Το κράτος, η κρίση και οι αγορές
Οκτ 1st, 2008 | Πάνος Ευαγγελόπουλος| Κατηγορία: Κόσμος, Οικονομικά |
Email This Post
|
Print This Post
|
Μπροστά στη μεγάλη οικονομική κρίση, σχεδόν αυτόματα σε όλους, ειδικούς και μη, έρχεται ο από μηχανής θεός, το κράτος, για να σώσει από το οικονομικό ναυάγιο τις αγορές, τις επιχειρήσεις, τα άτομα, το σύνολο της οικονομίας. Το μέγεθος των δυσκολιών, ο ίλιγγος που προκαλεί η θέα του χείλους προ του γκρεμού, ο πανικός της επερχόμενης ατομικής ή συλλογικής χρεοκοπίας, αποδιοργανώνει τον νου και των πιο ισχυρών ηγετών αλλά και των πιο φημισμένων οικονομολόγων.
Το σχέδιο Πόλσον παρουσιάστηκε υπό αυτές τις συνθήκες ως σχέδιο εκτάκτου ανάγκης και δραματοποιήθηκε πολιτικά από τον πρόεδρο Μπους με διαγγέλματα και άλλα ηχηρά που κορυφώνονται στο ποσό των 700 δισ. δολαρίων. Οι Δημοκρατικοί, με ελάχιστες εξαιρέσεις, έσπευσαν να το υιοθετήσουν και με επικεφαλής τη Νάνσι Πελόζι, κατηγόρησαν τον Μακέιν και τους Ρεπουμπλικανούς για τις ισχυρές αντιρρήσεις τους. Το ευτύχημα για τη Δημοκρατία στην Αμερική είναι ότι τίποτα δεν θεωρείται δεδομένο και προϊόν πνευματικής αυθεντίας ακόμη και αν παρουσιάζεται σαν σχέδιο εθνικής ή παγκόσμιας σωτηρίας.
Το σχέδιο Πόλσον πρέπει να αλλάξει, διότι δεν είναι δυνατόν το αμερικανικό κράτος να κινδυνεύσει με τη δική του χρεοκοπία για να αγοράσει χρεοκοπημένες επιχειρήσεις και αγνώστου έως μηδενικής αξίας στοιχεία ενεργητικού (πιστωτικά απόβλητα). Οι δημοπρασίες που φαντάζεται το δίδυμο Πόλσον – Μπερνάνκι είναι πιθανόν να καταλήξουν στο μεγαλύτερο φιάσκο και τότε όλοι θα αναρωτιούνται ποιος θα εγγυηθεί το αμερικανικό δημόσιο χρέος ή ποιος θα αγοράσει το αμερικανικό δημόσιο. Ηδη σήμερα το αμερικανικό κράτος είναι ασθενές όσο ποτέ στο παρελθόν. Πιεζόμενο από ένα δυσθεώρητο δημοσιονομικό έλλειμμα και βεβαρυμμένο με ένα τεράστιο δημόσιο χρέος που συγκρίνεται μόνο με αυτό της δεκαετίας του ’50, το αμερικανικό δημόσιο είναι στο έλεος της κρίσης και δεν μπορεί επ’ ουδενί ούτε να την ελέγξει ούτε να την αντιμετωπίσει.
Πολλοί βρήκαν την ευκαιρία να κατηγορήσουν την ελεύθερη αγορά για τη δεινή κρίση που έχουμε περιέλθει διότι θέλουν να σκεπάσουν τον ρόλο του κράτους ως προαγωγού των ανυπέρβλητων χρηματοοικονομικών διαταραχών στις οποίες έχουμε βυθισθεί. Οι απότομες μεταβολές των επιτοκίων ήταν εργαλείο της Fed που αποπροσανατόλισε δανειστές και δανειζόμενους. Οι περιβόητες Freddie Mac και Fannie May είναι κρατικά δημιουργήματα, πλημμυρισμένες με ανορθολογικές κυβερνητικές επιδοτήσεις, στηριγμένες σε κρατικιστικά διαστρεβλωμένα κίνητρα που οδήγησαν σε μία αναρίθμητη σειρά νόθων δανείων καμίας ουσιαστικής αξίας και σάπιας επιχειρηματικής ηθικής.
Ομως αυτά τα δάνεια με τη θεσμική και οικονομική ενίσχυση του κράτους και τη μόνη εγγύηση που είχαν, αυτή του αμερικανικού δημοσίου, αγκάλιασαν όχι μόνο όλο το αμερικανικό έθνος, αλλά κυρίως οδήγησαν κάθε είδους χρηματοπιστωτικό ίδρυμα να βασισθεί πάνω τους για να χτίσει δευτερογενή και τριτογενή προϊόντα που κορυφώθηκε η αξία τους με την αλματώδη άνοδο των τιμών των ακινήτων και με την ίδια ταχύτητα γκρεμίσθηκε όταν η Fed εν ριπή οφθαλμού προσδιόρισε το επιτόκιο στο 5,25% και κάποιος δεν μπορούσε να πληρώσει το δάνειό του, αφού το είχε συνάψει με επιτόκιο Fed 1%. Τα κρατικά στεγαστικά παραμορφώματα μαζί με την ανεκδιήγητη πολιτική επιτοκίων της Fed, οδήγησαν τις αγορές στο χάος και την παγκόσμια οικονομία σε μία άνευ προηγουμένου κρίση.
Οι αγορές δεν ευθύνονται σε τίποτα. Απλά υπολόγισαν γρήγορα το φθηνό χρήμα και την πολιτική βουλιμία των κρατικών αρχών για ξέφρενη στεγαστική πίστη και ανέβασαν αμέσως τις τιμές. Με τον ίδιο τρόπο οι αγορές αντιλήφθηκαν άμεσα την αδυναμία και τη στάση πληρωμών, τον καταιγιστικό ρυθμό απούλητων κατοικιών και κατασχέσεων και οδηγήθηκαν στην πτώση.
Η ελεύθερη αγορά υπολογίζει με τον καλύτερο και πιο συνεπή τρόπο τις επιχειρηματικές συμπεριφορές και αποτυπώνει την αξία τους με την πιο ακριβή, πιο άμεση και πιο κατηγορηματική αντιστοιχία με την πραγματικότητα. Η αγορά είναι η αλήθεια που διαμορφώνουμε και πρέπει να την καταλάβουμε για να επιβιώσουμε.
Αντίθετα το κράτος εμφανίζεται σαν τον αριστοκράτη του Μεσαίωνα που ενώ ξεπουλά τους τίτλους ευγενείας για να αντεπεξέλθει από την άλλη εμφανίζεται γενναιόδωρο για να αγοράσει ό,τι χρεοκοπεί. Η μόνη όμως αποτελεσματική λύση είναι να αφήσουμε τους υπαίτιους να χρεοκοπήσουν και μάλιστα πολλούς από αυτούς της Wall Street και όπως ακριβώς προτείνουν οι πεφωτισμένοι Αμερικανοί Ρεπουμπλικανοί να ασφαλίσουμε τους πολλούς που άθελά τους μπλέχτηκαν στα δίχτυα της αχαλίνωτης πιστωτικής επέκτασης που προώθησε το κράτος και μόνον αυτό.
Πάνος Ευαγγελόπουλος
—————————————————————
Σημειώσεις:
– Δημοσιεύτηκε στο Κέρδος τις 30/9/2008
– Γράφτηκε πριν την απόρριψη του σχεδίου Πόλσον
Η ανάλυση δεν στέκει με τίποτε. Ας δεχτούμε ότι η Fannie κι ο Freddie είχαν όλα τα κουσούρια της κρατικού ελέγχου και της κυβερνητικής διαχείρισης (σε ένα φιλελεύθερο κράτος αυτά;). Τα ιδιωτικά πιστωτικά ιδρύματα γιατί βάσιζαν τα προϊόντα τους σε κρατικοδίαιτες επιχειρήσεις σταγαστικής πίστης; Δεν τους φόβιζε το διευρυνόμενο δημοσιονομικό έλλειμμα της αμερικανικής κυβέρνησης; Αλλά και πάλι, αφού η αμερικανική κυβέρνηση εξαγόρασε τα δύο άσωτα παιδιά της (πώς τα εξαγόρασε αφού ήταν δικά της;), επομένως εγγυήθηκε τις υποχρεώσεις τους πώς έγινε και κατέρρευσε ο κολοσσόςο της Lehman Bros ενώ η AIG βρέθηκε στο χείλος του γκρεμού;
Για το αναβοκατέβασμα των επιτοκίων από τη FED δεν θα το σχολιάσω. Σε καθεστώς ελεύθερης αγοράς αυτός ακριβώς υποτίθεται ότι είναι ο ρόλος της κεντρικής τράπεζας. Αλήθεια, αν πριν ένα – δυο χρόνια η FED ανάβαζε τα επιτόκια για να περιορίσει την πιστωτική επέκταση (και επομένως να προλάβει τη σημερινή κρίση) δεν θα μιλούσατε για καταστροφική παρέμβαση του κράτους που στραγγαλίζει την ανάπτυξη;
Ας δεχτούμε ότι η Fannie κι ο Freddie είχαν όλα τα κουσούρια της κρατικού ελέγχου και της κυβερνητικής διαχείρισης (σε ένα φιλελεύθερο κράτος αυτά;). Τα ιδιωτικά πιστωτικά ιδρύματα γιατί βάσιζαν τα προϊόντα τους σε κρατικοδίαιτες επιχειρήσεις σταγαστικής πίστης; Δεν τους φόβιζε το διευρυνόμενο δημοσιονομικό έλλειμμα της αμερικανικής κυβέρνησης;
Τι να τους φοβίσει ακριβώς; Και τώρα για παράδειγμα, που οι περισσότερες τράπεζες προσπαθούν να μαζευτούν, αγοράζουν κυβερνητικά treasury bills για σιγουριά και όχι χρυσό πχ. Αυτός που τυπώνει όσα δολλάρια θέλει, φορολογεί 10000 μυρια αμερικάνους όσο θέλει, δεν μένει από λεφτά.
Πολύ καλή ανάλυση, συγχαρητήρια κ.Ευαγγελόπουλε.
Κύριε Ευαγγελάτε,
Το θέμα με την αγορά των «πιστωτικών απόβλητων» έχει τα παρακάτω καίρια σημεία που χρήζουν σκέψης.
Εάν αγορασθούν με τα χρήματα των φορολογουμένων μπορεί να θεωρηθεί μεν οτι τα χρήματα δεν χάνονται, όπως ισχυρίσθηκε ο καθηγητής κύριος Χαρδούβελης στον ΣΚΑΙ, αλλα θα πρέπει να αγορασθούν σε τιμές κοντά στο Par Value διαφορετικά δεν θα δώσουν ζωή στους οργανισμούς που τα έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους… Θα είναι το ίδιο (εάν εξαιρέσουμε τον παράγοντα πίστη) με το να τα διαγράψουν και λόγω της υψηλής περιεκτικότητας τους στα χαρτοφυλάκια οι τράπεζες που τα διαθέτουν θα οδηγηθούν σε πτώχευση… Δηλαδή το αποτέλεσμα θα είναι μία τρύπα στο νερό…
Εάν όμως αγοραστούν σε κάποια τιμή, τίθεται το ερώτημα ποια θα είναι ακριβώς η τιμή διοτι θα υπάρχουν διισταμένες απόψεις για το ποια θα είναι η δικαιότερη και αποτελεσματικότερη για τα χρήματα των φορολογουμένων.
Επιπλέον, ο Paulson και ο οιοσδήποτε υπουργός οικονομικών έχει απόλυτη και χωρίς κανέναν έλεγχο, δικαιοδοσία να κατευθύνει άτυπα τα χρήματα εκεί όπου θεωρήσει εκείνος αποτελεσματικότερο. Αυτή είναι η βασική αιτία της άρνησης των Ρεμπουπλικάνων στο Κογκρέσο αφού ξέρουν οτι αύριο θα είναι στην εξουσία ο Obama και θα μοιράζει τα χρήματα με λογική που δεν θα εξυπηρετεί την δική τους πολιτική… εάν υπάρχει τέτοια μέσα στην σημερινή κρίση. Το αποτέλεσμα είναι το σχέδιο να βελτιώνεται και να ξαναβελτιώνεται για να ψηφιστεί και απο το Κογκρέσο.
Ακόμα, η αγορά των απόβλητων δεν επιτρέπει στο κράτος να έχει εξουσία και άμεσο έλεγχο επάνω στις Τράπεζες που θα ορθοποδήσουν… Δηλαδή, το κράτος (= οι φορολογούμενοι) επενδύει σε απόβλητα και οι κερδοσκόποι απελευθερωμένοι παίζουν ξανά μπάλα… Πολύ ωραία…
Εδώ διαφέρει και υπερτερεί το σχέδιο των Σουηδών όπου το κράτος αγόρασε ολόκληρες τις τράπεζες ή μάλλον πήρε το πακέτο ελέγχου στηρίζοντας αφενός την πίστη στο οικονομικό σύστημα (όπως προβλέπεται να κάνει το σχέδιο Paulson) και όταν η οικονομία γύρισε, άρχισε να ξαναπουλά (ιδιωτικοποιεί…) με κέρδος σε παλαιές διοικήσεις / μετόχους…
Έτσι το κράτος έγινε επενδυτής και μάλιστα καλός επενδυτής..
Μα θα ρωτήσετε… και τα απόβλητα, αφού αποκατασταθεί η πίστη, δεν θα έχουν κάποια αξία;
Είστε σίγουρος οτι θα έχουν μεγαλύτερη αξία απο εκείνη που θα αγοραστούν με τα 700 δις δολάρια;
Εγώ είμαι σχεδόν βέβαιος οτι δεν θα αποκτήσουν τέτοια αξία ξανά και τα χρήματα των φορολογουμένων θα έχουν μειωμένη αποτελεσματικότητα στη κρίση και αντίστοιχα πολυ υψηλότερο αναλογικά κόστος απο την Σουηδική λύση…
Βέβαια η λύση της Σουηδίας επίσης δεν αρέσει στους Ρεμπουπλικάνους διότι θεωρείται κρατικιστική…
Το κακό είναι οτι δεν μπορεί κανείς να ελέγχει και να διοικεί οικονομίες χωρών με παλιομοδίτικες αντιλήψεις για το πόσο “πρέπουσα” είναι η μια πολιτική απο την άλλη…
Σε μία φιλελεύθερη οικονομία οι κλισέ αντιλήψεις δεν έχουν θέση… παρά μόνο η αποτελεσματικότητα των λύσεων…
Να προστεθεί όμως οτι οι πολέμιοι του φιλελευθερισμού έχουν διαμορφώσει μία δική τους τραβεστί αντίληψη του τι σημαίνει φιλελευθερισμός, την παρουσιάζουν τάχατες ως νεοφιλελευθερισμό και ενσωματώνουν την δική αντιπάθεια ως πολιτική των άλλων…
Δυστυχώς, στην πολιτική οι μπουνιές κάτω απο τη ζώνη είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση.
Αγαπητέ κ. Ευαγγελόπουλε,
αρκετά σημεία του άρθρου σας είναι βάσιμα και ιδιαιτέρως αυτά που αναφέρονται στην καταστροφική πολιτική της Fed και της διακυβέρνησης των νεοσυντηρητικών υπό τον G. Bush Jr. Ωστόσο, σε αρκετά σημεία αναφέρεστε στην εικασία της αυτορυθμιζόμενης αγοράς, η οποία κατά την άποψή σας καταστρέφεται από την παρέμβαση του κράτους.
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να θέσω 2 ερωτήσεις:
1. Η απουσία εποπτικών μηχανισμών – θεσμών για τη λειτουργία των επενδυτικών τραπεζών και των σύνθετων προϊόντων που συνδέονταν με τη στεγαστική αγορά (γεγονός που συνέβαλε σημαντικά στη στεγαστική φούσκα) δεν αποτελούν απουσία κρατικής παρέμβασης και επιτομή της λογικής της “αυτορυθμιζόμενης” αγοράς; Αν ναι (φαντάζομαι δεν θα διαφωνήσουν πολλοί σε αυτό), τότε δεν έρχεται σε αντίφαση με το ιδεολόγημα ότι η αγορά από μόνη της αποτρέπει τις φούσκες και τις μη οικονομικά λογικές πρακτικές;
2. Η παρέμβαση του κράτους της Σουηδίας για τη διάσωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος στις αρχές του ’90, όπως αποδείχθηκε στην πράξη ενίσχυσε την οικονομία της χώρας, διάτήρησε το εισόδημα των πολιτών της και σε ορίζοντα 7-8 ετών όχι μόνο δεν επιβάρυνε τα δημόσια οικονομικά, αλλά μέσω των ιδιωτικοποιήσεων αποτέλεσε πηγή δημοσίων εσόδων. Σε αντίθεση η μη παρέμβαση του ιαπωνικού κράτους για την υποστήριξη/διάσωση του τραπεζικού συστήματος της χώρας τέλη του ’80 – αρχές ’90 οδήγησε (όπως αποδείχθηκε στην πράξη) σε μακροχρόνια ύφεση και απώλεια εισοδήματος των πολιτών. Στην περίπτωση της Σουηδίας η κρατική παρέμβαση την ώρα της κρίσης αποδείχθηκε ωφέλιμη, ενώ στην περίπτωση της Ιαπωνίας η μη παρέμβαση κατά τα πρότυπα του ιδεολογήματος της αυτορυθμιζόμενης αγοράς οδήγησε στην μακροχρόνια ύφεση. Με βάση αυτές τις πραγματικές καταστάσεις δεν θα ήταν πιο λογικό να γίνει κρατική παρέμβαση για την αντιμετώπιση της κρίσης, αντί να αφεθούν τα πράγματα στην “αυτορυθμιζόμενη” αγορά;
Κατά την άποψή μου η θέση της αυτορυθμιζόμενης αγοράς είναι ένα ακόμα ιδεολόγημα (όπως αυτό της αποκλειστικής κτήσης των συντελεστών παραγωγήςαπό το κράτος) χωρίς βάση, καθώς έχει αποδειχθεί ιστορικά ότι οδηγεί σε οικονομικές καταστροφές και αδιέξοδα. Παραδείγματα αποτελούν οι συνεχείς κρίσεις κατά το τελευταίο μισό του 19ου αιώνα και το κραχ του 1929. Ανιτθέτως τα μεικτά συστήματα που εφαρμόστηκαν κυρίως σε διάφορες μορφές στην Ευρώπη, αλλά και στις ΗΠΑ από το β’ παγκόσμιο πόλεμο και μετά αποδείχθηκαν ότι δημιούργησαν περιβάλλον σχετικής οικονομικής σταθερότητας, καλύτερους όρους διαβίωσης και συντήρησαν – στήριξαν δημοκρατικά πολιτεύματα. Μήπως είναι καλύτερα να ακολουθούμε μία πραγματιστική προσέγγιση των πραγμάτων από το να περιοριζόμαστε σε αυστηρές – δογματικές θεωρητικές κατασκευές;
Ευχαριστώ για το χρόνο σας,
Φιλικά
φαινεται πως οι αριστεροι εχουν τον Τσιπρα και εσεις εδω δεν έχεται τσίπα μεσα σας…
Οι “εποπτικοί μηχανισμοί του κράτους” ήταν που επέβαλαν τη χαλάρωση των όρων δανειοδότησης.
Για να μην το ξαναγράφω βρίσκονται εδώ:
http://e-rooster.gr/10/2008/964#comment-120711
Και στο άρθρο του κ.Ευαγγελόπουλου εξηγείται πώς οι Freddie Mac και Fannie May ανέλαβαν -με την εγγύηση του αμερικανικού δημοσίου- να άρουν την ανασφάλεια των συγκεκριμένων δανείων μετατρέποντας τα από αποτυχημένες επενδύσεις (και επομένως καθόλου ελκυστικές σε μια πραγματικά ελεύθερη αγορά) σε επενδυτικές ευκαιρίες.
Μια χαρά “μεικτή οικονομία” είναι αυτό, λοιπόν, δεν καταλαβαίνω γιατί διαμαρτύρεστε.
Εσείς βέβαια θέλετε ακόμη περισσότερο κράτος ώστε να ελέγχει (με τη γνωστή κρατική αξιοπιστία) το κάθετι, πού πάει και πόσο πρέπει να κοστολογείται.
Οι φιλελεύθεροι δεν θέλουν αυτές τις παρεμβάσεις οι οποίες οδηγούν σε επανάληψη του σχήματος:
“ανάπτυξη” – φούσκα – ύφεση και πάλι απ’την αρχή.
Αυτό που παρατηρώ μέσα από την επανάληψη των ίδιων και των ίδιων επιχειρημάτων είναι ότι οι κρατιστές είτε δεν μπορούν να καταλάβουν είτε δεν θέλουν να παραδεχτούν ότι το κράτος μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο (κακό) και τι επιπτώσεις έχουν οι παρεμβάσεις του σε μια αγορά η οποία πλέον δεν είναι καθόλου “ελεύθερη” και κατά συνέπεια ούτε “αυτορρυθμιζόμενη”.
Στην ουσία “απαντάνε” στο δικό τους straw man argument.
nikos,
παρά τα όσα ενδιαφέροντα γράφεις το ερώτημα σε σχέση με την εποπτεία της πρακτικής των επενδυτικών τραπεζών στις αγορές παραγώγων επί ενεργητικών στη στεγαστική αγορά παραμένει, καθώς το κείμενο που επικαλείσαι αναφέρεται στην εγγυήση στεγαστικών δανείων από Freddie & Fannie:
Το γεγονός ότι δεν υπήρχε αυτός ο εποπτικός μηχανισμός (είναι παροιμιώδης η άρνηση του Greenspan από τα μέσα του ’90 να θεσπίσει ένα εποπτικό σύστημα στη χρήση παραγώγων από τις τράπεζες – πάλι δεν αναφέρομαι στις Freddie & Fannie) αποτελεί παράδειγμα του πως μπορεί να λειτουργήσει μία λεγόμενη “αυτορυθμιζόμενη” αγορά (η οποία δεν ταυτίζεται με το φιλελευθερισμό όπως φαντάζομαι ότι γνωρίζεις); Αν ναι, τότε αυτή η αυτοριθμιζόμενη αγορά στην πράξη οδήγησε σε φούσκα και συνέτεινε στην κρίση; Μήπως τελικά η αυτορυθμιζόμενη αγορά δημιουργεί και αυτή φούσκες και κρίσεις όπως άλλωστε έχει αποδειχθεί στην οικονομική ιστορία, ειδικά του 19ου αιώνα, αλλά και στο κραχ του 29;
Σε παρακαλώ μην αναφερθείς στη λαϊκιστική παροχή δανείων με εγγυήσεις Freddie & Fannie (για την οποία συμφωνώ μαζί σου), καθώς αποτελεί διαφορετικό θέμα άσχετο με τις αγορές παραγώγων και σύνθετων προϊόντων.
Επίσης, αν είναι δυνατό θα ήθελα την άποψή σου για την τύχη των διαφορετικών πολιτικών που ακολούθησαν Σουηδία και Ιαπωνία στην κατάρρευση του δικού τους χρηματοπιστωτικού συστήματος. Δεδομένου, ότι στην πράξη η πολιτική που ακολούθησε η Σουηδία αποδείχθηκε αποδοτική, μήπως θα έπρεπε να ληφθεί υπόψη και στην σημερινή κατάσταση;
Φυσικά η μη αντίδραση των κρατών στην κρίση του ’29, όταν στα πλαίσια μίας ακραίας οικονομικής πολιτικής αύξησαν ακόμα και τα επιτόκια στις ΗΠΑ και οδήγησαν την οικονομία σε μακροχρόνια ύφεση με τρομακτικές κοινωνικές συνέπειες, αποτελεί κατά τη γνώμη μου σημαντική ένδειξη ότι η κατάσταση δεν μπορεί να αφεθεί στους μηχανισμούς της λεγόμενης αυτορυθμιζόμενης αγοράς.
Αυτά επί της ουσίας της συζήτησης. Ερωτήσεις που ψάχνουν απαντήσεις (αν υπάρχουν)… άλλωστε δεν θα έμπαινα στον κόπο να ρωτώ αν είχα ήδη τις απαντήσεις…
Σε ότι αφορά τους αφορισμούς περί “κρατισμού και επαναλαμβανόμενων επιχειρημάτων” θα προτιμούσα να τους αποφύγουμε. Οι στερεοτυπικές αντιλήψεις ποτέ δεν βοήθησαν την ανταλλαγή απόψεων.
ευχαριστώ για το χρόνο σου