλαδή, από αυτάρεσκα μονοπώλια, σε … εμβρυουλκά!
-Να παραιτηθούν από την κυριαρχία τους στην πολιτική και να την αντικαταστήσουν με πολύπλοκες μορφές συνεργασίας με ισότιμους εταίρους.
– Να συνδιαχειριστούν ένα περίπλοκο κόσμο στον οποίο δεν υπάρχει ο πρωταγωνιστής.
11. Που βρισκόμαστε σήμερα; Τα κόμματα, μέσα στο 2004, έκαναν σοβαρά βήματα. Για πρώτη φορά στην πολιτική ιστορία της χώρας δεσμεύτηκαν προεκλογικά, υπέρ των ΜΚΟ, της συνεργασίας μαζί τους, της ενδυνάμωσης της κοινωνίας των πολιτών κ.λπ. Ειδικά ο Γιώργος Παπανδρέου διέβη –ακόμα και στρατηγικά- τον Ρουβίκωνα. Σε απλά λόγια, η «συμμετοχική δημοκρατία» του, σημαίνει «παραίτηση από την προοπτική κυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ», υπέρ της «διακυβέρνησης με παράλληλη συνύπαρξη ΠΑΣΟΚ και αυτόνομων συμπρωταγωνιστών» (ΜΚΟ, Ανεξάρτητων Αρχών κ.λπ.). Και με ευθύνη για πολιτικές αύξησης του Κ.Κ.
Για το 2005 υπολείπεται η πράξη! Αυτών που θα υλοποιήσουν τις νέες στρατηγικές. Αυτό, προς το παρόν, παραμένει ζητούμενο!
12. Στις καθυστερήσεις, όμως, οι ενστάσεις πολλαπλασιάζονται.
– Πολλές επικαλούνται τον …. Αϊνστάιν! «Τα προβλήματα, δεν μπορούν να λυθούν στο επίπεδο της σκέψης που τα δημιούργησε».
– Άλλες, τους … Μόντι Πάθονς! «Είμαι ο βασιλιάς των Βρετανών», δηλώνει αυτάρεσκα ο Αρθούρος αναζητώντας τους ιππότες της ελεεινής τραπέζης. «Μα εμείς δεν έχουμε βασιλιά, είμαστε μια αυτόνομη κοινότητα», απαντούσαν στον αμήχανο βασιλιά οι πανέξυπνοι χωρικοί!