Στη μητρόπολη του καπιταλισμού Αμερική το κράτος εθνικοποιεί τράπεζες, τραβώντας τις μισοπνιγμένες από τα μαλλιά, σε ρόλο καθυστερημένου ναυαγοσώστη. Στη δική μας γωνιά της Ευρώπης το κράτος ιδιωτικοποιεί την Ολυμπιακή, σαν ναυαγοσώστης που αποφάσισε να κλείσει τις τρύπες στη μισοβυθισμένη σωστική του λέμβο.

Το αμερικανικό κράτος-νυχτοφύλακας έρχεται κακήν κακώς, με τους συναγερμούς να ουρλιάζουν, για να διασώσει το χρηματοπιστωτικό σύστημα από τις επιπτώσεις της παρατεταμένης ρυθμιστικής του απραξίας. Μετά από δεκάδες ασκήσεις «αναδιάρθρωσης», το ελληνικό κράτος-ιδιοκτήτης των Ολυμπιακών Αερογραμμών επιτέλους αποχωρεί, για να διασωθεί από το σωρευμένο δημοσιονομικό κόστος της χρόνιας πολυπραγμοσύνης και διαχειριστικής ανικανότητάς του. Η παταγώδης αποτυχία της αγοράς στη Wall Street επέβαλε την κρατική παρέμβαση. Η κραυγαλέα αποτυχία του κράτους στην Ολυμπιακή οδηγεί στην αναγκαία αποκρατικοποίηση.

Στη μητρόπολη του παγκόσμιου καπιταλισμού είδαμε το αξίωμα της ατομικής ευθύνης να καταρρίπτεται. Η μακρά αδιαφορία των εποπτικών αρχών ενθάρρυνε τον τυχοδιωκτισμό των παραγόντων της αγοράς. Τα τραπεζικά στελέχη που επένδυσαν εκατοντάδες εκατομμύρια της εταιρίας τους σε υψηλού ρίσκου παράγωγα χρηματοοικονομικά σκουπίδια κέρδισαν εξωφρενικές αμοιβές ή πήδηξαν με χρυσά αλεξίπτωτα την ώρα που οι τράπεζές τους κατέρρεαν υπερχρεωμένες, αφήνοντας τους φορολογούμενους να τις ξελασπώσουν. (Και, στην περίπτωση του τελευταίου πακέτου 700 δις –αντίθετα από την AIG και τις δύο στεγαστικές τράπεζες—χωρίς καν μετοχική συμμετοχή του αμερικανικού δημοσίου). Ωραίο παιχνίδι! Κορώνα κερδίζω, γράμματα χάνεις…

Όμως το παιχνίδι αυτό δεν παίζεται μόνο στον ιδιωτικό τομέα, παίζεται και στο δημόσιο. Επί δεκαετίες η Ολυμπιακή μας αποτέλεσε αποθετήριο πελατειακών διορισμών, δωρεάν μεταφορέα κομματικών ψηφοφόρων, πεδίο ρουσφετολογικών συναλλαγών, θησαυρό προς λεηλασία. Εξαρθρώθηκε από την αμετροέπεια ορισμένων συνδικαλιστών της, που, εκμεταλλευόμενοι προσβάσεις και υψηλά κολλητιλίκια, απέσπασαν προκλητικές προσόδους λειτουργώντας ως κράτος εν κράτει στην Ολυμπιακή.

Και οι δύο περιπτώσεις αποτελούν τρανά παραδείγματα αποτυχίας της αρχής της ατομικής ευθύνης. Ή, με αυστηρότερη ορολογία, τυπικά προβλήματα κατάχρησης της εντολής του μετόχου, του ιδιοκτήτη, από τον εντολοδόχο (agency problems). Ο σωστός επιχειρηματίας κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να αποτύχει –αν όμως επιτύχει τα κέρδη του είναι πλουσιοπάροχα. Δικά του τα κέρδη, δικές του και οι ζημιές. Όμως οι golden boys της Wall Street κράτησαν τα κέρδη για τον εαυτό τους κι άφησαν πίσω τους τις ζημιές να κοινωνικοποιηθούν. Αντίστοιχα, ο υπεύθυνος πολιτικός μάνατζερ επιτυγχάνει και προάγεται, αποτυγχάνει και φεύγει. Όμως οι πρώην πολιτικοί προϊστάμενοι της Ολυμπιακής (και κατά τεκμήριο συνυπεύθυνοι για το 1 εκατομμύριο ευρώ καθημερινής αφαίμαξης του δημόσιου προϋπολογισμού) προχωρούν με τον αέρα της επιτυχίας, για να εφαρμόσουν τα ταλέντα τους και σε άλλα υπουργεία. Οι ατομικές ευθύνες διαχέονται και χάνονται, στον φορολογούμενο έρχεται μόνον ο τελικός λογαριασμός.

Δύο βασικούς τρόπους γνωρίζουν οι οικονομίες της αγοράς για την προστασία του δημόσιου συμφέροντος: (α) ρυθμιστική εποπτεία των αγορών, και (β) εθνικοποίηση επιχειρήσεων. Η Αμερική απεμπόλησε την πρώτη στη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού της συστήματος και τώρα αναγκαστικά φλερτάρει με τη δεύτερη. Οι ελληνικές ΔΕΚΟ επαφέθηκαν για δεκαετίες στη δεύτερη, για να υποχρεωθούν, υπό το βάρος των ανεξέλεγκτων ελλειμμάτων, να ανακαλύψουν την πρώτη.

Και η εθνικοποίηση και η αποκρατικοποίηση μπορεί να είναι οι κατάλληλες ρεαλιστικές απαντήσεις σε αποτυχίες των αγορών και της πολιτικής αντίστοιχα. Καμία δεν συνιστά άριστη λύση, και οι δύο αποτελούν λύσεις ανάγκης. Θεωρητικά ιδεώδης θα ήταν μια αναδιάρθρωση και κερδοφόρα διοίκηση της Ολυμπιακής, υπό ανεξάρτητο μάνατζμεντ και ελεύθερο ανταγωνισμό, αποδίδοντας αξία στο δημόσιο μέτοχο. Όμως δεκαετίες συνεχών αποτυχιών οδηγούν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι οι αδυναμίες είναι διαρθρωτικές, το κράτος-ιδιοκτήτης δεν ανέχεται ανεξάρτητο μάνατζμεντ, εκφυλίζεται σε άθλιο κράτος-επιχειρηματία. Η δημόσια Ολυμπιακή είναι ανεπίδεκτη σωτηρίας. Ούτε για τις ΗΠΑ η τεράστιου δημοσιονομικού κόστους κυβερνητική παρέμβαση είναι η καλύτερη έκβαση. Δικαιότερο θα ήταν οι τράπεζες, που με την ανοχή των μετόχων τους έκαναν τυχοδιωκτικές επενδύσεις, να αφεθούν να χρεοκοπήσουν, να υποστούν τη «δημιουργική καταστροφή» του καπιταλισμού. Όμως κάτι τέτοιο θα συμπαρέσερνε ολόκληρη την αμερικανική οικονομία και κοινωνία σε μια καταστροφή εφάμιλλη της Μεγάλης Ύφεσης του ’30…

Υπό ορισμένες συνθήκες στην αγορά, το κράτος επεμβαίνει δραστικά. Υπό άλλες, το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να αποχωρεί.

Γιώργος Παγουλάτος