Τι είναι ο πολιτικός φιλελευθερισμός? Ποια είναι η ουσία του? Που βρίσκεται η διαφορά του από όλα τα υπόλοιπα ιδεολογήματα που φλόγισαν τις ψυχές των ανθρώπων στην πορεία της ιστορίας? Είναι αλήθεια ότι ο 20ος αιώνας, αυτός ο μεγαλειώδης και ταυτόχρονα καταραμένος αιώνας των άκρων γνώρισε σε κάθε σημαντική του καμπή ποικιλόμορφες “κοσμοσωτήριες” ιδεολογίες. Σχεδόν όλες χάραξαν μια ματωμένη φρικιαστική πορεία στην προσπάθεια τους να επιβληθούν και να κυριαρχήσουν. Οι λεωφόροι του μέλλοντος χτίστηκαν πάνω στην τέφρα εκατομμυρίων αθώων που θυσιάστηκαν στην υπηρεσία ενός Υπέρτατου Σκοπού ή στον αγώνα ενάντια του. Τα φαντάσματα τους πλανώνται πάνω από τα κατορθώματα του πολιτισμού μας. Αφουγκραστείτε αυτές τις βασανισμένες σκιές . Οι ιστορίες τους δεν σφραγίζουν το τέλος του χτες. Αποτελούν το πρελούδιο του δικού μας αύριο.

Σε περιόδους κρίσεων όπου η εξαθλίωση και η ανάγκη για αλλαγή πυρώνει σαν φωτιά τις φλέβες των καταπιεσμένων, γιγάντιες μάζες ανθρώπων στρέφονται συχνά σε εξτρεμιστικά κινήματα που, ορθώνοντας το πρόταγμα της αναγέννησης εξαπολύουν την καταιγίδα του φανατισμού τους πάνω στα ερείπια της παλιάς κοινωνίας. Η μαζική στήριξη βοηθά νέες ελίτ να αναρριχηθούν παράγοντας καινούργια ιεραρχικά συστήματα που πασχίζουν να διατηρηθούν μέσα από την καταστολή, τη βία και την κατάπνιξη κάθε αντίθετης φωνής. Μια νέα δικτατορία αντικαθιστά την προηγούμενη.. Αλλά κανένα “κόκκινο βιβλιαράκι”, καμιά βίβλος δεν μπορεί να βυθομετρήσει τον ανθρώπινο πολιτισμό, να τον διατρέξει σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη του και συνεπώς να τον ελέγξει. Εδώ βρίσκεται η θανάσιμη παγίδα του ολοκληρωτισμού. Κάθε κλειστό σύστημα τελικά εκφυλίζεται, φθείρεται, καταστρέφεται μη μπορώντας να ενσωματώσει ή καλύτερα να υποτάξει όλες τις πτυχές του κοινωνικού γίγνεσθαι. Μια κοινωνία που ανταποκρίνεται στην πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ύπαρξης είναι από τη φύση της πολύμορφη, ανεκτική και αντιμονοπωλιακή. Σε συνθήκες υλικής και πνευματικής αιχμαλωσίας το κοινωνικό δυναμικό καταπνίγεται προκαλώντας ποικιλόμορφες ανωμαλίες κι όπως είναι αναμενόμενο μια γενικευμένη παρακμή. Δηλαδή, ο μαρασμός του καθεστώτος προέρχεται σε τελική ανάλυση από τις ίδιες τις μεθόδους που χρησιμοποιεί για τη συντήρηση του.

Μόνο ακραίες φωνές, απογοητευμένοι απ’ την πορεία των πραγμάτων, φανατικοί, και μονόπλευροι ιδεαλιστές αρνούνται σήμερα ότι ο φιλελευθερισμός και η δημοκρατία αποδείχτηκαν τα πιο βιώσιμα πολιτικά προτάγματα του πολιτισμού μας. Φυσικά οι λέξεις δεν έχουν σημασία αλλά το περιεχόμενο που κρύβεται πίσω τους. Δεν είναι ο φορμαλισμός του φιλελευθερισμού αυτός που αποδείχτηκε ισχυρότερος των ιδεολογικών του αντιπάλων. Ο κοινοβουλευτισμός καθεαυτός, η νομοθετική αναγνώριση των ατομικών δικαιωμάτων, η συνταγματική πανηγυρική τους κατοχύρωση, γνώρισαν απειράριθμες μεταβολές, προσμίξεις, ανατροπές και διαμορφώσεις. Ακολουθούμε λάθος δρόμο αν χαθούμε στους λαβυρίνθους του νομικισμού ή αν αποφασίσουμε να ερμηνεύσουμε την επικράτηση των φιλελεύθερων μοντέλων διακυβέρνησης πάνω στη βάση των εκάστοτε πολιτικών ισορροπιών. Ο πυρήνας αυτού του συστήματος είναι που αποδείχθηκε τελικός νικητής. Δηλαδή η ίδια η ελευθερία. Η λέξη αυτή βέβαια κουρελιάστηκε ανά τους αιώνες, και κανείς πρέπει να είναι διπλά προσεχτικός όταν τη χρησιμοποιεί για να μη θεωρηθεί βαρετός ή -χειρότερα-υποκριτής. Στα πλαίσια της φιλελεύθερης κοινωνίας η ελευθερία είναι αξεδιάλυτη με την προσωπική αυτονομία, νοείται σαν την άρση των δεσμεύσεων στον κοινωνικό και ατομικό βίο του πολίτη, την απελευθέρωση του από την κρατική εποπτεία, την διαμόρφωση μιας σφαίρας ελεύθερης δράσης όπου εκείνος είναι μοναδικός υπεύθυνος για τις πράξεις του και τις συνέπειες τους. Στον αστερισμό της πολιτικής διακυβέρνησης κανείς δε μπορεί να ελπίζει σε μια παρόμοια αυτονομία, αυτοδιεύθυνση ή αυτοδιαχείριση τουλάχιστον στην παρούσα ιστορική φάση. Ο ριζοσπαστισμός μετριάζεται, τίθενται κανόνες και όρια με τη μεγαλύτερη δυνατή φειδώ. Το κλειδί βρίσκεται στη θέσμιση άμεσων ή αντιπροσωπευτικών δημοκρατικών δομών σ’ όλο το φάσμα της δημόσιας ζωής. Εφόσον οι αναγκαίοι όροι στο πολιτικό παιχνίδι έχουν τεθεί αφήνουμε την κοινωνία να επιλέξει το δρόμο, να καθορίσει την ίδια της τη μοίρα. Αυτή η “επίθεση” ελευθερίας μεταλλάσσει ποιοτικά τη διαλεκτική σχέση κοινωνίας – εξουσίας και -καθώς ο αυτοπεριορισμός του κράτους εξομαλύνει τις συγκρούσεις- κατατείνει σταδιακά στην απορρόφηση της δεύτερης από την πρώτη.

Ενώ όμως το φιλελεύθερο μοντέλο αποδείχτηκε το περισσότερο βιώσιμο, δεν έμεινε-πώς θα μπορούσε άλλωστε ;- απρόσβλητο στις πλημμυρίδες και τις αμπώτιδες της ιστορίας. Η νίκη του έναντι των υπολοίπων ιδεολογιών στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας μόνο ως πύρρειος μπορεί να χαρακτηριστεί. Πάνω στη βάση του, σωρεύτηκαν στο πέρασμα των δεκαετιών απειράριθμες λανθασμένες στρατηγικές και μικροκομματικά ταχυδακτυλουργικά που γέννησαν προϋποθέσεις παρακμής και αλλοτρίωσης των αστικών δημοκρατιών. Παράλληλα, κοινωνικές και οικονομικές κρίσεις που δεν έτυχαν αποτελεσματικής αντιμετώπισης, όξυναν το πρόβλημα παράγοντας στη χειρότερη περίπτωση τερατώδη υβρίδια όπου ένας πανίσχυρος αποχαλινωμένος κρατικός μηχανισμός συνδιαμορφώθηκε παράλληλα με μια γενικευμένη ανελευθερία και ανισότητα στο επίπεδο της κοινωνίας. Κι αν όλα αυτά ταυτίστηκαν με το φιλελευθερισμό από τους εχθρούς του, αυτό μας επιτρέπει να κατακρίνουμε όχι την χυδαιότητα του πρώτου αλλά τον τρομακτικό υποβιβασμό της πολιτικής σκέψης των δεύτερων. Συγχέοντας την εκτράχυνση με τη φυσιολογική πορεία, τον εκφυλισμό με την υγιή εξέλιξη αποτυγχάνουν όχι μονάχα στη διατύπωση ορθών σκέψεων αλλά κυρίως στην άρθρωση εύστοχου αντιπολιτευτικού λόγου, τη ρίζα δηλαδή κάθε βελτιωτικής αλλαγής.

Ψαύοντας τις δομές του κοινωνικοπολιτικού μας συστήματος μπορεί κανείς να εντοπίσει εύκολα τα κενά τους, τα προβλήματα και τις πυορροούσες πληγές όπου η πρόοδος ηττάται κατά κράτος από την απολίθωση και τη συντήρηση. Τι αποθέματα σκοταδισμού, ηγεμονικής αλαζονείας, αυταρχισμού, πολιτισμικής οπισθοδρόμησης κρύβονται ακόμα και σήμερα στους θεσμούς μας! Οι κοινωνίες μας διήνυσαν πολύ δρόμο για κάποιες στοιχειώδεις πνευματικές απολαβές. Η απόσταση που απομένει όμως είναι ακόμα μεγάλη και γεμάτη κινδύνους. Με γνώμονα τα διαχρονικά αιτήματα του πολιτικού φιλελευθερισμού οι τάσεις κατάπτωσης μπορούν- και πρέπει- να αναχαιτιστούν.

Η μάχη με τους εφιάλτες του παρελθόντος ξεκινά τον πρώτο της γύρο από τα υψίπεδα της κρατικής εξουσίας,.O πόλεμος ενάντια στη γραφειοκρατία, τη ραχοκοκαλιά του κρατισμού αντιπροσωπεύει μια γενικευμένη εξέγερση ενάντια στις εδραιωμένες εξουσιαστικές δομές που περικυκλώνουν απ’ άκρου σ’ άκρον τον κοινωνικό ιστό. Ένα σύστημα που διεκδικεί την πλήρη αξιοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας δεν μπορεί να επιβιώσει παράλληλα με το γιγαντωμένο κρατικό μηχανισμό παρά μόνο ενάντια του. Η κρατική γραφειοκρατία, αναπόφευκτο δημιούργημα της φιλοσοφίας του πατερναλιστικού κράτους αναδεικνύει τις πιο χυδαίες και παρακμιακές τάσεις του ανθρώπινου πολιτισμού, τον τυχοδιωκτισμό, την ιδιοτέλεια, την άπληστη φιλοδοξία, σε πυξίδα προσανατολισμού της κρατικής πολιτικής. Στραγγαλίζει την κοινωνική δυναμική με το σάπιο καστικό σύστημα που επιβάλλει, με τον ανούσιο φορμαλισμό της, τον ηθικό της εκφυλισμό και την συστηματική συγκέντρωση ολόκληρης της εξουσίας στα χέρια μιας χούφτας “εκλεκτών”. Ο πολιτικός φιλελευθερισμός πολεμά για την απελευθέρωση της κοινωνίας από τα πλοκάμια της γραφειοκρατίας, τον αυτοπεριορισμό της Διοίκησης, σε τελική ανάλυση δηλαδή μάχεται για την οργανική συρρίκνωση της κρατικής εξουσίας διαμέσω της λειτουργικής αποδυνάμωσής της. Η μάχη αυτή, ρεφορμιστική στην ουσία της, πρέπει να δοθεί εκ των έσω με σταθερά βήματα και προσεκτικές κινήσεις οι οποίες θα στοχεύουν σε μια τελική αναδόμηση των εξουσιαστικών σχέσεων μεταξύ κράτους πολίτη. Είναι ανάγκη να τοποθετήσουμε τον “αυτοματισμό” της τυπικής διαχείρισης των πολιτικών υποθέσεων στη θέση της κάθετης κυριαρχίας από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Οι κοινωνικές δομές δε μπορούν να μείνουν άθικτες μετά από την επαφή τους με το φιλελευθερισμό. Το σύστημα όπου γεννάται και αναπτύσσεται το υποκείμενο μέσα από τις ατέλειες του παρέχει το υπόβαθρο για συγκρουσιακές καταστάσεις ατόμου-κοινωνίας. Η δύναμη του ισχυρού, δηλαδή αναγκαστικά του συλλογικού έναντι στο ατομικό καταπνίγει κάθε επαναστατική διάθεση διυλίζοντας την μέσα από τα κανάλια ενός ολοκληρωτισμού λιγότερο ή περισσότερο έκδηλου. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, η δύναμη της ψήφου, τα αναγνωρισμένα δικαιώματα σε αρκετές περιπτώσεις δεν τελειοποιούν το σύστημα αλλά ενσωματώνονται ανομοιόμορφα στη δομή του αντί να απορροφηθούν με μια διαδικασία διαλεκτικής σύνθεσης από κάθε επιμέρους πυρήνα του. Πληγώσαμε το θηρίο, το τραυματίσαμε αλλά δεν το σκοτώσαμε. Τα επιμέρους προγράμματα δράσης που βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη των φιλελεύθερων πολιτικών παρατάξεων χρειάζεται να κατατείνουν σ’ ένα βασικό στόχο: Την απομαζικοποίηση του πολίτη, την άνοδο της ατομικότητας σε βάρος της βουβής υποταγμένης μάζας ώστε να απελευθερωθεί όλο εκείνο το τιτάνιο δυναμικό που αποτελεί ουσιαστικά όρο για την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.

Ο πλουραλισμός της ανοιχτής κοινωνίας μ’ όλα τα δικαιώματα που τον συνοδεύουν είναι εχθρός για όσους η λέξη ελευθερία ισοδυναμεί με τον ίλιγγο, για τους φοβισμένους, τους συντηρητικούς, τους φανατικούς και φυσικά για εκείνους τους ελιτιστές που αρνούνται την αλλαγή τρέμοντας μήπως χάσουν την εξουσία που κατάφεραν να ιδιοποιηθούν. Η άρση του μονοπωλίου της εξήγησης θραύει το απόλυτο θρυμματίζοντας το σε μια σκόνη άπειρων αληθειών εξίσου επαληθεύσιμων και προσωρινών. Καμιά τυραννία δεν είναι παντοτινή, η ελευθερία σε όλους τους τομείς της ζωής μας είναι η μοναδική ελπίδα για να ωθήσουμε τις ικανότητες μας στην πλήρη τους ανάπτυξη. Τίποτα δεν μένει σταθερό σ’ αυτόν τον κόσμο όπου η μοναδική σίγουρη αλήθεια είναι η αλλαγή. Μόνο ένα ανοιχτό σύστημα, δημοκρατικό και ελεύθερο μπορεί να διαρκέσει στο χρόνο χωρίς να εκφυλιστεί. Ο δρόμος έχει χαραχτεί. Όπου ο πολιτικός φιλελευθερισμός επικρατεί, χρέος κάθε σκεπτόμενου ατόμου είναι η υπεράσπιση των ελευθεριών και απαράγραπτων δικαιωμάτων ,ο αγώνας για την ανατροπή της αυθαίρετης εξουσίας ανάμεσα σε ανθρώπους, του πειθαναγκασμού, της βίαιης επιβολής. Απέναντι στα υπολείμματα του αντιδραστικού υπερσυντηρητικού κόσμου μέσα στις κοινωνίες μας, δεν υπάρχει άλλη λύση παρά μόνο η πλαγιοκόπηση, το καυτό σίδερο της αμφιβολίας, η κριτική και η διαφωνία. Ας τους αναγκάσουμε να παλέψουν σκληρά για να αποδείξουν ότι “έχουν δίκιο”. Συνειδητά ή ασυνείδητα τελικά θα παίξουν το παιγνίδι της ανταγωνιστικής ελευθεριακής κοινωνίας…