Ο εργαζόμενος στον καπιταλισμό
Οκτ 25th, 2006 | Τάκης Μίχας| Κατηγορία: Οικονομικά, Πολιτική |
Email This Post
|
Print This Post
|
Του Τάκη Μίχα*
«Η Ευρωπαϊκη Ενωση δημιουργήθηκε άραγε για να πνίξει τον δυναμισμό;»
Εντμουντ Φελπς, Νόμπελ Οικονομικών 2006
Από τον Προυντόν μέχρι τον Οουεν και από τον Μαρξ μέχρι τον Τσόμσκι, η δημιουργικότητα της εργασίας βρισκόταν πάντοτε στο επίκεντρο της πολιτικής τους φιλοσοφίας. Ολοι οι προαναφερθέντες εκφραστές της σοσιαλιστικής σκέψης θεωρούν ότι η εργασία στον καπιταλισμό είναι απάνθρωπη, κυρίως διότι στερεί από τον εργαζόμενο κάθε δυνατότητα να ασκήσει τη δημιουργικότητά του.
Την άποψη αυτή απορρίπτει ο φετινός κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Οικονομικών Εντμουντ Φελπς. Σε μακροσκελές άρθρο στη «Wall Street Journal» (10 Οκτωβρίου 2006) ο νομπελίστας καθηγητής υποστηρίζει ακριβώς το αντίθετο. Οτι μόνο κάτω από συνθήκες καθαρού καπιταλισμού (όπως π.χ. στις ΗΠΑ) μπορεί να ανθήσει η δημιουργικότητα του εργαζόμενου. Αντίθετα οικονομικά συστήματα, όπως το ευρωπαϊκό, δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη της δημιουργικότητας του εργαζόμενου. Αυτό έχει αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, ότι, όπως δείχνουν διάφορες σφυγμομετρήσεις, οι εργαζόμενοι στις ΗΠΑ είναι πιο ευχαριστημένοι από τη δουλειά τους, σε σχέση με τους εργαζόμενους στην Ευρώπη.
Σύμφωνα με τον Φελπς, η ικανοποίηση, την οποία αισθάνεται ο εργαζόμενος από τη δουλειά του, είναι σε μεγάλο βαθμό απόρροια του δυναμισμού του οικονομικού συστήματος στο οποίο ανήκει. Οσο πιο δυναμικό είναι το οικονομικό σύστημα τόσο μεγαλύτερη ικανοποίηση αισθάνεται ο εργαζόμενος από την εργασία του.
Οπως γράφει:
«Η εισαγωγή ενός υψηλού επιπέδου δυναμισμού, προκειμένου να πυροδοτηθεί η οικονομία από τις νέες ιδέες των επιχειρηματιών, συμβάλλει στον μετασχηματισμό του εργασιακού χώρου – τόσο στις επιχειρήσεις που αναπτύσσουν καινοτομίες όσο και στις επιχειρήσεις που εφαρμόζουν καινοτομίες. Οι προκλήσεις που παρουσιάζονται στην εφαρμογή μιας νέας ιδέας και στην αποδοχή της από την αγορά παρέχουν στους εργαζόμενους υψηλά επίπεδα πνευματικής ενεργοποίησης, επίλυσης προβλημάτων, συμμετοχής απασχολούμενων και κατά συνέπεια προσωπικής ανάπτυξης».
Αν λοιπόν ο δυναμισμός της οικονομίας είναι άμεσα συνδεδεμένος με την πνευματική ενεργοποίηση του εργαζόμενου και τη συμμετοχή του στη διαδικασία της παραγωγής, τότε το ερώτημα το οποίο τίθεται είναι ποιο είναι το οικονομικό σύστημα το οποίο παράγει αυτό τον δυναμισμό.
Σύμφωνα με τον Φελπς, υπάρχουν δυο οικονομικά συστήματα σήμερα. Το ένα είναι ο καπιταλισμός, τον οποίο βρίσκουμε κυρίως στις ΗΠΑ. Το άλλο είναι η λεγόμενη «κοινωνική οικονομία της αγοράς», το οποίο βρίσκουμε στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Ο (αμερικανικός) καπιταλισμός είναι ένα σύστημα ατομικής ιδιοκτησίας, το οποίο είναι ανοικτό στην εφαρμογή νέων εμπορικών ιδεών και χαρακτηρίζεται από έναν πλουραλισμό απόψεων μεταξύ των χρηματοδοτών που επιλέγουν τις προς καλλιέργειαν ιδέες, παρέχοντας το κεφάλαιο και τα κίνητρα που απαιτούνται για την ανάπτυξή τους.
Στον αντίποδα βρίσκεται το ευρωπαϊκό μοντέλο. Παρ’ όλο που και αυτό βασίζεται στην ατομική ιδοκτησία, έχει εντούτοις υποστεί σοβαρές αλλοιώσεις από την εισαγωγή θεσμών που στοχεύουν να προστατεύουν τους «κοινωνικούς εταίρους» – θεσμοί όπως οι ενώσεις εργοδοτών, τα εργατικά συνδικάτα και τράπεζες-μονοπώλια. Το σύστημα αποθαρρύνει αλλαγές, όπως την εισαγωγή στην αγορά νέων επιχειρήσεων και η λειτουργία του εξαρτάται από τις κατεστημένες επιχειρήσεις, σε συνεργασία με τις τοπικές τράπεζες.
Η μεγάλη διαφορά μεταξύ των δύο αυτών συστημάτων είναι ο δυναμισμός τους – δηλαδή η γονιμότητα του συστήματος όσον αφορά την παραγωγή καινοτόμων ιδεών. Σύμφωνα με τον Φελπς, το καπιταλιστικό σύστημα των ΗΠΑ διευκολύνει και παράγει δυναμισμό, ενώ το ευρωπαϊκό σύστημα της «κοινωνικής οικονομίας της αγοράς» τον πνίγει.
Το πρώτο επιχείρημα του Φελπς είναι ότι ο καπιταλισμός εκμεταλλεύεται με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο τη γνώση που βρίσκεται διάσπαρτη σε όλο το κοινωνικό σώμα – από τη θεωρητική γνώση του πυρηνικού επιστήμονα, μέχρι την εξίσου σημαντική πρακτική γνώση του τελευταίου εργαζόμενου. Σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό σύστημα, όπου η εκμετάλλευση των νέων ιδεών προϋποθέτει την έγκρισή τους από ένα δυσκίνητο τραπεζικό σύστημα και ειδήμονες, στο αμερικανικό σύστημα υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα χρηματοδότησης και της πιο τρελής ιδέας.
Το δεύτερο επιχείρημα του Φελπς είναι ότι στον καπιταλισμό ο επιχειρηματίας δεν χρειάζεται την αποδοχή του κράτους ή των «κοινωνικών εταίρων» για την υλοποίηση μιας ιδέας ή ενός σχεδίου. Ούτε αργότερα είναι υπόλογος σε αυτούς αν το σχέδιο αποτύχει. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να αναληφθούν επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, τις οποίες το κράτος ή οι κοινωνικοί εταίροι δεν μπορούν να κατανοήσουν και συνεπώς να εγκρίνουν.
Τέλος, ο πλουραλισμός της γνώσης και της εμπειρίας, την οποία οι μάνατζερς και οι καταναλωτές χρησιμοποιούν στις αποφάσεις τους σχετικά με το ποιες καινοτομίες θα πρέπει να δοκιμαστούν, παίζει καθοριστικό ρόλο στην προώθηση των πλέον υποσχόμενων καινοτομιών.
«Ενώ το ευρωπαϊκο σύστημα», γράφει ο Φελπς «συγκεντρώνει ειδήμονες για να εγκρίνουν το πρότυπο του προϊόντος προτού κυκλοφορήσει μια παραλλαγή του στην αγορά, ο καπιταλισμός δίνει πλήρη πρόσβαση στην αγορά σε όλες τις παραλλαγές του προϊόντος».
—————————————————–
*www.tmichas.wordpress.com
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» στις 23/10/2006
Το έχω νομίζω προτείνει στο παρελθόν, αλλά να το ξαναπροτείνω. Υπάρχει ένα ευκολοδιάβαστο και τρομερά ενδιαφέρον βιβλίο του Richard Florida πάνω στο θέμα, με τίτλο “The rise of the creative class”. Μάλιστα, μία ομάδα “πιστών” έχει δημιουργήσει ειδική σελίδα εδώ http://www.creativeclass.org/
Σε ενίσχυση των όσων λέει ο Φέλπς, να αναφέρω ότι αρκεί κανείς να κοιτάξει τη προϊόντα εξάγουν οι ΗΠΑ. Μουσική (Ραπ, ποπ, ροκ, χέβυ μέταλ, κ.λπ.), κινηματογράφο (Χόλυγουντ και όχι μόνο), βιβλία (Στήβεν Κινγκ, Τζων Γκρίσαμ, κ.α.) πολλά από τα οποία έχουν γίνει βάση για ταινίες, λογισμικό και τεχνολογία υπολογιστών (Μπιλ Γκεϊτς, Στηβ Βόσνιακ, Γκορντον Μουρ, κ.α.), επιχειρηματικές ιδέες μέσω φραντσαϊζινγκ (Μακ Ντόναλντς, Στάρμπακς, κ.α.), μόδα (Κάλβιν Κλάιν, Ραλφ Λώρεν, Ντόνα Κάραν, Nike, κ.λπ), και πάει λέγοντας. Αν κάποιος λοιπόν ήθελε να δει που έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα οι ΗΠΑ το πρώτο που πρέπει να αναρωτηθεί είναι τι κοινό έχουν όλα αυτά τα προϊόντα μεταξύ τους. Η απάντηση είναι ότι όλα χρησιμοποιούν εντατικά το ανθρώπινο μυαλό, την ανθρώπινη δημιουργικότητα. Σίγουρα αυτό δεν είναι τυχαίο. Έχει ασφαλώς να κάνει με το ότι το Αμερικάνικο σύστημα προάγει τη δημιουργικότητα.
Italians claim to have the edge in design, Germans in engineering, British and Americans in efficiency… stereotypes? I don’t know.
The problem with the “eurosystem” is that most EU nationals (and politicians) won’t trust blindly a fellow member-country, so the need for cumbersome bureaucratic control from institutions such as the ECB is imperative. Europeans need to understand their common goals while cooperating to compete with American or Asian producers.
National governments in European countries have way too often trashed their own failures to the EU (“it’s not our fault, it’s Bruxelles that demands this and that…”). This damages the EU in the eyes of its nationals and produces long-term skepticism over the Union’s usefulness.
This is changing, hopefully!
Ειναι πολυ επικινδυνο για μενα να διαφωνησω μ’ εναν κατοχο Νομπελ. Αποτολμω κατι τετοιο, γιατι αυτα που γραφει δεν εχουν σχεση με την επιστημη του. Σε εναν “ξενο” τομεα ειναι δυνατον και σ’ εναν νομπελιστα ακομα να υποστηριζει λαθος αποψεις.
Οι εκφρασεις στο αρθρο “δυναμισμος της οικονομιας”, “δημιουργικοτητα του εργαζομενου”, “πλουραλισμος των επενδυτων” κ.α. ειναι εμπειρικα, μη μετρησιμα μεγεθη. Ο καθενας μπορει να τα εκτιμησει οπως τον βολευει και να βγαλει οποια συμπερασματα θελει.
Το οτι στην Αμερικη μπορει να χρηματοδοτηθει “και η πιο τρελλη ιδεα” ειναι
α) ανακριβες (μιλαω εκ πειρας)
β) αδιαφορο για το θεμα μας, μιας και δεν εχει σχεση με την δημιουργικοτητα
γ) μη αντιπροσωπευτικο. Για καθε “τρελη ιδεα” που βρισκει χρηματοδοτη, υπαρχουν 100δες 1000δες “τρελες ιδεες” που χανονται στο σκοταδι.
Εκεινο που ισχυει ειναι, οτι στην Ευρωπη μπορεις να παρεις (πολλα) λεφτα απο επενδυτες, αν μπορεσεις να παρουσιασεις καποια δομημενα επιχειρηματα και εχεις βασεις.
Στην Αμερικη το αν θα παρεις λεφτα ειναι συναρτηση του ποιον / ποσο γνωριζεις [*] και το ποσο showman εισαι. Οσο πιο πολυ φανφαρα και κλοουν-ισμος, τοσο μεγαλυτερες οι πιθανοτητες να πεισεις. Τωρα αν αυτο βαφτιζεται “δημιουργικοτητα”, εγω παω πασο.
[*] αυτοι που παραπονουνται για ελλειψη αξιοκρατιας στην Ελλαδα, ας κανουν μια βολτα στην Ν. Υορκη και ας προσπαθησουν να βρουν χρηματοδοτη. Σε συγκριση με την Αμερικη, η Ελλαδα ειναι ο παραδεισος της αξιοκρατιας (καμμια ειρωνια στην προηγουμενη προταση).
Αυτο που γραφει ο Φελπς, οτι στην Ευρωπη ο επιχειρηματιας ειναι “υπολογος” στους χρηματοδοτες του, αν το σχεδιο αποτυχει, ειναι απλα ανακριβες.
Στον Κωστα να θυμισω, οτι και η Ρωσια στην εποχη του Ψυχρου Πολεμου εκανε μια κολοσσιαια εξαγωγη κουλτουρας στα κρατη-δορυφορους της. Σημαινει αυτο οτι η ρωσικη οικονομια (τότε) προηγαγε την δημιουργικοτητα του εργαζομενου;
Το οτι το κρατος-μητροπολη εξαγει βιβλια, θεατρο, μουσικη κλπ. στα κρατη-δορυφορους δεν ειναι δειγμα δημιουργικης οικονομιας. Ειναι δειγμα κουλτουρο-ιμπεριαλισμου.
Oldskipper,
βρίσκω τον παραλληλισμό με τη Σοβιετική Ένωση τουλάχιστον ατυχή. Ούτε οι κυβερνήσεις μας είναι δοτές και επιβεβλημένες από την Αμερικανική πολιτική ηγεσία, ούτε αποφασίζει η κυβέρνηση για λογαριασμό μας τι ταινίες θα δούμε ή τι βιβλία θα διαβάσουμε όπως γινόταν στα κράτη του ανατολικού μπλοκ. Οι επιτυχίες του Στήβεν Κινγκ ή του Spielberg και του Gεοrge Lucas δεν επεβλήθηκαν εκ των άνω. Αντίθετα οι ίδιοι οι καταναλωτές εκτίμησαν τις δημιουργίες τους. To Shawshank Redemption του Κινγκ, το The Firm του Γκρίσαμ, το E.T. The Extraterestrial του Spielberg, και τα πρώτα Star Wars του Lucas είναι αριστουργήματα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, όπως είναι για παράδειγμα οι συνθέσεις των Miles Davis, Chet Baker, Dave Brubeck, και άλλων. Το να αποδίδουμε τις επιτυχίες αυτών και άλλων ιδεών όπως του Starbucks σε δήθεν “ιμπεριαλισμό”, ο οποίος έχει πολύ συγκεκριμένη έννοια, μας αδικεί καθώς δε θα μπορέσουμε ποτε να βρούμε που οφείλεται η γοητεία τέτοιων ιδεών και έτσι δε θα μπορέσουμε ποτέ να κάνουμε κάτι αντίστοιχο.
Και βέβαια όλοι οι παραπάνω καθώς και αυτοί που σχεδιάζουν όλα τα σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα, λογισμικά προγράμματα, ηλεκτρονικά παιχνίδια, ρούχα, κ.α. είναι εργαζόμενοι. Αυτό έχει επιτύχει το Αμερικάνικο καπιταλιστικό σύστημα. Στη μεταβιομηχανική εποχή μικρότερο κομμάτι των εργαζομένων ασχολείται με το να πατάει στην πρέσα ένα κομμάτι μέταλο ή με το να γαζώνει υφάσματα σε βιοτεχνίες, και μεγαλύτερο απασχολείται σε πιο “δημιουργικές” απασχολήσεις, που περιλαμβάνουν τα παραπάνω, καθώς και πολλά άλλα όπως διαφημιστής, animation expert, ακαδημαϊκός, κ.λπ.
Όσο για το ότι δε μετριέται η δημιουργηκότητα, να σε παραπέμψω στην εργασία των Aerdt Houben και Jan Kakes της Nederlandsche Bank, μη Αμερικανών δηλαδή, δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό Kyklos (2002, v. 55, iss. 4, pp. 543-62), με τίτλο “ICT Innovation and Economic Performance: The Role of Financial Intermediation”. Η περίληψη της εργασίας ακολουθεί.
This article considers the relationship between finance and the contribution of Information and Communication Technologies (ICT) to macroeconomic performance. The general characteristics of ICT firms, especially their often “high risk, high return” nature, suggest equity finance is more appropriate than debt finance. Also, the prevalence of information asymmetries tends to favour internal finance and venture capital with management participation. For a group of countries, we analyse correlations between financial structure and the ICT contribution to economic growth. Our results support the view that a market-oriented financial system and a well-developed venture capital market are key factors stimulating the emergence of the so-called “New Economy”. This helps explain the considerable gap in productivity growth between the United States and Europe in the second half of the 1990s.
Και βέβαια όλα αυτά άπτονται άμεσα στο αντικείμενο μελέτης του Φελπς. Τώρα, επειδή εσύ μπορεί να ξέρεις συγκεκριμένες περιπτώσεις σε μία πόλη των ΗΠΑ, η οποία παρεπιπτόντως δεν είναι και η πιο αντιπροσωπευτική, δε σημαίνει ότι το Αμερικανικό σύστημα απέτυχε. Ίσως τελικά και οι ιδέες να μην αξίζανε χρηματοδότηση.
Κωστα, δεν μιλησα για “αποτυχια” του αμερικανικου συστηματος. Θεωρησα οτι εγινε λαθος συγκριση αναμεσα στο αμερικανικο και το ευρωπαικο μοντελο (που οπως ολοι ξερουμε δεν ειναι καν ομοιογενες).
Εξακολουθω να πιστευω οτι – μερικα τουλαχιστον – ευρωπαικα κρατη εχουν τετοιες πολιτικες / οικονομικες συνθηκες, ωστε να προαγουν την δημιουργικοτητα του εργαζομενου περισσοτερο απο την Αμερικη.
Αυτο δεν σημαινει, οτι θεωρω το αμερικανικο μοντελο “αποτυχημενο”.
Με εκτιμηση
Επιτρέψτε μου να παρατηρήσω ότι αυτό που αντιλαμβανώμαστε σαν εφαρμογή του καπιταλισμού στην Ελλάδα είναι μια εκφυλισμένη κατάσταση όπου πχ. στον ιδιωτικό τομέα, είτε θα μπλέξεις με την οικογενειακή επιχείρηση ανεξαρτήτως μεγέθους της οποίας ο “πατριάρχης” φοβάται μήπως του φάνε την επιχείρηση οπότε και έχει διορίσει όλα τα αδέρφια, ξαδέρφια, ανήψια, κουμπάρους και δε συμμαζεύεται οπότε όποιος δεν ανήκει σε αυτή την κλίκα, μάυρο φίδι που τον έφαγε, όλοι αυτοί πρωτίστως ρουφιανέυουν και λιγότερο δουλεύουν.
Φυσικά, οι “οικογενειάρχες” επιχειρηματίες έχουν ΠΑΓΙΑ τακτική να χρωστάνε στους εργαζόμενους ακόμα και όταν διακόπτεται η συνεργασια, και να δίνουν τα χρεωστούμενα την τελευταία μέρα πριν την εκδίκαση της υπόθεσης στο διακαστήριο. Δηλαδή του κάνεις τη μήνυση να πάρεις τα δεδουλευμένα αν είσαι μισθωτός, πέρνάνε οι μήνες μέχρι τη δικάσιμο και επειδή ξέρει ότι θα χάσει-συνήθως, υπάρχει σε αυτό το θέμα κάποια δικαιωσύνη ακόμα στην Ελλάδα- δε στα δίνει παρά πριν το απόγευμα της παραμονής της δίκης, εφόσον τα πρόστιμα μπορί να είναι πολλαπλάσια.
Από την άλλη, στις “πολυεθνικές” συνήθως είναι κάτι επιτήδιοι όπου και εκεί δουλεύει το μέσον (από προσόντα, ένα ΜΒΑ το έχει και η γιαγιά μου που λέει ο λόγος, Θεός ‘σχωρέστην) και όπου για κάποια ψίχουλα παραπάνω από το δημόσιο τομέα με μισθούς ΑΣΤΕΙΟΥΣ, επειδή κάποιοι ήταν απλά άτυχοι και γεννήθηκαν ή αφελείς και γυρισαν στην Ελλάδα, κάθονται και κάνουν yusiness plans, budgets, projects, specs και παπαριές και πληρώνονται μισθούς των καθαριστριών στις μαμάδες εταιρείες αυτης που δουλεύουν. Ταυτόχρονα, επειδή είνα騔δύσκολη η αγορά” (που πήγε η περίφημη ανάπτυξη που λέει ο Αλογοσκούφης δεν ξέρω) και επειδή υπάρχουν οι επίτηδες παράλογες απαιτήσεις από εκείνους που θέλουν να αρχίσουν σαν ελεύθεροι επαγγελματίες, ώστε να αποθαρρύνεται η είσοδος τους στην αγορά ελευθέριας εργασίας (διάβαζε “barriers to entry”) οπότε όλοι συνωστίζονται με τα βιογραφικά στο χέρι στους προθαλάμους των “καλών” εταιριών για μισθούς πείνας (peanuts – κάνει και ρίμα), βλέπουμε αυτά τα φαινόμενα. Για να μη μιλήσω φυσικά ότι όλες οι “καλές entry-level θέσεις” είναι “μιλημένες”.
Συγνώμη αλλά η Ελλάδα δεν εχει καπιταλισμό. Αν με ρωτήσετε το γιατι συμβαίνουν αυτά η απάντηση είναι απλή: Μα… γιατι βρίσκουν και τα κανουν. Και, τολμώ μνα πω ότι η παγκοσμιοποίηση ίσως τελικά να είναι η σωτηρία της Ελλάδας από αυτά τα βαλκανικά ευτράπελα.
Πολυνομία και γραφειοκρατία, οι δύο μεγάλες πληγές της Ελλάδας. Ανέκαθεν.