Απεβίωσε σε ηλικία 89 ετών ο Irving Kristol, o θεωρούμενος και ως «νονός» του Νεοσυντηρητισμού, μετά από μάχη με τον καρκίνο. Ο Kristol ήταν ένας από τους πιο γνωστούς διανοούμενους και θεωρητικούς της Αμερικανικής πολιτικής σκηνής και διαδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο στην διάδοση και επικράτηση του σύγχρονου Αμερικανικού συντηρητισμού κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’60 και αρχές του ΄70, θέτοντας τις βάσεις για την ιδεολογική κυριαρχία του συντηρητισμού και την άνοδο της ηγεσίας Ρέιγκαν στην εξουσία.
Ο Kristol κατάφερε να επηρεάσει γενιές θεωρητικών μέσω της ποικίλης δράσης του και του λόγου του. Υπήρξε αντιπρόεδρος του εκδοτικού οίκου Basic Books, αρθογράφος στην Wall Street Journal, καθηγητής κοινωνιολογίας στο New York University, εκδότης του περιοδικού Public Interest και αναλυτής στην περίφημη δεξαμενή σκέψης American Enterprise Institute.
H σύζυγος του Gertrude Himmelfarb είναι διακεκριμένη ιστορικός του 19ου αιώνα ενώ ο γιός του William Kristol θεωρείται ηγετικό στέλεχος της νέας γενιάς νεοσυντηρητικών, με συχνή παρουσία στην αμερικανική τηλεόραση και εκδότης του περιοδικού Weekly Standard. Οι φίλοι τους συχνά έκαναν αναφορά ως την πρώτη Αμερικανική «νεοσυντηρητική» οικογένεια.
Ο Kristol ξεκίνησε ως Τροτσκιστής από το City College της Νέας Υόρκης όπου μαζί με άλλους νεαρούς αποτελούσαν μειοψηφία απέναντι στους σταλινιστές και έδιδαν ιδιαίτερη έμφαση στον Σοβιετικό επεκτατισμό. Αποκήρυξε τον σοσιαλισμό όταν διαπίστωσε από την προσωπική του εμπειρία πως δεν μπορούσε να εφαρμοσθεί λόγω των ελαττωμάτων της ανθρώπινης φύσης καθώς ο συνηθισμένος άνθρωπος δεν μπορούσε να υποτάξει τις αδυναμίες του και τα κατώτερα ένστικτα του. Με την άνοδο της Νέας Αμερικανικής Αριστεράς (New Left) την δεκαετία του 1960 και την επικράτηση της αντί-κουλτούρας (counter-culture) και του φοιτητικού κινήματος που αμφισβητούσε την παραδοσιακή ηθική και τις αρχές της αμερικανικής κοινωνίας, εγκατέλειψε τον ριζοσπαστισμό του και απομακρύνθηκε από τον φιλελευθερισμό για να πραγματοποιήσει το αδιανόητο σύμφωνα με τα λεγόμενα του, να υποστηρίξει το Ρεπουμπλικανικό κόμμα.
Άνηκε στην πνευματική γενιά των διανοούμενων της Νέας Υόρκης, που εγκατέλειψε το σπίτι του πρώτα πολιτικά και έπειτα μετακόμισε στην Ουάσινγκτον. Ο Kristol, ήταν εβραϊκής καταγωγής, πέρασε φτωχικά παιδικά χρόνια και όπως δήλωνε σαν παιδί της καταπίεσης ήταν υπέρ των μεταρρυθμίσουν του New Deal. Το 1965 ίδρυσε το περιοδικό Public Interest , το οποίο αποτέλεσε και την έναρξη ενός νέου ιδεολογικού πνεύματος, ενός «κινήματος» με επίκεντρο το περιοδικό.
Οι διανοούμενοι και ερευνητές που αποτελούσαν την ομάδα εργασίας του περιοδικού διακατέχονταν από ένα κλίμα δυσαρέσκειας απέναντι στο φιλελεύθερο κλίμα της εποχής. Η ρητορική άλλων συντηρητικών περιοδικών όμως δεν τους εξέφραζε καθόλου. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Kristol, ήσαν όλοι τους παιδιά της καταπίεσης, οι περισσότεροι προερχόμενοι από την μικρομεσαία και εργατική τάξη και ένα σημαντικό τμήμα από αυτούς Εβραίοι της πόλης που αποδέχονταν σε μεγάλο βαθμό το πνεύμα του New Deal, τουλάχιστον τα περισσότερα προγράμματα και πολιτικές του. Επίσης δεν διέβλεπαν κάποιο είδος σοσιαλιστικής απειλής στην Αμερικανική δημοκρατία όπως ισχυρίζονταν αρκετοί συντηρητικοί.
Οι αρθρογράφοι του περιοδικού άρχισαν να πολεμούν τους πρώην συντρόφους τους και να εκφράζουν μια έντονη δυσπιστία στις πρωτοβουλίες του προέδρου Λίντον Τζόνσον και τις πολιτικές του Great Society. Ορισμένα προγράμματα πρόνοιας δημιουργούσαν μια κουλτούρα εξάρτησης, υποστήριζαν, ενώ πολλές δράσεις έφερναν τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που προσδοκούσαν να εξαλείψουν. Έδιναν δηλαδή έμφαση στις ανεπιθύμητες παρενέργειες των κυβερνητικών προγραμμάτων και όχι στο σκοπό τους.
Η ομάδα αυτή λοιπόν επιθυμούσε την βελτίωση ακόμα και την αναδόμηση του κράτους πρόνοιας, δεν ήταν κάθετα αντίθετοι αλλά συγκρατημένοι επικριτές. Με την εμφάνιση και υιοθέτηση των προγραμμάτων της Great Society, η ομάδα αυτή άρχισε να διαφοροποιείται αργά και σταθερά, από την νεότερη έκδοση του επίσημου φιλελευθερισμού.
Σύντομα το Public Interest δεν ήταν μόνο του στη μάχη κατά της ανερχόμενης counter-culture. Ένα ακόμα θρυλικό περιοδικό, το Commentary, το οποίο για χρόνια φλερτάριζε με την αριστερά, ακολούθησε την νεοσυντηρητική κατεύθυνση. Στο δίκτυο αυτό με την πάροδο του χρόνου εντάχθηκαν και άλλοι αναλυτές και αρκετά περιοδικά. Όλα είχαν μικρή κυκλοφορία αλλά ο Kristol εκτιμούσε την ποιότητα του αναγνωστικού κοινού και όχι την ποσότητα. Δήλωσε χαρακτηριστικά πως «με κυκλοφορία μερικών εκατοντάδων τευχών, θα μπορούσες να αλλάξεις τον κόσμο» .
Ο πολιτικός τόνος του νεοσυντηρητισμού ήταν διαφορετικός. Αυτό ήταν σίγουρα αποτέλεσμα της φιλελεύθερης κληρονομιάς των νεοσυντηρητικών, που τους εμφάνιζε πιο προοδευτικούς και με βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον και όχι σκυθρωπούς και απλά αντιδραστικούς. Όπως τόνιζε ο Kristol, στην Αμερική οι πετυχημένες πολιτικές είναι οι πολιτικές της ελπίδας, ένα χαρακτηριστικό που λείπει από τον παραδοσιακό Αμερικανικό συντηρητισμό και συνεχίζει λέγοντας πως για να επιτύχεις στην πολιτική πρέπει να σκέφτεσαι τον εαυτό σου ως νικητή όπως γίνεται και στον αθλητισμό.
Μια σημαντική διαφορά από τους συμβατικούς συντηρητικούς της εποχής ήταν πως οι τελευταίοι δεν ενδιαφέρονταν να προτείνουν εναλλακτικές αλλά έδιναν έμφαση στον αντί-κρατικισμό. Η διαφορά αυτή πηγάζει από το γεγονός πως οι παραδοσιακοί συντηρητικοί είχαν στις τάξεις τους πολλούς διακεκριμένους οικονομολόγους και τα οικονομικά είναι ως γνωστό η επιστήμη των περιορισμών. Αντίθετα ανάμεσα στους συντηρητικούς και την ομάδα κοινωνικών επιστημόνων του Public Interest δεν υπήρχαν οικονομολόγοι. Διέβλεπαν με μια υπεροπτική στάση τα ελλείμματα του προϋπολογισμού και τα δημοσιοοικονομικά προβλήματα. Πρωταρχικός τους στόχος ήταν, τουλάχιστον κατά τον Kristol, η δημιουργία μιας συμμαχίας, δηλαδή μίας συντηρητικής συμμαχίας που θα σήμαινε στην πορεία μια Ρεπουμπλικανική συμμαχία, οπότε η πολιτική αποτελεσματικότητα ήταν το βασικό καθήκον και όχι η ενασχόληση με τα δημοσιονομικά ελλείμματα της κυβέρνησης.
Ο ίδιος ο Kristol γνώρισε πολλούς θαυμαστές αλλά και πολλούς επικριτές στην διάρκεια της δραστήριας πνευματικής ζωής του. Έδιδε ιδιαίτερη σημασία στην δύναμη των ιδεών και του άρεσε να συγκρούεται στο ιδεολογικό πεδίο. Για τους υποστηρικτές του έδωσε όραμα και πνοή στον παραμελημένο Αμερικανικό συντηρητισμό και οδήγησε στο θρίαμβο της ηγεσίας Ρέιγκαν. Για τους επικριτές του ο όρος νεοσυντηρητισμός δεν ήταν παρά μια αντίδραση ορισμένων διανοούμενων με απώτερο σκοπό να καρπωθούν θέσεις εξουσίας στο Ρεπουμπλικανικό στρατόπεδο. Στις μέρες μας ο νεοσυντηρητισμός έχει επικρατήσει να ταυτίζεται με τις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου στο Ιράκ και με την ηγεσία Μπους του νεότερου. Σίγουρα οι προσωπικές επιλογές και πράξεις σύγχρονων «νεοσυντηρητικών» χρίζουν σκληρής κριτικής αλλά για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε αυτή την τάση, αυτό το κίνημα, θα πρέπει να στραφούμε στη πολιτική κατάσταση και στο πνευματικό έργο της δεκαετίας του ’70.
Κλείνοντας θα παραθέσουμε μια χαρακτηριστική φράση του ίδιου του Kristol για τον εαυτό του (αποδίδεται όπως είναι στα αγγλικά) « Ever since I can remember I’ve been a neo-something: a neo-Marxist, a neo-Trotskyist, a neo-liberal, a neo-conservative and, in religion, always a neo-orthodox, even while I was a neo-Trotskyist and a neo-Marxist. I’m going to end up a neo. Just neo, that’s all. Neo-dash-nothing.»
Δημήτρης Κάζης